A N N A L E S 1 U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N P O L O N I A VOL. LXI SECTIO E 2006 Katedra Łkarstwa, Akademia Techniczno-Rolnicza w Bydgoszczy ul. A. Kordeckiego 20, 85-225 Bydgoszcz, Poland Jacek Sikorra Ocena plonowania odnowionego uytku zielonego w dolinie Noteci The evaluation of yielding renewed grassland sward in the Notec Valey ABSTRACT. The aim of this research was to evaluate the yielding of two medow pasture mixtures with varyiny dominants used in the regeneration of a degenerated grassland. The field research was conducted in years 1998 2001 in the Notec Valey in the village Nowe Dbie. The experimental field was established on a degenerated pasture on V quality class soil. In the sowing mixtures the dominant species (30 %) were different cultivars of meadow fescue: Skra, Pasja, Justa (model strain), BAH 197 as well as orchard grass cultivars: Amera or Astera. The remaining components of the mixture were the cultivars of the following species: timothy grass Kaba (10 %), perennial ryegrass Argona (10 %), red fescue Atra (15 %), white clover Rawo (20 %), red clover Karo (15 %). The swards were under cutting and grazing utilization. Cultivars of orchard grass were the ones to develop the best from all the sown dominants. The dynamic development suggests high usefulness of orchard grass cultivars in the sowing of meadows and pastures under similar habitat conditions. The cultivars and breading strain of meadow fescue did not develop well. No major influence of the model cultivars and breeding strain of meadow fescue on the assessed parameters was shown. Among other components of the sowing mixtures perennial ryegrass was the most expansive. The yielding of mixtures was strictly connected with the examined factors. With lower frequency of utilization and better development of the sown dominant a much higher yielding was reported. KEY WORDS: yielding, mixtures, dominant, meadow fescue, orchard grass Uytki zielone stanowi cenne ródło pasz objtociowych dla przeuwaczy. W okresie wiosenno-letnim jest to ru na pastwisku, a w jesienno-zimowym kiszonka, sianokiszonka lub siano. Degradacja zbiorowisk trawiastych połoonych na glebach organogenicznych w dolinie Noteci wyranie obnia ich warto gospodarcz. Stanowi to powany problem dla uytkowników łk i pa- Annales UMCS, Sec. E, 2006, 61, 207 214.
208 J. Sikorra stwisk. Zdolno utrzymania si wartociowych traw i rolin motylkowatych w runi jest jednym z podstawowych warunków otrzymania wysokich i wartociowych plonów. Std niezwykle wanym elementem renowacji uytków zielonych jest właciwy dobór komponentów do mieszanek [Benedycki i in. 1991; Skolimowski, Łyszczarz 1992; Kiryluk 2001; Stypiski i in. 2001]. Celem bada była ocena plonowania dwóch mieszanek motylkowato- -trawiastych (kostrzewowej i kupkówkowej) wysiewanych na zdegradowanych uytkach zielonych w dolinie Noteci. METODY Badania terenowe prowadzono w latach 1998 2001 w dolinie Noteci na zdegradowanym pastwisku połoonym na glebie murszastej zaliczanej do typu gleb murszowatych, rzdu pobagiennych, działu hydrogenicznych (kompleks uytków zielonych słaby 3z, klasa bonitacyjna V). Zawarto substancji organicznej w poziomie darniowym (Ai) wynosiła 6,5%, ph w 1 n KCl 6,8, 47 mg P, 27 mg K i 44 mg Mg kg -1 gleby. Poziom wody gruntowej kształtował si na poziomie od 80 do 100 cm. Poletka o powierzchni 6 m 2 obsiano 5 wrzenia 1998 roku 6 mieszankami rónicymi si dominantem. Rol gatunku dominujcego (30 %) pełniły odmiany lub ród kostrzewy łkowej: 'Skra, Pasja, Justa i BAH 197 oraz odmiany kupkówki pospolitej: Amera i Astera. Pozostałe komponenty w mieszankach stanowiły odmiany nastpujcych gatunków: tymotka łkowa Kaba (10 %), ycica trwała Argona (10 %), kostrzewa czerwona Atra (15 %), koniczyna biała Rawo (20 %) i koniczyna łkowa Karo (15 %). Nawoenie mineralne ustalono na poziomie 50 kg P, 100 kg K oraz 120 kg N ha -1 rocznie. Wiosn 1999 roku z powodu zachwaszczenia poletek konieczne było przeprowadzenie dwa pokosów odchwaszczajcych. Spowodowało to, e w uytkowaniu konym i pastwiskowym zebrano tylko po trzy odrosty. Natomiast w latach 2000 2001 ru w dojrzałoci konej dała cztery pokosy, a w pastwiskowej sze odrostów. Na podstawie plonów zielonej masy i oznacze laboratoryjnych okrelono plony suchej masy. Do opracowania statystycznego wyników zastosowano analiz wariancji w układzie losowanych podbloków (splitplot), a rednie obiektowe porównano testem Tukeya. Warunki pogodowe w pierwszych latach bada nie sprzyjały rozwojowi ro- linnoci łkowej. W roku 1999 w sezonie wegetacyjnym (IV IX) odnotowano 283,6 mm opadów i były one nisze od redniej wieloletniej o 30,4 mm. W analogicznym okresie 2000 roku suma opadów była jeszcze nisza i wynosiła zaledwie 275,4 mm. Niedobory wody w omawianych sezonach wegetacyjnych w stosunku do potrzeb wodnych dla łk i pastwisk, obliczonych metod Klatta,
Ocena plonowania odmianowego uytku zielonego w dolinie Noteci 209 wynosiły od 47 do 50 %. Tym znacznym niedoborom wody w obu sezonach towarzyszyła wysoka rednia dobowa temperatura powietrza (14,5 15,1 0 C). W sezonie wegetacyjnym w roku 2001 spadło 476,2 mm opadów, a wic znacznie wicej ni w dwóch pierwszych latach prowadzenia bada. Pokrywały one potrzeby wodne łk i pastwisk w około 90%. Z analizy opadów wynika, e nie były one jednak równomiernie rozłoone. Najwiksza liczba dni z opadami wystpiła w lipcu i wrzeniu, natomiast niedobory stwierdzono w kwietniu, maju, czerwcu i sierpniu. Pomimo niesprzyjajcego rozkładu opadów okres ten naley uzna za najbardziej korzystny dla rozwoju rolinnoci łkowo-pastwiskowej. WYNIKI Plonowanie łk i pastwisk jest pochodn oddziaływania wielu czynników. Udowodniony jest wielokierunkowy wpływ warunków siedliskowych, pogodowych oraz sposobu i intensywnoci uytkowania na wzrost i rozwój rolinnoci łkowo-pastwiskowej [Szoszkiewicz i in. 1992; Łyszczarz 1993; Rogalski i in. 1998; Borawska-Jarmułowicz 2001]. Z analizy plonów suchej masy otrzymanych w trzyletnim okresie bada wynika, i były one warunkowane czynnikami pogody, składem florystycznym mieszanek, a take intensywnoci uytkowania. Ze wzgldu na rodzaj siedliska uzyskane plony roczne suchej masy rednio dla mieszanek w okresie prowadzenia bada naley uzna za dobre (tab. 1). Najnisze plony roczne, rednio 5,97 7,14 t ha -1, otrzymano w pierwszym roku uytkowania mieszanek. Zwizane to było z niedoborami wody w okresie wegetacyjnym i towarzyszcymi im do wysokimi temperaturami powietrza, a take konieczno- ci wykonania wiosn dwóch pokosów odchwaszczajcych. Podobne zalenoci wykazał Ostrowski [1994]. Otrzymane przez niego plony suchej masy ze wzgldu na niedobór wilgoci były niskie i wynosiły 5,32 t ha -1 dla mieszanek bez kupkówki pospolitej i 6,08 t ha -1 dla mieszanki, w której skład wchodziła kupkówka pospolita. Benedycki i in. [1991] take zauwayli, e na wielko uzyskanych plonów wpływały wyranie warunki meteorologiczne. Uwidoczniło si to zwłaszcza w trzecim roku uytkowania mieszanek, które w tym okresie z powodu niedoboru opadów i wysokich temperatur powietrza plonowały na poziomie 4 t ha -1. Najwiksz produktywno odnawianego uytku, pomimo niedoboru opadów, odnotowano w drugim roku bada. Niezalenie od gatunku dominujcego w uytkowaniu pastwiskowym redni plon roczny mieszanek wynosił 8,03, a w konym 8,40 t ha -1. Fakt ten mona wytłumaczy tym, e w drugim roku uytkowania nowych zasiewów przypada intensywny rozkład materii organicznej, a ilo uwolnionych składników moe dochodzi nawet do 150 250 kg NPK [Łyszczarz 1987].
