DOCHODY W ROLNICTWIE (METODOLOGIA, STAN I TENDENCJE) Józef Stanisław Zegar e-mail: zegar@ierigz.waw.pl Konferencja IERiGŻ-PIB * SGGW 4 lipiec 2008 r.
Tematyka 1. Dochody a polityka 2. Kategorie dochodów 3. Baza faktograficzna 4. System rachunków narodowych 5. Ekonomiczny rachunek sektorowy 6. Rachunkowość rolnicza 7. Budżety gospodarstw domowych 8. Relacje dochodów 9. Zróżnicowanie i ubóstwo 10. Dochody wsi 11. Zakończenie i wnioski 2
1. Dochody a polityka Dochody grup społecznych (ludności) są określane przez poziom rozwoju gospodarczego, w przybliżeniu przez wartość produktu krajowego na mieszkańca czyli społeczną wydajność pracy W gospodarce rynkowej o dochodach grup społecznych decyduje głównie wydajność pracy wartość dodana realizowana przez rolnictwo, natomiast czynnik instytucjonalny (polityka) może mieć znaczenie jedynie korygujące 3
1a. Dochody a polityka Pole zainteresowania polityki rolno-wiejskiej ogranicza się do czterech kwestii, a mianowicie oddziaływania na: 1. Zmiany dochodów w rolnictwie w porównaniu z innymi sektorami (działami) gospodarki 2. Relacje dochodów rolników w stosunku do innych grup społecznych 3. Opłacalność wytwarzania poszczególnych produktów rolniczych 4. Żywotność ekonomiczną wsi 4
2. Kategorie dochodów W rolnictwie, podobnie jak i w innych sektorach gospodarki, zachodzi potrzeba rozróżnienia a. dochodów gospodarstw rolnych, jako podmiotów gospodarczych oraz b. dochodów gospodarstw domowych (rodzin) użytkujących gospodarstwo rolne 5
2 a. Kategorie dochodów W pierwszym przypadku podstawowe kategorie dochodów stanowi: 1. wartość dodana (brutto, bądź netto) oraz 2. dochód rolniczy (dochód z gospodarstwa rolnego) ad 1. Wartość dodana służy za miernik społecznej wydajności pracy i międzysektorowych porównań w tym zakresie ad 2. Dochód rolniczy służy do oceny opłaty czynników produkcji rolniczej, w tym wydajności pracy w gospodarstwie rolnym w kontekście zarówno zdolności do reprodukcji rozszerzonej (rozwoju gospodarstwa), jak i zdolności do utrzymania rodziny związanej z gospodarstwem rolnym 6
2 b. Kategorie dochodów W drugim przypadku, rzecz idzie o dochody z wszystkich źródeł: 1. rolniczych 2. nierolniczych składających się na dochód osobisty (rozporządzalny) rodziny/gospodarstwa domowego, który jest przeznaczany na: - wydatki na spożycie i oszczędności 7
3. Baza faktograficzna Zakres rolnictwa uwzględniany w poszczególnych rachunkach dochodów Kategoria dochodów Rachunki narodowe Rachunek ekonomiczny rolnictwa Budżety gospodarstw domowych Rachunkowość rolna (FADN) Wartość dodana brutto Całe rolnictwo Rolnictwo indywidualne Gospodarstwa rolników Całe rolnictwo - Gospodarstwa >2 ESU Dochód do dyspozycji brutto Gospodarstwa rolników Dochód rolniczy - - - - Całe rolnictwo Gospodarstwa rolników Gospodarstwa >2 ESU Dochód ogólny (osobisty, rozporządzalny) - - Gospodarstwa rolników - 8
4. System rachunków narodowych Dynamika realnych dochodów w gospodarstwach domowych ogółem i rolników w latach 1995-2007 (1995 = 100) 200 150 100 143,6 106,1 50 0 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 rolnicy ogółem 9
5. Ekonomiczny rachunek sektorowy Dynamika podstawowych kategorii rolnictwa w latach 1998-2007 (1998 = 100) 175 150 125 100 75 50 25 0 59,3 162,8 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Produkcja globalna Zużycie pośrednie Wartość dodana brutto Dochód rolnikówa w cenach stałych 10
5a. Zmiany wartości dodanej brutto (WDB), dochodu rolniczego (DR) i relacja DR/WDB w rolnictwie w latach 1998-2007 (1998 = 100) 250 200 150 100 50 0 229 181 184 186 155 134 132 109 126 100 104 89 94 97 92 74 82 82 75 75,9 78,2 82,7 82,5 55,9 46,9 49,2 53,2 47,7 45,9 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 WDB DR DR/WDB 11
6. Rachunkowość rolnicza (FADN) Tworzenie dochodów w indywidualnych gospodarstwach rolnych w latach 2004-2007 (średnio na gospodarstwo) Wyszczególnienie Lata 2004 2005 2006 2007 Wielkość ekonomiczna (ESU) 19,2 19,9 21,0 22,6 Powierzchnia użytków rolnych (ha) 29,9 30,8 31,0 31,9 Produkcja ogółem (zł) 167 440 161 020 174 731 209 867 w tym: Produkcja roślinna (zł) 79 806 72 037 83 399 109 512 Produkcja zwierzęca (zł) 86 376 87 451 89 690 98 729 Zużycie pośrednie (zł) 96 825 95 301 102 928 120 096 Amortyzacja (zł) 20 177 21 197 21 669 23 333 Koszt czynników zewnętrznych (zł) 7 236 7 451 8 239 9 679 Podatki (zł) 1 398 1 516 1 379 1 558 Dopłaty do działalności operacyjnej (zł) 5 267 15 204 23 183 19 389 Dochód z rodzinnego gosp. rolnego (zł) 46 422 48 393 60 750 7412 604
7. Dochody rozporządzalne gospodarstw domowych rolników Dochód rozporządzalny na 1 osobę miesięcznie w gospodarstwach domowych ogółem oraz rolników i pracowników w latach 2004-2007 (rok poprzedni = 100) Gospodarstwa domowe 2004 2005 2006 2007 2007/2003 Ogółem 108,1 100,8 112,6 111,3 136,6 Rolników 113,8 112,3 113,8 123,5 178,0 Pracowników 101,7 103,7 107,7 110,4 125,4 13
7a. Miesięczne dochody rozporządzalne na 1 osobę w 2006 r. Gospodarstwa domowe zł 2006/1995 (%) % Ogółem 835 278 100 Pracowników 829 275 99 Rolników 690 244 83 14
8a. Relacje dochodów parytet opłaty pracy Zmiany nominalne opłaty nakładów pracy w gospodarstwach 350 300 250 200 150 100 50 0 domowych pracowników i rolników oraz relacja w tym 1995 zakresie w latach 1995-2007 (1995 = 100) 88 79 77 69 60 62 67 77 1996 1997 1998 1999 2000 2001 61 71 81 86 pracownicy najemni rolnicy rolnicy/pracownicy najemni 2002 2003 2004 2005 2006 327 2007 312 96 15
8b. Relacje dochodów parytet dochodów Dynamika nominalnych dochodów rozporządzalnych na 1 osobę 400 300 200 100 w gospodarstwach domowych ogółem i rolników oraz relacje między nimi w latach 1995-2007 (1995 = 100) 0 1995 309 94 90 80 78 73 75 77 86 74 80 83 92 67 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 gospodarstwa ogółem rolnicy ogółem gospodarstwa rolników 16
8c. Przeciętne miesięczne dochody rozporządzalne w gospodarstwach domowych ogółem, użytkujących grunt oraz rolników w 2006 roku (zł) Dochód Ogółem = 100 Ogółem Użytkujące Rolników Uż. grunt rolników grunt Rozporządzalny 835 640 690 76,6 82,6 - z pracy najemnej 397 197 67 49,7 16,8 - z gosp. rolnego 385 181 465 470,2 1208,3 - z pracy na rach. własny 71 29 10 41,1 13,9 - z św. społecznych i socjal. 280 207 124 74,0 44,3 17
