Studia podyplomowe MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH WEDŁUG RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ Cel studiów Studia kierowane są do absolwentów studiów wyższych magisterskich, inżynierskich i licencjackich, pracujących (lub przygotowujących się do podjęcia pracy) w GIOŚ, WIOŚ; IMGW, GDOŚ, RDOŚ; KZGW, RZGW, ZMiUW; NFOŚiGW, WFOŚiGW, użytkowników obwodów rybackich, PIS, administracji państwowej i samorządowej. Adresatem są również pracownicy organizacji pozarządowych i ekologicznych oraz struktur konsultingowych i doradczych, których działalność jest związana z wodami powierzchniowymi. Studia umożliwiają wykorzystanie bogatego systemu ewaluacji wód powierzchniowych w ocenach oddziaływania na środowisko, ekspertyzach hydrologicznych, ekofizjograficznych, przyrodniczych Rodzaj i czas trwania studiów Studia dwusemestralne w systemie niestacjonarnym (zajęcia raz w miesiącu, w soboty i niedziele). W całym okresie studiów odbędzie się 10 zjazdów dydaktycznych i dodatkowo jeden zjazd przeznaczony na obronę pracy dyplomowej. Łączna ilość godzin dydaktycznych w formie wykładów, ćwiczeń i seminariów wyniesie 180 godzin. Przewidywana liczba uczestników - 24 osoby Planowany termin rozpoczęcia zajęć październik 2016 r. Zasady rekrutacji Kryterium rekrutacji jest kolejność zgłoszeń do 30 wrzesień 2016 roku. Wymagane dokumenty: podanie o przyjęcie na studia; kwestionariusz osobowy; odpis dyplomu ukończenia studiów wyższych; dwie fotografie o wymiarach 35x45 mm bez nakrycia głowy, na jasnym tle (podpisane na odwrocie), kserokopia dowodu osobistego strony 1, 2, 3 i 6 jeśli wydany przed 01.01 2001 r. lub strony 1 i 2 nowego dowodu. wniesiona opłata za studia - opłata za każdy semestr wynosi 1800 zł Adres sekretariatu studiów podyplomowych: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Wydział Nauk o Środowisku Katedra Biologii i Hodowli Ryb Studia Podyplomowe Monitoring wód powierzchniowych według Ramowej Dyrektywy Wodnej ul. M. Oczapowskiego 5, p.338 10-719 Olsztyn 1
Zasady ukończenia studiów Zaliczenie przedmiotów objętych tokiem nauczania oraz obrona pracy dyplomowej. Kierownik Studiów: dr hab. Mirosław Grzybowski; e-mail: grzybomi@uwm.edu.pl ; tel. (89) 523 37 42; Sekretarz Studiów: dr inż. Joanna Szymanowicz; e-mail: joanna.szymanowicz@uwm.edu.pl; tel. (89) 523 32 90; Program studiów: Podstawy prawne gospodarowania wodami Analiza ekonomiczna korzystania z wód wg polityki wodnej Unii Europejskiej Ramowa Dyrektywa Wodna w gospodarowaniu, monitorowaniu i zarządzaniu wodami Typologia wód powierzchniowych Biologia wód Koncepcja monitoringu wód wynikająca z RDW Monitoring biologiczny wód powierzchniowych Hydrologiczne podstawy monitoringu wód płynących Monitoring hydromorfologiczny rzek i jezior Monitoring fizyko-chemiczny wód powierzchniowych Monitoring obszarów chronionych wód Ochrona ekosystemów wodnych Monitoring wód w systemie ocen oddziaływania na środowisko wpływ korzystania z wód na cele środowiskowe jcw Rola zarządzania i gospodarowania wodami w ochronie przyrody 2
