Die Geschäftsführung 48125 Münster Landesversicherungsanst alt LVA WESTFALEN Leistungsabteilung 10.08.2005 Auskunft erteilt: Herr Hansmann, Tel. 0251/238-2078 Rundschreiben 4/2005 An die Versicherungsämter Stadt- und Gemeindeverwaltungen LVA-Versichertenältesten Auskunfts- und Beratungsdienst der Rentenversicherung Einzugsstellen, -prüfdienst Kreishandwerkerschaften, Handwerkskammern landw. Kreisverbände, Landwirtschaftsverband im Bereich der LVA Westfalen nachrichtlich an Landesverbände der Innungs- und Betriebskrankenkassen Die Organisationsreform in der gesetzlichen Rentenversicherung; hier: unser neuer Name ab 01. Oktober 2005 Neufassung der Informationen zum Deutsch-polnischen Sozialversicherungsabkommen vom 09.10.1975 und zu den Verordnungen (EWG) Hinweis zum Vordruck V711 FRG-Fragebogen zu Zeiten im Gebiet der ehemaligen UdSSR Internet-Zugriff auf Rechtliche Arbeitsanweisungen 1
Sehr geehrte Damen und Herren, das Gesetz zur Organisationsreform in der gesetzlichen Rentenversicherung (RVOrG vom 09.12.2004, BGBl. I S. 3242) ist bereits am 1. Januar 2005 in Kraft getreten. Nähere Informationen hierzu (insbesondere auch zu den Änderungen ab Januar 2005) haben Sie mit unserem Rundschreiben Nr. 9/2004 vom 20. Dezember 2004 erhalten. Wir weisen in diesem Zusammenhang noch einmal auf unseren neuen Namen ab 1. Oktober 2005 hin: Deutsche Rentenversicherung Westfalen. Erreichbar sind wir dann unter: Deutsche Rentenversicherung Westfalen Gartenstr. 194, 48147 Münster Postanschrift: 48125 Münster Telefon: 0251 238-0, Telefax: 0251 238-2960 E-Mail: kontakt@drv-westfalen.de Internet: www.deutsche-rentenversicherung-westfalen.de Wir bitten Sie, die bisherigen bundeseinheitlichen Antragsvordrucke mit der Bezeichnung LVA Westfalen aufzubrauchen. Die Änderungen werden wir jeweils bei der Neuauflage berücksichtigen. Die Informationen zum deutsch-polnischen Sozialversicherungsabkommen vom 09.10.1975 und zu den Verordnungen (EWG) sind zwischenzeitlich komplett neu gefasst worden. Ein Exemplar ist diesem Rundschreiben beigefügt. Eine weitere Ausgabe in Papierform ist nicht vorgesehen. Der Broschürentext ist aber abrufbar über die Intenetseiten www.lva-westfalen.de ( Infos für Versicherungsämter, Verbindungsstellen ) ab 01.10.05 = www.deutsche-rentenversicherungwestfalen.de oder www.lva-berlin.de ( Republik Polen ) ab 01.10.05 = www.deutsche-rentenversicherungberlin.de Der Vordruck V711 FRG-Fragebogen zu Zeiten im Gebiet der ehemaligen UdSSR wurde von der Auflage 11.04 an erheblich geändert. Wir bitten Sie deshalb, ggf. noch vorhandene ältere Auflagen nicht mehr zu verwenden. 2
Internet-Zugriff auf Rechtliche Arbeitsanweisungen Bereits in früheren Rundschreiben haben wir Ihnen die Möglichkeit vorgestellt, elektronisch, d. h. über unsere Internetseite, auf unsere hausinternen Arbeitsanweisungen (zurzeit noch beschränkt auf das innerstaatliche Recht), zuzugreifen. Inzwischen nutzen 119 Gemeinde- und Stadtverwaltungen sowie einige Versichertenälteste unsere hausinternen Arbeitsanweisungen im Internet. Bedeutender Vorteil dieses Verfahrens gegenüber der herkömmlichen Publikation ist, dass die Arbeitsanweisungen zum innerstaatlichen Recht stets auf dem aktuellen Stand sind. Zeitliche Verzögerungen wie bei der Papierversion entfallen. Ziel ist es, die Veröffentlichung unserer Arbeitsanweisungen in Papierform für diejenigen einzustellen, die den elektronischen Zugriff bevorzugen. Der Zugriff auf unsere Arbeitsanweisungen erfolgt unter Vorgabe eines Benutzernamens und eines Passwortes. Diese werden Ihnen von uns mitgeteilt, sofern Sie sich für den elektronischen Zugriff entscheiden. Im Internet (Schaltfläche: Infos für Versicherungsämter ) stellen wir Ihnen u. a. unsere Rundschreiben (ab Rundschreiben 1/2005) zur Verfügung. Diese können ohne Zugriffsbeschränkung eingesehen werden. Interessierte Antrag aufnehmende Stellen, die zukünftig ebenfalls elektronisch auf unsere Arbeitsanweisungen zugreifen möchten, wenden sich bitte per E-Mail an die ab 01.10.2005: LVA Westfalen Deutsche Rentenversicherung Westfalen - Grundsatzreferat - Grundsatzreferat - Sandra Oellermann Sandra Oellermann Tel.: 0251-238 3615 Tel.: 0251-238 3615 Fax: 0251-238 3004 Fax: 0251-238 3004 E-Mail: sandra.oellermann@lva-westfalen.de. E-Mail: sandra.oellermann@drv-westfalen.de Anlage Neufassung Informationen zum Deutsch-polnischen Sozialversicherungsabkommen vom 09.10.1975 und zu den Verordnungen (EWG) Mit freundlichen Grüßen R o b e r z Gen.-Akte 38 02-200 360 1621/05 3
Informationen zum Deutsch-polnischen Sozialversicherungsabkommen vom 09.10.1975 und zu den Verordnungen (EWG) Wer Beschäftigungszeiten in Polen zurückgelegt hat... Wann eine Rente auf Grund des Abkommens geleistet wird... Was das Abkommen für meine Rente bedeutet... Wann die Verordnungen (EWG) zur Anwendung kommen... Ohne Antrag keine Rente... Informacje dotyczące niemiecko-polskiej Umowy z 09.10.1975 r. i rozporządzeń (EWG) Kto przebył okresy zatrudnienia w Polsce... Kiedy wypłacana jest emerytura/renta z tytułu Umowy... Jakie znaczenie ma Umowa dla mojej emerytury/renty... Kiedy stosuje się rozporządzenia (EWG)... Bez wniosku nie ma emerytury/renty... Stand: 1. April 2005 Stan: 1. kwiecień 2005
Die Aktualität der Informationen kann infolge Änderungen rechtlicher und tatsächlicher Art nach Herausgabe beeinträchtigt sein. Aus diesem Grund empfehlen wir ausdrücklich, sich durch Ihren Rentenversicherungsträger beraten zu lassen. Rechtsansprüche können aus diesem Merkblatt nicht abgeleitet werden. Ze względu na zmiany faktyczno-prawne aktualność tych informacji może być naruszona po wydaniu tej broszury. Dlatego też zalecamy zasięgnąć porad w instytucjach emerytalno-rentowych. Na podstawie tej broszury nie wynikają żadne roszczenia prawne. Herausgegeben von den deutschen Verbindungsstellen und Trägern zu Polen: Wydane przez niemieckie instytucje łącznikowe współpracujące z Polską: Bahnversicherungsanstalt Galvanistraße 31 60486 Frankfurt/Main Bundesknappschaft Pieperstraße 14-28 44789 Bochum Landesversicherungsanstalt Berlin Knobelsdorffstraße 92 14059 Berlin Seekasse Reimerstwiete 2 20457 Hamburg Am 01.10.2005 werden die Bundesknappschaft, die Bahnversicherungsanstalt und die Seekasse zur Deutschen Rentenversicherung Knappschaft-Bahn-See fusionieren. 01.10.2005 r. połączą się Brackie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe (Bundesknappschaft), Kolejowe Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowe (Bahnversicherungsanstalt) i Kasa Morska (Seekasse) w Niemieckie Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowe Bractwo-Kolej- Morze. 2
