WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE JEZIORO JAŃSKO KOMUNIKAT O JAKOŚCI WÓD. W 2006 r.

Transkrypt

1 WOJEWÓDZKI INSPEKTORAT OCHRONY ŚRODOWISKA W ZIELONEJ GÓRZE ul. Siemiradzkiego Zielona Góra zgora@pios.gov.pl tel. (0-68) tel./fax (0-68) JEZIORO JAŃSKO KOMUNIKAT O JAKOŚCI WÓD W 2006 r. opracował Wojciech Konopczyński współpraca Andrzej Wąsicki (hydrobiologia) Zielona Góra, maj 2007

2 SPIS TREŚCI Część opisowo-tabelaryczna 1. Lokalizacja 3 2. Formy ochrony 3 3. Morfometria. Zlewnia 5. Batymetria 6 6. Roślinność 6 7. Użytkowanie jeziora 7 8. Cieki 8 9. Żródła zanieczyszczeń 8 10.Ocena podatności na degradację Wyniki badań termiczno tlenowych Wyniki badań analitycznych Wyniki badań hydrobiologicznych 1 1. Ocena stanu czystości wód jeziora Wnioski 17 Część graficzna Rysunek nr 1 Lokalizacja 18 Rysunek nr 2 Plan batymetryczny 19 Rysunek nr 3 Zlewnia jeziora 20 Rysunek nr Przekroje termiczno-tlenowe 21 Wykorzystane materiały 22-2-

3 1. Lokalizacja Jezioro Jańsko położone jest na terenie Wzniesień Zielonogórskich w mezoregionie Wzniesień Gu bińskich, w szerokiej na 1,5 km płaskiej rynnie biegnącej z północnego wschodu na południowy zachód. Rynna ta powstała w okresie Zlodowacenia Bałtyckiego Stadiału Leszczyńskiego, na skutek erozji wód roz topowych płynących w szczelinach, znajdujących się u czoła lądolodu. Po wycofaniu się lodowca na północ w rynnie zalegał martwy lód. Po wytopieniu się martwego lodu u schyłku glacjału w zagłębieniu rynny po wstało jezioro (Szybowski 1980) Jezioro JAŃSKO Województwo LUBUSKIE Powiat krośnieński Gmina Bobrowice Typ gminy gmina wiejska Tabela 1 D A N E O G Ó L N E ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Lokalizacja Makroregion Mezoregion Wysokość n.p.m. Szerokość geog. Długość geog. Dorzecze Wzniesienia Zielonogórskie Wzniesienia Gubińskie 71,0 m 51 5' 15 03' Kurka Lubsza (Lubica) Nysa Łużycka Odra Bałtyk W jeziorze bierze swój początek rzeka Kurka (Górzynka), która jest prawym dopływem rzeki Lubszy. Administracyjnie jezioro leży na terenie Gminy Bobrowice powiatu krośnieńskiego. Najbliższe miejscowości to wieś Stróżka położona 150 m na północny wschód od jeziora i wieś Janiszowice położona około 250 m na północny zachód od jeziora. Od wschodniej strony jeziora na niewielkim obszarze dostępnego brzegu zloka lizowany jest Ośrodek Wczasowy. 2. Formy ochrony Jezioro Jańsko położone jest w strefie chronionego krajobrazu. Na wodach jeziora obowiązuje zakaz używania łodzi motorowych. -3-

