DLACZEGO PTAKI GUBIĄ PIÓRA? Alina Rodziewicz POZIOM NAUCZANIA: Uczniowie klas: II-III CZAS REALIZACJI: 2 godziny CEL GŁÓWNY: Zapoznanie z procesem pierzenia u ptaków i wyjaśnienie przyczyn tego zjawiska. CELE SZCZEGÓŁOWE Uczeń rozumie przyczyny pierzenia się ptaków, rozumie dlaczego ptaki w róŝnych porach roku mają odmienny wygląd upierzenia, koloruje we właściwy sposób sylwetki ptaków, rozpoznaje na ilustracji w przewodniku gatunki ptaków, potrafi wskazać róŝnice w wyglądzie ptaków młodocianych i dorosłych, samic i samców potrafi pracować w zespole, potrafi rozróŝnić dorosłego samca krzyŝówki od samicy. METODY: pogadanka, czytanie opowiadania, analiza tekstu, wypełnianie karty pracy, kolorowanie rysunków, praca z przewodnikiem do oznaczania ptaków FORMY PRACY: zbiorowa, grupowa, indywidualna ŚRODKI DYDAKTYCZNE: przewodniki do oznaczania ptaków, ilustracje zwierząt, pióra ptaków, załącznik nr 1 i 2, arkusz ucznia nr 1 i 2 PRZYGOTOWANIE DO LEKCJI: przygotować barwne ilustracje (np. wykorzystując stary kalendarz): motyla, waŝki lub nietoperza wykonać kopię arkusza ucznia nr 1, 2, dla kaŝdego dziecka lub grupy (w zaleŝności od organizacji zajęć); PRZEBIEG LEKCJI: 1. Ustalamy co wyróŝnia ptaki od innych grup zwierząt. Zadajemy kolejno pytania wprowadzające, na które odpowiadamy razem z dziećmi kierujemy odpowiedziami: a. Czy ptaki wyróŝniają się od innych zwierząt tym, Ŝe są kolorowe? Odpowiedź: Nie, bo kolorowe mogą być teŝ np. motyle Pokazujemy zdjęcie kolorowego motyla. b. Czy ptaki wyróŝniają się od innych zwierząt tym, Ŝe latają? Odpowiedź: Nie, bo latać mogą teŝ nietoperze, waŝki. Pokazujemy zdjęcie waŝki bądź nietoperza. c. Czy ptaki wyróŝniają się od innych zwierząt tym, Ŝe mają skrzydła? Odpowiedź: Nie, bo skrzydła mają teŝ owady, nietoperze. Pokazujemy odpowiednie zdjęcia. d. Czy ptaki wyróŝniają się od innych zwierząt tym, Ŝe mają pióra? Odpowiedź: Tak. Tylko ptaki mają pióra w całym świecie zwierzęcym. Pokazujemy przyniesione pióra ptaków. 2. Pokazujemy uczniom kilka piór i mówimy, Ŝe znaleźliśmy je w czasie wędrówki w lesie, na łące, czy teŝ na swoim podwórku. Zadajemy pytanie jak to się dzieje, Ŝe moŝemy znaleźć ptasie pióra na ziemi. Zanim dzieci będą próbowały odpowiedzieć na to pytanie. Informujemy je o tym, Ŝe odpowiedź znajdziemy w krótkim opowiadaniu, które za chwilę dzieci usłyszą.