Inhaltsverzeichnis Seite Spis treści Strona 1 Zeiten in Polen 5 1 Okresy w Polsce 5 1.1 Ich habe Zeiten in Polen - welche gesetzlichen Grundlagen gelten für meinen Rentenanspruch? 5 1.1 Posiadam okresy w Polsce jaka podstawa prawna obejmuje moje roszczenie emerytalno-rentowe? 1.2 Für wen gilt das Abkommen von 1975? 5 1.2 Kogo obejmuje Umowa z 1975 r.? 5 1.3 Ist die Anwendung des Abkommens auf "Alt-Fälle" begrenzt? 1.4 Wie werden Leistungen nach dem Abkommen gewährt? 2 Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 2.1 Ich habe meinen Wohnsitz in der Bundesrepublik Deutschland - was bedeutet das Abkommen von 1975 für meine Rente? 2.1.1 Welche in Polen zurückgelegten Zeiten werden angerechnet? 6 1.3 Czy stosowanie Umowy ogranicza się do przypadków starych? 6 1.4 Jak przyznaje się świadczenia w myśl Umowy? 7 2 Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 7 2.1 Posiadam miejsce zamieszkania w Republice Federalnej Niemiec jakie znaczenie ma Umowa z 1975 r. dla mojej emerytury/renty? 7 2.1.1 Które okresy przebyte w Polsce będą zaliczone? 2.1.2 Welche Unterlagen muss ich vorlegen? 9 2.1.2 Jakie dokumenty muszę przedłożyć? 9 2.1.3 Wie werden die polnischen Zeiten in das deutsche Rechtssystem eingegliedert? 2.1.4 Wie wird aus diesen eingegliederten polnischen Zeiten meine Rente berechnet? 2.2 Inwieweit sind die Auswirkungen polnischer Zeiten nach dem Abkommen von 1975 eingeschränkt? 2.3 Was gilt nach dem Abkommen von 1975, wenn ich meinen Wohnsitz in Polen habe? 2.4 Können gezahlte Beiträge nach dem Abkommen von 1975 erstattet werden? 10 2.1.3 W jaki sposób włącza się polskie okresy w niemiecki system prawny? 11 2.1.4 Jak oblicza się moją emeryturę/rentę z tych włączonych polskich okresów? 11 2.2 O ile ograniczony jest wpływ polskich okresów w myśl Umowy z 1975 r.? 12 2.3 Co obowiązuje w myśl Umowy z 1975 r., jeśli posiadam miejsce zamieszkania w Polsce? 13 2.4 Czy zapłacone składki w myśl Umowy z 1975 r. będą zwrócone? 3 Das Recht der Verordnungen (EWG) 13 3 Prawo rozporządzeń (EWG) 13 5 6 6 7 7 7 10 11 11 12 13 3.1 Wann kommt das Recht der Europäischen Union zur Anwendung? 3.1.1 Ich hatte am 31.12.1990 meinen gewöhnlichen Aufenthalt in Deutschland und wohne auch weiterhin dort. 3.1.2 Ich habe nach dem 31.12.1990 den Aufenthalt in Deutschland oder Polen genommen. 3.1.3 Ich beziehe bereits eine Rente nach dem Abkommen von 1975 und beabsichtige meinen Wohnsitz von Deutschland oder Polen weg zu verlegen. 3.1.4 Ich habe Versicherungszeiten in Polen oder Deutschland nach dem 31.12.1990 oder in einem weiteren EU/EWR-Staat bzw. in der Schweiz. 3.2 Wie kann ein Rentenanspruch nach den Verordnungen (EWG) erworben werden? 3.3 Ich beziehe eine Rente nach dem Abkommen von 1975 oder 1990 - welche Auswirkungen hat der Beitritt Polens zur Europäischen Union? 4 Wo ist der Antrag zu stellen und wer erteilt weitere Auskünfte? 13 3.1 Kiedy stosuje się prawo Unii Europejskiej? 13 3.1.1 31.12.1990 r. miałem/am stały pobyt w Niemczech i nadal tam mieszkam. 14 3.1.2 Po 31.12.1990 r. przeniosłem/am się do Niemiec lub do Polski. 14 3.1.3 Otrzymuję już emeryturę/rentę w myśl Umowy z 1975 r. i zamierzam zmienić miejsce zamieszkania z Niemiec lub z Polski. 14 3.1.4 Posiadam okresy ubezpieczenia po 31.12.1990 r. w Polsce, w Niemczech lub w innym państwie UE/EOG wzgl. w Szwajcarii. 15 3.2 Jak można nabyć prawo do emerytury/renty w myśl rozporządzeń (EWG)? 16 3.3 Otrzymuję emeryturę/rentę w myśl Umowy z 1975 r. lub 1990 r. jakie konsekwencje ma wejście Polski do Unii Europejskiej? 16 4 Gdzie należy złożyć wniosek i kto udziela dalszych informacji? Anhang Die Landesversicherungsanstalten 19 Załącznik Instytucje Krajowego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego 13 13 14 14 14 15 16 16 19 3
Ein Wort voraus Das Abkommen von 1975 hat seit seinem In-Kraft- Treten im Frühjahr 1976 für die betroffenen Personen zunehmend an Bedeutung gewonnen. Seit dieser Zeit haben bis zum Jahresende 1990 mehr als 900.000 - in aller Regel deutschstämmige - Personen ihren Wohnsitz von Polen nach Deutschland verlegt; sie profitieren von dem Eingliederungsprinzip nach dem Abkommen von 1975 auch nach dem Beitritt Polens am 01.05.2004 zur Europäischen Union. Über das Abkommen von 1975 hinaus sind - je nach Lage des Einzelfalls - die Verordnungen (EWG) von Bedeutung. Was das Abkommen von 1975 und die Verordnungen (EWG) für Ihre Rente bedeuten? Mit diesem Merkblatt wollen wir Sie über die wichtigsten Regelungen des zwischen der Bundesrepublik Deutschland und Polen geschlossenen Abkommens über Renten- und Unfallversicherung vom 09.10.1975 und über die Grundzüge der Verordnung (EWG) informieren. Und wenn nach der Lektüre noch Fragen bleiben? Kommen Sie zu uns - wir sind für Sie da! Schildern Sie uns Ihre Sachlage - wir können Sie dann individuell beraten. Abschließend noch ein wichtiger Hinweis: Geben Sie bitte bei allen Anfragen unbedingt Ihre Versicherungsnummer (VSNR) an. Sollten Sie noch keine Versicherungsnummer erhalten haben, so geben Sie bitte Ihren vollen Namen (ggf. auch Geburtsnamen), das Geburtsdatum, den Geburtsort und - sofern vorhanden - das letzte Geschäftszeichen des jeweiligen Rentenversicherungsträgers an. Damit ersparen Sie Rückfragen und helfen, unnötige Verzögerungen zu vermeiden. Ihre Rentenversicherung Słowo wstępne Wejście w życie na wiosnę 1976 r. Umowy z 1975 r. nabierało w miarę czasu dla osób zainteresowanych coraz większego znaczenia. Od tego czasu do końca 1990 r. zmieniło miejsce zamieszkania z Polski do Niemiec - z reguły niemieckiego pochodzenia - ponad 900.000 osób. Osoby te profitują w myśl Umowy z 1975 r. z zasady włączenia okresów również po wejściu 01.05.2004 r. Polski do Unii Europejskiej. Oprócz Umowy z 1975 r. - w zależności od indywidualnego przypadku - znaczenie mają także rozporządzenia (EWG). Jakie znaczenie mają dla Pana/i emerytury/renty Umowa z 1975 r. i rozporządzenia (EWG)? W tej broszurze chcemy Państwa poinformować o najważniejszych uregulowaniach Umowy o zaopatrzeniu emerytalnym i wypadkowym z 09.10.1975 r. zawartej między Republiką Federalną Niemiec i Polską oraz o podstawowych zasadach rozporządzenia (EWG). A jeśli po przeczytaniu tej broszury pojawią się pewne pytania, to proszę przyjść do nas. My jesteśmy do Pana/i dyspozycji! Proszę przedstawić swój stan faktyczny, a my indywidualnie udzielimy Panu/i porad. Na koniec jeszcze jedna wskazówka: Zwracając się z pytaniami do nas proszę podać koniecznie swój numer ubezpieczenia (VSNR). Jeśli nie posiada Pan/i jeszcze numeru ubezpieczenia, to proszę podać swoje imię i nazwisko w pełnym brzmieniu (również nazwisko rodowe), datę i miejsce urodzenia, a także - jeśli taki istnieje ostatni znak sprawy (Geschäftszeichen) danej instytucji ubezpieczeniowej podany w korespondencji. Zaoszczędzi nam to dodatkowych pytań z naszej strony a zarazem pomoże uniknąć niepotrzebnej zwłoki. Wasza Instytucja Emerytalno-Rentowa 4