4 3. Morfometria Jezioro otoczone jest podmokłymi łąkami turzycowo trzcinowymi i lasami typu olsowego, na glebach murszowych i torfowych. Jezioro posiada kształt owalny zbliżony do koła. Wskaźnik wydłużenia jeziora (sto sunek maksymalnej długości jeziora do jego maksymalnej szerokości) jest niewielki i wynosi 1,2. Stosunek długości linii brzegowej jeziora do jego powierzchni wynosi 1,7 m/ha i wskazuje na słabe rozwinięcie linii brzegowej (wskaźnik rozwoju 1,19). Stoki misy jeziora są bardzo płaskie a ponadto zostały zakryte przez grubą warstwę mułu i zwartą masę roślinności wynurzonej. Sondowania dna wykonane w 1980 roku (Szy bowski, 1980) przy brzegu północnym, wykazały zalegającą warstwę namułu przekraczającą 1 metr. Dno piaszczyste występowało tylko częściowo od strony wschodniej, naprzeciwko Ośrodka Wczasowego oraz południowo - wschodniej za pasem oczeretów. W wyniku przeprowadzonej melioracji na skutek pogłębienia i poszerzenia cieku Kurka,, obniżono o ok. 1 m poziom lustra wody w jeziorze, co znacznie zmniejszyło powierzchnię jeziora. Według pomiarów ba tymetrycznych wykonanych przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie w 1960 r powierzchnia jezio ra wynosiła 153,3 ha, a maksymalna głębokość jego wód 2,9 m. Według danych z 1980 roku powierzchnia jeziora wynosi 102, 6 ha (wg mapy w skali ) a głębokość maksymalna tylko 1,8 m. W większej czę ści jezioro jest bardzo płytkie (0,5-1,0 m). Tabela 2 D A N E M O R F O M E T R Y C Z N E ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Rok pomiarów 1960 Dane morfometr. nr.jez. (IRŚ) Powierzchnia zwierciadła Powierzchnia wysp Głębokość maksymalna Głębokość średnia Objętość Długość maksymalna Szerokość maksymalna Długość efektywna Szerokość efektywna Linia brzegowa ogółem Linia brzegowa wysp Inst.Rybactwa Śródl. PR2/12311/60 153,3 ha 0,0 ha 2,9 m 0,6 m 1073,1 tys m m 1300 m 1300 m 1100 m 725 m 0 m. Zlewnia Jezioro Jańsko charakteryzuje się bardzo niewielką zlewnią, której powierzchnia wynosi ok. 22, km2. Dużą część zlewni zajmują dwie płaskodenne szerokie rynny, których dno położone jest na pozio mie 71,0-72,7 m n.p.m. Jedna, w dnie której położone jest jezioro, o długości 3,5 km i szerokości 1,5 km, a druga położona równolegle na wschód koło wsi Dęby o długości ok. 3,5 km i szerokości 0,5 km. Rynny te zostały wyerodowane w iłach i mułkach mioceńskich i plioceńskich. Na nich osadziły się piaski oraz narosły torfy (Bartkowski, 1963). W dnie rynien znajdują się użytki zielone, na ogół nadmiernie uwilgotnione, na gle bach murszowych. Między dwoma rynnami rozprzestrzenia się pagórek ozowy, którego długość łączna wy nosi ponad 5 km (w tym na obszarze zlewni 3 km), o średniej szerokości 0,6 km. Wyniesienie ozu nad ota --

5 czające rynny dochodzi do 8 m. Zbudowany jest on prawdopodobnie głównie z osadów piaszczysto żwiro wych. (Bartkowski, 1963). Wyniesienie pokryte jest lasem sosnowym typu boru suchego. Jedynie w części północnej występują grunty orne. Na wschód od wsi Dęby na wysokości m n.p.m. położone są obszary wysoczyzny. Przeważają tu osady plejstoceńskich piasków i żwirów, pokrytych obecnie lasami sosnowymi. Na północ od wsi Strużka i Janiszowice, występują najwyższe wzniesienia w obrębie zlewni, dochodzące do 123 m n.p.m., co daje wy sokości względne dochodzące do 50 m na długości 1, km. Pagórki te stanowią formy podobne do kemów. (Prawdzic, 1972). W okolicach wsi Janiszowice, Strużka i Dęby znajdują się grunty orne na glebach wytwo rzonych z piasków słabo gliniastych. Jest to kompleks żytni słaby. Budowę geologiczną wysoczyzny w rejonie Janiszowic na rzędnej 7,0 m n.p.m. przedstawia poniż szy profil litologiczny 0,0-0,3 m gleba 0,3-1,0 m piasek drobnoziarnisty z otoczakami 1,0-2,0 m glina piaszczysta z otoczakami, brązowa 2,0-3,5 m ił zielono-brązowy 3,5-10,0 m piasek drobny z otoczakami 10,0-16,0 m piasek gruby z otoczakami Zwierciadło wody swobodnej nawiercono na głębokości 3,5 m, co odpowiada rzędnej 70,5 m n.p.m. Mniej więcej na tym poziomie utrzymuje się obecnie zwierciadło wody w Jeziorze Jańsko, co może świad czyć o związku hydraulicznym wód podziemnych wysoczyzny z wodami jeziora. Budowę geologiczną wysoczyzny w rejonie Strużki przedstawia poniższy uproszczony profil hydro geologiczny 0,0-8,0 piaski grube, drobne i pospółki 8,0-9,6 ił ciemnoszary 9,6-15,0 piasek drobny z domieszkami żwiru 15,0-15,7 żwir 15,7-16,0 ił pylasty ciemnobrunatny Swobodne zwierciadło wody wystąpiło na głębokości 7,8 m co odpowiada rzędnej około 70,0 m npm. Generalnie zlewnia charakteryzuje się dużym udziałem lasów i użytków zielonych oraz stosunkowo małym udziałem gruntów ornych. Warunki infiltracji opadów są dobre, gdyż przeważają grunty piaszczyste, pokryte lasem sosnowym. -5-

