Robert Skikiewicz Katedra Badań Rynku i Usług, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu Skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych na tle zmian koniunktury konsumenckiej w Polsce Analiza zachowań gospodarstw domowych na rynkach usług i produktów jest ważna zarówno z perspektywy działań podejmowanych przez poszczególne przedsiębiorstwa, jak też dla oceny sytuacji gospodarczej kraju. Badania prowadzone w ujęciu miesięcznym bądź kwartalnym pozwalają monitorować sytuację i podejmować podmiotom gospodarczym działania dostosowawcze. Przy ocenie oraz krótkookresowym przewidywaniu dalszych zachowań gospodarstw domowych przydatność wykazują wyniki badań nastrojów ekonomicznych ludności. W ramach powyższych badań gospodarstwa domowe określają również własne zamiary w zakresie oszczędzania w perspektywie najbliższych 12 miesięcy. Wyznaczane na podstawie odpowiedzi udzielanych na powyższe pytanie saldo koniunktury wyraża zatem skłonność gospodarstw domowych do oszczędzania. Celem artykułu jest ocena kształtowania się skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych w Polsce na tle zmian podstawowych wskaźników koniunktury konsumenckiej 1. Analizy zostaną przeprowadzone na podstawie danych miesięcznych pochodzących z badań realizowanych metodą testu koniunktury wśród gospodarstw domowych przez Główny Urząd Statystyczny wraz z Narodowym Bankiem Polskiem. Zakres czasowy analiz obejmuje okres od stycznia 2004 r. do czerwca 2013 r. 1 Analizy przeprowadzono w ramach realizowanego projektu badawczego MNiSW nr N N113 360540 Zachowania nabywców usług finansowych w warunkach zmian koniunktury rynkowej. Determinanty kształtowania się oszczędności gospodarstw domowych Na kształtowanie się oszczędności gospodarstw domowych oraz na strukturę oszczędności oddziałuje wiele czynników z różnych sfer, zarówno związanych bezpośrednio z gospodarstwem, jak i zewnętrznych, niezależnych od niego. W wyjaśnianiu zmian dokonujących się w tym zakresie dużą przydatność wykazują podstawowe wskaźniki makroekonomiczne, takie jak: stopa wzrostu PKB, wskaźnik inflacji czy poziom stóp procentowych, terms of trade, relacja kredytu do PKB, poziom deficytu/nadwyżki budżetu państwa 2. Istotną rolę odgrywa ponadto dostępność różnych form lokowania wolnych środków, wynikająca z poziomu rozwoju rynku usług finansowych w danym kraju. Bardzo ważne są także czynniki bezpośrednio związane z samym gospodarstwem domowym, czyli osiągnięty standard życia, a także wysokość uzyskiwanego dochodu i poziom konsumpcji 3. Przy wyborze form oszczędzania oraz przy podejmowaniu w poszczególnych gospodarstwach decyzji o przeznaczeniu części dochodów na oszczędności duże znaczenie mają czynniki demograficzne, psychologiczne, społeczne i kulturowe 4. Ponadto 2 F. Hüfner, I. Koske, Explaining Household Saving Rates in G7 Countries. Implications for Germany, OECD Working Paper 2010, nr 754. 3 Zachowania decyzyjne podmiotów gospodarczych, D. Kopycińska (red.), Uniwersytet Szczeciński, 2006, s. 65 69. 4 S. Białowąs, Zachowania oszczędnościowe w polskich gospodarstwach domowych postawy, determinanty, model, Wyd. UE, Poznań 2013, s. 40 55. 9