PROGRAM KSZTAŁCENIA Studia Podyplomowe MONITORING WÓD POWIERZCHNIOWYCH WEDŁUG RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ Lp. Przedmiot Treści kształcenia 1 PODSTAWY PRAWNE GOSPODAROWANIA WODAMI 2 ANALIZA EKONOMICZNA KORZYSTANIA Z WÓD WG POLITYKI WODNEJ UNII EUROPEJSKIEJ 3 RAMOWA DYREKTYWA WODNA W GOSPODAROWANIU, MONITOROWANIU I ZARZĄDZANIU WODAMI Zapoznanie słuchaczy z najważniejszymi aktami prawnymi regulującymi zakres i tryb zarządzania i gospodarowania wodami. Transpozycja zapisów Ramowej Dyrektywy Wodnej do prawodawstwa polskiego. Rola Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim, potocznie zwana Dyrektywą Powodziową; Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14 marca 2007 roku ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) w gospodarowaniu i zarządzaniu wodami. Zasady Zintegrowanego Zarządzania Zasobami Wodnymi (IWRM) w Unii Europejskiej. Nakłady inwestycyjne i koszty eksploatacji systemów wodociągowych i kanalizacyjnych. Opłaty za usługi wodociągowe i kanalizacyjne (rodzaje taryf, teoretyczne zasady konstruowania taryf). Ekonomiczna efektywność inwestycji w gospodarce wodno-ściekowej. Instrumenty ekonomiczne ochrony wód. Opłaty za korzystanie ze środowiska wodnego w świetle ustawy Prawo ochrony środowiska Cele, definicje, kalendarz wdrażania RDW. Integracja - kluczową koncepcją RDW. Zmiany w procesie gospodarowania wodami wynikające z implementacji RDW. Konsultacje społeczne w wdrażaniu RDW. Zasady ustalania warunków referencyjnych, specyficznych dla danego typu części wód powierzchniowych. Wyznaczenie i charakterystyka obszarów dorzeczy; podział obszaru dorzecza na kategorie wód powierzchniowych. Plany Gospodarowania Wodami w dorzeczach, aktualizacje Planów Gospodarowania Wodami w Dorzeczach, Plany Zarządzania Ryzykiem Powodziowym, Program wodnośrodowiskowy kraju. Identyfikacja presji i ocena oddziaływań na obszarze dorzecza. Zasady sprawozdawczości z monitoringu wód 3
powierzchniowych. Zakres kompetencyjny służb monitorujących wody. Cele środowiskowe dla jcw. 4 TYPOLOGIA WÓD ZGODNIE Z RDW Typologia wód powierzchniowych w Polsce zgodna z Rozp. MŚ z dnia z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. 2011 nr 258 poz. 1549) w tym: wód płynących, jezior, wód przybrzeżnych i przejściowych. Typologia wód podziemnych (wersja podziału JCWPd na 161 części, oraz nowa wersja podziału na 172 części oraz subczęści). Jednolite części wód, scalone części wód, obszary dorzeczy. Charakterystyka Obszaru Dorzecza Wisły oraz Obszar Dorzecza Odry. 5 BIOLOGIA WÓD CHARAKTERYSTYKA BIOLOGICZNA, HYDROMORFOLOGICZNA I FIZYCZNO-CHEMICZNA 6 KONCEPCJA MONITORINGU WÓD WYNIKAJĄCA Z RDW 7 MONITORING BIOLOGICZNY WÓD POWIERZCHNIOWYCH Charakterystyka biologiczna, hydromorfologiczna i fizyczno-chemiczna wód powierzchniowych: rzeki, jeziora, wody przejściowe i przybrzeżne. Specyfika biologiczna, hydromorfologiczna i fizyczno-chemiczna wód silnie zmienione oraz sztucznych. Charakterystyka biologiczna, fizyczno-chemiczna wód podziemnych. Biologia i charakterystyka siedlisk od wód zależnych Normatywne definicje klasyfikacji stanu ekologicznego dla wód powierzchniowych naturalnych. Definicje potencjału ekologicznego dla silnie zmienionych i sztucznych jednolitych części wód. Częstotliwość monitoringu. Elementy jakości (obowiązujące i zalecane) biologiczne, hydromorfologiczne dla klasyfikacji stanu ekologicznego wód powierzchniowych. Substancje