6 Tabela 3 D A N E O Z L E W N I ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Powierzchnia zlewni całkowitej 22, km2 Źródło danych OBiKŚ / WIOŚ Wymiana wody około Źródło danych 330 % OBiKŚ / WIOŚ Cieki związane z jeziorem Uwagi są średni odpływ wód ze zlewni qśr=,65 l/s*km2 źródło Atlas Hydrologiczny Polski Stachy J., Batymetria Batymetrria jeziora Jańsko opracowana została przez Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie w 1960 roku (Nr ewidencyjny jeziora PR-2/12-311/60) na podstawie pomiarów wykonanych w lutym 1960 roku. Tabela W Y K A Z I Z O B A T J E Z I O R A ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Rok pomiaru Lp. Izobata Powierzchnia określona Objetość warstwy między [m] izobatą [ha] izobatami [tys.m3] ,0 153,3 82, ,0 30,8 225, ,5 3,7, Roślinność Według danych z 1960 roku zamieszczonych na karcie batymetrycznej opracowanej przez IRS w Olsztynie roślinność wynurzona zajmowała,2 ha, co stanowiło 28,8 % powierzchni zwierciadła wody oraz 92,1 % linii brzegowej (załącznik nr 1). Tabela 5 I N F O R M A C J E O R O Ś L I N N O Ś C I J E Z I O R A ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Rok pomiaru 1960 Źródło danych Inst.Rybactwa Śródl. ROŚLINNOŚĆ WODNA WYNURZONA powierzchnia,2 ha % pow. zwierciadła wody 28,8 % % dług. linii brzegowej 92,1 % W roku 1980 powierzchnia wody jeziora pokryta roślinnością wynosiła 6 ha. Roślinność pokrywała pas terenu odsłonięty wskutek obniżenia się wody w jeziorze. Pas oczeretów otaczał niemal całe jezioro. Szerokość tego pasa wynosiła według danych odczytanych z mapy 100 do 200 metrów. Dominującymi ga -6-

7 tunkami były pałka wąskolistna, trzcina pospolita oraz płatami występująca kłoć wiechowata. Niemal cały li toral zaliczono do bagiennego, natomiast w części północno - zachodniej stwierdzono występowanie wisza rów, pokrytych nerecznicą błotną, szczawiem błotnym oraz ponikłem igłowatym. Pas roślin pływających pra wie nie występował tylko sporadycznie w części północnej jeziora niewielkimi płatami grzybień biały. Roślin ność zanurzona była bardzo uboga. Stwierdzono jedynie skarlałe formy rdestnicy nitkowatej na części dna piaszczystego. Powodem braku roślinności zanurzonej jest prawdopodobnie bardzo duża miąższość namu łu luźnego przemieszczanego falowaniem, który nie pozwala na wzrost roślin. Według szacunkowej oceny roślinności Jeziora Jańsko przeprowadzonej podczas wizji w 2006 roku układ roślinności w stosunku do opisanego w 1980 roku nie uległ zasadniczej zmianie. 7. Użytkowanie jeziora Jezioro Jańsko użytkowane jest przez Polski Związek Wędkarski Zarząd Okręgu w Zielonej Górze. Według dokumentacji obwodu rybackiego z 1978 roku bytowały w nim karp, płoć, okoń, karaś, lin, szczupak. Ryby miały dobre warunki zimowania i żerowania. Zdrowotność ryb jest dobra choć podano, że występowała w niewielkim stopniu lignoza u płoci. Do czynników szkodliwych dla bytowania ryb zaliczono wahania poziomu wody w okresie letnim o ok. 0,5 m i stałe obniżenie poziomu wody o około 1 m jakie nastąpiło w latach sześćdziesiątych. Jezioro było zarybiane głównie karpiem. Odłowy prowadzone są jedynie na wędkę. Nie są prowa dzone odłowy sieciowe. Na wschodnim brzegu jeziora zlokalizowany jest Ośrodek Wypoczynkowy który czynny jest tylko od wczesnej wiosny do późnej jesieni. Znajduje się na nim 70 miejsc noclegowych. Ścieki bytowe Ośrodka gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych. W 2006 roku Ośrodek znajdował sięł w rę kach prywatnych. Tabela 6 I N F O R M A C J E O U Ż Y T K O W A N I U J E Z I O R A ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ UŻYTKOWANIE Rok pomiaru 2006 typ rybacki linowo-szczupakowe gospodarka rybacka jest prowadzona transport wodny nie ma ujęcie do picia nie ma ujęcia dla przemysłu nie ma OBIEKTY ilość miast 0 ilość wsi 2 il. ośrodków wczasowych 1 il. pól namiotowych 0 zabudowa rekreacyjna nie występuje FORMY UŻYTKOWANIA ZIEMI przewaga łąk Źródła zanieczyszczeń nie ma Uwagi Miejscowości w zlewni jeziora Janiszewice mieszkańców; Strużka mieszkańców. Dęby - 80 mieszkańców. Ważność danych od roku 2001 do roku