9. Zróżnicowanie i ubóstwo Zmiany zasięgu ubóstwa według minimum egzystencji w grupach społeczno-ekonomicznych w wybranych latach (%) 35 30 25 20 15 10 5 Ogółem Pracowników Rolników Pracujący na rachunek własny Emerytów i rencistów Inne źródła niezarobk. 0 1998 2002 2004 2005 2006 2007 18
10. Źródła dochodów ludności wiejskiej Transformacji społeczno-gospodarczej towarzyszyło znaczące zmniejszenie aktywności ekonomicznej ludności wiejskiej. Odsetek czynnych zawodowo w liczbie ludności w wieku 15 lat i więcej w 1988 r. wyniósł 72%, natomiast w ostatnich latach kształtuje się na poziomie zaledwie około 56% Własne źródła utrzymania posiada 3/5 ludności wiejskiej (około 8,7 mln osób), przy czym odsetek osób posiadających własne źródła utrzymania w grupie rodzin z użytkownikiem gospodarstwa rolnego kształtuje się na poziomie 61%, a w grupie rodzin bezrolnych na poziomie 57% 19
10a. Źródła dochodów wiejskich gospodarstw domowych (%) Dochód rozporządzalny Rolne Rolników Bezrolne 2003 2005 2003 2005 2003 2005 z pracy najemnej 33,3 31,2 24,0 9,3 43,3 45,3 z gospodarstwa indywidualnego z pracy na własny rachunek ze świadczeń społecznych i socjalnych 16,6 24,9 47,7 67,5 0,0 0,6 4,7 3,9 1,0 1,3 9,7 7,5 39,9 35,6 22,1 19,0 39,5 40,0 20
10b. Struktura dochodów rozporządzalnych w gospodarstwach domowych na wsi w 2006 roku (%) Dochód Bez gosp. rolnego Użytkujące gosp. rolne Nierolników Rolników Rozporządzalny 100,0 100,0 100,0 100,0 - z pracy najemnej 47,7 29,4 38,5 9,5 - z gosp. rolnego 0,8 29,9 10,1 67,4 - z pracy na rach. własny - z św. społ. i socjalnych 7,7 4,3 7,2 1,2 38,7 32,4 39,8 18,3 21
10c. Przeciętne miesięczne dochody rozporządzalne w gospodarstwach domowych na wsi w 2006 roku (zł/os/m-c) Dochód Bez gosp. Użytkujące rolnego gosp. rolne Nierolników Rolników Rozporządzalny 692 625 559 684 - z pracy najemnej 330 184 215 65 - z gosp. rolnego 6 187 56 461 - z pracy na rach. własny 53 27 40 8 - z św. społeczne i socjalne 268 203 223 125 22
10d. Podstawowe źródła dochodów wiejskich gospodarstw domowych (dochód rozporządzalny = 100) 100 80 60 40 37 36 8 4 15 8 25 1 40 20 38 31 45 0 Ogółem Rolne Bezrolne praca najemna gospodarstwo rolne biznes pozarolniczy świadczenia społeczne i socjalne 23
10e. Relacja dochodów wiejskich gospodarstw domowych do dochodów gospodarstw domowych ogółem, gospodarstw miejskich razem i gospodarstw wielkomiejskich w 2006 r. (%) 90 80 70 60 50 40 30 80 70 52 20 10 0 ogółem miasta miasta> 500 tys. 24
11. Zmiany dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych rolników na tle dochodów rolników i przedsiębiorców rolnych w latach 1998-2007 (1998 = 100) 250 200 150 100 50 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 dochód podsektora gospodarstw domowych rolników dochód przedsiębiorcy rolnego dochód rozporządzalny gospodarstw domowych rolników 25
11a. Ceny rolne Zmiany cen rolnych w latach 1990-2007 (1990=100) 1400 1200 1111 1212 1133 1140 1000 923 983 1002 1023 800 600 410 512 479 617 554 704 772 605 606 828 595 683 709 656 653 728 712 731 837 400 200 100 0 173 129 100 75 326 376 240 274 207 86 84 92 93 90 86 79 72 74 72 66 64 66 63 64 69 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 26 produkty sprzedawane przez rolników produkty nabywawane przez rolników wskaźnik nożyc cen rolnych
11b. Transfery Dopłaty do produktów i produkcji w dochodzie z czynników produkcji (%) Wyszczególnienie 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 UE 27 28,9 31,0 31,8 31,0 34,5 34,9 35,1 38,9 39,2 36,9 UE 15 31,5 33,3 34,0 33,8 37,2 37,3 36,9 40,2 40,0 37,6 Polska 5,4 6,3 6,6 5,5 7,1 6,6 33,4 37,7 43,3 32,8 27
11d. Struktura gospodarstw domowych związanych z rolnictwem według przeważającego źródła utrzymania w latach 2002, 2005 i 2007 100% 80% 60% 40% 20% 2 2 1 29 27 24 5 4 5 24 30 32 5 4 6 28 27 25 0% 2002 2005 2007 Rolników Praca najemna Emerytury i renty Pracowników z gospodarstwem rolnym Działalność pozarolnicza Inne niezarobkowe 28
11e. Gospodarstwa rolników na tle ogółu gospodarstw indywidualnych w 2007 r. Wyszczególnienie Ogółem Rolników Rolników/ogółem (%) Liczba gospodarstw (tys.) 2 387,2 602,9 25,3 Powierzchnia ogólna 16 231,1 9 700,4 (tys. ha) 59,8 Powierzchnia użytków 14 205,4 8 793,6 rolnych (tys. ha) 61,9 Powierzchnia gruntów 10 483,6 6 800,0 ornych (tys. ha) 64,9 Nakłady pracy (tys. JPZ) 2 245,8 1 073,0 47,8 Liczba pracujących 5 086,2 1 465,7 (tys. osób) 28,8 Liczba pracujących 730,1 98,9 w wieku > 65 lat 13,5 Liczba pracujących 378,9 23,6 użytkowników >65 lat 6,2 Pogłowie zwierząt (tys. SD) 7 577,8 5 933,9 78,3 Wielkość ekonomiczna 7 901,6 5 643,1 (tys. ESU) 71,4 29
11f. Charakterystyka gospodarstw rolników na tle ogółu gospodarstw indywidualnych (2007 r.) Ogółem Rolników Pozostałe Wyszczególnienie Krotność (O) (R) (P) R/O R/P Na 1 gospodarstwo Użytki rolne (ha) 6,8 14,6 3,0 2,37 5,37 Nakłady pracy (JPZ) 0,9 1,8 0,7 1,98 2,57 Pogłowie zwierząt (SD) 3,2 9,8 0,9 3,08 10,89 Wielkość ekonomiczna (ESU) 3,3 9,4 1,3 2,84 7,23 Na 1 ha UR Nakłady pracy (JPZ) 0,158 0,122 0,217 0,77 0,56 Pogłowie zwierząt (SD) 0,533 0,675 0,304 1,27 2,22 Wielkość ekonomiczna (ESU) 0,487 0,642 0,417 1,19 1,40 Odsetek gospodarstw Samozaopatrzeniowych 38,0 14,4 46,0 0,38 0,31 Bezinwentarzowych 35,5 16,7 41,9 0,47 0,40 Rynku lokalnego 16,1 16,2 16,1 1,01 1,01 Z użytkownikiem >65 lat 15,9 3,9 19,9 0,25 0,20 30
11g. Typy gospodarstw w rolnictwie indywidualnym w 2007 r. Wyszczególnienie Ogółem A B C D Liczba gospodarstw (tys.) 2 387,2 515,9 963,2 821,2 87,0 Powierzchnia ogółem (tys. ha) 16 231,1 8 842,8 4669,2 1 861,4 857,6 Użytki rolne (tys. ha) 14 205,4 8 038,0 3 960,8 1 451,0 755,6 Grunty orne (tys. ha) 10 483,6 6 255,0 2 836,2 847,8 544,5 Nakłady pracy (JPZ) (tys.) 2 245,8 935,3 687,7 485,1 137,7 Pracujący w gospodarstwie (tys.) 5 086,2 1 254,4 1 948,7 1 671,8 211,3 Pracujący w wieku > 65 lat (tys.) 730,1 82,1 286,9 344,3 16,7 - użytkownicy > 65 lat (tys.) 387,9 17,6 160,3 204,1 5,9 Pogłowie (SD) (tys.) 7 577,8 5 438,4 1 176,9 467,0 495,6 Siła ekonomiczna (ESU) (tys.) 7 901,6 5 205,4 1 733,7 542,0 434,0 31