Mieszanki Mixture 1 2 3 4 5 6 Gatunek dominujcy Dominant species Dactylis Festuca Glomerata pratense Tabela 1. Plony suchej masy mieszanek uzyskane w trzyletnim okresie uytkowania w t ha -1 Table 1. Yields of dry matter of the mixtures achived during three year utilization in ha -1 Odmiana Cultivar Uytkowanie pastwiskowe Grazing utilization Uytkowanie kone Cutting utilization Ród Rok Year rednio z lat Rok Year rednio z lat Strain 1999 2000 2001 Mean for years 1999 2000 2001 Mean for years Skra Pasja Justa BAH 197 Amera Astera 5,73 6,47 5,81 5,91 5,72 6,17 7,54 7,67 8,01 8,24 8,52 8,17 7,21 7,11 7,17 6,65 7,47 8,00 6,83 c B 7,08 bc 7,00 bc 6,93 bc 7,24 ab B 7,45 a B 6,80 6,55 7,13 6,90 7,92 7,53 7,87 8,29 7,95 7,87 9,23 9,21 7,81 7,81 6,92 7,69 9,10 9,63 7,49 b A 7,55 b 7,33 b 7,49 b 8,75 a B 8,79 a A Plon roczny rednio dla mieszanek Annual yield mean for mixtures rednio dla uytkownika Mean for utilization 5,97 8,03 7,27 7,09 B 7,14 8,40 8,16 7,90 A 7,50 NIR 0,05 LSD 0,05 dla mieszanek for mixture (m) 0,22 dla interakcji for interaction (u x m) 0,58 dla uytkownika for utilization (u) 0,63 dla interakcji for interaction (m x u) 0,31 Wartoci oznaczone t sam liter nie róni si istotnie w obrbie, a kolumny, A wiersza Values indicates of the same letter are not significance differences, a within columns, A within verses 7,16 b 7,32 b 7,17 b 7,21 b 8,00 a 8,12 a
Ocena plonowania odmianowego uytku zielonego w dolinie Noteci 211 40 30 20 10 0 41,8 44,4 14,0 6,2 10,4 10,1 1999 2000 2001 Dactylis glomerata Festuca pratense Rycina 1. Udział gatunku dominujcego w runi mieszanek Figure 1. Share of dominant species in mixtures 40 30 20 10 0 35,0 37,3 37,2 31,1 25,8 22,5 1999 2000 2001 gatunek dominujcy dominant species Festuca pratense Dactylis glomerata Rycina 2. Udział ycicy trwałej w runi mieszanek Figure 2. Share of perennial ryegrass in mixtures Z syntezy wyników dotyczcych plonowania mieszanek w okresie trzyletnim mona stwierdzi, e czynnikiem najbardziej rónicujcym statystycznie plony był sposób uytkowania (tab. 1). W dojrzałoci pastwiskowej (rednio 7,09 t ha -1 ) uzyskano istotnie nisze plony ni w dojrzałoci konej (rednio 7,90 t ha -1 ). Analizujc wpływ czstotliwoci uytkowania na zrónicowanie plonowania rednio z lat stwierdzono, i w dojrzałoci pastwiskowej mieszanki z kupkówk
212 J. Sikorra pokos cut I uytkowanie kone cutting utilization uytkowanie pastwiskowe grazing utilization 27 21 31 21 16 23 18 20 14 9 II III IV V VI Rycina 3. Udział pokosów w plonie rocznym Figure 3. Share of cuts in annual yields pospolit Amera (7,24 t ha -1 ) i Astera (7,45 t ha -1 ) plonowały istotnie niej ni w dojrzałoci konej (8,75 i 8,79 t ha 1 ). Mieszanka z kostrzew łkow Skra plonowała równie istotnie niej w dojrzałoci pastwiskowej (6,83 t ha -1 ) ni konej (7,49 t ha -1 ). Bardziej