DLACZEGO PTAKI GUBIĄ PIÓRA?- 2.. Czytamy opowieść pt. Fruwające piórka sójki Trzpiotki (zał. nr 1). Po przeczytaniu opowiadania pytamy jeszcze raz dzieci, dlaczego ptaki gubią pióra. Słuchamy wypowiedzi dzieci, uzupełniamy ich wypowiedzi. Wyjaśniamy krótko proces pierzenia się ptaków (moŝna wykorzystać tu informacje zawarte w zał. nr 1. Pierzenie ptaków lub z podanej literatury). Tłumaczymy, Ŝe ptaki mogą róŝnie wyglądać w róŝnych porach roku oraz w róŝnym wieku. Podajemy przykłady takich gatunków ptaków. Prosimy aby dzieci odszukały w przewodnikach do oznaczania ptaków grupę kaczek i zwróciły uwagę na to, Ŝe samice wyglądają zupełnie inaczej niŝ samce, zaś młode samice i samce kaczek z reguły są nie do rozróŝnienia gdyŝ są tak do siebie podobne. RównieŜ ptaki dorosłe potrafią inaczej wyglądać w okresie spoczynkowym i w okresie lęgowym. Wyjaśniamy, Ŝe to właśnie w wyniku pierzenia, ptaki mogą zmieniać równieŝ kolory piór. Tłumaczymy równieŝ dlaczego samice kaczek mają ubarwienie ochronne ( wysiadują jaja a następnie opiekują się pisklętami).. Prosimy aby dzieci odszukały w przewodniku do rozpoznawania ptaków sójkę i aby odnalazły kolory piór w upierzeniu tego ptaka, o których była mowa w czytanym opowiadaniu. 6. Rozdajemy uczniom kopie arkusza ucznia nr 1 i nr 2 dla kaŝdego ucznia lub grupy uczniów. Zadaniem uczniów jest odpowiednie pokolorowanie znajdujących się tam ptaków. Wszystkie trzy ptaki to kaczki krzyŝówki: rysunek A to samica krzyŝówki, rysunek B to dorosły samiec krzyŝówki w okresie spoczynkowym ( po sezonie lęgowym), rysunek C to dorosły samiec krzyŝówki w okresie godowym. Aby pokolorować rysunek C, uczniowie muszą najpierw rozwiązać zadania znajdujące się w arkuszu ucznia nr. Rozwiązania zadań wskaŝą na kolory jakie muszą być uŝyte do pokolorowania rysunku C. MoŜe to być zadanie konkursowe dla uczniów bądź zespołów uczniów. Odpowiedzi do arkusza ucznia nr. Kolor nr 1: sezonu lęgowego, bocian biały; Kolor nr 2: pierzy, Ŝółtko; Kolor nr : ornitolodzy, czapla; Kolor nr : niebie oraz gęsi, gałązki, Kolor nr : kolorowych, brązowy; Kolor nr 6: myszy, rano; Kolor nr 7: kwacze, wrony, Kolory: nr 1 zielony, nr 2. Ŝółty, nr. czarny, nr niebieski, nr brązowy, nr 6 szary, nr 7 czerwony Podsumowanie: Dzieci porównują wykonane przez siebie kolorowanki z rysunkami lub zdjęciami tych ptaków w przewodnikach do oznaczania ptaków. Sprawdzają na ile trafnie oddały kolorystykę ptaków. Ewentualnie poprawiają swoje prace. Krótkie podsumowanie i wyjaśnienie przyczyn dla których dorosłe ptaki mają zupełnie inne ubarwienie, niŝ ptaki młodociane. LITERATURA: Meissner W., Cofta T. 1999. Ptaki Bałtyku. Łabędzie, gęsi i kaczki właściwe. GBPW Kuling, Wydawnictwo Gdańskie. Sokołowski J., Ptaki Polski, PZWS, Warszawa, 1972. Sokołowski J. 197. Kaczka krzyŝówka. Nasza Księgarnia. Warszawa. Jonsson L. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Muza 1998.