8 8. Cieki Do jeziora z północy i ze wschodu dopływają dwa niewielkie cieki o niewielkich przepływach o cha rakterze rowów melioracyjnych. Z jeziora wypływa rzeka Kurka. Najbliższa stacja opadowa znajduje się w Bobrowicach. Opady średnie z okresu wyno szą 591 mm rocznie. Tabela 7 C I E K I Z W I Ą Z A N E Z J E Z I O R E M ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Lp. Rodzaj ciekusymbol Nazwa cieku Stanowisko Uwagi dopływ A rów bn (z północy) 21 1* 2 dopływ B rz. Dopływ z Dębów 22 2* 3 odpływ O rz. Kurka 31 3* * dopływ od pół.strony jeziora 2* dopływ od wschodniej strony jeziora 3* odpływ na południe 9. Dane o źródłach zanieczyszczeń Jezioro nie posiada bezpośrednich źródeł zanieczyszczeń. Jezioro znajduje się w stadium zaniko wym. Silnie zarasta. Misa wypełniona jest mułem podatnym na ruch wody (brak roślinności podwodnej) po wodującym silne ograniczenie przejrzystości. Do przyspieszenia zarastania jeziora przyczynia się trwałe (o około 1 m) obniżenie lustra wody. Zmieniło to w sposób zasadniczy ekosystem jeziora przyczyniając się do znacznego przyspieszenia naturalnego procesu starzenia się jeziora. 10. Ocena podatności na degradację Brak stratyfikacji termicznej, długa linia brzegowa w stosunku do objętości wód, wysoki współczynnik Schindlera, wskazujący na bardzo dużą zlewnię całkowitą jeziora w stosunku do objętości wód, bardzo mała głębokość średnia jeziora i epilimnion kontaktujący się z całą powierzchnią dna, wpływają na obniżenie natu ralnych możliwości obronnych jeziora przed degradującym wpływem zanieczyszczeń antropogenicznych na jakość wód. Czynnikami wskazującymi na niewielką odporność jeziora jest nierolniczy sposób zagospodaro wania zlewni bezpośredniej oraz mała powierzchnia zlewni wpływająca na stosunkowo małą wymianę wód w ciągu roku. Ogólnie Jezioro Jańsko charakteryzuje się bardzo wysoką podatnością na degradację (poza katego rią) co wymaga szczególnej dbałości o to by nawet niewielkie ilości zanieczyszczeń nie przedostawały się do wód jeziora. Tabela oceny podatności na degradację jeziora z wynikami obliczeń przedstawia się następują co -8-

9 Tabela 8 O C E N A P O D A T N O Ś C I N A D E G R A D A C J Ę ===================================== Jezioro JAŃSKO Rok 2006 WojewództwoLUBUSKIE Powiat krośnieński Gmina Bobrowice Typ gminy gmina wiejska Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja Głębokość średnia (m) 0, V jeziora / L jeziora (tys.m3)/(m) 0, Stratyfikacja wód % 0, P dna czynnego / V epilimnionu (m2)/(m3) 1, Wymiana wody w roku % Współczynnik Schindlera P zlewni(z P jeziora)/ V jeziora (m2)/(m3) 20, Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej przewaga łąk Wynik punktacji i sumaryczna kategoria podatności jeziora 3,3 = poza kategorią I kategoria II kategoria III kategoria Poza kategorią 11. Wyniki badań termiczno tlenowych. Obserwowany w wodach jeziora układ termiczny i tlenowy zalicza je do typu polimiktycznego. W czasie badań w okresie wiosennym temperatura wody wynosiła od 13 C przy dnie do 1 C w warstwie powierzchniowej. Zawartość tlenu rozpuszczonego kształtowała się na poziomie od 12,8 do 13,1 mgo2/dm3. Latem przy bezwietrznej pogodzie temperatura wody w pionie po kilku chłodnych dniach wynosiła przy dnie 18,8 C a przy powierzchni 18,0 C. Zawartość tlenu była zróżnicowana od 9,6 mgo2/dm3 przy powierzchni do 0,7 mgo2/dm3 przy dnie co może świadczyć o występowaniu w jeziorze okresowych deficytów tlenowych. Tabela 9 W A R U N K I T E R M I C Z N O - T L E N O W E J E Z I O R A ===== Jezioro JAŃSKO =========== Data badania Okres poboru prób wiosna Hypolimnion nie występuje Stanowisko 01 Metalimnion nie występuje Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] ,0 1,0 13,1 2 1,0 13,3 13,1 3 1,5 13,0 12,

10 Data badania Okres poboru prób lato Hypolimnion nie występuje Stanowisko 01 Metalimnion nie występuje Lp. głębokość temperatura tlen [m] [ C] [mg/l] ,0 18,0 9,6 2 1,0 18,7 3, 3 1,5 18,8 0, Wyniki badań analitycznych a) wód jeziora Poniżej w tabelach przedstawiono wyniki badań fizyko-chemicznych wód przeprowadzonych w dniach i r. Zakres badań zgodny był z "Wytycznymi monitoringu podstawowego jezior" (PIOŚ 199). Tabela 10 P O D S T A W O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń JEZIORO ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Stanowisko 01 Okres wiosna Głębokość 1,8 [m] Data badania Obserwacje brak Lp. Podstawowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,012 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,030 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,90 mg N/l Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 3,80 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 21 µs/cm 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 27, mg/m3 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 1,3 mg/l 8 Widzialność krążka Secchiego 1,1 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 20,0 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 20, Lp. Charakteryst. dla źródeł zan. wartość j. miary Pestycydy chloroorganiczne 0,01 µg/l 2 Fenole lotne 0,005 mg/l 3 Ołów 0,0025 mg Pb/l Miedź 0,000 mg Cu/l 5 Cynk 0,06 mg Zn/l 6 Kadm 0,0003 mg Cd/l 7 Chrom ogólny 0,0010 mg Cr/l

