Produkcyjnoœæ przemiennych u ytków zielonych w zale noœci od rodzaju mieszanki i poziomu nawo enia w warunkach Pojezierza Olsztyñskiego

Transkrypt

1 ¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 11, 9-16 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2008 PL ISSN ISBN Produkcyjnoœæ przemiennych u ytków zielonych w zale noœci od rodzaju mieszanki i poziomu nawo enia w warunkach Pojezierza Olsztyñskiego A. BA UCH-MA ECKA, M.OLSZEWSKA Katedra ¹karstwa, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie Productivity of temporary grasslands depending on type of mixtures and fertilization level in the Olsztyn Lakeland Abstract. The experiment was conducted in the Olsztyn Lakeland during the years The objective of the study was to determine the yield of four legume-grass mixtures. The forecrop was winter wheat. The experiment was established in a randomized complete block design, in 4 replications, on grey-brown podsolic soil of quality class IIIb. Experimental factor I were 4 legume-grass mixtures (50% legumes + 50% grasses) composed of: red clover (Trifolium pratense) + meadow fescue (Festuca pratensis), bird s-foot trefoil (Lotus corniculatus) + orchard grass (Dactylis glomerata), white clover (Trifolium repens) + perennial ryegrass (Lolium perenne), hop trefoil (Medicago lupulina) + red fescue (Festuca rubra). Experimental factor II were varied levels of mineral fertilization: 0 (control); P 35 K 100 ;N 60 P 35 K 100 ;N 120 P 35 K 100. Keywords:legume-grass mixtures, mineral fertilization, yielding 1. Wstêp W kraju s¹ du e perspektywy rozwoju przemiennych u ytków zielonych, ale eby przeznaczanie gruntów ornych do produkcji pasz objêtoœciowych by³o w pe³ni uzasadnione, powinniœmy uzyskiwaæ plony wy sze lub co najmniej równorzêdne do alternatywnych upraw (BENEDYCKI, 1991). OKULARCZYK (2001) zwraca uwagê, e ywienie prze uwaczy paszami objêtoœciowymi z u ytków zielonych, bez dodatku mieszanek miêsno-kostnych i udzia³u stymulatorów wzrostu, zapewnia zdrowe i czyste mleko oraz jego przetwory, nie stwarzaj¹c zagro enia substancjami niepo ¹danymi. Na krótkotrwa³ych u ytkach zielonych intensywna produkcja pasz wymaga precyzyjnego doboru gatunków oraz odmian roœlin motylkowatych i traw, przy za³o eniu w³aœciwego, zrównowa onego nawo enia mineralnego (KRYSZAK, 2003). BOLLER (1988) zwraca uwagê, e przy wysokim (ok. 70%) udziale w runi Trifolium pratense i jednoczesnym stosowaniu nawo enia azotem spada aktywnoœæ wi¹zania azotu atmosferycznego, co mo e prowadziæ nawet do spadku plonów. W zwi¹zku z powy szym w warunkach Pojezierza

2 10 A. Ba³uch-Ma³ecka, M. Olszewska Olsztyñskiego przeprowadzono badania, których celem by³o okreœlenie plonowania czterech mieszanek motylkowato-trawiastych na u ytkach przemiennych. 