FIZYKA 1. Podsawa programowa Cele kszałcenia wymagania ogólne III eap edukacyjny I. Wykorzysanie wielkości fizycznych do opisu poznanych zjawisk lub rozwiązania prosych zadań obliczeniowych. II. Przeprowadzanie doświadczeń i wyciąganie wniosków z orzymanych wyników. III. Wskazywanie w oaczającej rzeczywisości przykładów zjawisk opisywanych za pomocą poznanych praw i zależności fizycznych. IV. Posługiwanie się informacjami pochodzącymi z analizy przeczyanych eksów (w ym popularnonaukowych). Treści nauczania wymagania szczegółowe 1. Ruch prosoliniowy i siły. 1) posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu; przelicza jednoski prędkości; 2) odczyuje prędkość i przebyą odległość z wykresów zależności drogi i prędkości od czasu oraz rysuje e wykresy na podsawie opisu słownego; 3) podaje przykłady sił i rozpoznaje je w różnych syuacjach prakycznych; 4) opisuje zachowanie się ciał na podsawie pierwszej zasady dynamiki Newona; 5) odróżnia prędkość średnią od chwilowej w ruchu niejednosajnym; 6) posługuje się pojęciem przyspieszenia w opisie ruchu prosoliniowego jednosajnie przyspieszonego; 7) opisuje zachowanie się ciał na podsawie drugiej zasady dynamiki Newona; 8) sosuje do obliczeń związek między masą ciała, przyspieszeniem i siłą; 9) posługuje się pojęciem siły ciężkości; 10) opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, posługując się rzecią zasadą dynamiki Newona; 11) wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwusronnej, bloku nieruchomego, kołowrou; 12) opisuje wpływ oporów ruchu na poruszające się ciała. 2. Energia. 1) wykorzysuje pojęcie energii mechanicznej i wymienia różne jej formy; 2) posługuje się pojęciem pracy i mocy; 3) opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę energii; 4) posługuje się pojęciem energii mechanicznej jako sumy energii kineycznej i poencjalnej; 5) sosuje zasadę zachowania energii mechanicznej; 6) analizuje jakościowo zmiany energii wewnęrznej spowodowane wykonaniem pracy i przepływem ciepła; 7) wyjaśnia związek między energią kineyczną cząseczek i emperaurą; 8) wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku przewodnicwa cieplnego oraz rolę izolacji cieplnej; 9) opisuje zjawiska opnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji; 10) posługuje się pojęciem ciepła właściwego, ciepła opnienia i ciepła parowania; 11) opisuje ruch cieczy i gazów w zjawisku konwekcji.
3. Właściwości maerii. 1) analizuje różnice w budowie mikroskopowej ciał sałych, cieczy i gazów; 2) omawia budowę kryszałów na przykładzie soli kamiennej; 3) posługuje się pojęciem gęsości; 4) sosuje do obliczeń związek między masą, gęsością i objęością ciał sałych i cieczy, na podsawie wyników pomiarów wyznacza gęsość cieczy i ciał sałych; 5) opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego na wybranym przykładzie; 6) posługuje się pojęciem ciśnienia (w ym ciśnienia hydrosaycznego i amosferycznego); 7) formułuje prawo Pascala i podaje przykłady jego zasosowania; 8) analizuje i porównuje warości sił wyporu dla ciał zanurzonych w cieczy lub gazie; 9) wyjaśnia pływanie ciał na podsawie prawa Archimedesa. 4. Elekryczność. 