11 Stanowisko 01 Okres lato Głębokość 1,8 [m] Data badania Obserwacje brak Lp. Podstawowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary ChZT metodą dwuchromianową 1 m pod powierzchnią 21 mg O2/l 2 BZT5 1 m pod powierzchnią 8,5 mg O2/l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,23 mg P/l Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 6,62 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 106, mg/m3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 165 mg/l 7 Widzialność krążka Secchiego 0,2 m 8 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 0, 9 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 0, Lp. Charakteryst. dla źródeł zan. wartość j. miary Pestycydy chloroorganiczne 0,006 µg/l 2 Fenole lotne 0,005 mg/l 3 Ołów 0,0025 mg Pb/l Miedź 0,003 mg Cu/l 5 Cynk 0,0500 mg Zn/l 6 Kadm 0,000 mg Cd/l 7 Chrom ogólny 0,0025 mg Cr/l Tabela 11 D O D A T K O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Stanowisko 01 Okres wiosna Głębokość 1,8 [m] Data badania Lp. Dodatkowe - wiosna miejsce poboru próby wartość j. miary ph 1 m pod powierzchnią 7,8 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 50 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 5,7 mval/l Wapń 1 m pod powierzchnią 31,8 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 23,7 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 3,5 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 3,8 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 10,1 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 28,0 mg SO/l Stanowisko 01 Okres lato Głębokość 1,8 [m] Data badania Lp. Dodatkowe - lato miejsce poboru próby wartość j. miary ph 1 m pod powierzchnią 8,8 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 60 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 0,6 mval/l Wapń 1 m pod powierzchnią 38,8 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 5,3 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 10,6 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 6,1 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 22,0 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 73,9 mg SO/l I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa

12 W okresie badań wiosennych odczyn wody był słabo zasadowy, woda była znacznie zabarwiona, za wartość wapnia i magnezu kształtowała się na poziomie średnim dla wód powierzchniowych płynących nato miast stosunek wapnia do magnezu był bardzo niski (11) Na niskim poziomie, odpowiadającym dopuszczal nym wartościom dla wód powierzchniowych I klasy czystości kształtowała się w wodach jeziora zawartość sodu, potasu, chlorków, siarczanów. W okresie wiosennym wskaźnikami zanieczyszczenia znacznie odbiegającymi od normy (wartości wskaźników przekroczyły dopuszczalne dla III klasy czystości wód stojących) były azot mineralny, azot ogól ny, chlorofil a i sucha masa sestonu. Woda charakteryzowała się niską przejrzystością. Niska przejrzystość wód wynikała ze znacznego rozwoju fitoplanktonu i wzburzenia osadów dennych. Woda ponadto charaktery zowała się niską konduktywnością i niskimi stężeniami fosforanów i fosforu ogólnego w stosunku do wód je ziorowych o I klasie jakości. W okresie badań letnich wody jeziora były silnie zabarwione, odczyn wody był lekko zasadowy, za wartość wapnia i magnezu kształtowała się na poziomie średnim dla wód powierzchniowych płynących, na tomiast ilość wapnia w stosunku do ilości magnezu była wyższa niż wiosną (71). Na niskim odpowiadającym dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy czystości kształtowała się zawartość sodu, potasu, chlor ków i siarczanów. W okresie letnim wody były silnie zanieczyszczone. Wskaźnikami zanieczyszczenia znacznie odbie gającymi od normy były zawartość fosforu ogólnego, azotu całkowitego, chlorofilu a, suchej masy sestonu. W wodach jeziora stwierdzono ponadto bardzo wysoką zawartość zanieczyszczeń organicznych wyrażonych wskaźnikami BZT5 i ChZT-Cr. Przejrzystość wód jeziora była bardzo niska i kształtowała się na poziomie poza klasowym. Pod względem bakteriologicznym badane wody w okresie wiosennym odpowiadały I klasie czystości wód powierzchniowych a w okresie letnim II klasie czystości co wskazuje na przedostawanie się do wód je ziora zanieczyszczeń antropogenicznych. Zawartość metali tzw, ciężkich i fenoli w wodach jeziora jest niska. Nie stwierdzono przekroczeń w stosunku do ich naturalnych stężeń występujących w wodach powierzchniowych. W wodzie jeziora w okresie wiosny i lata stwierdzono obecność w niewielkich ilościach pestycydów chloroorganicznych na poziomie od 0,005-0,006 µg/dm3. Ilość pestycydów jest niska w stosunku do obserwowanych w wodach rzecznych w Polsce gdzie obserwowano stężenia rzędu 0,3-0,8 µg/dm3 [Dojlido 1995]. b) wód dopływów i odpływu Ocenę jakości wód dopływów i odpływu z okresu wiosny i lata przeprowadzono w nawiązaniu do wartości wskaźników zanieczyszczeń śródlądowych wód powierzchniowych określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dn. 11 lutego 200 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzch niowych (Dz.U. nr 32 poz. 28) na podstawie wyników badań przeprowadzonych w 2006 roku. Tabele z wynikami pomiarów zamieszczono poniżej