Zeiten in Polen Okresy w Polsce 1 Zeiten in Polen 1 Okresy w Polsce 1.1 Ich habe Zeiten in Polen - welche gesetzlichen Grundlagen gelten für meinen Rentenanspruch? Seit dem 01.05.2004 sind gesetzliche Grundlage für Rentenansprüche von in Polen und/oder in Deutschland beschäftigten bzw. tätigen Personen neben den jeweiligen nationalen Vorschriften grundsätzlich die Verordnungen (EWG). Das bisher neben dem Abkommen von 1975 bestehende deutsch-polnische Abkommen über Soziale Sicherheit vom 08.12.1990 wird durch die Verordnungen (EWG) abgelöst, sofern Ansprüche und Anwartschaften durch die Regelungen der Verordnungen (EWG) gewährleistet sind. Das Abkommen von 1975 gilt wegen seiner besonderen Bedeutung in den sozialrechtlichen Beziehungen zwischen Deutschland und Polen auch über den 30.04.2004 hinaus als Sonderregelung zu den Verordnungen (EWG) in vollem Umfang fort. 1.1 Posiadam okresy w Polsce jaka podstawa prawna obejmuje moje roszczenie emerytalno-rentowe? Zasadniczo od 01.05.2004 r. ustawową podstawą dla roszczeń emerytalno-rentowych osób zatrudnionych lub pracujących w Polsce i/lub w Niemczech obok odpowiednich narodowych przepisów są rozporządzenia (EWG). Istniejąca dotychczas obok Umowy z 1975 r. polsko-niemiecka Umowa o zabezpieczeniu społecznym z 08.12.1990 r. została zastąpiona rozporządzeniami (EWG), jeżeli roszczenia i uprawnienia zagwarantowane są uregulowaniami rozporządzeń (EWG). Umowa z 1975 r. obowiązuje nadal w pełnym wymiarze, również po 30.04.2004 r., jako uregulowanie szczególne do rozporządzeń (EWG) ze względu na szczególne znaczenie w społecznoprawnych stosunkach między Niemcami i Polską. Gehören Sie zum Personenkreis des Fremdrentengesetzes (FRG), wird darüber hinaus auch weiterhin geprüft, ob Zeiten nach diesem Gesetz berücksichtigt werden können. Die Deutsche Rentenversicherung hält zum FRG ein gesondertes Merkblatt bereit. Zur Gewährung von Rentenleistungen nach den Verordnungen (EWG) informieren - neben der kurzen Darstellung in Abschnitt 3 - ebenfalls gesonderte Merkblätter. Fragen Sie Ihren Rentenversicherungsträger (vgl. Abschnitt 4). Die Ausführungen in diesem Merkblatt erläutern die wesentlichen Regelungen des Abkommens von 1975. Jeśli należy Pan/i do kręgu osób objętych ustawą o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG), to ponadto rozpatruje się czy okresy można uwzględnić w myśl tej ustawy. Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe posiada na temat ustawy o obcym prawie emerytalnorentowym (FRG) osobną broszurę. Na temat przyznawania świadczeń emerytalnorentowych w myśl rozporządzeń (EWG) informują także obok rozdziału 3 osobne broszury. Proszę zwrócić się do Waszej instytucji ubezpieczeń emerytalno-rentowych (por. rozdz. 4). Wywody w tej broszurze wyjaśniają istotne uregulowania Umowy z 1975 r. 1.2 Für wen gilt das Abkommen von 1975? 1.2 Kogo obejmuje Umowa z 1975 r.? Das Abkommen von 1975 gilt ausschließlich für den Bereich der Rentenversicherung und der Unfallversicherung. Es erfasst alle Personen unabhängig von der Staatsangehörigkeit oder Volkszugehörigkeit (d. h. auch Ausländer und Staatenlose), die seit der Zeit vor dem 01.01.1991 (im Ausnahmefall vor dem 01.07.1991) entweder in der Bundesrepublik Deutschland oder in der Republik Polen wohnen bzw. sich gewöhnlich aufhalten und bis zu diesem Zeitpunkt Versicherungszeiten, Beschäftigungszeiten oder gleichgestellte Zeiten in Polen und/oder in Deutschland zurückgelegt haben. Einen gewöhnlichen Aufenthalt im Sinne des Abkommens von 1975 in Deutschland haben Sie nur, wenn Sie sich dort unbefristet rechtmäßig aufhalten. Danach ist es erforderlich, dass der örtliche Schwerpunkt der Lebensverhältnisse (Lebensmittelpunkt) nicht nur vorübergehend, sondern "dauerhaft" in Deutschland begründet ist. Dauerhaft ist ein Aufenthalt, wenn und solange er nicht von vornherein auf Beendigung angelegt ist, das heißt, er muss zukunftsoffen sein. Dieses Erfordernis gilt für alle Staatsangehörigen gleichermaßen. Umowa z 1975 r. obowiązuje wyłącznie w zakresie ubezpieczenia emerytalno-rentowego oraz ubezpieczenia wypadkowego. Obejmuje ona wszystkie osoby niezależnie od obywatelstwa lub narodowości (tzn. również obcokrajowców i bezpaństwowców), którzy przed 01.01.1991 r. (w wyjątkowych przypadkach przed 01.07.1991 r.) mieszkali lub mieli stały pobyt w Republice Federalnej Niemiec lub w Polsce i do tego czasu przebyli okresy ubezpieczenia, okresy zatrudnienia lub okresy równorzędne w Polsce lub/i w Niemczech. Pobyt stały w Niemczech w myśl Umowy z 1975 r. posiada Pan/i tylko wtedy, gdy przebywa Pan/i tam legalnie bezterminowo. Dlatego też ważne jest udowodnienie, że punkt ciężkości stosunków życiowych (ośrodek życia) w Niemczech nie jest tylko tymczasowy, lecz stały. Stały pobyt istnieje wówczas, gdy i jak długo nie jest z góry założone jego zakończenie; to znaczy, że pobyt musi być otwarty co do przyszłości. Ten wymóg obowiązuje wszystkich obywateli w takim samym stopniu. 5
Zeiten in Polen Okresy w Polsce Als Beweismittel kommen u. a. in Betracht: Vertriebenenausweis (A oder B), Bescheinigung nach 100 des Bundesvertriebenengesetzes bzw. eine amtlich beglaubigte Kopie des polnischen Reisepasses mit Aufenthaltsvermerk für den Nachweis des Aufenthaltsstatus in der Bundesrepublik Deutschland und die erste Anmeldung in der Bundesrepublik Deutschland bei der jeweils zuständigen Behörde (Einwohnermeldeamt etc.). Im Einzelnen berät Sie hierzu Ihr Rentenversicherungsträger. 1.3 Ist die Anwendung des Abkommens auf "Alt- Fälle" begrenzt? Das Abkommen gilt auch nach dem In-Kraft- Treten des Rechts der Europäischen Gemeinschaft für Polen am 01.05.2004 in vollem Umfang weiter. Allerdings ist auf Grund des erforderlichen Zuzugs bis 31.12.1990 die Weiteranwendung des Abkommens von 1975 auf sogenannte "Alt-Fälle" begrenzt. Die vor dem 01.01.1991 auf Grund der bisherigen Regelungen von Personen in Deutschland oder Polen nach dem Abkommen von 1975 erworbenen Ansprüche und Anwartschaften bleiben solange erhalten, wie Berechtigte nach dem 31.12.1990 ihren Wohnsitz in diesem Vertragsstaat zum Abkommen von 1975 beibehalten. Daher werden auch künftig unter Geltung des Rechtes der Europäischen Gemeinschaft Leistungsansprüche nach diesem Abkommen entstehen. Verlegt der Berechtigte seinen Wohnsitz aus einem Vertragsstaat zum Abkommen von 1975 in den anderen Vertragsstaat oder einen Drittstaat, erlöschen die nach dem Abkommen von 1975 erworbenen Ansprüche und Anwartschaften endgültig. Anschließend ist zu prüfen, inwieweit sich für Zeiten nach der Wohnsitzverlegung Ansprüche auf Grund des Rechts der Verordnungen (EWG) ergeben (vgl. Abschnitt 3). Die Vorschriften des Abkommens von 1975 finden in Ausnahmefällen auch Anwendung, wenn der gewöhnliche Aufenthalt zwar nach dem 31.12.1990, spätestens jedoch bis zum 30.06.1991 verlegt worden ist. Dies gilt insbesondere bei Zuzügen in die Bundesrepublik Deutschland. Ob dies für Sie zutrifft, darüber berät Sie Ihr Rentenversicherungsträger. Mit Ausnahme der obengenannten Fälle werden für Zuzüge nach dem 31.12.1990 (bzw. nach dem 30.06.1991) nur noch die Verordnungen (EWG) angewendet. 