2. Materia³ i metody Podstaw¹ pracy by³y wyniki czteroletnie z doœwiadczenia polowego, za³o onego wiosn¹ 1998 roku w Stacji Doœwiadczalnej w Tomaszkowie metod¹ losowych bloków w 4 powtórzeniach. Przedplonem by³a pszenica ozima. Doœwiadczenie za³o ono na glebie zaliczanej do rzêdu brunatnoziemne, typu p³owe, klasy bonitacyjnej IIIb, kompleksu pszennego dobrego. Zawartoœæ próchnicy wynosi³a 1,58%. Warstwa orna charakteryzowa³a siê œredni¹ zawartoœci¹ przyswajalnego fosforu i potasu, wysok¹ elaza i manganu oraz nisk¹ magnezu, sodu, cynku i miedzi. Odczyn gleby by³ zasadowy (ph KCl 7,3). Powierzchnia poletka do zbioru wynosi³a 10 m 2. Pierwszym czynnikiem doœwiadczenia by³y 4 mieszanki motylkowato-trawiaste (wysiane w proporcji 50% roœlina motylkowata i 50% trawa) reprezentowane przez nastêpuj¹ce gatunki i odmiany: Trifolium pratense L. odmiana Ulka z Festuca pratensis Huds. odmiana Skrzeszowicka (Tp + Fp), Lotus corniculatus L. odmiana Skrzeszowicka z Dactylis glomerata L. odmiana Bepro (Lc + Dg), Trifolium repens L. odmiana Astra z Lolium perenne L. odmiana Anna (Tr + Lp), Medicago lupulina L. odmiana Renata z Festuca rubra L. odmiana Nakielska (Ml + Fr). Drugim czynnikiem badawczym by³o zró nicowane nawo enie mineralne: 0 (kontrola); P 35,K 100 kg ha 1 ; N 60,P 35,K 100 kg ha 1 ; N 120,P 35,K 100 kg ha 1. Azot stosowano w formie saletry amonowej w proporcji: N 60 kg ha 1 20 kg wiosn¹, 20 kg po zbiorze I pokosu, 20 kg po zbiorze II pokosu i N 120 kg ha 1 40 kg wiosn¹, 40 kg po zbiorze I pokosu, 40 kg po zbiorze II pokosu. Nawozy fosforowe wysiano jednorazowo wiosn¹ w postaci superfosfatu potrójnego, natomiast nawozy potasowe w postaci soli potasowej zastosowano w dwóch równych czêœciach, wiosn¹ i po zbiorze pierwszego odrostu. W pierwszym roku u ytkowania (1998) zebrano dwa pokosy zielonej masy, natomiast w nastêpnych latach ( ) trzy pokosy. Przy zbiorze zielonej masy pobierano po dwie kilogramowe próby, które pos³u y³y do okreœlenia plonu suchej masy, sk³adu gatunkowego runi i chemicznego. Plon suchej masy okreœlono przez wysuszenie prób roœlinnych do sta³ej wagi w temperaturze ok. 105 C. Sk³ad botaniczny runi okreœlono na podstawie szczegó³owej analizy botaniczno-wagowej. Analizy chemiczne materia³u roœlinnego wykonano ogólnie przyjêtymi metodami. Wyniki badañ opracowano statystycznie za pomoc¹ programu komputerowego Statistica. Istotnoœæ ró nic weryfikowano testem Tukey a na poziomie ufnoœci p = 0,95. Poszczególne lata badañ ró ni³y siê przebiegiem warunków pogodowych. W okresie badañ temperatury powietrza w czasie od kwietnia do wrzeœnia, by³y wy sze (o 0,7 C) PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

3 Produkcyjnoœæ przemiennych u ytków zielonych ni œrednie z wielolecia. Wysokie temperatury panowa³y zw³aszcza w kwietniu, maju i czerwcu 1998 roku, czerwcu i lipcu 1999 roku oraz kwietniu, maju i czerwcu 2000 roku. Opady atmosferyczne by³y nierównomiernie roz³o one w poszczególnych latach. Niedobory opadów w roku za³o enia doœwiadczenia zanotowano w lipcu, szczególnie w pierwszej dekadzie. W 1998 roku suma opadów w sezonie wegetacyjnym by³a ni sza od œrednich z wielolecia o 16,1 mm, natomiast w 1999 roku w okresie od kwietnia do lipca spad³o 288,6 mm deszczu przy œredniej z wielolecia z tego okresu 166,1 mm. Suma opadów w sezonie wegetacyjnym w 2000 roku by³a znów ni sza od œrednich z wielolecia o 4,2 mm. W 2001 roku zanotowano w okresie wegetacji opady atmosferyczne o 106,8 mm wy sze od œredniej z wielolecia, co przy temperaturach zbli onych do œrednich z wielolecia sprzyja³o rozwojowi roœlinnoœci i uzyskaniu wysokich plonów. W lipcu spad³o a 148,6 mm czyli o 73,7 mm wiêcej ni wynosi œrednia z wieloleci, niestety w trzeciej dekadzie tego miesi¹ca