1) opisuje sposoby elekryzowania ciał przez arcie i doyk; wyjaśnia, że zjawisko o polega na przepływie elekronów; analizuje kierunek przepływu elekronów; 2) opisuje jakościowo oddziaływanie ładunków jednoimiennych i różnoimiennych; 3) odróżnia przewodniki od izolaorów oraz podaje przykłady obu rodzajów ciał; 4) sosuje zasadę zachowania ładunku elekrycznego; 5) posługuje się pojęciem ładunku elekrycznego jako wielokroności ładunku elekronu (elemenarnego); 6) opisuje przepływ prądu w przewodnikach jako ruch elekronów swobodnych; 7) posługuje się pojęciem naężenia prądu elekrycznego; 8) posługuje się (inuicyjnie) pojęciem napięcia elekrycznego; 9) posługuje się pojęciem oporu elekrycznego, sosuje prawo Ohma w prosych obwodach elekrycznych; 10) posługuje się pojęciem pracy i mocy prądu elekrycznego; 11) przelicza energię elekryczną podaną w kilowaogodzinach na dżule, a dżule na kilowaogodziny; 12) buduje prose obwody elekryczne i rysuje ich schemay; 13) wymienia formy energii, na jakie zamieniana jes energia elekryczna. 5. Magneyzm. 1) nazywa bieguny magneyczne magnesów rwałych i opisuje charaker oddziaływania między nimi; 2) opisuje zachowanie igły magneycznej w obecności magnesu oraz zasadę działania kompasu; 3) opisuje oddziaływanie magnesów na żelazo i podaje przykłady wykorzysania ego oddziaływania; 4) opisuje działanie przewodnika z prądem na igłę magneyczną; 5) opisuje działanie elekromagnesu i rolę rdzenia w elekromagnesie; 6) opisuje wzajemne oddziaływanie magnesów z elekromagnesami i wyjaśnia działanie silnika elekrycznego prądu sałego. 6. Ruch drgający i fale. 1) opisuje ruch wahadła maemaycznego i ciężarka na sprężynie oraz analizuje przemiany energii w ych ruchach; 2) posługuje się pojęciami ampliudy drgań, okresu, częsoliwości do opisu drgań, wskazuje położenie równowagi oraz odczyuje ampliudę i okres z wykresu x() dla drgającego ciała; 3) opisuje mechanizm przekazywania drgań z jednego punku ośrodka do drugiego w przypadku fal na napięej linie i fal dźwiękowych w powierzu; 4) posługuje się pojęciami: ampliudy, okresu i częsoliwości, prędkości i długości fali do opisu fal harmonicznych oraz sosuje do obliczeń związki między ymi wielkościami; 5) opisuje mechanizm wywarzania dźwięku w insrumenach muzycznych; 6) wymienia, od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku; 7) posługuje się pojęciami infradźwięki i ulradźwięki. 2
7. Fale elekromagneyczne i opyka. 1) porównuje (wymienia cechy wspólne i różnice) rozchodzenie się fal mechanicznych i elekromagneycznych; 2) wyjaśnia powsawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prosoliniowego rozchodzenia się świała w ośrodku jednorodnym; 3) wyjaśnia powsawanie obrazu pozornego w zwierciadle płaskim, wykorzysując prawa odbicia; opisuje zjawisko rozproszenia świała przy odbiciu od powierzchni chropowaej; 4) opisuje skupianie promieni w zwierciadle wklęsłym, posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej, rysuje konsrukcyjnie obrazy wyworzone przez zwierciadła wklęsłe; 5) opisuje (jakościowo) bieg promieni przy przejściu świała z ośrodka rzadszego do ośrodka gęsszego opycznie i odwronie; 6) opisuje bieg promieni przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą (biegnących równolegle do osi opycznej), posługując się pojęciami ogniska i ogniskowej; 7) rysuje konsrukcyjnie obrazy wyworzone przez soczewki, rozróżnia obrazy rzeczywise, pozorne, prose, odwrócone, powiększone, pomniejszone; 8) wyjaśnia pojęcia krókowzroczności i dalekowzroczności oraz opisuje rolę soczewek w ich korygowaniu; 9) opisuje zjawisko rozszczepienia świała za pomocą pryzmau; 10) opisuje świało białe jako mieszaninę barw, a świało lasera jako świało jednobarwne; 11) podaje przybliżoną warość prędkości świała w próżni; wskazuje prędkość świała jako maksymalną prędkość przepływu informacji; 12) nazywa rodzaje fal elekromagneycznych (radiowe, mikrofale, promieniowanie podczerwone, świało widzialne, promieniowanie nadfioleowe i rengenowskie) i podaje przykłady ich zasosowania. 