wyrównane i nisze plony mieszanek przy wikszej czstotliwoci koszenia mogły by efektem zbyt duego stresu zwizanego z czstotliwoci defoliacji. Roliny gromadziły w takich warunkach mniejsze iloci substancji zapasowych, co wpływało na kolejne ich odrosty. Gatunek dominujcy w runi mieszanek take wpływał na wysoko uzyskiwanych plonów. W dojrzałoci pastwiskowej najwyszy redni plon w okresie trzyletnich bada otrzymano z mieszanki z kupkówk pospolit Astera (7,45 t ha -1 ), a najniszy z mieszanki z kostrzew łkow Skra (6,83 t ha -1 ). Plon pozostałych mieszanek był zbliony i wahał si w granicach od 6,93 do 7,24 t ha -1. W dojrzałoci konej wysze rednie plony roczne w trzyletnim okresie bada uzyskano z mieszanki z kupkówk pospolit Amera (8,75 t ha -1 ) i Astera (8,79 t ha -1 ) w porównaniu z mieszankami z kostrzew łkow, których plon miecił si w przedziale od 7,33 do 7,55 t s.m. ha -1. Analizujc w całym okresie bada plony roczne suchej masy rednio dla mieszanek niezalenie od sposobu uytkowania mona stwierdzi, e istotnie najlepiej plonowały mieszanki z kupkówk pospolit Amera (8,00 t ha -1 ) i Astera (8,12 t ha -1 ). Nisze udowodnione statystycznie plony w trzyletnim okresie bada uzyskano z mieszanek z kostrzew łkow. Wynosiły one od 7,16 do 7,32 t ha -1. Przewaga wyszego plonowania mieszanek z kupkówk nad mieszankami z kostrzew łkow, szczególnie przy mniejszej czstotliwoci uyt-
Ocena plonowania odmianowego uytku zielonego w dolinie Noteci 213 kowania, wynikała zapewne z wikszego udziału kupkówki, jak równie z lepszego jej przystosowania do panujcych warunków siedliskowo-pogodowych (ryc. 1). Rónice te nie były jednak tak due, jak mogłoby to wynika z faktycznej iloci w runi kostrzewy łkowej i kupkówki pospolitej. Niwelowane były udziałem pozostałych współkomponentów mieszanek, zwłaszcza ycic trwał (ryc. 2). Naley równie stwierdzi, e plony mieszanek, kształtowane wyranie przez gatunki przewodnie, nie były zrónicowane istotnie w obrbie gatunku przez jego odmiany lub ród. Domaski [1997] stwierdził, e uzyskanie wzrostu plonu suchej masy traw dziki pracom hodowlanym jest trudne. W produkcji pasz na trwałych uytkach zielonych czynnik odmianowy zastosowany w mieszankach powinien spowodowa wzrost plonu o 10 % w skali roku i działa przez okres 3 5 lat. Jest to wówczas zauwaalne i ekonomicznie uzasadnione. Równomierno rozkładu plonowania w poszczególnych odrostach okresu wegetacyjnego równie w znacznym stopniu uzaleniona była od warunków pogodowych, a zwłaszcza od iloci opadów. Znajduje to potwierdzenie w literaturze, np. Gos i Ł yduch [1992] brak stabilnoci w plonowaniu poszczególnych odrostów tłumaczyli zmiennymi warunkami pogodowymi w okresach ich narastania. W badaniach własnych stwierdzono bardziej równomierny rozkład plonowania mieszanek uytkowanych w dojrzałoci konej ni w pastwiskowej (ryc. 3). WNIOSKI 1. Plonowanie odnowionego uytku zielonego cile zwizane było z gatunkiem dominujcym w runi i intensywnoci uytkowania. 