11h. Wartości wybranych cech w przeliczeniu na 1 gospodarstwo (2007 r.) Wyszczególnienie Ogółem A B C D Powierzchnia ogółem (ha) 6,80 17,14 4,85 2,27 9,86 Użytki rolne (ha) 5,95 15,58 4,11 1,77 8,69 Grunty orne (ha) 4,39 12,12 2,94 1,03 6,26 Nakłady pracy (JPZ) 0,94 1,81 0,71 0,59 1,58 Pracujący w gosp. (os. fiz.) 2,13 2,43 2,02 2,04 2,43 Pracujący w wieku > 65 lat (os.) 0,31 0,16 0,30 0,42 0,19 - użytkownicy > 65 lat (os.) 0,16 0,03 0,17 0,25 0,07 Pogłowie (SD) 3,17 10,54 1,22 0,57 5,70 Siła ekonomiczna (ESU) 3,31 10,09 1,80 0,66 4,99 32
Wnioski (1) Wzrost dochodów rolniczych oraz rozporządzalnych w gospodarstwach rolnych w okresie po akcesji jest niepodważalny. Wskazują na to wszystkie rachunki dochodów. Wzrost dochodów rolniczych pociągnął za sobą również wzrost dochodów rozporządzalnych W przedstawionych zmianach dochodów gospodarstw domowych rolników należy uwzględniać, iż gospodarstwa te stanowią około 25% ogółu gospodarstw (rodzin) użytkujących gospodarstw rolne. Pozostałe 75% gospodarstw czerpie główny dochód z innych źródeł: pracy najemnej, świadczeń społecznych, pracy na własny rachunek poza rolnictwem lub wsparcia socjalnego 33
Wnioski (2) Wyjątkowo korzystny dla rolników 2007 r. był wynikiem kilku sprzyjających okoliczności, których powtórzenie jest mało prawdopodobne. Poważny problem stanowi relatywnie duży zakres ubóstwa wśród rodzin rolników. Podstawowe znaczenie dla kształtowania dochodów rolników będą mieć przekształcenia strukturalne przede wszystkim w ramach obecnej grupy gospodarstw rolników. Dla rozwoju miejscowości wiejskich, przy całym ich zróżnicowaniu, kluczowe znaczenie ma umacnianie rodzinnych gospodarstw rolnych, biorąc pod uwagę strategiczny kierunek zrównoważony rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. 34
Dochody gospodarstw rolnych znajdujących się w polu obserwacji FADN Dr inż. Lech Goraj Lech.Goraj@fadn.pl Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowy Instytut Badawczy Warszawa 1
Podstawa empiryczna opracowania: dane GUS o strukturze gospodarstw rolnych wyniki reprezentatywne dla pola obserwacji Polskiego FADN z 2006 r. liczącego 745 053 gospodarstwa rolne, wyniki panelu 8 489 gospodarstw indywidualnych prowadzących nieprzerwanie rachunkowość dla Polskiego FADN w latach 2004-2007, Wyniki Standardowe FADN. 2
Dwa sektory w rolnictwie polskim: - nietowarowe microgospodarstwa rolne, (do 2 europejskich jednostek wielkości (ESU) - towarowe gospodarstwa rolne 2 i więcej ESU) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 67,9 20% 10% 0% liczba gospodarstw liczba pełnozatrudnionych 36,5 ha użytków rolnych 20,7 liczba sztuk przeliczeniowych zwierzą 10,8 10,4 2 i > esu do 2 esu wartość SGM 3
Ekwiwalenty 2 esu w jednostkach fizycznych w regionie FADN 795: Mazowsze i Podlasie według SGM 2000, 2002 i 2004 Region 895: Mazowsze i Podlasie SGM "2000" SGM "2002" SGM "2004" Działalność Ekwiwalent 2 ESU jednostkach fizycznych Pszenica zwyczajna 10,10 8,90 8,70 Sady jabłoniowe 1,86 1,63 2,03 Warzywa gruntowe w płodozmianie z uprawami ogrodniczymi 1,76 1,99 2,13 Warzywa w uprawie pod osłonami 0,05 0,04 0,04 Rzepak 8,51 7,70 7,58 Buraki cukrowe 3,63 2,79 2,08 Krowy mleczne 4,4 4,3 3,9 Tuczniki - liczba zwierzat w 1 rzucie 16,3 15,3 17,8 4
Wybrane parametry charakteryzujące gospodarstwa rolne w Polsce (źródło: Plan wyboru próby gospodarstw rolnych Polskiego FADN dla 2008 r. - dane FSS 2005 i SGM 2002 ) Gospodarstwa rolne Wyszczególnienie ogółem do 2 esu 2 i > esu Obszar gospodarstwa w ha uż. roln. 7,33 2,17 15,88 Liczba osób pełnozatrudnionych FWU na gospodarstwo 1,1 0,6 1,8 na 100 ha uż. roln. 14,6 29,0 11,4 Liczba jednostek przeliczeniowych zwierząt LU na gospodarstwo 5,3 0,9 12,4 na 100 ha uż. roln. 71,7 42,0 78,4 Wartość standardowej nadwyżki bezpośredniej SGM w zł (wg SGM '2002") na gospodarstwo 18 655 3 109 44 390 na 100 ha uż. roln. 2 545 1 436 5 2 795 na osobę pełnozatrudnioną 17 404 4 956 24 555
Liczebność i struktura gospodarstw rolnych wg wielkości ekonomicznej w latach 2002, 2005 i 2007 liczba gospodarstw 3 000 000 2 500 000 2 000 000 1 500 000 1 000 000 500 000 2 172 205 745 023 1 427 182 2 476 474 2 390 956 757 671 766 719 1 718 803 1 624 237 0 2 i > esu do 2 esu 2002 2005 2007 lata 6
Dochody (DzRGR) na pełnozatrudnionego w 2.387.247 gospodarstwach indywidualnych wg krotności płacy parytetowej z 2007 r. (21.570 zł) w klasach wielkości ekonomicznej TF8+1 (DzRGR z próby panelowej Polskiego FADN z 2007 r.) % 80,00 70,00 60,00 50,00 40,00 30,00 68,02 struktura ilościow a gospodarstw krotność płacy parytetow ej, płaca parytetow a = 21570 zł 4,92 12,17 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 krotność 20,00 10,00 0,00 brak danych 12,55 0,67 9,27 0,86 6,12 1,35 3,35 2,43 0,59 0,11 4,0 2,0 0,0 < 2 ESU ( 2=< 4 ESU) (4 =< 8 ESU) (8 =< 16 ESU) (16 =< 40 ESU) (40 =< 100 ESU) ( >= 100 ESU) Micro Bardzo małe Małe Średnio - małe Średnio - duże Duże Bardzo duże klasy wielkości ekonomicznej 7
Ekwiwalenty 8 esu w jednostkach fizycznych w regionie FADN 795: Mazowsze i Podlasie według SGM 2002 Działalność SGM "2002" Pszenica zwyczajna 35,6 Sady jabłoniowe 6,5 Warzywa gruntowe w płodozmianie z uprawami ogrodniczym 8,0 Warzywa w uprawie pod osłonami 0,2 Rzepak 30,8 Buraki cukrowe 11,1 Krowy mleczne 17,3 Tuczniki - liczba zwierzat w 1 rzucie 61,1 8
Zdolność tworzenia dochodów przez gospodarstwa rolne w Polsce w 2007 r. Relacja wielkości ekonomicznej gospodarstwa rolnego i dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w 2007 r. wskazuje, że: 68,02 % t.j. ponad 1,6 mln gospodarstw rolnych w Polsce (o wielkości ekonomicznej poniżej 2 ESU) wytworzyło w 2007 r. dochód rolniczy netto poniżej 6600 zł, średnio 2150 zł Działalność rolnicza w wymiarze 1 ESU dostarczyła w 2007 r. dochód w kwocie 3300 zł Średnia relacja dochodu do SGM 2002 w 2007 r. = 0,691875 1 EUR = 3,9740 PLN 1 ESU = 1200 EUR = 4768,8 zł, 9
Odsetek grup gospodarstw ES6 z dochodem (DzRGR) na pełnozatrudnionego wg krotności średniej płacy netto 2006 r. (19840 zł/rok) 100,0 90,0 80,0 80,2 77,7 71,3 85,6 93,8 % 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 8,8 11,0 54,3 41,3 26,0 16,0 6,2 4,4 < ujemny 0-1 parytet 1 i > parytet 9,7 3,8 2,7 4,7 2,4 2-4 4-8 8-16 16-40 40-100 100 i > Klasy wielkości ekonomicznej 10