8. Wymagania przekrojowe. 1) opisuje przebieg i wynik przeprowadzanego doświadczenia, wyjaśnia rolę użyych przyrządów, wykonuje schemayczny rysunek obrazujący układ doświadczalny; 2) wyodrębnia zjawisko z koneksu, wskazuje czynniki isone i nieisone dla wyniku doświadczenia; 3) szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku i ocenia na ej podsawie warości obliczanych wielkości fizycznych; 4) przelicza wielokroności i podwielokroności (przedroski mikro-, mili-, ceny-, heko-, kilomega-); przelicza jednoski czasu (sekunda, minua, godzina, doba); 5) rozróżnia wielkości dane i szukane; 6) odczyuje dane z abeli i zapisuje dane w formie abeli; 7) rozpoznaje proporcjonalność prosą na podsawie danych liczbowych lub na podsawie wykresu oraz posługuje się proporcjonalnością prosą; 8) sporządza wykres na podsawie danych z abeli (oznaczenie wielkości i skali na osiach), a akże odczyuje dane z wykresu; 9) rozpoznaje zależność rosnącą i malejącą na podsawie danych z abeli lub na podsawie wykresu oraz wskazuje wielkość maksymalną i minimalną; 10) posługuje się pojęciem niepewności pomiarowej; 11) zapisuje wynik pomiaru lub obliczenia fizycznego jako przybliżony (z dokładnością do 2-3 cyfr znaczących); 12) planuje doświadczenie lub pomiar, wybiera właściwe narzędzia pomiaru; mierzy: czas, długość, masę, emperaurę, napięcie elekryczne, naężenie prądu. 3
9. Wymagania doświadczalne W rakcie nauki w gimnazjum uczeń obserwuje i opisuje jak najwięcej doświadczeń. Nie mniej niż połowa doświadczeń opisanych poniżej powinna zosać wykonana samodzielnie przez uczniów w grupach, pozosałe doświadczenia jako pokaz dla wszyskich, wykonany przez wybranych uczniów pod konrolą nauczyciela. 1) wyznacza gęsość subsancji, z jakiej wykonano przedmio w kszałcie prosopadłościanu, walca lub kuli za pomocą wagi i linijki; 2) wyznacza prędkość przemieszczania się (np. w czasie marszu, biegu, pływania, jazdy rowerem) za pośrednicwem pomiaru odległości i czasu; 3) dokonuje pomiaru siły wyporu za pomocą siłomierza (dla ciała wykonanego z jednorodnej subsancji o gęsości większej od gęsości wody); 4) wyznacza masę ciała za pomocą dźwigni dwusronnej, innego ciała o znanej masie i linijki; 5) wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą czajnika elekrycznego lub grzałki o znanej mocy (przy założeniu braku sra); 6) demonsruje zjawisko elekryzowania przez arcie oraz wzajemnego oddziaływania ciał naładowanych; 7) buduje prosy obwód elekryczny według zadanego schemau (wymagana jes znajomość symboli elemenów: ogniwo, opornik, żarówka, wyłącznik, wolomierz, amperomierz); 8) wyznacza opór elekryczny opornika lub żarówki za pomocą wolomierza i amperomierza; 9) wyznacza moc żarówki zasilanej z baerii za pomocą wolomierza i amperomierza; 10) demonsruje działanie prądu w przewodzie na igłę magneyczną (zmiany kierunku wychylenia przy zmianie kierunku przepływu prądu, zależność wychylenia igły od pierwonego jej ułożenia względem przewodu); 11) demonsruje zjawisko załamania świała (zmiany kąa załamania przy zmianie kąa padania jakościowo); 12) wyznacza okres i częsoliwość drgań ciężarka zawieszonego na sprężynie oraz okres i częsoliwość drgań wahadła maemaycznego; 13) wywarza dźwięk o większej i mniejszej częsoliwości od danego dźwięku za pomocą dowolnego drgającego przedmiou lub insrumenu muzycznego; 14) wywarza za pomocą soczewki skupiającej osry obraz przedmiou na ekranie, odpowiednio dobierając doświadczalnie położenie soczewki i przedmiou. 4