wzrost udziału podatków bezpośrednich, jak również zwiększanie transferów z systemów zabezpieczenia społecznego wiąże się z niższym poziomem oszczędności gospodarstw domowych, co potwierdzają wyniki badań 5. Analizy przeprowadzone na podstawie danych pochodzące z badań budżetów gospodarstw domowych realizowanych przez GUS wskazują na zwiększanie się stopy oszczędzania wraz ze wzrostem dochodu rozporządzalnego gospodarstwa, przypadającego na jedną osobę. Przeciętny dochód rozporządzalny wykazuje również związek z ocenami własnej sytuacji materialnej gospodarstw. Wraz ze wzrostem ocen kondycji materialnej zwiększa się średni dochód, którym dysponuje gospodarstwo 6. O ile badania budżetów gospodarstw domowych prezentują sytuację w ujęciu rocznym, informacje o ocenach i przewidywaniach w zakresie sytuacji finansowej gospodarstw domowych, jak również przewidywania dotyczące możliwości oszczędzania pochodzące z badań realizowanych przez GUS i NBP metodą testu koniunktury wśród gospodarstw domowych dostępne są od stycznia 2004 r. w ujęciu miesięcznym. Dane te mogą posłużyć zatem do analizy zależności w czasie. Badania koniunktury konsumenckiej i ich znaczenie Wskaźniki pochodzące z badań koniunktury konsumenckiej są ważne przy ocenie stanu gospodarki oraz przewidywaniu przyszłych jej zmian. Określają one poziom nastrojów ekonomicznych ludności. Uwzględniane są w związku z tym w służących do przewidywania przyszłego kształtowania się koniunktury gospodarczej złożonych wskaźnikach wyprzedzających dla gospodarek różnych krajów 7. Duże znaczenie wskaźników koniunktury konsumenckiej w wyjaśnianiu zmian sytuacji gospodarczej wynika z tego, że to właśnie zachowania poszczególnych nabywców na rynku determinują zmiany sytuacji gospodarczej kraju 8. Przydatność danych z badań koniunktury konsumenckiej, sygnalizujących zmiany zachowań konsumentów podejmowana była m.in. w odniesieniu do kształtowania się wydatków konsumpcyjnych 9 czy dynamiki zmian na rynku kredytów dla osób prywatnych 10. W badaniach koniunktury konsumenckiej przedstawiciele gospodarstw domowych dokonują oceny zmian, które nastąpiły w ostatnich 12 miesiącach oraz nastąpią w trakcie kolejnych 12 miesięcy w zakresie ich własnej sytuacji finansowej oraz sytuacji gospodarczej kraju. Kolejną kwestią, na której temat wyrażają swoją opinię, jest kształtowanie się cen towarów i usług konsumpcyjnych w ostatnich 12 oraz w następnych 12 miesiącach. Gospodarstwa domowe określają również swoje przewidywania dotyczące przyszłej sytuacji na rynku pracy oraz zamiary w zakresie dokonywania ważnych zakupów i oszczędzania w najbliższych 12 miesiącach 11. Ze względu na złożoność zależności występujących w gospodarce i częste wzajemne oddziaływanie zjawisk zachodzących w jej różnych sferach, w celu wyrażenia zmian nastrojów ekonomicznych ludności za pomocą jednego indykatora, na podstawie sald koniunktury uzyskanych dla kilku pytań, wyznaczane są wskaźniki syntetyczne. W przypadku badań prowadzonych przez GUS i NBP obliczany jest bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej (BWUK) oraz wyprzedzający wskaźnik ufność konsumenckiej (WWUK). Pierwszy z nich powstaje na podstawie pięciu pytań, z których dwa mają charakter prognostyczny, a trzy pozostałe diagnostyczny i obejmują ocenę sytuacji finansowej gospodarstw domowych, ocenę sytuacji ekonomicznej kraju oraz ocenę bieżącego okresu w kontekście dokonywania ważnych zakupów przez gospodarstwo. Drugi ze wskaźników wyznaczany jest wyłącznie na podstawie czterech pytań prognostycznych, dotyczących sytuacji finansowej gospodarstwa, sytuacji