Odsetek grup gospodarstw TF8 z dochodem (DzRGR) na pełnozatrudnionego wg krotności średniej płacy netto 2006 r. (19840 zł/rok) % 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 61,8 31,3 55,0 36,5 46,6 38,0 65,7 32,2 58,3 56,5 38,3 35,8 74,2 30,0 20,0 10,0 6,9 8,5 15,5 2,1 3,5 7,7 19,1 6,7 0,0 (AB) (C) (E) (F) (G) (H) (I) Upraw y polow e Upraw y ogrodnicze Uprawy trwałe Krow y mleczne Zw ierzęta żyw ione w systemie Zw ierzęta ziarnożerne Mieszane Typy rolnicze ujemne 0-1 parytet 1 i > parytet 11
Rozkład liczby gospodarstw indywidualnych wg klas dochodowych na podstawie danych Polskiego FADN z 2006 r. Klasy dochodowe wg krotności rocznego wynagrodzenia netto = 19 840 zł 35,0 30,0 25,0 29,6 32,2 25,3 26,7 23,4 % 20,0 15,0 16,1 12,3 DzRGR bez dopłat DzRGR 10,0 6,7 8,2 5,0 4,3 2,2 3,7 1,2 2,2 2,1 3,8 0,0 <0 do 0,5 0,5-1,0 1,0-2,0 2,0-3,0 3,0-4,0 4,0-5,0 >=5,0 klasy dochodow e 12
Analiza zmian dochodów w grupach gospodarstw wg wielkości ekonomicznej i typu rolniczego Podstawa empiryczna: Wyniki panelu 8 489 gospodarstw indywidualnych prowadzących nieprzerwanie rachunkowość dla Polskiego FADN w latach 2004-2007 13
Struktura zmian wartości produkcji w polskim rolnictwie w latach 2006 i w 2007 wg EAA (w mln zł) Cały sektor gospodarstw rolnych 10028 72,4% 13851 Inne przychody Produkcja zw ierzeca 629 614 2107 2731 przyrost z cen przyrost całkowity 72,9% Produkcja roślinna 75,8 % 7307 69,7% 10492 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 mln zl 14
Struktura zmian wartości zużycia pośredniego w polskim rolnictwie w latach 2006 i w 2007 wg EAA (w mln zł) Zużycie pośrednie przyrost z cen przyrost całkow ity 6777 91,4% 7412 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 mln zl 15
Zmiana dochodu (DzRGR) na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, 2004 = 100% według klas wielkości ekonomicznej ES6 350,0 326,2 300,0 250,0 260,8 z dopłatami bez dopłat % 200,0 150,0 100,0 196,1 151,5 169,4 140,1 138,9 116,9 129,6 109,7 95,6 79,9 50,0 0,0 16 2<4 4-8 8-16 16-40 40-100 > 100
Udział dopłat w tworzeniu dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w latach 2004 i w 2007, według klas wielkości ekonomicznej ES6 50,0 45,0 43,7 40,0 37,0 35,0 30,0 29,6 28,8 % 25,0 20,0 15,0 10,0 18,4 13,9 24,8 23,8 10,7 10,0 6,9 22,2 5,0 0,0 2<4 4-8 8-16 16-40 40-100 > 100 klasy w ielkości ekonomicznej w ESU 2004 2007 17
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w zł na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, według klas wielkości ekonomicznej ES6 300 000 250 000 2004 2007 242 543 231 978 200 000 zł na ha 150 000 100 000 50 000 0 93 699 72 324 33 366 46 362 12 768 16 345 25 832 3 914 8 337 15 249 2<4 4-8 8-16 16-40 40-100 > 100 klasy w ielkości ekonomicznej 18
Wartość dodana netto w zł na na ha użytków rolnych w latach 2004 i w 2007 według klas wielkości ekonomicznej ES6 4000 3746 zł na ha 3500 3000 2500 2000 1500 2004 2007 2935 2760 2540 2291 2328 2205 2211 1906 1448 1205 1000 792 500 0 2<4 4-8 8-16 16-40 40-100 > 100 klasy w ielkości ekonomicznej 19
Zmiana dochodu (DzRGR) na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, 2004 = 100% według typów rolniczych TF8 % 250,0 200,0 150,0 100,0 212,6 201,7 201,2 196,9 169,1 178,1 166,3 148,8 154,5 134,9 132,4 116,4 97,4 79,3 50,0 0,0 upraw y polow e z dopłatami upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe bez dopłat krowy mleczne pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie w ypasow ym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 20
Udział dopłat w tworzeniu dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w latach 2004 i w 2007, według typów rolniczych TF8 40,0 35,0 32,0 2004 2007 34,5 30,0 % 25,0 20,0 18,8 21,3 19,2 23,0 15,0 10,7 12,1 10,7 13,1 10,0 5,0 0,8 2,6 5,6 5,4 0,0 upraw y polow e upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe krow y mleczne typy rolnicze pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie wypasowym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 21
Wartość dodana netto w zł na ha użytków rolnych w latach 2004 i w 2007 według typów rolniczych TF8 30000 25000 27037 25140 20000 2004 2007 zł na 1 ha 15000 10000 5000 2226 1318 7054 5079 3207 2986 2019 3169 2910 1833 1860 1418 0 upraw y polow e upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe krow y mleczne pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie w ypasow ym zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 22
Dochód z rodzinnego gospodarstwa rolnego (DzRGR) w zł na osobę pełnozatrudnioną w latach 2004 i w 2007, według typów rolniczych TF8 70000 60000 58710 61714 57182 50000 45738 49642 46558 45347 zł na osobę 40000 30000 20000 29102 26897 21482 35720 25216 19982 30865 10000 0 upraw y polow e upraw y ogrodnicze upraw y trw ałe krow y mleczne pozostałe zw ierzęta żyw ione w systemie wypasowym 2004 2007 zw ierzęta ziarnożerne upraw y i zw ierzęta różne 23
Dochody sektora rolnego w Polsce i rolników ubezpieczonych w KRUS w 2007 r. w relacji do wielkości dotacji budżetowej do systemu ubezpieczeń społecznych rolników mld zł 30 25 20 15 10 5 0 25,5 mld zł 10,0 15,5 15,7 mld zł dopłaty dochód z dzialności rynkowej 13,9 mld 5,5 8,4 Dochód sektora rolnego Dopłata do KRUS Dochód ubezpieczonych w KRUS (7,15 mln ha przeliczeniowych 24
Ceny brutto 1 litra oleju napędowego w latach 2000-23.06.2008 cena zł za 1 l 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 y = 0,2725x + 1,9675 R 2 = 0,8967 2,54 2,52 2,60 2,83 3,21 3,78 3,94 3,76 4,79 127,4% 1,00 0,00 2000 2001 2002 2003 2004 lata 2005 2006 2007 23.06.2008 Skutek roczny to wzrost kosztów o 81-89 zł na 1 ha użytków rolnych 25
Polska w Europie w świetle danych FADN z 2006 r. Wybrane parametry 26
Polskie gospodarstwa rolne znajdujące się w polu obserwacji FADN w 2006 r. Najbardziej liczna grupa gospodarstw licząca 757 tys. Stanowią 18,1% EU 25 i 75,6% EU10, Obszar gospodarstwa 19,61 ha 5 miejsce od końca, 2,2 x mniejszy od średniej, Wielkość ekonomiczna - 9,4 esu - 4 miejsce od końca, 3,5 x mniejsza od średniej, Wydajność pracy (wartość produkcji na osobę pełnozatrudnioną) 12700 euro 3 miejsce od końca- 2,9 x niższa od średniej, Dochód na pełnozatrudnionego 5864 euro - 4 27 miejsce od końca 2,7 x niższy od średniej.