spad³o tylko 11 mm. W rejonie badañ najmniejsze iloœci opadu 2,1 mm zaobserwowano natomiast w II dekadzie sierpnia 2001, co przy temperaturach wy szych o 2,9 od œrednich z wielolecia zahamowa³o wzrost roœlin, równie w maju opad by³ ni szy o 16,2 mm. 3. Wyniki i dyskusja 3.1. Sk³ad gatunkowy runi Procentowy udzia³ poszczególnych komponentów w runi by³ zró nicowany w zale- noœci od sk³adu mieszanki jak i nawo enia, g³ównie azotowego (tab. 1). Wyniki podane w tabeli 1 wskazuj¹ na wyraÿny wp³yw nawo enia azotem na udzia³ roœlin motylkowatych w runi, który ze wzrostem dawki wyraÿnie mala³ na korzyœæ traw, z wyj¹tkiem mieszanki z Trifolium pratense. Z zestawienia wynika, e koniczyna ³¹kowa w opisywanych warunkach siedliskowych i atmosferycznych by³a gatunkiem zdecydowanie dominuj¹cym. Wspó³czynnik korelacji (0,77) wskazuje równie na istotny wzrost udzia³u tego gatunku w latach badañ. Znajduje to potwierdzenie w badaniach KRZYWIECKIEGO i wsp. (1997), w których udzia³ koniczyny tetraploidalnej odmiany Ulka w pierwszym roku doœwiadczenia, by³ wy szy od zamierzonego i wynosi³ od 50 do 88%. Autorzy zwracaj¹ uwagê, e najwiêcej tego gatunku (od 64 do 88%) stwierdzono w mieszance z kostrzew¹ ³¹kow¹, która okaza³a siê najmniej konkurencyjn¹ z badanych traw. W badaniach w³asnych obserwowano ekspansywny rozwój tej roœliny motylkowatej niezale nie od dawki azotu powoduj¹c, e ju w roku zasiewu udzia³ kostrzewy ³¹kowej by³ niewielki, poni ej iloœci zastosowanej w mieszance. Wspó³czynnik korelacji dla udzia³u tego gatunku w latach by³ ujemny i wynosi³ 0,75. Ma³¹ trwa³oœæ Festuca pratensis, a przede wszystkim odmiany Skrzeszowicka, potwierdzaj¹ równie badania innych autorów (BENEDYCKI, 1991; DOMAÑSKI, 1984; KASPERCZYK ifilipek, 1993; KOZ OWSKI ikuku KA, 1993; RUTKOWSKA ilewicka, 1991). Niski udzia³ kostrzewy ³¹kowej w badaniach w³asnych wynika³ równie z pora enia tej roœliny przez patogeny grzybowe, które w warunkach wysokiej temperatury i du ej wilgotnoœci obserwowano ju w roku siewu, a szczególnie wiosn¹ i latem 1999 roku. Zdaniem LUTYÑSKIEJ iwit- PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

4 12 A. Ba³uch-Ma³ecka, M. Olszewska KOWSKIEJ (1983) pora enie tej roœliny przez grzyby staje siê coraz wiêkszym problemem. Zastosowane nawo enie azotem sprzyja³o rozwojowi pozosta³ych traw, których udzia³ wzrasta³ proporcjonalnie do wzrostu dawki szczególnie w przypadku mieszanki z Dactylis glomerata i Lotus corniculatus. Dla obu gatunków wyliczone wspó³czynniki korelacji by³y istotne, w przypadku kupkówki wspó³czynnik ten by³ dodatni i wynosi³ 0,73, natomiast u komonicy by³ ujemny ( 0,88). Podobne zale noœci obserwowano równie w mieszance z ycic¹, dla której wspó³czynnik wynosi³ 0,52, natomiast dla koniczyny bia³ej 0,67. W przypadku tej trawy wyliczony wspó³czynnik dla jej udzia³u w latach 0,77 by³ tak e istotny. W przypadku mieszanki z Medicago lupulina i Festuca rubra, analiza botaniczna wykaza³a istotny ujemny wp³ywa nawo enia ( 0,66) i lat ( 0,59) na procentowy udzia³ lucerny w runi oraz istotny wzrost udzia³u w runi kostrzewy czerwonej w latach badañ (wsp. korelacji 0,81). Podobne zale noœci potwierdzaj¹ tak e inni autorzy (BENEDYCKI, 1991; DEMBEK i YSZCZARZ, 1998; GRZEGOR- CZYK, 1992; GRZEGORCZYK iolszewska, 