2. Zakładane osiągnięcia ucznia (Plan wynikowy) 1 Lekcja wsępna 1. Wykonujemy pomiary Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Wielkości fizyczne, kóre mierzysz na co dzień Pomiar warości siły ciężkości Wyznaczanie gęsości subsancji Pomiar ciśnienia wymienia przyrządy, za pomocą kórych mierzymy długość, emperaurę, czas, szybkość i masę wymienia jednoski mierzonych wielkości podaje zakres pomiarowy przyrządu podaje dokładność przyrządu oblicza warość najbardziej zbliżoną do rzeczywisej warości mierzonej wielkości jako średnią arymeyczną wyników przelicza jednoski długości, czasu i masy mierzy warość siły w niuonach za pomocą siłomierza wykazuje doświadczalnie, że warość siły ciężkości jes wpros proporcjonalna do masy ciała oblicza warość ciężaru posługując się wzorem Fc = mg uzasadnia porzebę wprowadzenia siły jako wielkości wekorowej odczyuje gęsość subsancji z abeli wyznacza doświadczalnie gęsość ciała sałego o regularnych kszałach mierzy objęość ciał o nieregularnych kszałach za pomocą menzurki wyznacza doświadczalnie gęsość cieczy oblicza gęsość subsancji ze m związku r= V szacuje niepewności pomiarowe przy pomiarach masy i objęości wykazuje, że skuek nacisku na podłoże, ciała o ciężarze F c zależy od wielkości powierzchni zeknięcia ciała z podłożem oblicza ciśnienie za pomocą F wzoru p = S wyjaśnia na przykładach przyczyny wysępowania niepewności pomiarowych zapisuje różnice między warością końcową i począkowa wielkości fizycznej (np. D l ) wyjaśnia, co o znaczy wyzerować przyrząd pomiarowy, wyjaśnia pojęcie szacowania warości wielkości fizycznej podaje cechy wielkości wekorowej przekszałca wzór Fc = mg i oblicza masę ciała, znając warość jego ciężaru rysuje wekor obrazujący siłę o zadanej warości (przyjmując odpowiednią jednoskę) m przekszałca wzór r= V i oblicza każdą z wielkości fizycznych w ym wzorze przelicza gęsość wyrażoną w kg/m 3 na g/cm 3 i na odwró odróżnia mierzenie wielkości fizycznej od jej wyznaczania (pomiaru pośredniego) zaokrągla wynik pomiaru pośredniego do dwóch cyfr znaczących F przekszałca wzór p = S i oblicza każdą z wielkości wysępujących w ym wzorze opisuje zależność ciśnienia amosferycznego od wysokości nad poziomem morza 5
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 13 14 15 16 Sporządzamy wykresy podaje jednoskę ciśnienia i jej wielokroności przelicza jednoski ciśnienia mierzy ciśnienie w oponie samochodowej mierzy ciśnienie amosferyczne za pomocą baromeru na podsawie wyników zgromadzonych w abeli sporządza wykres zależności jednej wielkości fizycznej od drugiej rozpoznaje w swoim ooczeniu zjawiska, w kórych isoną rolę odgrywa ciśnienie amosferyczne i urządzenia, do działania, kórych jes ono niezbędne wyznacza doświadczalnie ciśnienie amosferyczne za pomocą srzykawki i siłomierza wykazuje, że jeśli dwie wielkości są do siebie wpros proporcjonalne, o wykres zależności jednej od drugiej jes półprosą wychodzącą z począku układu osi wyciąga wnioski o warościach wielkości fizycznych na podsawie kąa nachylenia wykresu do osi poziomej Powórzenie. Sprawdzian 2. Niekóre właściwości fizyczne ciał Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 