ekonomicznej kraju, sytuacji na rynku pracy oraz zamiarów oszczędzania 12. Spośród czynników ekonomicznych największe znaczenie przy formułowaniu opinii przez gospodarstwa domowe w badaniach koniunktury konsumenckiej mają zmiany stopy bezrobocia, wskaźnika inflacji oraz poziomu dochodów. W związku z tym wskaźniki dobrobytu wyznaczane na podstawie danych statystycznych dotyczących powyższych trzech kategorii wykazują bardzo wysokie podobieństwo w zakresie kształtowania się z syntetycznymi wskaźnikami koniunktury konsu- 5 T. Callen, C. Thimann, Empirical Determinants of Household Saving. Evidence from OECD Countries, IMF Working Paper 1997, nr 181. 6 Z.B. Liberda, M. Pęczkowski, Mobilność oszczędzania gospodarstw domowych w Polsce, Ekonomia. Rynek Gospodarka Społeczeństwo 2005, nr 17. 7 J. Garczarczyk, R. Skikiewicz, Złożone wskaźniki wyprzedzające dla gospodarki. Zastosowania na świecie i w Polsce, Marketing i Rynek 2009, nr 5. 8 C. Bywalec, Ekonomika i finanse gospodarstw domowych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 81. 9 G. Sobczyk, Zachowania konsumenckie w warunkach kryzysu (na przykładzie województwa lubelskiego), Zeszyty Naukowe WSEI seria: Ekonomia 2013, nr 1. 10 M. Kaczmarek, R. Skikiewicz, Kształtowanie się kredytów dla osób prywatnych w świetle zmian nastrojów ekonomicznych ludności, Handel Wewnętrzny 2013, nr 2. 11 form.stat.gov.pl/badaniaankietowe/2013/ankiety/kgd-1.pdf 12 Koniunktura konsumencka, GUS, Warszawa 2013. 10
menckiej 13. Biorąc pod uwagę to, że składowe wskaźnika dobrobytu występują często w charakterze determinant stopy oszczędzania, można przypuszczać, że w wyjaśnianiu zmian w zakresie kształtowania się oszczędności gospodarstw domowych przydatność będzie wykazywać nie tylko saldo koniunktury dla pytania dotyczącego zamiaru oszczędzania, ale również inne zmienne pochodzące z badania nastrojów konsumenckich, w tym wskaźniki syntetyczne. Kształtowanie się skłonności do oszczędzania w gospodarstwach domowych Saldo koniunktury wyznaczane na podstawie pytania dotyczącego skłonności do oszczędzania w ciągu kolejnych 12 miesięcy wskazuje na ogólną postawę w tym zakresie całego społeczeństwa. W przeciwieństwie do sald wyznaczanych dla pozostałych pytań, które informują, czy nastąpi poprawa czy pogorszenie sytuacji w danym obszarze, w przypadku salda wyznaczanego dla pytania dotyczącego oszczędności ujemne wartości wcale nie oznaczają ich zmniejszenia, lecz wskazują na przewagę osób, które nie będą w stanie nic zaoszczędzić, nad osobami, które będą mogły część swoich dochodów przeznaczyć na oszczędności. Przyjmowanie dodatnich wartości przez saldo koniunktury dla tego pytania będzie oznaczało, iż więcej jest osób przewidujących możliwość powiększenia oszczędności niż osób, które uznają to za niemożliwe. Z powyższych względów zarówno przy ujemnych, jak i przy dodatnich wartościach salda koniunktury dla tego pytania można spodziewać się odkładania oszczędności przynajmniej przez część gospodarstw domowych. Tempo wzrostu oszczędności powinno być jednak wyższe wraz z przesuwaniem się wartości salda koniunktury w górę na skali od 100 do +100 punktów. W jednym szczególnym (raczej hipotetycznym niż realnie możliwym) przypadku, gdy saldo będzie przyjmowało wartość 100 punktów, żadne gospodarstwo domowe nie będzie uznawało za możliwe odłożenia oszczędności w ciągu 12 miesięcy. Również za mało prawdopodobną należy uznać sytuację, w której wszystkie gospodarstwa domowe będą przewidywały możliwość powiększenia oszczędności, a saldo koniunktury będzie wynosiło +100 punktów. 