DLACZEGO PTAKI GUBIĄ PIÓRA?-. MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA. Załącznik nr 1 Fruwające piórka sójki Trzpiotki Wiewiórka Ruda Kitka wraz ze swoją przyjaciółką leśną myszką o imieniu Milutka spacerowały po lesie. Nagle na leśnej ścieŝce ujrzały leŝące ptasie pióro. Zrobiły parę dalszych kroków i znalazły następne i kolejne. Przyjrzały się znalezionym piórom, były to niewielkie, piękne, błękitno- czarne piórka. Dalej znalazły większe, czarno białe pióro. - Hmm, ciekawe do kogo naleŝały te zgubione piórka? zamruczała Milutka. - Te pióra wydają mi się dosyć znajome- powiedziała Ruda Kitka. PrzecieŜ takie piórka ma Trzpiotka - wykrzyknęła. Trzpiotka to sójka, która jest koleŝanką Milutki i Rudej Kitki. - Ojej, masz rację! krzyknęła Milutka - Popatrz tam dalej leŝą kolejne piórka Trzpiotki. - Jejku, jejku, co się jej stało?! zmartwiła się Ruda Kitka - Musimy szybko ją odnaleźć i jej pomóc. MoŜe ona jest juŝ całkiem łysa?- spytała Milutka - Jeśli tak, to musi jej być strasznie zimno, przecieŝ piórka ogrzewają jej ciało. zmartwiła się znowu Ruda Kitka. - Chodźmy szybko jej pomóc! krzyknęła Milutka i zaczęła szybka przebierać drobnymi łapkami. Nagle Ruda Kitka zatrzymała się gwałtownie: -JuŜ wiem jak moŝemy pomóc naszej przyjaciółce! Mogę z włosów z mojego ogonka zrobić jej na drutach czapeczkę i sweterek, Ŝeby było jej ciepło. - Świetny pomysł! - Zawołała Milutka - Szybko, biegnijmy do niej!- Pobiegły szybko do Starego Dębu, w którym mieszkała Trzpiotka. Przed domkiem znalazły kolejne piórka swojej przyjaciółki. Ruda Kitka i Milutka spojrzały na siebie przeraŝone, po czym zastukały do drzwi Trzpiotki. - Kto tam? usłyszały zza drzwi pytanie sójki. - To my- odpowiedziały razem. -Przyszłyśmy do ciebie, bo..., bo wiemy, Ŝe masz jakiś problem, pewnie jesteś chora i moŝe jesteś juŝ łysa ale chcemy ci powiedzieć, ze jesteś naszą najlepsza przyjaciółką i dla nas nie ma znaczenia jak wyglądasz i tak Cię nie przestaniemy kochać!- Jednym tchem powiedziała Ruda Kitka - Ale ja nie jestem goła- odpowiedziała zdziwiona Trzpiotka otwierając drzwi. - Popatrzcie! Rzeczywiście Trzpiotka stanęła przed nimi. Nie była łysa, mało tego, jej pióra wyglądały wprost wspaniale, błyszczały i lśniły w słońcu jak nowe, wyglądały tak jakby je ktoś porządnie odświeŝył. Ruda Kitka i Milutka spoglądały ze zdumieniem to na trzymane w dłoniach piórka to na Trzpiotkę, nic nie rozumiejąc. - Ach, juŝ rozumiem! powiedziała Trzpiotka spoglądając na trzymane przez nich pióra i roześmiała się wesoło. Tak rzeczywiście to moje pióra. Ptaki wymieniają rokrocznie pióra. Stare, zniszczone pióra im wypadają na ich miejsce wyrastają nowe. To się nazywa pierzenie. Pióra wypadają pojedynczo, tak Ŝe ciągle mogę latać i gdy pierzenie się skończy mam nowe błyszczące, o wyraźnych barwach piórka. A wiecie, Ŝe niektóre ptaki np. kaczki, szpaki po przepierzeniu mają zupełnie inne barwy?! Zupełnie inaczej wyglądają. - Oj, cieszę się Powiedziała Ruda Kitka z ulgą. Bo naprawdę trochę śmiesznie wyglądałabyś w rudej peruce i rudym sweterku. Powiedziawszy to spojrzała na Milutkę i obie wybuchły śmiechem. Trzpiotka spojrzała na swoje przyjaciółki z lekkim zdziwieniem nie rozumiejąc przyczyny ich wesołości.