17 Trzy sany skupienia ciał 18 19 Zmiany sanów skupienia ciał 20 Rozszerzalność emperaurowa ciał wymienia sany skupienia ciał i podaje ich przykłady podaje przykłady ciał kruchych, sprężysych i plasycznych opisuje sałość objęości i nieściśliwość cieczy wykazuje doświadczalnie ściśliwość gazów wymienia i opisuje zmiany sanów skupienia ciał podaje przykłady opnienia, krzepnięcia, parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji odróżnia wodę w sanie gazowym (jako niewidoczną) od mgły i chmur podaje emperaury krzepnięcia wrzenia wody odczyuje z abeli emperaury opnienia i wrzenia podaje przykłady rozszerzalności emperaurowej ciał sałych, cieczy i gazów podaje przykłady rozszerzalności emperaurowej w życiu codziennym i echnice opisuje właściwości plazmy wykazuje doświadczalnie zachowanie objęości ciała sałego przy zmianie jego kszału podaje przykłady zmian właściwości ciał spowodowanych zmianą emperaury i skuki spowodowane przez ę zmianę opisuje zależność emperaury wrzenia od ciśnienia opisuje zależność szybkości parowania od emperaury wyjaśnia przyczyny skraplania pary wodnej zawarej w powierzu, np. na okularach, szklankach i powierdza o doświadczalnie wykazuje doświadczalnie zmiany objęości ciał podczas krzepnięcia za pomocą symboli D l i D lub D V i D zapisuje fak, że przyros długości druów lub objęości cieczy jes wpros proporcjonalny do przyrosu emperaury 6
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne opisuje anomalną rozszerzalność wody i jej znaczenie w przyrodzie opisuje zachowanie aśmy bimealicznej przy jej ogrzewaniu 21 22 wyjaśnia zachowanie aśmy bimealicznej podczas jej ogrzewania wymienia zasosowania prakyczne aśmy bimealicznej wykorzysuje do obliczeń prosą proporcjonalność przyrosu długości do przyrosu emperaury Powórzenie. Sprawdzian 3. Cząseczkowa budowa ciał Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 23 24 25 26 Sprawdzamy prawdziwość hipoezy o cząseczkowej budowie ciał Siły międzycząseczkowe 27 Różnice w cząseczkowej budowie ciał sałych, cieczy i gazów 28 Od czego zależy ciśnienie gazu w zamknięym zbiorniku? 29 30 31 32 opisuje doświadczenie uzasadniające hipoezę o cząseczkowej budowie ciał opisuje zjawisko dyfuzji przelicza emperaurę wyrażoną w skali Celsjusza na ę samą emperaurę w skali Kelvina i na odwró podaje przyczyny ego, że ciała sałe i ciecze nie rozpadają się na oddzielne cząseczki na wybranym przykładzie opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego, demonsrując odpowiednie doświadczenie wyjaśnia rolę mydła i deergenów podaje przykłady aomów i cząseczek Do wyboru (parz ogólny rozkład) podaje przykłady pierwiasków i związków chemicznych opisuje różnice w budowie ciał sałych, cieczy i gazów wyjaśnia, dlaczego na wewnęrzne ściany zbiornika gaz wywiera parcie podaje przykłady sposobów, kórymi można zmienić ciśnienie gazu w zamknięym zbiorniku wykazuje doświadczalnie zależność szybkości dyfuzji od emperaury opisuje związek średniej szybkości cząseczek gazu lub cieczy z jego emperaurą uzasadnia wprowadzenie skali Kelvina podaje przykłady działania sił spójności i sił przylegania wyjaśnia zjawisko menisku wklęsłego i włoskowaości podaje przykłady wykorzysania zjawiska włoskowaości w przyrodzie wyjaśnia pojęcia: aomu, cząseczki, pierwiaska i związku chemicznego objaśnia, co o znaczy, że ciało sałe ma budowę krysaliczną doświadczalnie szacuje średnicę cząseczki oleju wymienia i objaśnia sposoby zwiększania ciśnienia gazu w zamknięym zbiorniku Powórzenie. Sprawdzian 7
4. Jak opisujemy ruch? Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 33 Układ odniesienia. Tor ruchu, droga opisuje ruch ciała w podanym układzie odniesienia klasyfikuje ruchy ze względu na kszał oru rozróżnia pojęcia oru ruchu i drogi obiera układ odniesienia i opisuje ruch w ym układzie wyjaśnia, co o znaczy, że spoczynek i ruch są względne opisuje położenie ciała za pomocą współrzędnej x oblicza przebyą przez ciało drogę jako s= x2- x1= D x 34 35 Ruch prosoliniowy jednosajny 36 Warość prędkości (szybkość) ciała w ruchu jednosajnym prosoliniowym 37 Prędkość w ruchu jednosajnym prosoliniowym 38 39 Średnia warość prędkości (średnia szybkość). Prędkość chwilowa 40 Ruch prosoliniowy jednosajnie przyspieszony wymienia cechy charakeryzujące ruch prosoliniowy jednosajny na podsawie różnych wykresów s () odczyuje drogę przebywaną przez ciało w różnych odsępach czasu s zapisuje wzór u= i nazywa wysępujące w nim wielkości oblicza drogę przebyą przez ciało na podsawie wykresu zależności u () oblicza warość prędkości ze s wzoru u= warość prędkości w km/h wyraża w m/s i na odwró uzasadnia porzebę wprowadzenia do opisu ruchu wielkości wekorowej prędkości na przykładzie wymienia cechy prędkości, jako wielkości wekorowej oblicza średnią warość s prędkości u śr = planuje czas podróży na podsawie mapy i oszacowanej średniej szybkości pojazdu odróżnia średnią warość prędkości od chwilowej warości prędkości wyznacza doświadczalnie średnią warość prędkości biegu lub pływania lub jazdy na rowerze podaje przykłady ruchu przyspieszonego i opóźnionego opisuje ruch jednosajnie przyspieszony doświadczalnie bada ruch jednosajny prosoliniowy i formułuje wniosek s~ sporządza wykres zależności s () na podsawie wyników doświadczenia zgromadzonych w abeli sporządza wykres zależności u () na podsawie danych z abeli podaje inerpreację fizyczną pojęcia szybkości s przekszałca wzór u= i oblicza każdą z wysępujących w nim wielkości opisuje ruch prosoliniowy jednosajny używając pojęcia prędkości rysuje wekor obrazujący prędkość o zadanej warości (przyjmując odpowiednią jednoskę) wyjaśnia, że pojęcie prędkość w znaczeniu fizycznym o prędkość chwilowa wykonuje zadania obliczeniowe, posługując się średnią warością prędkości sporządza wykres zależności u () dla ruchu jednosajnie przyspieszonego opisuje jakościowo ruch opóźniony 8
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 41 Przyspieszenie w ruchu prosoliniowym jednosajnie przyspieszonym z wykresu zależności u () odczyuje przyrosy szybkości w określonych jednakowych odsępach czasu podaje wzór na warość u- u przyspieszenia a = podaje jednoski przyspieszenia posługuje się pojęciem warości przyspieszenia do opisu ruchu jednosajnie przyspieszonego podaje warość przyspieszenia ziemskiego 0 u- u0 przekszałca wzór a = i oblicza każdą wielkość z ego wzoru sporządza wykres zależności a () dla ruchu jednosajnie przyspieszonego podaje inerpreację fizyczna pojęcia przyspieszenia 42 43 Powórzenie. Sprawdzian 5. Siły w przyrodzie Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 44 Wzajemne oddziaływanie ciał. Trzecia zasada dynamiki 45 Wypadkowa sił działających na ciało wzdłuż jednej prosej. Siły równoważące się 46 Pierwsza zasada dynamiki 47 48 Siła oporu powierza. Siła arcia wymienia różne rodzaje oddziaływania ciał na przykładach rozpoznaje oddziaływania bezpośrednie i na odległość