priorytetowe i niebezpieczne. Projektowanie monitoringu: diagnostycznego, operacyjnego, badawczego. Wskazanie źródeł informacji istotnych dla monitoringu wód: mapy tematyczne (hydrologiczne, mapy geologiczne, ortofotomapy itp.), raporty PIG, IMGW, WIOŚ; Strony i portale internetowe. Prezentacja podstaw tworzenia metodyk oraz istniejących metodyk oceny wód zgodnych z założeniami RDW w zakresie: Fitoplankton: systematyka i oznaczanie gatunków metodyka, narzędzia, konserwacja, transport; Metody: wg Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska (Hutorowicz 4
2004, Hutorowicz 2005, Hutorowicz i in. 2011); chlorofil a (wg metodyki stosowanej przez Wojewódzkie Inspektoraty Ochrony Środowiska (WIOŚ) w klasyfikacji stanu ekologicznego i chemicznego rzek załącznik nr 5 do rozporządzenia monitoringowego Ichtiofauna: systematyka i oznaczanie gatunków metodyka, narzędzia, konserwacja, transport; Metody: Skład, liczebność i struktura wiekowa ichtiofauny - wskaźnik ichtiologiczny EFI+ (wskaźnik oparty na European Fish Index EFI+, adoptowany do warunków polskich przez Instytut Rybactwa Śródlądowego, nie obowiązujący jeszcze formalnie) Jeziorowy Indeks Rybny (LFI), CEN standard TC230/WG2/TG4/N8 Makrofity: Systematyka i oznaczanie gatunków metodyka, narzędzia, konserwacja, transport; Metody: Makrofitowa Metoda Oceny Rzek (MMOR) [Makrofitowy Indeks Rzeczny (MIR)], Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego (ESMI) - załącznik nr 5 do rozporządzenia monitoringowego Makrozoobentos: systematyka i oznaczanie gatunków metodyka, narzędzia, konserwacja, transport; Metody: Skład i liczebność bezkręgowców bentosowych załącznik nr 5 do rozporządzenia monitoringowego oraz metodyka reprezentatywnego poboru prób siedliskowych dla zespołów fauny dennej małych i średniej wielkości rzek - MHS; dr B. Bis, Uniwersytet Łódzki, GIOŚ 2006; Wielometryczna ocena jakości wód na podstawie miar biologicznych makrobezkręgowców bentosowych rzek - MMI; dr. B. Bis, Uniwersytet Łódzki, GIOŚ 2009. Fitobentos: systematyka i oznaczanie gatunków wskaźnikowych; obfitość i obecność wrażliwych taksonów; jednostki fitosocjologiczne; grupy ekologiczne. Metody: wskaźnik okrzemkowy (wg metodyki stosowanej przez WIOŚ w klasyfikacji stanu ekologicznego i chemicznego rzek załącznik nr 5 do rozporządzenia monitoringowego ) - Multimetryczny wskaźnik stanu ekologicznego dla rzek (IO) lub jezior (IOJ) Zooplankton: wybór stanowiska poboru prób, metodyka, narzędzia, konserwacja, transport; systematyka i 5
oznaczanie gatunków wskaźnikowych; obfitość i obecność wrażliwych taksonów; grupy ekologiczne. 8 HYDROLOGICZNE PODSTAWY MONITORINGU WÓD PŁYNĄCYCH 9 MONITORING HYDROMORFOLOGICZNY RZEK I JEZIOR 10 MONITORING FIZYKO-CHEMICZNY WÓD POWIERZCHNIOWYCH 11 MONITORING OBSZARÓW CHRONIONYCH WÓD Metody pomiaru prędkości przepływu wody. Przepływy charakterystyczne; obserwacje wodowskazowe. Określanie przepływów charakterystycznych w przypadku braku obserwacji wodowskazowych. Morfologia koryta: trasa rzeki, profil podłużny, przekrój poprzeczny, umocnienia. Parametry hydrauliczne i geometryczne koryt otwartych. Zakres oddziaływania piętrzenia. Wody podziemne i źródła. Ujęcia, pobór, przerzuty, retencjonowanie wody Przegląd