2. Mieszanki z kupkówk pospolit plonowały na wyszym poziomie ni z kostrzew łkow. Wskazuje to na du przydatno tego gatunku do renowacji uytków zielonych na glebach organogenicznych. 3. Udział kostrzewy łkowej w plonie był niewielki. Najwaniejszym komponentem decydujcym o plonowaniu mieszanek kostrzewowych była ycica trwała. wiadczy to o potrzebie wykorzystania tej trawy do obsiewu zbiorowisk trawiastych w podobnych warunkach siedliskowych. 4. Przy mniejszej czstotliwoci koszenia runi stwierdzono wyranie wysze plonowanie mieszanek motylkowo-trawiastych. PIMIENNICTWO Benedycki S., Grzegorczyk S., Grabowski K. 1991. Przydatno kostrzewy łkowej i kupkówki pospolitej do mieszanek łkowych. Fragm. Agron. 1, 29, 35 42.
214 J. Sikorra Borawska-Jarmułowicz B. 2001. Ocena odmian czterech gatunków traw w zalenoci od sposobu uytkowania i komponentów mieszanek w naturalnych siedliskach łkowych. Pam. Puł. 125, 233 241. Domaski P. 1997. Ulepszenie sposobu bada i oceny wartoci gospodarczej odmian traw przeznaczonych na pastwiska. Sesja Nauk. Kierunki bada nad nawoeniem i uytkowaniem łk i pastwisk. IMUZ Falenty, 71 79. Gos A., Ł yduch L. 1992. Dobór komponentów do mieszanek na łki trwałe w warunkach Pomorza Zachodniego. Rocz. AR w Poznaniu, 232, 97 104. Kiryluk A. 2001. Wpływ nawoenia mineralnego i poziomu wody gruntowej na plonowanie i skład florystyczny łk murszowiskowych. Pam. Puł. 125, 65 73. Ł yszczarz R. 1987. Dynamika zmian i rozmieszczenie biomasy rolinnej przemiennego uytku zielonego w zalenoci od nawoenia. Rozp. dokt. AT R w Bydgoszczy, 1 93. Ł yszczarz R. 1993. Rolnicza ocena wybranych gatunków i odmian traw w zrónicowanych warunkach siedliskowych Pradoliny rodkowej Wisły. Rozprawy 60, AT R w Bydgoszczy, 1 66. Ostrowski R. 1994. Wpływ Dactylis glomerata L. na skład florystyczny, plonowanie i warto pokarmow krótkotrwałych mieszanek pastwiskowych. Ogólnopol. Konf. Łk. nt. Kierunki rozwoju łkarstwa. SGGW w Warszawie, 278 290. Rogalski M., Kryszak J., Binia J., Kardyska S., Wieczorek A., Kłos J.M. 1998. Plonowanie i struktura masy nadziemnej koniczyny białej w zalenoci od rodzaju gleby i intensywnoci uytkowania. Biul. Nauk. 1, 309 318. Skolimowski L., Ł yszczarz R. 1992. Dobór komponentów na uytki zielone w warunkach siedliskowych Doliny Wisły. Rocz. AR w Poznaniu, 232, 37 43. Stypiski P., Janicka M., Rataj D. 2001. Wpływ zrónicowanego nawoenia azotowego na plonowanie wybranych gatunków i odmian traw. Pam. Puł. 125, 13 20. Szoszkiewicz J., Zbierska J., Madziar Z., Binia J., miłowski J. 1992. Produktywno i trwało wybranych odmian traw pastewnych w warunkach klimatycznych wielkopolski. Rocz. AR w Poznaniu, 232, 17 23.