13 M. Bieć, Psychologiczne uwarunkowania nastrojów konsumentów i propozycja alternatywnego ich pomiaru. W: Zmiany aktywności gospodarczej w świetle wyników badań koniunktury, E. Adamowicz (red.), Prace i Materiały IRG SGH 2011, nr 87. W całym okresie objętym analizą saldo koniunktury odnoszące się do zamiaru oszczędzania przez gospodarstwa domowe w ciągu następnych 12 miesięcy przyjmowało wartości ujemne i utrzymywało się w przedziale od 62,2 do 29,3 punktu. Najniższa wartość wskaźnika obrazującego skłonność do oszczędzania gospodarstw domowych wystąpiła w marcu 2004 r., a najwyższa w sierpniu 2010 r. Pomiędzy rokiem 2004 a 2010 dostrzegalne jest występowanie wyraźnej tendencji wzrostowej skłonności do oszczędzania. Średnia roczna wartość salda koniunktury wzrosła pomiędzy 2004 r. a 2010 r. z 58,8 punktu do 32,0 punktów. W latach następnych pojawia się słaba tendencja spadkowa, o czym świadczy zmniejszenie się średniego salda koniunktury w roku 2011 do 36,1 punktu i w latach następnych dalszy spadek: w roku 2012 do 36,9 punktu, a w pierwszych sześciu miesiącach roku 2013 do 37,2 punktu (tablica 1). Tablica 1. Statystyki opisowe sald koniunktury dla zamiaru oszczędzania przez gospodarstwa domowe według lat Rok Średnia Mediana Odchylenie standardowe Minimum Maksimum 2004 58,8 59,6 2,1 62,2 55,3 2005 54,6 53,9 1,5 57,8 53,1 2006 48,3 48,2 1,7 50,7 45,3 2007 40,7 40,9 1,7 43,4 37,6 2008 37,2 37,3 2,4 42,2 33,7 2009 37,1 36,8 2,0 42,0 34,5 2010 32,0 31,4 2,3 36,8 29,3 2011 36,1 36,4 1,5 38,0 33,8 2012 36,9 36,8 1,4 40,0 34,7 2013* 37,2 38,2 2,3 39,8 34,3 * W przypadku 2013 r. dane obejmują 6 miesięcy okres od stycznia do czerwca. Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Sytuacja w zakresie zamiarów oszczędzania przez gospodarstwa domowe występująca w roku 2013, choć jest nieco gorsza niż w najlepszym okresie w roku 2010, to jednak pozostaje znacznie korzystniejsza niż w roku 2004. Warto podkreślić, iż dzieje się tak, mimo mającego miejsce w roku bieżącym osłabienia wzrostu gospodarczego. Porównując kształtowanie się salda koniunktury w poszczególnych latach, największą zmienność można dostrzec w roku 2008, w którym rozpoczął się światowy kryzys finansowy. Wówczas rozpiętość między minimalną a maksymalną wartością salda wyniosła aż 8,5 punktu, a odchylenie standardowe ukształtowało się na poziomie 2,4 punktu. Z kolei najmniejsze zróżnicowanie miesięcznych wartości 11
sald koniunktury dotyczących zamiarów oszczędzania wystąpiło w latach 2011 i 2012 oraz w roku 2005. Wówczas odchylenie standardowe wynosiło od 1,4 do 1,5 punktu, a rozpiętość kształtowała się w przedziale od 4,2 do 5,3 punktu. Największy wzrost skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych miał miejsce w 2007 r., o czym świadczy zwiększenie się średniej rocznej wartości salda koniunktury o 7,6 punktu, z 48,3 do 40,7 punktu. Niemal równie silna poprawa miała miejsce rok wcześniej, nastąpił wówczas wzrost o 6,2 punktu. Z kolei najsilniejsze pogorszenie sytuacji nastąpiło w roku 2011, gdy średnia wartość salda spadła o 4,1 punktu w porównaniu z rokiem poprzednim. Przedstawione wyniki wskazują, że w latach o relatywnie wysokim tempie