metodyk hydromorfologicznej oceny wód powierzchniowych (LAWA, LOFL, LWA, SEQ-MP, LUA, Ekomorfologiczna Waloryzacja Rzek). Metoda MHR (Metoda Hydromorfologicznej Oceny Rzek). Metoda River Habitat Survey (RHS). Lake Habitat Survay Pl. Procedury ustalania chemicznych norm jakości wód. Elementy jakości (obowiązujące i zalecane) fizycznochemiczne dla klasyfikacji wód powierzchniowych. Substancje priorytetowe i niebezpieczne. Nowoczesne sondy pomiarowe w badaniach monitoringowych. Monitoring wód powierzchniowych w kontekście zmian klimatycznych. Obszary wyznaczone do poboru wody pitnej. Strefy ochronne ujęć wód. obszary ochronne Głównych Zbiorników Wód Podziemnych. Monitoring jakości wody do spożycia. Części wód przeznaczone do celów rekreacyjnych. 12 OCHRONA EKOSYSTEMÓW WODNYCH 13 WYKORZYSTANIE MONITORINGU WÓD W SYSTEMIE OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO Metody ochrony wód przed zanieczyszczeniami. Problemy rekultywacji jezior. Problemy renaturyzacji rzek. Katalog środków/działań umożliwiających osiągnięcie przez jednolite części wód celów środowiskowych dla elementów biologicznych, hydromorfologicznych i fizykochemicznych. Środki umożliwiające wariantowanie i minimalizację negatywnego oddziaływania przedsięwzięć przeciwpowodziowych na dobry stan wód powierzchniowych i ekosystemów od wód zależnych w rozumieniu RDW. Zasady weryfikacji przesłanek z art. 4.4, 4.5 i 4.6 RDW. Wytyczne do oceny wpływu/oddziaływania 6
przedsięwzięcia na cele ochrony wód w rozumieniu art. 4.1. dyrektywy. Lista sprawdzająca przedsięwzięcia hydrotechniczne realizowane w stanie prawnym sprzed nowelizacji ustawy Prawo wodne z dnia 5.01.2011; Postępowanie w przypadku stwierdzenia naruszenia przesłanek art. 4 ust. 7-9 RDW. Lista sprawdzająca przedsięwzięcia hydrotechniczne realizowane w stanie prawnym po nowelizacji ustawy Prawo wodne z dnia 5.01.2011; Postępowanie w przypadku stwierdzenia naruszenia przesłanek art. 4 ust. 7-8 RDW. 14 ROLA ZARZĄDZANIA I GOSPODAROWANIA WODAMI W OCHRONIE PRZYRODY Ochrona siedlisk i gatunków od wody zależnych w świetle Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej. Zobowiązania do szczególnej ochrony ekosystemów wodnych i wodno-błotnych (konwencja Ramsar); zobowiązania do ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej w tym zobowiązaniu do ochrony ichtiofauny w ciekach; zobowiązania do stosowania podejścia ekosystemowego (Konwencja o różnorodności biologicznej CBD); monitorowanie oraz ochrona środowiska naturalnego Morza Bałtyckiego (Komisja Ochrony Środowiska Morskiego Bałtyku HELCOM); zobowiązania do szczególnej ochrony gatunków siedlisk efemerycznych w rzekach (konwencja berneńska). W Warunki wodne do osiągnięcia właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków od wody zależnych w obszarach Natura 2000 (art. 4.1.c RDW). Plany zadań ochrony obszarów Natura 2000; Plany Ochrony obszarów Natura 2000; Plany Ochrony Rezerwatów Przyrody; Plany Ochrony Parków Krajobrazowych; Plany Ochrony Parków Narodowych; Programy retencjonowania wód; Programy biologicznego udrożniania rzek. 15 SEMINARIA DYPLOMOWE Zapoznanie z zasadami przygotowywania prac dyplomowych, korzystania ze zbiorów biblioteki, omawianie wyników, przygotowanie prezentacji 7