DLACZEGO PTAKI GUBIĄ PIÓRA?-. Załącznik nr 2 Pierzenie ptaków (na podstawie L. Jonsson. Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego. Muza 1998) Raz lub dwa razy w roku (czasami częściej ) wszystkie ptaki pierzą się. Proces ten polega na regularnej zmiany swoich piór (zmiana upierzenia), które zuŝywają się i tracą swoje właściwości. Wiele ptaków pierzy się po sezonie lęgowym i przed wędrówką na południe. W czasie tego pierzenia najczęściej wymieniają większość swoich piór. Z kolei niektóre gatunki pierzą się przed okresem lęgowym przybierając wówczas barwniejszą szatę godową. KaŜdy gatunek ma własną strategię pierzenia, by w najbardziej korzystny sposób sprostać temu trudnemu procesowi wymagającemu wiele energii. I tak np. ptaki drapieŝne całkowicie uzaleŝnione od sprawności swoich skrzydeł zmieniają pióra stopniowo, tak Ŝe nie brakuje im więcej niŝ dwóch trzech lotek w kaŝdym skrzydle. Nury, kaczki i Ŝurawie zrzucają jednocześnie wszystkie lotki i tracą okresowo zdolność do lotu.
Arkusz ucznia nr 1. Temat: Dlaczego ptaki gubi¹ pióra? Aby odgadn¹æ jakim kolorem nale y pomalowaæ doros³¹ kaczkê z rysunku C, musisz uzupe³niæ znajduj¹ce siê poni ej zdania. Z liter, które znajd¹ siê w prostok¹tach _ utwórz nazwê koloru. Kolor nr 1. (u yj ciemny odcieñ tego koloru)! Wiele ptaków jest piêknie ubarwionych w czasie (dwa s³owa)! Doros³y _ ma d³ugie czerwone nogi i d³ugi czerwony dziób. (dwa s³owa) Kolor nr 2! Wiêkszoœæ ptaków siê, czyli zmienia pióra raz w roku.! Znajdziesz je w œrodku jajka _ Kolor nr.! Osoby badaj¹ce i obserwuj¹ce ptaki to _! Czatuje na ryby ze zgiêt¹ szyj¹ Kolor nr.! Jesieni¹ na podziwiamy lec¹ce klucze i urawi! Wiele gatunków ptaków do budowy swoich gniazd wykorzystuje drobne _ i ŸdŸb³a traw Kolor numer! Jednym z bardziej ptaków yj¹cych w Polsce jest zimorodek. Ubarwienie upierzenia sów tworz¹ g³ównie kolory : _, czarny, bia³y, szary Kolor numer 6! S¹ przysmakiem myszo³owa : _ Najlepsza pora dnia na obserwacje ptaków : Kolor numer 7! Gêœ gega, a kaczka.! Kracz¹ podobnie jak gawrony, czy, kruki : _ DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING
Arkusz ucznia nr 2. Temat: Dlaczego ptaki gubi¹ pióra? Pokoloruj znajduj¹cy siê rysunek zgodnie z poni szymi zaleceniami: 1 pomarañczowy 2 - niebieski czarny ciemno br¹zowy jasno br¹zowy Pola nie oznaczone numerami pozostaw bia³e. Rysunek A Samica kaczki krzy ówki 1 2 1 DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING
Arkusz ucznia nr 2. Temat: Dlaczego ptaki gubi¹ pióra? Pokoloruj znajduj¹cy siê rysunek zgodnie z poni szymi zaleceniami: 1 czerwony 2 niebieski czarny ciemno br¹zowy jasno br¹zowy 6 ó³ty Rysunek B Samiec kaczki krzy ówki latem 6 2 1 DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING
Arkusz ucznia nr 2. Temat: Dlaczego ptaki gubi¹ pióra? Poni ej na rysunku znajduje siê kaczka, która jest ju po pierzeniu i ma godowe upierzenie samca. Aby odgadn¹æ co to za kaczka, nale y j¹ w³aœciwie pokolorowaæ. Wykorzystaj arkusz ucznia nr aby w³aœciwie pokolorowaæ poni szy rysunek. Pola nie oznaczone numerami pozostaw bia³e. Rysunek C Samiec kaczki krzy ówki w upierzeniu godowym 2 1 6 6 7 DOOKO A PTAKI! PROJEKT EDUKACYJNY GBPW KULING