rozwoju gospodarczego następowała również najsilniejsza poprawa skłonności do oszczędzania w gospodarstwach domowych. Jednocześnie największy spadek nie nastąpił w roku najgorszym dla całej gospodarki, lecz w roku 2011, gdy sytuacja makroekonomiczna poprawiała się. Zamiar oszczędzania na tle nastrojów ekonomicznych gospodarstw domowych Spośród podstawowych zmiennych opisujących koniunkturę konsumencką (tablica 2) najczęściej zgodność kierunku zmian salda koniunktury z saldem wyznaczanym dla zamiaru oszczędzania wykazuje pytanie diagnostyczne dotyczące sytuacji finansowej gospodarstwa domowego. Sytuację taką stwierdzono podczas 71 miesięcy. Podczas pozostałych 42 miesięcy kierunki zmian sald koniunktury dla obu powyższych zmiennych okazały się rozbieżne. Oznacza to, że w 63% przypadków zmiany sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w minionych 12 miesiącach determinowały również kształtowanie się skłonności do oszczędzania gospodarstw domowych w następnych 12 miesiącach. W przypadku pozostałych czterech wskaźników zgodność kierunku ich zmian oraz zmian skłonności do oszczędzania występuje nieco rzadziej. Relatywnie najrzadziej taki sam kierunek zmian sald koniunktury występował przy dokonywaniu porównań skłonności do oszczędzania oraz diagnozy sytuacji ekonomicznej kraju. Miało to miejsce podczas 58 spośród 113 miesięcy, czyli w 51,3% przypadków. Analiza wykresów (rysunki 1 i 2) potwierdza również większą zbieżność w zakresie zmian ocen i przewidywań sytuacji finansowej gospodarstw domowych z zamiarami oszczędzania przez gospodarstwa domowe. Amplituda zmian wskaźnika prognostycznego i diagnostycznego dotyczącego sytuacji finansowej gospodarstw była mniejsza niż analogicznych wskaźników dotyczących sytuacji ekonomicznej kraju. Oznacza to, że przy formułowaniu opinii na temat kondycji gospodarczej kraju przedstawiciele gospodarstw domowych w znacznie większym stopniu kierowali się przekazywanymi przez media informacjami o niekorzystnym kształtowaniu się wskaźników makroekonomicznych. Równocześnie można formułować Tablica 2. Zgodność kierunku zmian sald koniunktury dla zamiaru oszczędzania oraz wybranych wskaźników koniunktury konsumenckiej w okresie luty 2004 czerwiec 2013 Wyszczególnienie Sytuacja finansowa finansowa ekonomiczna ekonomiczna gospodarstwa gospodarstwa kraju kraju BWUK (diagnoza) (prognoza) (diagnoza) (prognoza) Zgodność kierunku zmian, w tym: 71 66 58 59 62 (62,8%) (58,4%) (51,3%) (52,2%) (54,9%) spadek 30 26 27 26 26 (26,5%) (23,0%) (23,9%) (23,0%) (23,0%) wzrost 41 39 31 33 36 (36,3%) (34,5%) (27,4%) (29,2%) (31,9%) brak zmian 0 1 0 0 0 (0,0%) (0,9%) (0,0%) (0,0%) (0,0%) Rozbieżność kierunku zmian 42 47 55 54 51 (37,2%) (41,6%) (48,7%) (47,8%) (45,1%) Razem 113 113 113 113 113 (100,0%) (100,0%) (100,0%) (100,0%) (100,0%) Ź r ó d ł o: jak tablicy 1. 12
Rysunek 1. Oceny zamiaru oszczędzania na tle ocen sytuacji finansowej gospodarstwa domowego w okresie styczeń 2004 czerwiec 2013 Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych GUS. Rysunek 2. Oceny zamiaru oszczędzania na tle ocen sytuacji ekonomicznej kraju w okresie styczeń 2004 czerwiec 2013 Ź r ó d ł o: jak rysunku 1. wniosek, że aż tak negatywnych zmian nie dostrzegali ani nie przywidywali w zakresie własnej sytuacji finansowej. Zmiany sytuacji ekonomicznej kraju nie zawsze przekładają się na sytuację przeciętnego statystycznego gospodarstwa domowego. Kondycja finansowa wielu gospodarstw może nie zmieniać się lub zmieniać w niewielkim stopniu nawet w obliczu złej koniunktury gospodarczej. W konsekwencji diagnostyczne saldo koniunktury dotyczące sytuacji finansowej gospodarstw domowych w niektórych miesiącach kształtowało się nawet ponad 20 punktów wyżej niż saldo koniunktury dotyczące diagnozy sytuacji ekonomicznej kraju. 13