13 Tabela 12 P O D S T A W O W E W S K A Ź N I K I Z A N I E C Z Y S Z C Z E Ń CIEKI ===== Jezioro JAŃSKO ============================================ Stanowisko 22 Ciek dopływ Przepływ chwilowy 13,3 [l/sek] Nazwa cieku rz. Dopływ z Dębów Data badania Obserwacje brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary Tlen,9 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 116,7 mg O2/l 3 BZT5,1 mg O2/l Utlenialność 2,2 mg O2/l 5 Fosforany 0,09 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,12 mg P/l 7 Azot amonowy 2,5 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,16 mg N/l 9 Azot organiczny 1,93 mg N/l 10 Azot całkowity,63 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 237 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 17, Stanowisko 31 Ciek odpływ Przepływ chwilowy 8,8 [l/sek] Nazwa cieku Kurka Data badania Obserwacje brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary Tlen 3,5 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 92,6 mg O2/l 3 BZT5 3,0 mg O2/l Utlenialność 3,8 mg O2/l 5 Fosforany 0,050 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,10 mg P/l 7 Azot amonowy 2,10 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 9 Azot organiczny 1,28 mg N/l 10 Azot całkowity 3,38 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 192 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 20, Stanowisko 31 Ciek odpływ Przepływ chwilowy 1 [l/sek] Nazwa cieku Kurka Data badania Obserwacje brak Lp. Podstawowe - odpływ/dopływ wartość j. miary Tlen 2,9 mg O2/l 2 ChZT metodą dwuchromianową 78,2 mg O2/l 3 BZT5 5,3 mg O2/l Utlenialność 1,7 mg O2/l 5 Fosforany 0,011 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,15 mg P/l 7 Azot amonowy 1,25 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,00 mg N/l 9 Azot organiczny 1,5 mg N/l 10 Azot całkowity 2,70 mg N/l 11 Przewodność elektrolit. wł. 175 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0, I klasa II klasa III klasa IV klasa V klasa

14 Jakość wód rowu bez nazwy (dopływ A-21) w trakcie badań w 2006 r. ciek nie prowadził wody. Jakość wód rz. Doływ z Dębów (dopływ B-22) o zmierzonym w okresie wiosennym przepływie chwilowym 13,3 l/sek charakteryzowała się złą jakością (V klasa) czystości pod względem fizyko chemicznym i I klasie czystości pod względem bakteriologicznym. Wiosną w wodzie cieku stwierdzono wysokie stężenie zanie czyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem ChZT-Cr i bardzo wysokie wyrażone wskaźnikiem utlenial ności w stosunku do wód powierzchniowych płynących o I klasie czystości. Pod względem bakteriologicznym wody cieku odpowiadały I klasie czystości. Latem ciek nie prowadził wody. Jakość wód rzeki Kurka (odpływ O-31) odpływu z jeziora o zmierzonym przepływie chwilowym 8,8 l/sek wiosną i 1 l/sek latem, pod względem fizyko chemicznym nie odpowiadała swym składem fizyko chemicznym żadnej z V klas czystości wód powierzchniowych, ze względu na zbyt duże stężenie zanieczyszczeń orga nicznych trudno rozkładalnych wyrażonych wskaźnikami utlenialności i ChZT-Cr. Ponadto w wodzie stwier dzono ponadnormatywne stężenie zanieczyszczeń organicznych wyrażone wskaźnikiem BZT5. Wody rzeki pod względem sanitarnym były czyste. 13. Wyniki badań hydrobiologicznych Wiosną 2006 r. liczebność organizmów planktonowych w wodach Jeziora Jańsko wynosiła 156,7 tys. os./l, z czego na fitoplankton przypadało 98, %. Dominującą grupą były sinice 85,6 % (Achroonema sp. 96 %), znaczący udział miały także okrzemki 10 % (Synedra acus 59 %, Cyclotella spp. 3 %) i zieleni ce 3 %. Zooplankton stanowił 1,6 % ogólnej liczby organizmów planktonowych (293 os./l), a zdecydowanie dominującą grupą były wrotki 66,7 % (Polyarthra dolichoptera 8 %, Keratella quadrata 17 %, Kellicotia longispina 15 %, Keratella cochlearis 9 %, Brachionus angularis 9 %), pierwotniaków było niecałe 26 % (Coleps hirtus 56 %, Vorticella sp. 28 %, Tintinnopsis lacustris 15 %), widłonogów było nieco ponad 7 % (formy młodociane 8 %, Eudiaptomus gracilis 10 %, Cyclops vicinus %), natomiast wioślarek tyl ko 0,3 % (8 osobników), os. Bosmina longirostris, 3 os. Chydorus sphaericus i 1 os. Daphnia cucullata. Latem 2006 r. liczebność organizmów planktonowych w wodach Jeziora Jańsko wzrosła ponad dzie sięciokrotnie i wynosiła 1771,3 tys. os./l, a fitoplankton stanowił już 99,7 %. Latem jeszcze wzrosła domina cja sinic do prawie 92 % (Achroonema sp. 93 %, Anabaena sp., Microcystis spp., Oscillatoria spp. po 2 %), natomiast udział okrzemek spadł do 7, % (Nitzschia sp. 91 %, Synedra acus 6 %, Fragilaria croto nensis 3 %). Udział pozostałych grup fitoplanktonu był niewielki i tylko zielenice, choć procentowo stanowi ły tylko 0,8 %, to liczba ich była znacząca 1,8 tys.os/l. Latem liczebność organizmów zooplanktonu wzrosła dwukrotnie do 896 os./l, choć udział procento wy spadł do 0,3 %. Struktura dominacji niewiele się zmieniła i tak najliczniejsze były wrotki 63 % (Filinia longiseta 70 %, Brachionus angularis 12 %, Keratella cochlearis 9 %, Brachionus diversicornis 5 %). Pierwotniaków było niecałe 2 % (wiciowce nieoznaczone 6 %, orzęski nieoznaczone 28 %), a udział skorupiaków planktonowych wzrósł do 8 % - widłonogi (formy młodociane 96 %, Mesocyclops/Thermocyc lops - 3,5 %) i,2 % - wioślarki (Bosmina longirostris 98,5 %)