1.4 Wie werden Leistungen nach dem Abkommen gewährt? Das Abkommen von 1975 basiert auf dem Eingliederungsprinzip, das heißt, ein Berechtigter hat einen Rentenanspruch ausschließlich gegenüber dem Vertragsstaat, d. h. Deutschland oder Polen, in dem er seinen Wohnsitz hat. Dowodami są między innymi: dowód wypędzonego (A lub B), zaświadczenie na podstawie 100 federalnej ustawy o wypędzonych wzgl. urzędowo poświadczona kopia polskiego paszportu z adnotacją o pobycie w celu udowodnienia statusu pobytu w Republice Federalnej Niemiec i pierwsze zameldowanie w Republice Federalnej Niemiec we właściwym urzędzie (Urząd meldunkowy etc.). Dokładnych informacji na ten temat udzieli Panu/i również Wasza instytucja emerytalno-rentowa. 1.3 Czy stosowanie Umowy ogranicza się do przypadków starych? Umowa obowiązuje nadal w pełnym wymiarze również po wejściu w życie 01.05.2004 r. w Polsce prawa Wspólnoty Europejskiej. Jednakże ze względu na konieczną imigrację do 31.12.1990 r. dalsze stosowanie Umowy z 1975 r. ograniczone jest do tzw. przypadków starych. Roszczenia i uprawnienia nabyte przez osoby przed 01.01.1991 r. w Niemczech i w Polsce w myśl Umowy z 1975 r. na podstawie dotychczasowych uregulowań pozostają tak długo utrzymane, dopóki osoby uprawnione zachowają swoje miejsce zamieszkania w państwie umownym, które zawarły Umowę w 1975 r. Stąd też również w przyszłości będą powstawać roszczenia do świadczeń w myśl tej Umowy obok obowiązywania prawa Wspólnoty Europejskiej. Jeśli osoba uprawniona zmieni miejsce zamieszkania z państwa umownego, które zawarło Umowę w 1975 r., do drugiego państwa umownego lub do innego (tzw. trzeciego) państwa, to roszczenia i uprawnienia nabyte w myśl Umowy z 1975 r. wygasają ostatecznie. Następnie należy rozpatrzyć, jak dalece na podstawie prawa rozporządzeń (EWG) wynikają roszczenia za okresy po zmianie miejsca zamieszkania (por. rozdz. 3). Przepisy Umowy z 1975 r. stosuje się również do przypadków wyjątkowych, jeśli pobyt stały nastąpił wprawdzie po 31.12.1990 r. ale najpóźniej do 30.06.1991 r. Dotyczy to w szczególności zmiany miejsca zamieszkania do Republiki Federalnej Niemiec. Czy to dotyczy Pana/i, dowie się Pan/i w Waszej instytucji emerytalno-rentowej. Z wyjątkiem tych powyższych przypadków stosuje się dla imigracji po 31.12.1990 r. (wzgl. po 30.06.1991 r.) wyłącznie rozporządzenia (EWG). 1.4 Jak przyznaje się świadczenia w myśl Umowy? Umowa z 1975 r. opiera się na zasadzie włączenia okresów, tzn. osoba uprawniona ma prawo do emerytury/renty wyłącznie od tego państwa umownego, tzn. od Niemiec lub Polski, w którym posiada miejsce zamieszkania. 6
Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 Dabei werden die im anderen Vertragsstaat zurückgelegten Abkommenszeiten so berücksichtigt, als seien sie nach den Vorschriften des Wohnsitzstaates zurückgelegt. Die Rentenleistung wird ausschließlich vom Versicherungsträger des Wohnsitzstaates gewährt, so dass in diesen Fällen kein Anspruch gegenüber dem Versicherungsträger des anderen Vertragsstaates besteht. Hatten Sie Ihren gewöhnlichen Aufenthalt am 31.12.1990 in Polen und wohnen weiterhin dort, können Rentenansprüche nur beim polnischen Versicherungsträger geltend gemacht werden. Der Berechtigte wird damit bei gewöhnlichem Aufenthalt in einem der beiden Vertragsstaaten hinsichtlich deutscher und polnischer Zeiten, soweit sie unter das Abkommen von 1975 fallen, so gestellt, als hätte er sein Arbeitsleben einheitlich in dem Staat zurückgelegt, in dem es zur Feststellung des Rentenanspruchs kommt. Die Anrechnung der zu berücksichtigenden Abkommenszeiten richtet sich allein nach den für den Versicherungsträger des Wohnsitzlandes maßgebenden Vorschriften. 2 Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 2.1 Ich habe meinen Wohnsitz in der Bundesrepublik Deutschland - was bedeutet das Abkommen von 1975 für meine Rente? Bei einem Wohnsitz in der Bundesrepublik Deutschland erhalten Sie Leistungen der Rentenversicherung auf Grund des Abkommens von 1975 ausschließlich vom zuständigen deutschen Versicherungsträger (vgl. Abschnitt 1.4). In diesen Fällen bestehen Ansprüche gegenüber dem polnischen Versicherungsträger nicht. Hinsichtlich des Leistungsanspruchs entscheidet der deutsche Versicherungsträger nach den für ihn maßgebenden Vorschriften. Die Voraussetzungen für eine Rentenleistung und der Rentenbeginn bestimmen sich daher allein nach dem innerstaatlichen deutschen Recht. TIPP: Die Deutsche Rentenversicherung hält zur Information ihrer Versicherten verschiedene Merkblätter unter anderem über Erwerbsminderungsrenten, Altersrenten und Hinterbliebenenrenten bereit. Fragen Sie Ihren Rentenversicherungsträger (vgl. Abschnitt 4). 2.1.1 Welche in Polen zurückgelegten Zeiten werden angerechnet? Nach dem Abkommen von 1975 kommen grundsätzlich in Polen zurückgelegte Zeiten in Betracht, die nach polnischen Rechtsvorschriften zu berücksichtigen sind und vom Geltungsbereich des Abkommens von 1975 erfasst werden. Die Zeiten werden angerechnet, wenn der polnische Versicherungsträger - Zakład U- bezpieczeń Społecznych (ZUS) - sie bestätigt hat oder sie durch Unterlagen belegt sind (vgl. Abschnitt 2.1.2) und eine Anrechnungsmöglichkeit im Fremdrentengesetz (FRG) bzw. im allgemeinen deutschen Rentenrecht besteht (vgl. Abschnitt 2.1.3). Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. Przy czym okresy w myśl Umowy przebyte w drugim państwie umownym będą tak uwzględniane, jakgdyby były przebyte w myśl przepisów państwa zamieszkania. Świadczenie emerytalnorentowe przyznawane jest wyłącznie przez instytucję ubezpieczeniową państwa zamieszkania, dlatego też w tych przypadkach nie istnieje prawo do świadczenia w stosunku do instytucji ubezpieczeniowej drugiego państwa umownego. Jeśli 31.12.1990 r. miał/a Pan/i pobyt stały w Polsce i nadal tam mieszka, to może Pan/i dochodzić swoich roszczeń emerytalno-rentowych tylko w polskiej instytucji emerytalno-rentowej. Osoba uprawniona mająca stały pobyt na terytorium jednego z państw umownych traktowana jest tym samym przy uwzględnieniu niemieckich i polskich okresów ubezpieczenia, jeżeli podlegają one Umowie z 1975 r., w taki sam sposób, jakgdyby aktywne życie zawodowe jednolicie przebyła na terytorium tego państwa, w którym dochodzi do ustalenia prawa emerytalno-rentowego. Przy zaliczeniu okresów w myśl Umowy podlegających uwzględnieniu kieruje się wyłącznie przepisami obowiązującymi instytucję ubezpieczeniową państwa zamieszkania. 2 Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. 2.1 Posiadam miejsce zamieszkania w Republice Ferderalnej Niemiec jakie znaczenie ma Umowa z 1975 r. dla mojej emerytury/renty? Mając miejsce zamieszkania w Republice Federalnej Niemiec otrzyma Pan/i świadczenia ubezpieczenia emerytalno-rentowego z tytułu Umowy z 1975 r. wyłącznie od właściwej niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej (por. rozdz. 1.4). W tych przypadkach nie ma roszczeń w stosunku do polskiej instytucji ubezpieczeniowej. O prawie do świadczeń decyduje niemiecka instytucja ubezpieczeniowa w myśl obowiązujących ją przepisów. Stąd też warunki do świadczenia emerytalno-rentowego i płacenia emerytury/renty określa się jedynie w myśl niemieckiego wewnątrzpaństwowego prawa. WSKAZÓWKA: Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe posiada dla ubezpieczonych różne broszury, m.in. o rentach o zmniejszonej zdolności do pracy, emeryturach, rentach rodzinnych. Proszę zapytać Waszą instytucję emerytalno-rentową (por. rozdz. 4). 2.1.1 Które okresy przebyte w Polsce będą zaliczone? W myśl Umowy z 1975 r. brane są zasadniczo pod uwagę okresy przebyte w Polsce, które uwzględniane są w myśl polskich przepisów prawnych, objętych zakresem obowiązywania Umowy z 1975 r. Okresy będą zaliczone, jeśli polska instytucja emerytalno-rentowa Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) - potwierdzi te okresy lub udowodni się je dokumentami (por. rozdz. 2.1.2) i jeśli istnieje w ustawie o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG) wzgl. w powszechnym niemieckim prawie emerytalno-rentowym możliwość zalicze nia okresów (por. rozdz. 2.1.3). 7
Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 Es ist nicht erforderlich, dass der Berechtigte die persönlichen Voraussetzungen für die Anwendung des FRG erfüllt. Soweit jedoch eine Zeit bzw. ein Tatbestand nicht vom Abkommen erfasst wird, bleibt bei zum Personenkreis des FRG gehörenden Berechtigten stets zu prüfen, ob das FRG ggf. eine Anrechnungsmöglichkeit eröffnet. Vom Geltungsbereich des Abkommens von 1975 sind in Polen die allgemeine Rentenversorgung der Arbeitnehmer, die Rentenversorgung der Bergleute und die Rentenversorgung der Eisenbahner erfasst. Nach der aktuellen Rechtslage in Polen besteht zwar ein einheitliches allgemeines Rentenversicherungssystem unter weitgehender Abschaffung der bis 31.12.1998 existierenden Sondersysteme. Änderungen zur Abkommensanwendung haben sich durch die zum 01.01.1999 in Polen durchgeführte Reform jedoch nicht ergeben. Hinsichtlich des Anrechnungsumfanges der in Polen zurückgelegten Zeiten nach dem Abkommen von 1975 gilt Folgendes: WENN Sie nach den polnischen Rechtsvorschriften Zeiten als Arbeitnehmer in Polen zurückgelegt haben, sind diese Zeiten nach dem Abkommen von 1975 anrechnungsfähig. Dazu zählen beispielsweise ebenso Zeiten der Kindererziehung, Zeiten des Grundwehrdienstes oder Ausbildungszeiten. Heimarbeiterzeiten und Zeiten in landwirtschaftlichen Produktionsgenossenschaften (-RSP-) sind bis zum 31.12.1998 den Arbeitnehmerzeiten gleichgestellt gewesen und damit auf der Grundlage des Abkommens von 1975 ebenfalls zu berücksichtigen. WENN Sie in Polen Zeiten als Nichtarbeitnehmer, z. B. als selbständiger Handwerker, mit einer Tätigkeit auf Grund eines Agentur- oder Auftragsvertrages für Einrichtungen der vergesellschafteten Wirtschaft (z. B. als Kioskverkaufskraft, als Gastwirt, als Tankstellenverwalter), als Eigentümer von Mietkraftwagen, als Kunstschaffender, als Mitglieder von Vereinigungen des privaten Handels und der Dienstleistungen oder als sonstige selbständige Personen zurückgelegt haben, werden diese Zeiten von dem Abkommen von 1975 nicht erfasst. Für diese Personenkreise bestanden bis 31.12.1998 besondere Systeme. Nichtarbeitnehmerzeiten, die für sich allein vom Abkommen von 1975 nicht erfasst sind, können nur dann auf der Grundlage des Abkommens ins deutsche Rechtssystem eingegliedert werden, wenn der Versicherte zuletzt in Polen Arbeitnehmer gewesen ist. War der Versicherte dagegen zuletzt in Polen als Nichtarbeitnehmer tätig und ist er damit aus dem anspruchsberechtigten Personenkreis der Arbeitnehmer ausgeschieden, hat dies zur Folge, dass die Zeiten als Nichtarbeitnehmer vom Abkommen von 1975 nicht erfasst sind. Etwaige Ansprüche nach deutschen Rechtsvorschriften können insoweit ggf. allein auf der Grundlage des FRG gegeben sein. Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. Nie jest konieczne, żeby osoba uprawniona spełniła warunki do zastosowania ustawy o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG). Jeśli jeden okres wzgl. stan faktyczny nie będzie objęty Umową, to należy stale sprawdzać u osoby uprawnionej należącej do kręgu osób objętych ustawą o obcym prawie emerytalnorentowym (FRG), czy ustawa ta daje możliwość zaliczenia okresów. Zakres obowiązywania Umowy z 1975 r. obejmuje w Polsce powszechne zaopatrzenie emerytalno-rentowe pracowników, zaopatrzenie emerytalno-rentowe górników i zaopatrzenie emerytalno-rentowe kolejarzy. Według aktualnej sytuacji prawnej w Polsce istnieje jednolity powszechny system ubezpieczenia emerytalno-rentowego. Likwiduje się jednak systemy odrębne istniejące do 31.12.1998 r. Zmiany w zastosowaniu Umowy nie nastąpiły jednak po przeprowadzonych 01.01.1999 r. w Polsce reformach. Jeśli chodzi o wymiar zaliczenia w myśl Umowy z 1975 r. okresów przebytych w Polsce obowiązuje, co następuje: JEŚLI przebył/a Pan/i w Polsce okresy pracownicze w myśl polskich przepisów emerytalnorentowych, to okresy te zalicza się w myśl Umowy z 1975 r. Do nich zalicza się na przykład także okresy wychowywania dzieci, okresy zasadniczej służby wojskowej lub okresy kształcenia. Okresy pracy nakładczej i okresy przebyte w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych (-RSP-) były do 31.12.1998 r. równorzędne z okresami pracowniczymi i dlatego też uwzględniane są z tytułu Umowy z 1975 r. JEŚLI przebył/a Pan/i okresy inne niż pracownicze, np. jako rzemieślnik prowadzący własny zakład, osoba z działalnością na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej (np. sprzedawca w kiosku, właściciel restauracji, zarządca stacji paliw), jako właściciel taksówek, twórca, jako członek Zrzeszenia Handlu Prywatnego i Usług oraz jako osoba prowadząca inną samodzielną działalność, to okresy te nie są objęte Umową z 1975 r. Dla osób tych istniały do 31.12.1998 r. odrębne systemy. Okresy inne niż pracownicze, które same w sobie nie są objęte Umową z 1975 r., mogą być tylko wtedy włączone w niemiecki system prawny z tytułu Umowy, jeśli osoba ubezpieczona na koniec w Polsce była pracownikiem. Jeśli natomiast osoba ubezpieczona nie była na koniec zatrudniona w Polsce jako pracownik i przez to została wyłączona z kręgu osób, które posiadają uprawnienia pracownicze, to okresy niepracownicze nie są objęte Umową z 1975 r. Ewentualna roszczenia w myśl niemieckich przepisów prawnych mogą wynikać w danym wypadku tylko z tytułu ustawy o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG). 8
Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 Gleichwohl sind etwaige im Versicherungsleben in Polen zurückgelegte Arbeitnehmerbeschäftigungszeiten auf der Grundlage des Abkommens von 1975 als Abkommenszeiten zu berücksichtigen. WENN Sie in Polen Zeiten in einem Sonderversorgungssystem, beispielsweise als Landwirt oder als bestimmte Person in einem Dienstverhältnis (sog. Uniformträger, als solche gelten: Berufssoldaten sowie Bedienstete der Polizei, des Staatsschutzes, des Grenzschutzes und des Strafvollzuges) zurückgelegt haben, ist Folgendes zu beachten: Die im Sondersystem der Landwirte zurückgelegten Zeiten kommen als Abkommenszeiten nicht in Betracht. Beschäftigungszeiten in der elterlichen Landwirtschaft können nur im Ausnahmefall angerechnet werden. Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. Mimo to ewentualne pracownicze okresy zatrudnienia przebyte w całym dorobku ubezpieczeniowym w Polsce, są uwzględniane z tytułu Umowy z 1975 r. jako okresy w myśl Umowy. JEŚLI przebył/a Pan/i okresy w odrębnym systemie zaopatrzeniowym, na przykład jako rolnik lub jako osoba będąca w służbie (tzw. mundurowi : żołnierze zawodowi, funkcjonariusze Policji, Urzędu Ochrony Państwa, Ochrony Granicznej i Służby Więziennej), to należy pamiętać: Okresy przebyte w odrębnym systemie dla rolników nie są brane pod uwagę jako okresy w myśl Umowy. Okresy zatrudnienia w gospodarstwie rolniczym rodziców mogą być zaliczone tylko w wyjątkowych przypadkach. Die in den Sondersystemen für Angehörige des Militärs, der Polizei (Bürgermiliz), des Staatsschutzes, des Grenzschutzes und des Strafvollzuges zurückgelegten Zeiten werden zwar nicht unmittelbar vom Abkommen erfasst. Zeiten in diesen Systemen können jedoch unter bestimmten Voraussetzungen wie Arbeitnehmerzeiten angerechnet werden. TIPP: Ihr Rentenversicherungsträger in Ihrer Nähe berät Sie gern zu Ihrem persönlichen Versicherungsverlauf. Welche Auswirkungen sich auf Grund des seit dem 01.05.2004 für Polen geltenden Rechts der Europäischen Gemeinschaft ergeben, darüber informiert Abschnitt 3. Okresy przebyte w odrębnym systemie dla żołnierzy zawodowych, funkcjonariuszy Policji (Milicji Obywatelskiej), Urzędu Ochrony Państwa, Straży Granicznej i Służby Więziennej nie są wprawdzie bezpośrednio objęte Umową, mogą jednak być zaliczone pod pewnymi warunkami, jako okresy pracownicze. WSKAZÓWKA: Wasza instytucja emerytalnorentowa znajdująca się blisko Pana/i miejsca zamieszkania udzieli Panu/i indywidualnych porad na temat osobistego przebiegu ubezpieczenia. O konsekwencjach wynikających z tytułu prawa Europejskiej Wspólnoty obowiązującego od 01.05.2004 r. informuje rozdz. 3. 2.1.2 Welche Unterlagen muss ich vorlegen? 2.1.2 Jakie dokumenty muszę przedłożyć? Grundsätzlich werden polnische Abkommenszeiten durch den zuständigen Versicherungsträger - ZUS - in Polen bestätigt. Der zuständige deutsche Rentenversicherungsträger kann über die polnischen Abkommenszeiten jedoch auch eigene Feststellungen treffen. Als Beweismittel des Berechtigten über polnische Zeiten kommen insbesondere in Betracht: - als Originalunterlagen das polnische "Versicherungslegitimationsbuch" (Legitymacja ubezpieczeniowa) bzw. die "vorläufige Legitimation" (Legitymacja tymczasowa), aus früherer Zeit polnische "Versicherungsverlaufskarten", das heißt sogenannte Evidenzblätter (Karta przebiegu ubezpiecznia), vom staatlichen bzw. vergesellschafteten Arbeitgeber ausgestellte "Arbeitsbescheinigungen" (Zaświadczenia pracy), dazu zählen ferner polnische Einstellungs- und Entlassungsschreiben, wenn sowohl Beginn als auch Ende der Arbeitszeit erkennbar sind, und Bescheinigungen des polnischen Versicherungsträgers - ZUS - über Beitragszeiten für Arbeitnehmer bei privaten polnischen Arbeitgebern. - als Ersatzunterlagen Arbeitsverträge, Bescheinigungen über Urlaubszeiten oder über Auszeichnungen, soweit darin Anga- W zasadzie polskie okresy w myśl Umowy potwierdzają właściwe instytucje ubezpieczeniowe ZUS - w Polsce. Jednak niemiecka właściwa instytucja ubezpieczenia emerytalnorentowego może także sama ustalić polskie okresy w myśl Umowy. Dowodami na polskie okresy osoby uprawnionej są w szczególności: - dokumenty w oryginale: polska legitymacja ubezpieczeniowa (książeczka ubezpieczeniowa) lub tymczasowa legitymacja ubezpieczeniowa, z wcześniejszych okresów polska karta przebiegu ubezpieczenia, zaświadczenia (świadectwa) pracy wystawione przez uspołecznione (państwowe) lub prywatne zakłady pracy, do tego zalicza się polskie zaświadczenia o przyjęciu do pracy i zwolnieniu z pracy, jeśli czytelne są daty początku i końca zatrudnienia oraz zaświadczenia z polskich instytucji ubezpieczeniowych ZUS o okresach składkowych pracowników zatrudnionych w polskich prywatnych zakładach pracy. - dokumenty zastępujące oryginały umowy o pracę, zaświadczenia o urlopie lub o wyróżnieniach, jeśli zawierają dane o zatrudnieniu, 9
Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 ben über die Beschäftigung vermerkt sind, Gewerkschaftsbücher bzw. -ausweise, Eintragungen in sonstige Unterlagen über bestehende Beschäftigungsverhältnisse, Einstellungs- und Entlassungsschreiben, aus denen sich nicht die Gesamtbeschäftigung ergibt, und Dienstausweise. Alle diese Unterlagen bitte im polnischen Original einreichen, etwa vorhandene Übersetzungen bitte ebenfalls beifügen. 2.1.3 Wie werden die polnischen Zeiten in das deutsche Rechtssystem eingegliedert? Der zuständige Versicherungsträger in Deutschland hat die polnischen Abkommenszeiten nach den für ihn geltenden Vorschriften in das deutsche Rechtssystem einzuordnen. Das bedeutet, dass polnische Abkommenszeiten nur insoweit und in dem Umfang angerechnet werden können, wie dies nach Maßgabe des FRG bzw. des allgemeinen deutschen Rentenrechts möglich ist. Hieraus ergibt sich, dass Zeiten, die auf einer Beschäftigung oder Tätigkeit beruhen, grundsätzlich entsprechend ihrer Art in die deutsche Rentenversicherung als Beitragszeiten oder Beschäftigungszeiten einzuordnen sind. Dagegen sind Zeiten, die als Beitrags- oder Beschäftigungszeiten nicht in Betracht kommen, entsprechend ihrer Art als Kindererziehungszeiten, als Berücksichtigungszeiten wegen Kindererziehung, als Ersatzzeiten oder als Anrechnungszeiten in die deutsche Rentenversicherung einzuordnen. TIPP: Die Deutsche Rentenversicherung hält zur Information ihrer Versicherten verschiedene Merkblätter bereit, die allgemein über die Anrechnung von Zeiten für die Rente und darüber hinaus hinsichtlich der Besonderheiten in Anwendung des FRG informieren. Fragen Sie Ihren Rentenversicherungsträger (vgl. Abschnitt 4). In früheren polnischen Sondersystemen zurückgelegte Zeiten, die unter bestimmten Voraussetzungen zu den Arbeitnehmerzeiten in Polen zu berücksichtigen sind wie u. a. Beschäftigungszeiten auf Grund eines Agentur- oder Auftragsvertrages sowie Beschäftigungen als selbständiger Handwerker oder sonstiger Selbständiger (vgl. Abschnitt 2.1.1), sind nach deutschen Rechtsvorschriften erst vom Tage der Einführung der jeweiligen Sozialversicherungspflicht in Polen als Beitragszeit anzurechnen. Nicht vom FRG erfasst sind sämtliche Zeiten der Tätigkeit als selbständiger Landwirt sowie als selbständiger Kunstschaffender in Polen. Diese Zeiten finden - selbst wenn in Polen Beiträge entrichtet wurden - keine Berücksichtigung. TIPP: Zu näheren Einzelheiten wenden Sie sich an Ihren Rentenversicherungsträger in Ihrer Nähe. Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. książeczki lub dowody członków związków zawodowych, wpisy w innych dokumentach o istniejących stosunkach zatrudnienia, zaświadczenia o przyjęciu do pracy i zwolnieniu z pracy, z których nie wynika łączne zatrudnienie oraz dowody służbowe. Wszystkie te dowody proszę przedłożyć w polskich oryginałach wraz z ewentualnymi tłumaczeniami. 2.1.3 W jaki sposób włącza się polskie okresy w niemiecki system prawny? Właściwa instytucja ubezpieczeniowa w Niemczech winna włączyć polskie okresy w myśl Umowy w niemiecki system prawny, opierając się na obowiązujących przepisach. Oznacza to, że polskie okresy w myśl Umowy będą tylko wtedy zaliczone i wyłącznie w takim zakresie, w jakim to jest możliwe zgodnie z ustawą o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG) wzgl. zgodnie z powszechnym niemieckim prawem emerytalno-rentowym. To znaczy, że okresy wynikające z zatrudnienia lub z działalności włącza się stosownie do ich charakteru w niemiecki system emerytalno-rentowy jako okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne (okresy składkowe) lub okresy zatrudnienia. Tym samym okresy nie uwzględniane jako okresy składkowe lub okresy zatrudnienia odpowiadające swojemu charakterowi jako okresy wychowywania dzieci włącza się do niemieckiego ubezpieczenia emerytalno-rentowego, jako okresy uwzględniane z tytułu wychowywania dzieci, jako okresy zastępcze lub jako okresy zaliczalne. WSKAZÓWKA: Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe posiada dla ubezpieczonych różne broszury informujące ogólnie o zaliczeniu okresów emerytalno-rentowych, a także na temat szczególności w zastosowaniu ustawy o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG). Proszę zapytać Waszą instytucję emerytalno-rentową (por. rozdz. 4). Okresy przebyte we wcześniejszych polskich odrębnych systemach ubezpieczeniowych, które w Polsce pod pewnymi warunkami uwzględniane są w systemie pracowniczym, jak np. okresy zatrudnienia na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz zatrudnienia jako rzemieślnik prowadzący własny warsztat lub jako osoba prowadząca samodzielną działalność gospodarczą (por. rozdz. 2.1.1) zalicza się w myśl niemieckich przepisów prawnych jako okresy składkowe dopiero od dnia wprowadzenia w Polsce obowiązku ubezpieczenia społecznego. Nie objęte są ustawą o obcym prawie emerytalnorentowym (FRG) wszystkie okresy działalności rolników indywidualnych, jak też samodzielnych twórców w Polsce. Takie okresy nawet przy opłacaniu składek w Polsce nie są uwzględniane w myśl prawa niemieckiego. WSKAZÓWKA: Szczegółów dowie się Pan/i w najbliższej instytucji emerytalno-rentowej. 10
Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 Ich habe bereits einen Feststellungsbescheid über meine in Polen zurückgelegten Zeiten vom Rentenversicherungsträger erhalten - wird bei der Rentengewährung trotzdem die aktuelle Rechtslage berücksichtigt? In den letzten Jahren sind im deutschen Recht, insbesondere auch in dem für das Einordnen polnischer Abkommenszeiten maßgebenden FRG, zahlreiche Änderungen in Kraft getreten. Die Rentenversicherungsträger müssen deshalb frühere Feststellungsbescheide, mit denen in der Vergangenheit auch außerhalb eines Rentenverfahrens in Polen zurückgelegte Zeiten anerkannt worden sind, auf Grund der geänderten Rechtslage zum Zeitpunkt des Rentenbeginns überprüfen. 2.1.4 Wie wird aus diesen eingegliederten polnischen Zeiten meine Rente berechnet? Bei der Ermittlung von Werten für in Polen zurückgelegte Beitrags- und Beschäftigungszeiten für die deutsche Rentenberechnung sollen anspruchsberechtigte Personen so gestellt werden, als ob sie den Verdienst eines vergleichbaren deutschen Versicherten erzielt hätten, der in der Bundesrepublik Deutschland beschäftigt gewesen war. Eine Umrechnung der in fremder Währung gezahlten Beiträge oder der - der Beitragsberechnung zugrunde liegenden - Arbeitsentgelte oder Arbeitseinkommen sehen die Vorschriften nicht vor. Die Ermittlung von Werten (Entgeltpunkten) für polnische Beitrags- und Beschäftigungszeiten erfolgt in Anwendung des FRG und des innerstaatlichen deutschen Rechts mit der Zuordnung von Leistungsgruppen, Qualifikationsgruppen und Wirtschaftsbereichen sowie für Lehrzeiten, für Zeiten des Grundwehrdienstes und für Zeiten der Kindererziehung mit der Zuordnung von festen Werten. Die nach dem Abkommen von 1975 insoweit zu berücksichtigenden polnischen Zeiten in der deutschen Rentenleistung werden in Anwendung des FRG ohne Absenkung auf 60% und ohne Begrenzung auf die Höhe einer Eingliederungshilfe (25 bzw. 40 Entgeltpunkte) honoriert. TIPP: Die Deutsche Rentenversicherung hält ein Merkblatt bereit, das über die Zuordnung und Bewertung auf der Grundlage von Qualifikationsgruppen und Wirtschaftsbereichen im Einzelnen informiert. Fragen Sie Ihren Rentenversicherungsträger. 2.2 Inwieweit sind die Auswirkungen polnischer Zeiten nach dem Abkommen von 1975 eingeschränkt? Polnische Zeiten nach dem Abkommen von 1975 wirken sich grundsätzlich bei der Feststellung von Rentenansprüchen aus. Sie werden hier wie deutsche Zeiten für die Anspruchsbegründung und für die Höhe einer Rentenleistung berücksichtigt. Ohne Auswirkung bleiben festgestellte polnische Zeiten nach dem Abkommen von 1975 allerdings für andere, außerhalb eines Leistungsanspruchs liegende rechtliche Beurteilungen wie z. B. die Frage der Berechtigung zur freiwilligen Ver- Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. Otrzymałem/-am już od instytucji ubezpieczenia emerytalno-rentowego decyzję o ustaleniu moich okresów przebytych w Polsce czy pomimo to będzie uwzględniona przy przyznaniu emerytury/renty aktualna sytuacja prawna? W ostatnich latach nastąpiły w niemieckim prawie liczne zmiany, szczególnie w obowiązującej ustawie o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG), odpowiedzialnej za włączanie polskich okresów w myśl Umowy. Dlatego też ze względu na zmienioną sytuację prawną instytucje ubezpieczenia emerytalno-rentowego zmuszone są w momencie wypłacania emerytury/renty jeszcze raz rozpatrzyć wcześniejsze decyzje o ustaleniu okresów, w których w przeszłości, również poza postępowaniem emerytalno-rentowym, uznano okresy przebyte w Polsce. 2.1.4 Jak oblicza się moją emeryturę/rentę z tych włączonych polskich okresów? Przy ustalaniu okresów składkowych i okresów zatrudnienia przebytych w Polsce dla niemieckiego obliczenia emerytur i rent, osoby uprawnione do świadczeń, są traktowane tak, jakby otrzymywały zarobki porównywalne z zarobkami niemieckiego ubezpieczonego zatrudnionego w Federalnej Republice Niemiec. Przepisy nie przewidują przeliczania wypłacanych w obcej walucie składek, a także wynagrodzeń i dochodów, które są podstawą przy obliczaniu składek. Ustalenie wartości (punktów płacowych) polskich okresów składkowych i okresów zatrudnienia następuje w oparciu o ustawę o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG) i wewnątrzpaństwowe niemieckie prawo z przyporządkowaniem grupy wydajności pracy, grupy kwalifikacyjnej i dziedziny gospodarki, a także okresów nauki zawodu, okresów zasadniczej służby wojskowej i okresów wychowywania dzieci z przyporządkowaniem stałych wartości. Te polskie okresy uwzględniane w myśl Umowy z 1975 r. w niemieckim świadczeniu emerytalnorentowym honorowane są przy zastosowaniu ustawy o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG) bez obniżenia na 60 % i bez ograniczenia na wysokość zapomogi integracyjnej (25 wzgl. 40 punktów płacowych). WSKAZÓWKA: Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe posiada broszurę informującą szczegółowo o przyporządkowaniu i ocenianiu na podstawie grup kwalifikacyjnych i dziedzin gospodarki. Proszę zapytać Waszą instytucję emerytalno-rentową. 