Tablica 3. Zmiany średniego salda koniunktury w danym roku w stosunku do roku poprzedniego dla wybranych wskaźników koniunktury konsumenckiej w latach 2005 2013 Zamiar Sytuacja Rok oszczędzania (prognoza) finansowa gospodarstwa (diagnoza) finansowa gospodarstwa (prognoza) ekonomiczna kraju (diagnoza) ekonomiczna kraju (prognoza) BWUK 2005 4,2 6,1 10,3 11,0 14,1 9,7 2006 6,2 8,8 5,9 12,3 3,7 7,2 2007 7,6 7,4 4,2 8,5 6,3 7,8 2008 3,5 0,3 2,7 1,1 3,1 0,9 2009 0,1 7,6 6,5 23,4 16,8 14,3 2010 5,1 0,9 2,9 8,9 7,6 5,4 2011 4,1 5,1 6,5 10,3 12,0 8,1 2012 0,8 3,1 3,8 5,1 7,2 4,5 2013* 0,3 1,9 2,6 1,4 2,6 0,4 * W przypadku 2013 r. dane obejmują 6 miesięcy okres od stycznia do czerwca. Ź r ó d ł o: jak tablicy 1. Porównanie zmian średnich sald wskaźników koniunktury konsumenckiej dla poszczególnych lat wskazuje, że w roku 2005 poprawa skłonności do oszczędzania była słabsza niż pięciu pozostałych wskaźników koniunktury konsumenckiej (tablica 3). Jednak w następnych dwóch latach tempo poprawy skłonności do oszczędzania przyspieszało. W konsekwencji w 2007 r., w obliczu wolniejszych wzrostów większości pozostałych wskaźników, przyrost średniego salda koniunktury dotyczącego zamiaru oszczędzania okazał się większy niż w przypadku trzech z pięciu porównywanych zmiennych z badania koniunktury konsumenckiej. W latach 2008 i 2009, na przełomie których rozpoczął się światowy kryzys finansowy, następowało również znaczne osłabienie tempa poprawy skłonności do oszczędzania, czego wyrazem jest przyrost średniego salda o 3,5 punktu w 2008 r. oraz 0,1 punktu w 2009 r. Mimo to w wymienionych latach sytuacja w zakresie kształtowania się skłonności do oszczędzania była korzystniejsza niż w przypadku pięciu pozostałych zmiennych, które zwłaszcza w 2009 r. uległy relatywnie dużemu (najsilniejszemu na przestrzeni analizowany lat) pogorszeniu i kształtowały się poniżej ich wartości z roku 2008. Najsilniejszy spadek dotyczył diagnozy i prognozy sytuacji ekonomicznej kraju. Po krótkotrwałej poprawie w 2010 r. lata 2011 i 2012 przyniosły ponowne zmniejszenie średnich sald, które objęło wszystkie sześć zmiennych z bada- Rysunek 3. Współczynniki korelacji Pearsona między skłonnością do oszczędzania a wybranymi wskaźnikami koniunktury konsumenckiej (na podstawie przyrostów średnich sald koniunktury) w latach 2005 2013 Ź r ó d ł o: jak rysunku 1. 14
nia koniunktury konsumenckiej. W obu okresach najsilniejsze spadki dotyczyły ocen kondycji gospodarczej kraju oraz wskaźnika BWUK. Nieco mniejsze spadki nastąpiły w przypadku ocen kondycji materialnej gospodarstw domowych. W najmniejszym stopniu pogorszyła się skłonność do oszczędzania. W pierwszych sześciu miesiącach 2013 r. sytuacja zmieniła się i nastąpiła niewielka poprawa średnich wartości sald dla czterech spośród sześciu uwzględnionych w analizie wskaźników. Saldo koniunktury dla zamiaru oszczędzania kształtowało się tylko nieco gorzej niż w roku poprzednim i było niższe zaledwie o 