15 Udział formy tecta w populacji Keratella. cochlearis zwiększył się od 13 % wiosną do 96 % latem. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii był dosyć wysoki i wyniósł 61 punktów. Stan ekologiczny Jeziora Jańsko można określić jako wysoką eutrofię, a wskazują na to przede wszystkim bardzo duża liczebność organizmów fitoplanktonowych i zdecydowana dominacja sinic zarówno wiosną jak i latem. Poza tym wśród organizmów zooplanktonu dominowały gatunki o niewielkich rozmiarach, co jest charakterystyczne dla jezior o wysokiej trofii, a także bardzo duży udział formy tecta w populacji K. cochlearis. Tabela 13 G Ł Ó W N E W S K A Ź N I K I P L A N K T O N O W E JEZIORO JAŃSKO r. Ogólna liczba organizmów planktonowych Fitoplankton os/l tax os/l tax Struktura dominacji organizmów fitoplanktonu % sinice złotowiciowce okrzemki bruzdnice zielenice eugleniny kryptofity Zooplankton os/l liczba taksonów udział procentowy Struktura dominacji organizmów zooplanktonu % wrotki wioślarki widłonogi pierwotniaki Wrotki liczba os/l biomasa µg/l biomasa µg/os udział formy tecta w populacji K. cochlearis % Wioślarki liczba os/l biomasa µg/l biomasa µg/os Widłonogi liczba os/l biomasa µg/l biomasa µg/os Zooplanktonowy Wskaźnik Stanu Trofii Stan jeziora wiosna lato ,6 0, 10,1 0,1 3,1 0,2 0, ,59 91,6 0 7, 0,03 0,8 0,005 0, ,28 66,75 0,3 7,2 25,75 63,,2 8,25 23, ,95 0, ,95 0,6 13,3 96,2 8 85,6 10, , ,1 20, ,35 2, 61 Wysoka eutrofia

16 1. Ocena stanu czystości wód jeziora Jakość wód Jeziora Jańsko w 2006 r. oceniona na podstawie badań wiosennych i letnich nie odpo wiada, podobnie jak w 2001 r., żadnej z trzech klas czystości wód jeziorowych. Pod względem punktowym (według Systemu Oceny Jakości Wód Jeziorowych) stan wód jeziora nie uległ pogorszeniu w stosunku do 2001 r. ale był zdecydowanie gorszy niż w 1996 r. pk t Linia trendu 3,5 3 Wartość graniczna III klasy jakości w ód 2,5 2 1,5 3,30 3,30 2,80 1 0, Lata Ocena punktowa jakości wód Jeziora Jańsko (lata ) Tabela 1 O C E N A B A D A Ń S T A N U C Z Y S T O Ś C I W Ó D N A P O D S T A W I E W I O S E N N Y C H Z i L E T N I C H Z ==================================================== Jezioro JAŃSKO Województwo LUBUSKIE Powiat krośnieński Gmina Bobrowice Wskaźnik Okres i miejsce poboru próbek wody Wartość wskaźnika Punk na stanowisku tacja ChZT metodą dwuchromianową mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 21, BZT5 mgo2/dm3 lato - warstwa powierzchniowa 8, Fosforany mgp/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0, Fosfor całkowity mgp/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 0, Azot mineralny mgn/dm3 wiosna - warstwa powierzchniowa 0, Azot całkowity mgn/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 5, Przewodność elektrolityczna właściwa µs/cm wiosna - warstwa powierzchniowa Chlorofil mg/m3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 66, Sucha masa sestonu mg/dm3wiosna i lato (wart.śred.)-warstwa pow. 89, Widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (wartość średnia) 0, Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 3,30 = poza klasą Weryfikacja klasy czystości ze względu na miano coli typu kałowego 0,