Koszt uzyskania 1 euro produkcji średnio w latach 2004-2005 wg danych FADN Grecja 0,61 Hiszpania 0,61 Włochy 0,67 Polska 0,79 Litw a 0,79 Belgia 0,80 Malta 0,83 EU 25 0,88 Holandia 0,90 Portugalia 0,90 Austria 0,91 Estonia 0,96 Irlandia 0,96 Słow enia 0,97 Niemcy 0,99 Francja 0,99 Łotw a 0,99 Cypr 1,00 Węgry 1,04 Luksemburg 1,04 Zjednoczone Królestw o 1,05 Republika Czeska 1,06 Dania 1,06 Słow acja 1,09 Szw ecja 1,17 Finlandia 1,36 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 euro W 9 krajach koszty przekroczyły wartość produkcji 28
Koszt uzyskania 1 euro produkcji w 2006 r. wg danych FADN Hiszpania Grecja Włochy Malta Polska Belgia Portugalia UE Holandia Austria Litwa Cypr Francja Niemcy Irlandia Słowenia Estonia Dania Łotwa Węgry Wielka Brytania Luksemburg Czechy Szwecja Finlandia Slowacja 0,61 0,66 0,67 0,79 0,81 0,81 0,84 0,89 0,90 0,91 0,92 0,93 0,99 1,00 1,01 1,02 1,04 1,05 1,05 1,05 1,06 1,06 1,15 1,19 1,35 1,58 0,00 0,20 0,40 0,60 0,80 1,00 1,20 1,40 1,60 1,80 euro W 13 krajach koszty przekroczyły wartość produkcji 29
Relacja % dopłat do dochodu z rodzinnego gospodarstwa rolnego w 2006 r. wg danych FADN (bez Słowacji, gdzie dopłaty nie były w stanie wyrównać poniesionej straty w produkcji) Włochy Hiszpania Holandia Belgia Malta Grecja Polska Litwa Portugalia UE Cypr Austria Francja Niemcy Luksemburg Łotwa Irlandia Estonia Słowenia Węgry Wielka Brytania Dania Finlandia Czechy Szwecja 24,7 27,6 34,4 36,8 46,2 48,6 54,2 58,0 58,6 60,9 65,5 73,8 91,4 96,6 100,0 100,3 110,1 113,7 127,5 130,2 131,3 158,7 203,7 263,5 349,0 0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0 400,0 % W 11 krajach dochody w całości pochodzą z dopłat 30
Koszt uzyskania 1 euro produkcji i udział % dopłat w dochodzie w latach 1989-2006 wg danych FADN 1 0,9 0,8 0,7 0,73 0,76 0,76 0,78 0,82 0,81 0,83 0,84 0,84 0,87 0,87 0,89 0,86 0,87 0,88 0,88 0,89 0,89 55,1 56,1 53,3 55,6 60,6 57,5 57,4 61,3 60,9 70,0 60,0 50,0 0,6 47,1 47,8 48,4 40,0 euro 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 30,4 36,5 koszt uzyskania w artości produkcji (euro) udział dopłat w dochodzie w % 8,9 3,8 5,2 6 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 30,0 20,0 10,0 0,0 lata 31
Dysproporcja w wysokości średniej płatności na hektar wśród krajów członkowskich UE w 2013 roku 350 euro / ha Sources : AKII, UKIE 300 301 252 16 % 298 265 256 250 34 % 200 198 150 100 50 0 UE - 15 UE - 10 Hongrie République tchèque Slovakie Pologne 32
33
Do czasu istnienia tak wielce wypaczonych relacji cen na rynkach rolnych w Europie, konieczne jest wspieranie dochodów rolników środkami kierowanymi kanałami pozarynkowymi. Wycofanie się ze wsparcia dochodów bez odpowiednich zmian relacji na rynkach produktów rolnych i materiałów do produkcji spowodowałoby bankructwo bardzo wielu gospodarstw rolnych. 34
Wobec pogarszających się dla rolników relacji na rynkach rolnych Europy, efekty uzyskiwane z tytułu posiadania pełnej zdolność absorpcji środków oferowanych w ramach Wspólnej Polityki Rolnej w wielu przypadkach przewyższają korzyści wynikające z poprawy struktury i techniki produkcji w gospodarstwach rolnych Zatem posiadanie zdolności absorpcji dopłat stało się bardzo istotnym wyzwaniem rolników europejskich. 35
Spostrzeżenie to powinno uzmysłowić dysponentom środków wsparcia rolnictwa ich wielką odpowiedzialność za sytuację dochodową rolników. Odpowiedzialność ta wynika z ich bardzo dużego wpływania na zdolność absorpcji dopłat przez rolników, poprzez ustalanie racjonalnych obwarowań dla dopłat. Należy oczekiwać, a nawet żądać od administracji rządowej ustalania pragmatycznych a jednocześnie prostych warunków dostępu do należnych rolnikom środków wsparcia. 36
W tym kontekście wydaje się, że nadszedł najwyższy czas dla zapewnienia stabilnych warunków funkcjonowania doradztwa państwowego wspomagającego pracę rolników. Przesłanką dla stabilizacji powinno być uznanie podobieństwa roli doradcy w gospodarstwie rolnym do roli lekarza domowego w rodzinie rolnika. 37
Dziękuję za uwagę! 38
KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie Wartość produkcji j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Ziarno dt 78,00 75,00 5 850,00 72,00 55,00 3 960,00 120,00 35,00 4 200,00 Słoma 67,50 60,50 Dopłaty 595,00 595,00 595,00 Wartość produkcji ogółem 6 445,00 4 555,00 4 795,00 Materiał siewny Własny Z zakupu dt 145,00 2,20 319,00 140,00 1,90 266,00 40,00 4,50 180,00 Razem materiał siewny 319,00 266,00 180,00 Nawozy (w czystym składniku) Saletra amonowa 34% (N) kg 2,40 100,00 240,00 2,40 90,00 216,00 2,40 130,00 312,00 Polifoska 6:20:30 (N) kg 2,87 18,00 51,66 2,87 15,00 43,05 2,87 21,00 60,27 (P) kg 2,75 60,00 165,00 2,75 50,00 137,50 2,75 70,00 192,50 (K) kg 1,39 90,00 125,10 1,39 75,00 104,25 1,39 105,00 145,95 Insol 5 (dolistnie) kg 11,00 3,00 33,00 Wapno nawozowe (1/4 dawki CaO) kg 0,16 750,00 120,00 0,16 0,16 Razem nawozy 701,76 500,80 743,72
KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie Środki ochrony roślin Chwastobójcze j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Dicuran Forte 80 WP l 97,55 1,00 97,55 Cena Ilość Wartość (zł) Glyfos 360 SL l 19,67 4,00 78,68 Cena Ilość Wartość (zł) Butisan 400 SC l 133,55 2,00 267,10 Command 300 EC l 381,00 0,20 76,20 Gallant Plus 104 EC l 199,30 0,50 99,65 - Grzybobójcze Tilt Plus 400 EC l 95,18 1,00 95,18 Artea 330 EC l 130,90 0,50 65,45 Karben Stefes 500 SC l 79,70 0,70 55,79 - Owadobójcze Fastac 100 EC l 173,13 0,12 20,78 Tango 500 SC l 133,05 0,80 106,44 Fury 100 EC l 114,54 0,10 11,45 Karate Zeon 100 CS l 170,00 0,06 10,20 Alphaguard 100 EC l 140,00 0,12 16,80 - Inne Cycocel 750 SL l 22,00 1,00 22,00 Razem środki ochrony roślin 300,96 185,12 537,19
KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Inne koszty Wyszczególnienie j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Sznurek szt. 28,00 1,50 42,00 28,00 1,50 42,00 Razem inne koszty 42,00 42,00 Cena Ilość Wartość (zł) Koszty bezpośrednie 1 321,72 993,92 1 460,91 Nadwyżka bezpośrednia 5 123,28 3 561,08 3 334,09
KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie Agrotechnika - prace maszynowe j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Podorywka z bronowaniem h 44,32 1,50 66,48 44,32 1,50 66,48 44,32 1,50 66,48 Wapnowanie h 18,59 1,00 18,59 18,59 1,00 18,59 18,59 1,00 18,59 Bronowanie h 43,05 0,50 21,53 43,05 0,50 21,53 43,05 0,50 21,53 Siew nawozów PK h 34,78 0,50 17,39 34,78 0,50 17,39 34,78 0,50 17,39 Orka siewna h 44,78 2,00 89,56 44,78 2,00 89,56 44,78 2,00 89,56 Uprawa przedsiewna h 46,14 0,70 32,30 46,14 0,70 32,30 46,14 0,70 32,30 Siew nasion h 41,32 1,20 49,58 41,32 1,20 49,58 41,32 1,20 49,58 Oprysk na chwasty h 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 Nawożenie pogłówne N (2 zabiegi) h 34,78 0,60 20,87 34,78 0,60 20,87 34,78 0,60 20,87 Opysk na chwasty h 37,69 0,40 15,08 Oprysk - skracanie źdźbła h 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 Oprysk fungicydem h 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 37,69 0,40 15,08 Oprysk desykantem h 37,69 0,40 15,08 Zbiór kombajnem h 233,10 1,20 279,72 233,10 1,20 279,72 233,10 1,20 279,72 Transport ziarna h 37,80 0,50 18,90 37,80 0,50 18,90 37,80 0,50 18,90 Prasowanie h 63,35 1,20 76,02 63,35 1,20 76,02 ładowacz czołowy h 35,35 2,00 70,70 35,35 2,00 70,70 Transport słomy h 37,80 2,00 75,60 37,80 2,00 75,60 Razem koszty prac maszynowych 882,46 882,46 675,22
KALKULACJA DOCHODU ROLNICZEGO Z 1 HA NAJCZĘŚCIEJ UPRAWIANYCH ROŚLIN W WOJEWÓDZTWIE Wyszczególnienie j.m. Cena PSZENICA OZIMA PSZENŻYTO OZIME RZEPAK OZIMY Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Cena Ilość Wartość (zł) Podatki i ubezpieczenia 238,00 238,00 238,00 Inne 0,05 330,00 0,05 330,00 0,05 305,00 Koszty pośrednie 1 450,46 1 450,46 1 218,22 Koszty całkowite 2 772,18 2 444,38 2 679,13 Koszt jednostkowy produkcji 1 dt 36,96 44,44 76,55
NIE NALEŻY Y TRAKTOWAĆ KALKULACJI ROLNICZYCH WYKONANYCH DLA INNEGO GOSPODARSTWA JAKO PODSTAWY DO ANALIZY I PODEJMOWANIA DECYZJI GOSPODARCZYCH W INNYM GOSPODARSTWIE.
DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Zestawienie gruntów gospodarstwa: Wyszczególnienie Własne (ha) Dzierżawione (ha) Razem (ha) Grunty orne 18,1431 8,3306 31,8598 Trwałe użytki zielone 3,1907 3,1793 6,3700 Razem użytki rolne 26,7199 11,5099 38,2298 Grunty zalesione i zakrzewione 0,5200 0,5200 Grunty pod rowami Grunty pod zabudową 0,3800 0,3800 Grunty pod drogami Nieużytki 0,7150 0,3100 Powierzchnia ogółem 28,3349 11,5099 39,8448 Współczynnik bonitacji 1,08
DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Zasoby pracy gospodarstwa: Wyszczególnienie Wiek Współczynnik zatrudnienia Godzin pracy (h / rok) Rolnik 42 1,0 2.200,00 Żona rolnika 40 0,8 1.760,00 Razem pełnozatrudnieni 2,0 Razem godzin pracy do dyspozycji 3.960,00
DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Budynki i budowle gospodarstwa: Wyszczególnienie Rok budowy Wartość Roczny odpis amortyzacyjny aktualna (zł) % zł Budynek mieszkalny 1936 100.000,00 1,0 1.000.00 Obora 1936 50.000,00 2,5 1.666,67 Stodoła 1936 27.000,00 2,5 900,00 Razem 177.000,33 3.566,67
Maszyny i urządzenia gospodarstwa: Wyszczególnienie Ciągnik rolniczy U-904 Przyczepa rolnicza D-47A DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Rok budowy Wartość Roczny odpis amortyzacyjny aktualna (zł) % Zł 1982 25.000,00 20,0 5.000,00 1974 5.000,00 10,0 500,00 Przyczepa Warfama 2005 25.000,00 6,66 1.666,67 Pług 3-skibowy 1987 1.500,00 10,0 150,00 Brony 1990 2.000,00 10,0 200,00 Rozsiewacz nawozów N-042 1988 1.000,00 100,00 Siewinik Amazone D7 1990 7.000,00 700,00 Dmuchawa do zboża 1980 1.500,00 150,00 Razem 68.000,00 8.466,67
DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Produkcja i rozdysponowanie produkcji roślinnej: Roślina / uprawa Pow. uprawy (ha) Plon (dt/ha) Zbiór Sprzedaż (dt) dt Cena (zł/dt) Wartość (zł) jęczmień jary 7,60 45,00 342,00 342,00 75,00 25.650,00 pszenżyto ozime 13,54 45,00 609,30 609,30 65,00 39.604,50 owies 6,54 40,00 261,60 261,60 60,00 15.696,00 rzepak ozimy 9,85 30,00 295,50 295,50 95,00 28.072,50 jęczmień jary 13,54 pszenżyto ozime 6,54 owies 9,85 rzepak ozimy 7,60 Razem grunty orne 37,53 109.023,00 Trwałe użytki zielone Razem użytki rolne 37,53 109.023,00
DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Koszty bezpośrednie produkcji roślinnej: Roślina / uprawa Koszty bezpośrednie Materiał siewny Nawozy Środki ochrony roślin zł/ha Razem (zł) zł/ha Razem (zł) zł/ha Razem (zł) jęczmień jary 7,60 102,00 775,20 96,34 732,18 156,76 1.191,41 2.698,79 pszenżyto ozime 13,54 107,58 1.456,63 398,04 5.386,09 6.842,72 owies 6,54 142,50 931,95 79,48 519,80 98,75 645,83 2.097,57 rzepak ozimy 9,85 140,20 1.380,97 333,31 3.283,08 4.664,05 jęczmień jary 13,54 385,36 5.217,77 5.217,77 pszenżyto ozime 6,54 214,70 1.404,14 430,32 2.814,29 4.218,43 owies 9,85 317,92 3.131,51 3.131,51 rzepak ozimy 7,60 130,00 988,00 560,80 4.262,08 5.250,08 Razem grunty orne 37,53 X 4.099,29 X 19.515,25 X 10.506,40 34.120,94 Trwałe użytki zielone Pow. uprawy (ha) Ogółem (zł) Razem użytki rolne 37,53 X 4.099,29 X 19.515,25 X 10.506,40 34.120,94
DANE O GOSPODARSTWIE ZA ROK 2007 Przychody i nakłady gospodarstwa: Nakłady zł Przychody zł 1 Materiał siewny 4.099,29 11 Amortyzacja 12.033,34 12 Podatki i ubezpieczenia 4.234,00 13 Czynsze dzierżawne 2.000,00 14 Inne koszty działalności 4.000,00 16 Koszty pośrednie i ogólnogospodarcze 76.986,66 17 Koszty całkowite 111.107,60 18 Zboża 80.950,50 2 Nawozy 19.515,25 19 Rzepak 28.072,50 3 Środki ochrony roślin 10.506,40 20 Dotacje i dopłaty 25.546,44 4 Koszty bezpośrednie 34.120,94 21 Przychody z działalności 134.569,44 5 KRUS 512,00 22 Przychody spoza gospodarstwa 5.512,00 6 Paliwa i smary 11.250,00 23 Przychody gospodarstwa 140.081,44 7 Usługi maszynowe 9.157,32 8 Telekomunikacja 1.200,00 24 Dochód rolniczy 28.973,84 9 Energia, woda, opał 2.600,00 10 Remonty budynków i maszyn 6.000,00 15 Koszt utrzymania rodziny 24.000,00
Sytuacja Dochodowa w Wybranych Typach Gospodarstw Ekologicznych Brwinów, Oddział Radom 1
Gospodarstwa ekologicze 1. Produkcja mleka (17 krów) 2. Warzywa: kalafiory fenkuły cebula 3. Owoce miękkie maliny truskawki Brwinów, Oddział Radom 2
1. Produkcja mleka (17 krów) Zasoby gruntów w gospodarstwie Grunty orne 24,32 ha Sady 0,19 ha TUZ 4,69 ha w tym: łąki 3,95 ha pastwiska 0,74 ha Razem UR 29,20 ha Liczba działek rolnych - 14 Brwinów, Oddział Radom 3
1. Produkcja mleka (17 krów) Wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki trwałe Budynki i budowle gospodarskie Obora Stodoła Wiata Płyta obornikowa Zbiornik na gnojówkę Ciągniki, kombajny, maszyny i urządzenia Ursus C-360 Ursus C-4011 Beczkowóz Sieczkarnia samojezdna Z 320 Prasa wysokiego zgniotu Siewnik "Poznaniak" Ładowacz Rozrzutnik obornika Ciągnik Zetor 385 Przetrząsarko - zagrabiarka Brwinów, Oddział Radom 4
1. Produkcja mleka (17 krów) PRODUKCJA ZWIERZĘCA Rasa - HF Liczba krów stada podstawowego - 17 szt. Wycielenia - 86% Okres użytkowania krowy - 5 lat System utrzymania zwierząt Stanowiska wiązane, płytka ściółka, płyta obornikowa, wybieg o powierzchni 3 ha Brwinów, Oddział Radom 5