2.2 O ile ograniczony jest wpływ polskich okresów w myśl Umowy z 1975 r.? Polskie okresy w myśl Umowy z 1975 r. mają zasadniczo wpływ na ustalanie uprawnień do świadczeń emerytalno-rentowych. Zalicza się je na równi z okresami niemieckimi w celu uzasadnienia roszczeń i ustalenia wysokości świadczenia emerytalno-rentowego. Ustalone polskie okresy w myśl Umowy z 1975 r. pozostają jednak bez skutków na inne oceny prawne będące poza uprawnieniami do świadczeń, jak np. kwestie prawa do dobrowolnego ubezpieczenia lub na okres 11
Zwei Versicherungsleben - eine Rente nach dem Abkommen von 1975 sicherung oder die Dauer der Versicherungspflicht für versicherungspflichtige selbständige Handwerker. Welche Auswirkungen in diesen Fällen polnische Zeiten im Rahmen der Anwendung der Verordnungen (EWG) haben, dazu berät Sie im Einzelnen Ihr Rentenversicherungsträger. Polnische Zeiten nach dem Abkommen von 1975 können auch für einen deutschen Rentenanspruch nur angerechnet werden, wenn und solange der Berechtigte im Gebiet der Bundesrepublik Deutschland wohnt. Verzieht ein Berechtigter nach Polen oder in einen anderen Staat, so kommen deutsche Rentenleistungen nur noch nach Maßgabe der Verordnungen (EWG) und der innerstaatlichen Vorschriften, das heißt ohne die Eingliederung und Abgeltung der polnischen Zeiten ausschließlich in der deutschen Rente, in Betracht. Bei FRG-Berechtigten werden die polnischen Zeiten weiterhin in der deutschen Rente nach Maßgabe des FRG angerechnet. Allerdings sieht das deutsche Auslandsrentenzahlungsrecht keinen Leistungstransfer ins Ausland vor. 2.3 Was gilt nach dem Abkommen von 1975, wenn ich meinen Wohnsitz in Polen habe? Wohnen Sie bereits seit der Zeit vor dem 01.01.1991 in Polen, so können Sie Rentenansprüche auch aus den deutschen Zeiten auf Grund des Abkommens von 1975 nur dort geltend machen. In diesen Fällen bestehen Ansprüche gegenüber dem deutschen Versicherungsträger nicht. Der polnische Versicherungsträger - ZUS - prüft nach seinen Rechtsvorschriften, ob und ggf. in welcher Höhe ein Rentenanspruch besteht. Hierbei werden in der deutschen Rentenversicherung zurückgelegte Versicherungszeiten und gleichgestellte Zeiten ebenfalls berücksichtigt. Auch für den Fall, dass der polnische Versicherungsträger eine Leistung nach polnischen Vorschriften ablehnt, besteht im Rahmen des Abkommens von 1975 gleichwohl kein Anspruch auf eine Rentenleistung aus der deutschen Rentenversicherung. Ebenso kann in diesem Fall aus der deutschen Rentenversicherung kein "Härteausgleich" gewährt und auch keine Erstattung für die in Deutschland entrichteten Beiträge (siehe Abschnitt 2.4) durchgeführt werden. Berechtigten, die in Polen wohnen, wird empfohlen, sich mit allen Fragen aus dem Abkommen von 1975 und mit Anträgen, auch zu etwaigen deutschen Zeiten, schriftlich an die örtlich zuständige Zweigstelle des polnischen Versicherungsträgers - ZUS - zu wenden (siehe Abschnitt 4). Die Zweigstelle der ZUS wird sich dann zur Bestätigung deutscher Zeiten, sofern sie für die dortigen Entscheidungen von Bedeutung sein könnten, an die zuständige deutsche Verbindungsstelle wenden. Die deutsche Verbindungsstelle klärt die deutschen Zeiten und bestätigt sie der Zweigstelle der ZUS. Dwa życia ubezpieczeniowe jedna emerytura/renta w myśl Umowy z 1975 r. obowiązkowego ubezpieczenia dla rzemieślników prowadzących własny zakład a podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu. Jakie konsekwencje ponoszą w tych przypadkach polskie okresy w ramach zastosowania rozporządzeń (EWG), o tym szczegółowo poinformuje Pana/ią Wasza instytucja emerytalno-rentowa. Okresy polskie w myśl Umowy z 1975 r. zalicza się do niemieckich uprawnień emerytalno-rentowych tylko wtedy, gdy osoba uprawniona zamieszkuje na terytorium Republiki Federalnej Niemiec i dopóty tam zamieszkuje. W przypadku przeprowadzenia się do Polski lub do innego państwa, wchodzą w rachubę już tylko niemieckie świadczenia emerytalno-rentowe w oparciu o rozporządzenia (EWG) i przepisy wewnątrzpaństwowe. To znaczy bez włączenia i zaliczenia polskich okresów wyłącznie w niemieckiej emeryturze/rencie. Osobom objętym ustawą o obcym prawie emerytalno-rentowym (FRG) zalicza się nadal na podstawie ustawy o obcym prawie emerytalnorentowym (FRG) polskie okresy do niemieckiej emerytury/renty. Niemieckie prawo o wypłatach rent i emerytur zagranicę nie przewiduje jednak transferu świadczeń zagranicę. 2.3 Co obowiązuje w myśl Umowy z 1975 r., jeśli posiadam miejsce zamieszkania w Polsce? Jeśli mieszkał/a Pan/i już od okresu przed 01.01.1991 r. w Polsce, to musi Pan/i dochodzić swoich roszczeń o świadczenia emerytalno-rentowe, również z okresów przebytych w Niemczech, z tytułu Umowy z 1975 r., wyłącznie w Polsce. Niemieckie instytucje ubezpieczeniowe nie są uprawnione do zaspokajania takich roszczeń. Polska instytucja ubezpieczeniowa ZUS rozpatruje według własnych przepisów prawnych, czy i ewent. w jakiej wysokości roszczenia o świadczenia emerytalno-rentowe są uzasadnione. Uwzględnia się przy tym również okresy ubezpieczenia oraz okresy równorzędne przebyte w niemieckim ubezpieczeniu emerytalno-rentowym. W przypadku odmowy przyznania świadczenia według polskich przepisów przez polską instytucję ubezpieczeniową, wnioskodawcy nie przysługuje w ramach Umowy z 1975 r. prawo do świadczeń emerytalno-rentowych z niemieckiego ubezpieczenia emerytalno-rentowego. W takim przypadku nie ma możliwości przyznania rekompensaty, a opłacone w Niemczech składki (patrz rozdz. 2.4) nie podlegają zwrotowi. Zaleca się osobom uprawnionym zamieszkałym w Polsce, aby ze wszystkimi pytaniami dotyczącymi Umowy z 1975 r., a także z wnioskami i ewent. z przebytymi niemieckimi okresami, zwracały się pisemnie do miejscowo właściwych według miejsca zamieszkania oddziałów polskiej instytucji ubezpieczeniowej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ZUS - (patrz rozdz. 4). Oddział ZUS-u zwróci się następnie do właściwej niemieckiej instytucji łącznikowej o potwierdzenie okresów niemieckich, o ile miałyby one wpływ na decyzję o świadczeniach. Niemiecka instytucja łącznikowa zobowiązana jest wyjaśnić sprawę okresów niemieckich i potwierdzić je Oddziałowi ZUS. 12