1996; RUTKOWSKA i wsp., 1997). Tabela 1. Udzia³ roœlin motylkowatych i traw (%) w runi mieszanek (w I i III roku badañ) Table 1. Share of legumes and grasses in the sward mixtures (in I and III year of investigations) Nawo enie Fertilization Trifolium pratense + Festuca pratensis Lotus corniculatus + Dactylis glomerata Trifolium repens + Lolium perenne Medicago lupulina + Festuca rubra Tp Fp Lc Dg Tr Lp Ml Fr I* III I III I III I III I III I III I III I III P 35 K N 60 P 35 K N 120 P 35 K Tp Trifolium pratense, Fp Festuca pratensis, Lc Lotus corniculatus, Dg Dactylis glomerata, Tr Trifolium repens, Lp Lolium perenne, Ml Medicago lupulina, Fr Festuca rubra. *I Rok Year, III Rok Year 3.2. Plon runi Zmiany sk³adu gatunkowego runi powodowa³y istotne ró nice w uzyskiwanych plonach. Zale noœci miêdzy udzia³em komponentów mieszanek, a plonowaniem uk³ada³y siê w statystycznie istotne funkcje regresji prostoliniowej (ryc. 1). Wiêkszy udzia³ traw w runi powodowa³ wzrost plonowania trzech badanych mieszanek, odwrotna zale noœæ wyst¹pi³a tylko w przypadku mieszanki z koniczyn¹ ³¹kow¹ i kostrzew¹ ³¹kow¹. Podobne zale noœci zanotowa³a tak e OLSZEWSKA (1998). Wyniki doœwiadczenia dowodz¹, e badane mieszanki motylkowato-trawiaste plonowa³y na wysokim poziomie, nawet na obiektach bez nawo enia mineralnego (tab. 2). Œrednio z czterech lat badañ plony suchej masy waha³y siê w granicach 7,99 15,00 tha 1. W roku zasiewu istotnie najni sze plony oko³o 5 ton s.m. z ha uzyskano na poletkach z mieszank¹ Lotus corniculatus i Dactylis glomerata, plony pozosta³ych mieszanek kszta³towa³y siê w granicach od oko³o 8 do 10 ton s.m. z ha. Zdaniem KRYSZAKA (2003) PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

5 Produkcyjnoœæ przemiennych u ytków zielonych plon mieszanek w roku siewu rzêdu 8 t s.m. z ha nale y uznaæ za wysoki. W drugim roku badañ uzyskano bardzo wysokie plony suchej masy w przedziale od 7,57 do 19,41 t ha 1, istotnie najwy sze plony ponad 19 t s.m. z ha zebrano na obiektach z mieszank¹ Trifolium pratense i Festuca pratensis. Wysokie plony w granicach od 12,69 do 17,47 ton s.m. z ha uzyskano tak e na poletkach z mieszank¹ koniczynowo- ycicow¹. Zaobserwowano równie, podobnie jak w roku siewu, istotny wp³yw nawo enia azotowego na wzrost plonu. W trzecim i czwartym roku badañ podobnie jak w latach poprzednich istotnie najwy sze plony uzyskano na poletkach z koniczyn¹ ³¹kow¹. Na drugim miejscu uplasowa³a siê mieszanka z komonic¹ i kupkówk¹, która plonowa³a jednak istotnie ni ej. Na podobnym poziomie plonowa³y pozosta³e dwie mieszanki. W ci¹gu czterech lat badañ istotnie najwy sze plony suchej masy otrzymano na obiektach z mieszank¹ z udzia³em Trifolium pratense, najni ej zaœ plonowa³a mieszanka z Medicago lupulina motylkowate legumes trawy grasses Ryc. 1. Zale noœæ plonu suchej masy od udzia³u w runi roœlin motylkowatych i traw Fig. 1. Dependence of dry matter yield on the share in the sward of legumes and grasses PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