1. Produkcja mleka (17 krów) Sprzedaż Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość mleko l. 61245 1,02 62 470 cielęta szt. 15 700,00 10 500 krowa wybrakowana szt. 3 1 300,00 Razem: 3 900 76 870 Koszty Wyszczególnienie Jed. Ilość Koszt/jed. Wartość Jałówka cielna szt. 3 3 000 9 000 Pasze treściwe dt 200 40 8 000 Dotatki mineralno - wit. dt 2 400 800 Pasze objętościowe sianokiszonka dt 1 500 7,4 11 100 siano dt 400 14,7 5 880 zielonka dt 1 500 2,9 4 350 Inseminacja szt. 25 100 2 500 Środki czystości zł 1 1 700 Razem: 1700 43 330 Brwinów, Oddział Radom 6
1. Produkcja mleka (17 krów) Nadwyżka bezpośrednia Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 krowę na 1 rbh Produkcja 76 870 4 522 58 Koszty bezpośrednie 43 330 2 549 - Nadwyżka bezpośrednia 33 540 1 973 24 Zasoby siły roboczej w gospodarstwie 3 120 rbh Brwinów, Oddział Radom 7
2. Warzywa Zasoby gruntów w gospodarstwie Własne Dzierżawione Razem Grunty orne 11,40 ha 27,15 ha 38,55 ha Sady 2,75 ha 0,19 ha 2,94 ha TUZ 4,38 ha 5,03 ha 9,41 ha w tym: łąki 3,00 ha 5,03 ha 8,03 ha pastwiska 1,38 ha 1,38 ha Ogółem UR 18,53 ha 32,37 ha 50,90 ha Liczba działek rolnych - 15 Brwinów, Oddział Radom 8
2. Warzywa Wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki trwałe Budynki i budowle gospodarskie Pieczarkarnie - 2 Budynek gospodarczy Garaże Ciągniki, kombajny, maszyny i urządzenia ciągnik MTZ 80 ciągnik T 25 ciągnik T 25 kombajn zbozowy Forszmit san.ciężarowy Mercedes 1834 kombajn ziemniacany orkan kosiarka rotacyjna - 2 szt. agregat uprawowy Kombi pługi 5-skibowe ładowacz czołowy Tur głębosz gruber opryskiwacz deszczownia z agregatem pomp ciągnik DonJeer Brwinów, Oddział Radom 9
2. Warzywa Sprzedaż Kalafiory powierzchnia pola - 3,5 ha przedplon - żyto + wyka ozima Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość kalafior-róże dt 420 160,00 67 200 Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa 1 053 3 290 Koszty Koszty bezpośrednie 3 070 Brwinów, Oddział Radom 10
2. Warzywa Nadwyżka bezpośrednia - Kalafiory Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja 67 200 19 200 25,30 Inne przychody 4 343 1 241 1,64 Koszty bezpośrednie 3 070 877 - Nadwyżka bezpośrednia 68 473 19 564 25,78 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) 64 130 18 323 24,15 Brwinów, Oddział Radom 11
2. Warzywa Sprzedaż Fenkuły Powierzchnia pola - 2,60 ha Przedplon - łubin Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość fenkuł dt 520 110,00 57 200 Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa 782 2 444 Koszty Koszty bezpośrednie 4 225 Brwinów, Oddział Radom 12
2. Warzywa Nadwyżka bezpośrednia - Fenkuły Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja 57 200 22 000 49,33 Inne przychody 3 226 1 241 2,78 Koszty bezpośrednie 4 225 1 625 - Nadwyżka bezpośrednia 56 201 21 616 48,47 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) 52 975 20 375 45,69 Brwinów, Oddział Radom 13
2. Warzywa Sprzedaż Cebula Powierzchnia pola 1,50 ha Przedplon - por Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość cebula dt 360 102,00 36 720 Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa 451 1 410 Koszty Koszty bezpośrednie 2 420 Brwinów, Oddział Radom 14
2. Warzywa Nadwyżka bezpośrednia - Cebula Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja 36 720 24 480 30,06 Inne przychody 1 861 1 241 1,52 Koszty bezpośrednie 2 420 1 613 - Nadwyżka bezpośrednia 36 161 24 107 29,60 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) 34 300 22 867 28,08 Brwinów, Oddział Radom 15
3. Owoce miękkie Zasoby gruntów w gospodarstwie Grunty orne Plantacje wieloletnie Ogółem UR Własne 8,48 ha 2,47 ha 10,95 ha Liczba działek rolnych - 5 Brwinów, Oddział Radom 16
3. Owoce miękkie Wyposażenie gospodarstwa rolnego w środki trwałe Budynki i budowle gospodarskie obora stodoła garaże stodoła - wiata Ciągniki, kombajny, maszyny i urządzenia ciągnik T25 rozrzutnik obornika glebogryzarka kultywator brony pługi obsypnik przetrząsaczo-zgrabiarka opryskiwacz Brwinów, Oddział Radom 17
3. Owoce miękkie Sprzedaż Maliny Powierzchnia pola 1,21 ha Przedplon - pszenica Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość malina dt 53 600,00 31 800 Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty 364 1 863 Koszty bezpośrednie 2 700 Brwinów, Oddział Radom 18
3. Owoce miękkie Nadwyżka bezpośrednia - maliny Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja 31 800 26 281 22,68 Inne przychody 2 227 1 840 1,59 Koszty bezpośrednie 2 700 2 231 - Nadwyżka bezpośrednia 31 327 25 890 22,34 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) 29 100 24 050 20,76 Brwinów, Oddział Radom 19
3. Owoce miękkie Sprzedaż Truskawki Powierzchnia pola 0,80 ha Przedplon - jęczmień Wyszczególnienie Jed. Ilość Cena Wartość truskawka dt 19 560,00 10 640 Inne przychody (płatności) Obszarowa - JPO Rolnośrodowiskowa Koszty 240 1 232 Koszty bezpośrednie 2 800 Brwinów, Oddział Radom 20
3. Owoce miękkie Nadwyżka bezpośrednia - truskawki Wyszczególnienie Wartość ogółem na 1 ha na 1 rbh Produkcja 10 640 13 300 19,14 Inne przychody 1 472 1 840 2,65 Koszty bezpośrednie 2 800 3 500 - Nadwyżka bezpośrednia 9 312 11 640 16,75 Nadwyżka bezpośrednia (bez dotacji) 7 840 9 800 14,10 Brwinów, Oddział Radom 21
Porównanie Nadwyżka bezpośrednia Gospodarstwo Jed. na jednostkę Ekologiczne Konwencjonalne Krowy mleczne szt. 1 973 1 988 Kalafiory ha 18 323 26 341 Cebula* ha 22 867 13 247 Maliny ha 24 050 42 316 Truskawki ha 9 800 13 880 * cena cebuli ekologicznej 102 zł/dt, konwencjonalnej 50 zł/dt Brwinów, Oddział Radom 22
WNIOSKI PODSUMOWUJĄCE Kalkulacje tworzone przez Ośrodki Doradztwa są w oparciu o gospodarstwa modelowe. Zachwianie się w latach 2005 2007 rynku zbóż w Polsce i UE, Utrzymywanie się realnej wartości dopłat bezpośrednich na stałym poziomie w okresie 2004 2007 mimo stałego 5% rocznego wzrostu, 2004 rok - 215,00 zł JPO, 268,00 zł UPO = 483,00 zł 2005 rok - 225,00 zł JPO, 282,35 zł UPO = 507,35 zł 2006 rok - 276,36 zł JPO, 313,45 zł UPO = 589,81 zł 2007 rok - 301,00 zł JPO, 294,00 zł UPO = 595,00 zł Dopłaty nie stanowią wystarczającego czynnika stabilizującego dochody rolnika, Ocena sytuacji dochodowej liczona rok po roku jest nieobiektywna i nie odzwierciedla sytuacji dochodowej gospodarstw, Ceny produktów rolnych w coraz większym stopniu kształtowane są przez czynniki globalne, a ich dynamikę zwiększają powtarzające się anomalia klimatyczne, Wyraźny brak stabilizacji relacji cenowych przychodów do kosztów (dotyczy to głównie trzody chlewnej), Brwinów, Oddział Radom 23
Prezentacja zawiera dwie części: - Modele kalkulacyjne - Studium przypadku
Nie należy utożsamiać kalkulacji z obliczeniami, gdyż kalkulacje dotyczą przyszłości, natomiast obliczenia oparte są na faktycznych zaszłościach lub wielkościach, które można ściśle określić.