17 Wody Jeziora Jańsko w 2006 r. charakteryzowały się bardzo wysokim stężeniem substancji orga nicznych wyrażonych wskaźnikami BZT5 i ChZT-Cr, bardzo wysoką zawartością azotu mineralnego i azotu ogólnego, bardzo wysoką zawartością chlorofilu a i bardzo dużą ilością suchej masy sestonu w stosunku do wartości dopuszczalnych w wodach jeziorowych o I klasie czystości. Świadczy to o występującej bardzo wysokiej produkcji pierwotnej. Wody jeziora charakteryzowały się ponadto małą przezroczystością oraz zwiększoną zawartością fosforu całkowitego. Pod względem sanitarnym wody jeziora odpowiadały II klasie czystości Stan ekologiczny Jeziora Jańsko w 2006 roku odpowiadał wysokiej eutrofii na co wskazywały nastę pujące wskaźniki wśród organizmów zooplanktonowych przewaga gatunków o niewielkich rozmiarach, w populacji Keratella cochlearics - gatunku wrotków - występowanie bardzo dużego udziału formy tecta (po zbawionej kolca tylnego) oraz bardzo duża liczebność organizmów fitoplanktonowych i zdecydowana wśród nich dominacja sinic. 15. Wnioski 1. Jezioro Jańsko w 2006 r. charakteryzuje się pod względem wskaźników fizyko-chemicznych wodą niskiej jakości (poza klasami czystości), pod względem bakteriologicznym wodą średniej jakości (II klasą czysto ści), a pod względem ekologicznym wysoką eutrofią. Jakość wód jeziora w stosunku do poprzednich ba dań z 2001 r. nie uległa zmianie. 2. Jezioro Jańsko ma niekorzystne warunki naturalne (poza kategorią podatności na degradację) i jest bar dzo podatne na wpływy zanieczyszczeń zewnętrznych. 3. W związku z małą odpornością jeziora na czynniki degradujące, nawet niewielki dopływ ścieków do jezio ra przyczynia się do pogorszenia jakości jego wód.. Utrzymujący się od kilku lat zły stan jakości wód Jeziora Jańsko winien skłaniać do podjęcia bardzo rygo rystycznych działań ochronnych na terenie całej zlewni jeziora. 5. Jezioro znajduje się w stadium zanikowym. Dla zwolnienia tego procesu należy spiętrzyć wody jeziora na odpływie, zlikwidować odprowadzanie ścieków w zlewni jeziora do cieków i wód podziemnych podjąć działania zmierzające do rewitalizacji wód jeziora. 6. Jezioro docelowo powinno mieć charakter rekreacyjno rybacki ze wskazaniem na wędkarstwo. Niewielka tzw. chłonność turystyczna jeziora nie pozwala na rozbudowanie bazy turystycznej poza już istniejącą

18 CZĘŚĆ GRAFICZNA R ys une k 1 LO K ALI Z ACJ A Jezioro Jańsko Województwo Lubuskie Powiat Krosno Odrzańskie Gmina Bobrowice

19 R ys une k 2 PL AN B ATY ME T RYC ZNY Jezioro Jańsko

20 R ys une k 3 ZLE W NI A J EZI O R A

21 R ys une k nr P RZE KRO J E TE RMI CZNO TLE NO WE Jezioro Jańsko

22 Wykorzystane materiały Choiński A., Katalog jezior Polski cz. III Pojezierze Wielkopolsko - Kujawskie i jeziora na południe od linii zasięgu zlodowacenia bałtyckiego Fundacja Warta Poznań 1992 Jańczak J., praca zbiorowa Atlas jezior Polski tom I Jeziora Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego w granicach dorzecza Odry IMiGW Poznań 1996 Kondracki J., Geografia fizyczna Polski PWN W-wa 1978 Konopczyński W., Komunikat o stanie jakości wód Jeziora Jańsko w 1996 roku WIOŚ Zielona Góra 1997 Konopczyński W., Komunikat o stanie jakości wód Jeziora Jańsko w 2001 roku WIOŚ Zielona Góra 2002 Komputerowa Mapa Podziału Hydrograficznego Polski IMGW Warszaw 2005 Kudelska D., Cydzik D., Soszka H., Wytyczne monitoringu podstawowego jezior PIOŚ W-wa 199 r. Lenartowski M., Grzybowski J., Szybowski J., Chęciński Z., Tonder J., Gruszewski M., Stanisławczyk J., Monografia jezior Województwa Zielonogórskiego - materiały zbiorcze Instytut Kształtowania Środowiska Oddział we Wrocławiu Zakład Ochrony Środowiska w Zielonej Górze Zielona Góra 1980 Stachy J., praca zbiorowa Atlas Hydrologiczny Polski IMiGW W-wa