0,3 punktu. Analiza korelacji potwierdza, że w przypadku przyrostów wyznaczonych dla średnich rocznych wartości sald (zamieszczonych w tablicy 3) występuje statystycznie istotna dodatnia zależność między ich kształtowaniem się dla skłonności do oszczędzania oraz dla pozostałych zmiennych z badania koniunktury konsumenckiej 14. Najsilniejsza zależność istnieje między skłonnością do oszczędzania a ocenami sytuacji finansowej gospodarstwa domowego współczynnik korelacji Pearsona przyjmuje wartość 0,81 (rysunek 3). Podsumowanie W okresie objętym analizą (styczeń 2004 czerwiec 2013) wyniki badań koniunktury konsumenckiej potwierdzały, że przynajmniej część gospodarstw domowych stale deklarowała zamiar odkładania oszczędności w perspektywie kolejnych 12 miesięcy. Mimo to wskaźnik skłonności do oszczędzania pozostawał ujemny, choć w latach 2004 2010 nastąpiła jego znaczna poprawa. Skłonność do oszczędzania rozpatrywana zarówno w ujęciu rocznym, jak i miesięcznym wykazuje podobieństwo w kształtowaniu się do pozostałych podstawowych wskaźników koniunktury konsumenckiej, aczkolwiek występują różnice w zakresie intensywności zmian w poszczególnych latach. Zamiar oszczędzania wyrażany przez gospodarstwa domowe jest ponadto w mniejszym stopniu podatny na gwałtowne, niekorzystne zmiany sytuacji ekonomicznej kraju niż kondycja materialna gospodarstw. Silne zależności stwierdzone między skłonnością do oszczędzania a ocenami sytuacji finansowej gospodarstw wskazują, że wraz ze wzrostem zamożności społeczeństwa powinna następować dalsza poprawa w zakresie poziomu salda koniunktury dla deklarowanego zamiaru oszczędzania. Porównanie zamiarów oszczędzania wśród gospodarstw domowych w Polsce oraz w innych krajach Unii Europejskiej potwierdza, jak się wydaje, sformułowane przypuszczenie, choć istotne pozostają również uwarunkowania kulturowe. We Francji średnie saldo koniunktury dla skłonności do oszczędzania kształtowało się znacznie korzystniej niż w Polsce i w 2004 r. wynosiło 11,7, a w roku 2012 6,6 punktu. Z kolei w krajach skandynawskich, takich jak Szwecja czy Finlandia, wskaźnik skłonności do oszczędzania pochodzący z badań nastrojów ekonomicznych ludności był w powyższym okresie stale dodatni i w roku 2012 wynosił aż 47,6 punktu dla Szwecji oraz 51,0 punktów dla Finlandii 15. 14 Zależność z ocenami sytuacji finansowej gospodarstw domowych jest statystycznie istotna przy poziomie istotności α = 0,01. Zależność z pozostałymi czterema zmiennymi może być uznana za statystycznie istotną przy poziomie istotności α = 0,05. 15 Szczegółowe dane dostępne na stronie: ec.europa.eu/economy_finance/db_indicators/surveys/time_series/. s UMMARY Propensity to save of households in consumer tendency survey in Poland In the article there was made an assessment of changes of households' propensity to save. Moreover a formation of households' intentions to save and the other main indicators of consumer tendency survey were compared. The analyses were conducted on the basis of monthly data which stem from surveys conducted by Central Statistical Office together with National Bank of Poland. The time horizon of the analyses covers the period from January 2004 to June 2013. The results obtained allow to make a statement that the financial situation of household has stronger impact on propensity to save than the economic situation of a country. 15