METODYKA 1. Dwupoziomowy system uzyskiwania kategorii dochodowych gospodarstwa rolnego: NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA jest to roczna wartość produkcji uzyskana z 1 hektara uprawy bądź od jednego zwierzęcia pomniejszona o koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej produkcji. Jest miarą ekonomiczna wykorzystywaną w klasyfikacji gospodarstw rolniczych według standardów UE (wg. metodyki IERiGŻ-PIB) DOCHÓD ROLNICZY NETTO jest to nadwyżka bezpośrednia pomniejszona o koszty pośrednie
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności KALKULACJE ROLNICZE
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności ZAŁOŻENIA METODYCZNE: Kalkulacje opracowano na podstawie wydawnictwa K-P ODR w Minikowie p.t. KALKULACJE ROLNICZE według cen z marca 2008 r.
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności RZEPAK OZIMY kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 20 dt/ha 30dt/ha 40 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI 2 997 4 197 5 397 1 nasiona rzepaku ozimego 1 2 400 3 600 4 800 2 płatności obszarowe 597 597 597 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 1 444 1 944 2 305 1 Materiał siewny 144 144 144 2 Nawozy 980 1 222 1 541 3 Środki ochrony roślin 320 579 621 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 1 533 2 253 3 092 D KOSZTY POŚREDNIE 1 362 1 490 1 559 E KOSZTY CAŁKOWITE 2 805 3 435 3 864 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) 192 762 1 533 1) cena 120 zł/dt
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności KUKURYDZA NA ZIARNO kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 60 dt/ha 75 dt/ha 90 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI 5 337 6 522 7 707 1 ziarno kukurydzy 1 4 740 5 925 7 110 2 płatności obszarowe 597 597 597 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 1 608 1 795 1 937 1 Materiał siewny 640 640 640 2 Nawozy 742 928 1 071 3 Środki ochrony roślin 227 227 227 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 3 729 4 727 5 770 D KOSZTY POŚREDNIE 2 256 2 590 2 861 E KOSZTY CAŁKOWITE 3 864 4 385 4 798 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) 1 473 2 137 2 909 1) cena 79 zł/dt
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności JĘCZMIEŃ JARY kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 30 dt/ha 40 dt/ha 55 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI 2 997 3 797 4 997 1 ziarno jęczmienia jarego 1 2 400 3 200 4 400 2 płatności obszarowe 597 597 597 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 740 1 001 1508 1 Materiał siewny 288 288 288 2 Nawozy 393 590 786 3 Środki ochrony roślin 42 103 409 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 2 257 2 796 3 489 D KOSZTY POŚREDNIE 1 410 1 550 1 723 E KOSZTY CAŁKOWITE 2 150 2 551 3 231 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) 847 1 246 1 766 1) cena 80 zł/dt
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności PSZENICA OZIMA kalkulacja uprawy 1 ha przy różnych poziomach intensywności Lp. Poziom intensywności niski średni wysoki Wyszczególnienie 30 dt/ha 45 dt/ha 60 dt/ha A WARTOŚĆ PRODUKCJI 3 237 4 557 5 877 1 ziarno pszenicy ozimej 1) 2 640 3 960 5 280 2 płatności obszarowe 597 597 597 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 879 1 276 1 953 1 Materiał siewny 360 360 360 2 Nawozy 437 679 939 3 Środki ochrony roślin 61 206 612 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 2 358 3 281 3 924 D KOSZTY POŚREDNIE 1 442 1 592 1 740 E KOSZTY CAŁKOWITE 2 321 2 868 3 692 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D) 916 1 689 2 185 1) cena 88 zł/dt
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności PSZENICA OZIMA Kalkulacja uprawy 1 ha pszenicy ozimej dla plonu 60 dt Lp. Rok Wyszczególnienie 2002 2006 2007 A WARTOŚĆ PRODUKCJI 2 880 3 470 4 976 B KOSZTY 2 460 3033 3017 C DOCHÓD ROLNICZY NETTO (A-B) 420 437 1959 Źródło: Kalkulacje rolnicze
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności RZEPAK OZIMY Kalkulacja uprawy 1 ha rzepaku ozimego dla plonu 40 dt Lp. Rok Wyszczególnienie 2002 2006 2007 A WARTOŚĆ PRODUKCJI 3 400 4 350 4 676 B KOSZTY 2 544 3 180 3 147 C DOCHÓD ROLNICZY NETTO (A-B) 856 1 170 1 529 Źródło: Kalkulacje rolnicze
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności MODELE GOSPODARSTW ROZWOJOWYCH
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności TRZODA CHLEWNA Gospodarstwo z chowem trzody chlewnej w cyklu zamkniętym o powierzchni 50 ha Lp. Rok Wyszczególnienie 2002 2006 2007 A PRZYCHODY GOSPODARSTWA 544 764 540 172 575 989 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 372 566 347 221 435 256 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 172 198 192 951 140 733 D KOSZTY POŚREDNIE 64 483 72 912 81 921 E AMORTYZACJA 22 331 40 378 41 563 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D-E) 85 384 79 661 17 249 Źródło: Modele gospodarstw rozwojowych
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności BYDŁO MLECZNE Gospodarstwo z produkcją mleka o powierzchni 50 ha Lp. Rok Wyszczególnienie 2002 2006 2007 A PRZYCHODY GOSPODARSTWA 189 743 230 390 292 520 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 62 279 61 082 80 455 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 127 465 169 308 212 065 D KOSZTY POŚREDNIE 45 589 53 538 60 735 E AMORTYZACJA 31 351 53 051 55 668 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D-E) 50 525 62 719 95 662 Źródło: Modele gospodarstw rozwojowych
Sytuacja ekonomiczna gospodarstw rolnych na przykładzie kalkulacji wybranych działalności ZBOŻA Gospodarstwo z produkcją zbóż o powierzchni 150 ha Lp. Rok Wyszczególnienie 2002 2006 2007 A PRZYCHODY GOSPODARSTWA 417 375 446 175 726 900 B KOSZTY BEZPOŚREDNIE 170 975 201 064 236 803 C NADWYŻKA BEZPOŚREDNIA (A B) 246 400 245 111 490 097 D KOSZTY POŚREDNIE 101 733 112 688 133 455 E AMORTYZACJA 53 609 79 914 84 918 F DOCHÓD ROLNICZY NETTO (C- D-E) 91 058 52 509 271 724 Źródło: Modele gospodarstw rozwojowych