6 14 A. Ba³uch-Ma³ecka, M. Olszewska i Festuca rubra. Badania wykaza³y, e mieszanki na obiektach bez nawo enia, œrednio z czterech lat badañ, plonowa³y na poziomie oko³o 10 ton suchej masy z ha. Tabela 2. Plon suchej masy mieszanek motylkowato-trawiastych (t ha 1 ) Table 2. Dry matter yield of legume-grass mixtures (t ha 1 ) Nawo enie Tp + Fp Lc + Dg Tr + Lp Ml + Fr Fertilization 1998 rok year 0 8,95 de 4,86 a 7,55 cd 7,03 bc P 35 K 100 8,98 de 4,78 a 7,53 cd 8,43 cde N 60 P 35 K ,00 e 4,63 a 8,96 de 8,33 cde N 120 P 35 K 100 9,88 e 5,63 ab 7,96 cd 8,61 cde Œrednio Mean 9,45 c 4,97 a 8,00 b 8,10 b 1999 rok year 0 17,81 g 12,09 cd 12,69 de 8,18 ab P 35 K ,07 g 12,36 de 12,97 def 7,57 a N 60 P 35 K ,21 g 13,65 def 15,08 f 10,07 bc N 120 P 35 K ,41 g 14,41 ef 17,47 g 11,76 cd Œrednio Mean 18,87 d 13,13 b 14,55 c 9,39 a 2000 rok year 0 16,99 d 11,74 bc 9,28 a 9,84 ab P 35 K ,46 d 12,50 c 10,99 abc 10,50 abc N 60 P 35 K ,26 d 12,02 bc 11,44 abc 11,48 abc N 120 P 35 K ,71 d 12,83 c 12,28 bc 12,18 bc Œrednio Mean 17,85 c 12,27 b 10,99 a 11,00 a 2001 rok year 0 10,90 def 8,54 abcd 6,33 a 6,89 abc P 35 K ,33 f 8,89 bcd 8,28 abc 6,71 ab N 60 P 35 K ,59 ef 7,49 abc 9,02 bcd 7,61 abc N 120 P 35 K ,98 f 9,33 cde 8,42 abc 8,61 abcd Œrednio Mean 11,70 c 8,55 b 8,01 ab 7,45 a Œrednia z lat means for years ,66 g 9,31 abcd 8,96 abc 7,99 a P 35 K ,46 g 9,63 bcd 9,94 cde 8,30 ab N 60 P 35 K ,76 g 9,44 abcd 11,12 ef 9,37 abcd N 120 P 35 K ,00 g 10,55 def 11,53 f 10,29 cdef Œrednio Mean 14,47 d 9,73 b 10,39 c 8,99 a a, b, c grupy jednorodne homogenous groups; opisy jak w tabeli 1 notes see table 1 4. Wnioski W warunkach Pojezierza Olsztyñskiego w uprawie polowej dobrymi komponentami do mieszanek z koniczyn¹ bia³¹ jest ycica trwa³a oraz komonica ro kowa PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008

7 Produkcyjnoœæ przemiennych u ytków zielonych z kupkówk¹, natomiast kostrzewa ³¹kowa odmiana Skrzeszowicka nie powinna byæ wysiewana w mieszance z koniczyn¹ ³¹kow¹. W celu zmniejszenia ryzyka uprawy i spadku plonowania wa ny jest dobór gatunków, a przede wszystkim odmian traw i roœlin motylkowatych o wysokiej odpornoœci na choroby oraz trwa³oœci. Uprawa mieszanek motylkowato-trawiastych na gruntach ornych, szczególnie z du ym udzia³em roœlin motylkowatych umo liwia uzyskanie wysokich i stabilnych plonów, nawet na obiektach bez nawo enia. Literatura BENEDYCKI S.M., Optymalizacja nwo enia azotowego mieszanek motylkowato-trawiastych na u ytkach przemiennych. Acta Academiae Agriculturae et Technicae Olstenensis, Agricultura, 52, BOLLER B., Biologische Stickstoff-Fixierung von Weis und Rotklee unter Feldbedingungen. Landwirtschaft Schweiz, 1(4), DEMBEK R., YSZCZARZ R., Plonowanie i wartoœæ pokarmowa ycicy trwa³ej i koniczyny bia³ej. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 462, DOMAÑSKI P., Zmiennoœæ plonowania odmian traw pastewnych w okresie wegetacji i w kolejnych latach u ytkowania na terenia Polski. Wiadomoœci Odmianoznawcze COBORU, 1, GRZEGORCZYK S., Dobór komponentów do mieszanek na u ytki zielone w warunkach klimatyczno-glebowych Pojezierza Mazurskiego. Roczniki AR Poznañ, CCXXXII, GRZEGORCZYK S., OLSZEWSKA M., Plonowanie ³¹ki podsianej komonic¹ zwyczajn¹ w warunkach ograniczonego nawo enia azotowego. Zeszyty Problemowe Postêpów Nauk Rolniczych, 442, KASPERCZYK M., FILIPEK J., Trwa³oœæ kostrzewy ³¹kowej (Festuca pratensis) odmiany Skrzeszowicka w ró nych warunkach siedliskowych i pratotechnicznych. Biuletyn IHAR, 188, KOZ OWSKI S., KUKU KA I., ywotnoœæ odmian uprawowych Festuca pratensis. Biuletyn IHAR, 188, KRYSZAK J., Wartoœæ gospodarcza mieszanek motylkowato-trawiastych w uprawie polowej. Roczniki AR Poznañ Rozprawy naukowe, 338, 108 pp. KRZYWIECKI S., GOSPODARCZYK F., SZYSZKOWSKA A., SOWIÑSKI J., NOWAK W., Plonowanie i wartoœæ pokarmowa mieszanek koniczyny ³¹kowej z trawami odmian tetraploidalnych w roku siewu. Zeszyty Naukowe AR Wroc³aw, Zootechnika XLII, 307, LUTYÑSKA R., WITKOWSKA A., Ocena zdrowotnoœci krajowych i zagranicznych traw badanych na terenie Polski po³udniowej. Biuletyn IHAR, 150, OKULARCZYK S., Ekonomiczna oraz ekologiczna efektywnoœæ produkcji mleka w oparciu o trwa³e u ytki zielone. Pamiêtnik Pu³awski, 125, OLSZEWSKA M., Dobór motylkowatych do mieszanek na u ytki przemienne. Biuletyn Naukowy ART Olsztyn, 1, RUTKOWSKA B., LEWICKA E., Trwa³oœæ i plonowanie wybranych gatunków i odmian traw w naturalnych siedliskach ³¹kowych. Biuletyn Oceny Odmian, 23, PT, Grassland Science in Poland, 11, 2008

8 16 A. Ba³uch-Ma³ecka, M. Olszewska RUTKOWSKA B., LEWICKA E., JANICKA M., Wp³yw nawo enia azotowego na kszta³towanie siê udzia³u odmian traw w plonach mieszanek pastwiskowych oraz utrzymanie siê ich w siewach czystych. Wydawnictwo IMUZ, Materia³y Seminaryjne, 38, Productivity of temporary grasslands depending on type of mixtures and fertilization level in the Olsztyn Lakeland A. BA UCH-MA ECKA, M.OLSZEWSKA Department of Grassland Sciences, University of Warmia and Mazury in Olsztyn Summary The experiment was conducted in the Olsztyn Lakeland during the years The objective of the study was to determine the yield of four legume-grass mixtures. The forecrop was winter wheat. The experiment was established in a randomized complete block design, in 4 replications, on grey-brown podsolic soil of quality class IIIb. Experimental factor I were 4 legume-grass mixtures (50% legumes + 50% grasses) composed of: red clover (Trifolium pratense) + meadow fescue (Festuca pratensis), bird s-foot trefoil (Lotus corniculatus) + orchard grass (Dactylis glomerata), white clover (Trifolium repens) + perennial ryegrass (Lolium perenne), hop trefoil (Medicago lupulina) + red fescue (Festuca rubra). Experimental factor II were varied levels of mineral fertilization: control N 0 P 0 K 0 ;N 0 P 35 K 100 ;N 60 P 35 K 100 ;N 120 P 35 K 100. During the four-year experimental period, the highest dry matter yield was obtained for the red clover + meadow fescue mixture. The average dry matter yield (mean of four years) in non-fertilized treatments reached 10 tons per ha. Mineral fertilizers contributed to a significant increase in yield. The percentage content of particular components in the sward was determined by mixture type and fertilization level, primarily by nitrogen rates. The content of legumes in mixtures decreased, while the content of grasses increased under the influence of nitrogen fertilizers, with the exception of the mixture with red clover. Adres do korespondencji Address for correspondence: Dr Anna Ba³uch-Ma³ecka Katedra ¹karstwa, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie ul. Plac ódzki 1, Olsztyn tel , fax anna.baluch@uwm.edu.pl Recenzent Reviewer: Miros³aw Kasperczyk PT, ¹karstwo w Polsce, 11, 2008