wykazuje doświadczalnie, że siły wzajemnego oddziaływania mają jednakowe warości, en sam kierunek, przeciwne zwroy i różne punky przyłożenia podaje przykład dwóch sił równoważących się oblicza warość i określa zwro wypadkowej dwóch sił działających na ciało wzdłuż jednej prosej o zwroach zgodnych i przeciwnych na prosych przykładach ciał spoczywających wskazuje siły równoważące się analizuje zachowanie się ciał na podsawie pierwszej zasady dynamiki podaje przykłady wysępowania sił sprężysości w ooczeniu wymienia siły działające na ciężarek wiszący na sprężynie podaje przykłady, w kórych na ciała poruszające się w powierzu działa siła oporu powierza na dowolnym przykładzie wskazuje siły wzajemnego oddziaływania, rysuje je i podaje cechy ych sił opisuje wzajemne oddziaływanie ciał posługując się rzecią zasadą dynamiki Newona opisuje zjawisko odrzuu podaje przykład kilku sił działających wzdłuż jednej prosej i równoważących się oblicza warość i określa zwro wypadkowej kilku sił działających na ciało wzdłuż jednej prosej o zwroach zgodnych o przeciwnych opisuje doświadczenie powierdzające pierwszą zasadę dynamiki na przykładzie opisuje zjawisko bezwładności wyjaśnia, że w skuek rozciągania lub ściskania ciała pojawiają się w nim siły dążące do przywrócenia począkowych rozmiarów i kszałów, czyli siły sprężysości podaje przyczyny wysępowania sił arcia 9
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne podaje przykłady świadczące o ym, że warość siły oporu powierza wzrasa wraz ze wzrosem szybkości ciała wymienia niekóre sposoby zmniejszania i zwiększania arcia wykazuje doświadczalnie, że siły arcia wysępujące przy oczeniu mają mniejsze warości niż przy przesuwaniu jednego ciała po drugim podaje przykłady pożyecznych i szkodliwych skuków działania sił arcia 49 Ciśnienie hydrosayczne 50 Siła parcia. Prawo Pascala 51 52 53 54 55 56 Siła wyporu i jej wyznaczanie. Prawo Archimedesa Druga zasada dynamiki wykorzysuje ciężar cieczy do uzasadnienia zależności ciśnienia cieczy na dnie zbiornika od wysokości słupa cieczy opisuje prakyczne skuki wysępowania ciśnienia hydrosaycznego podaje przykłady parcia gazów i cieczy na ściany zbiornika podaje przykłady wykorzysania prawa Pascala wyznacza doświadczalnie warość siły wyporu działającej na ciało zanurzone w cieczy podaje warunek pływania i onięcia ciała zanurzonego w cieczy opisuje ruch ciała pod działaniem sałej siły wypadkowej zwróconej ak samo jak prędkość zapisuje wzorem drugą zasadę dynamiki i odczyuje en zapis wykazuje doświadczalnie, że warość siły arcia kineycznego nie zależy od pola powierzchni syku ciał przesuwających się względem siebie, a zależy od rodzaju powierzchni ciał rących o siebie i warości siły dociskającej e ciała do siebie oblicza ciśnienie słupa cieczy na dnie cylindrycznego naczynia p=r gh wykorzysuje wzór na ciśnienie hydrosayczne w zadaniach obliczeniowych objaśnia zasadę działania podnośnika hydraulicznego i hamulca samochodowego podaje wzór na warość siły wyporu i wykorzysuje go do wykonywania obliczeń wyjaśnia pływanie i onięcie ciał, wykorzysując pierwszą zasadę dynamiki wyjaśnia pochodzenie siły nośnej i zasadę unoszenia się samolou oblicza każdą z wielkości we wzorze F = ma podaje wymiar 1 niuona ć kg mö ç 1 N=1 s 2 č ř przez porównanie wzorów F = ma i Fc = mg uzasadnia, że współczynnik g o warość przyspieszenia, z jakim spadają ciała wyjaśnia, co o znaczy, że ciało jes w sanie nieważkości Powórzenie. Sprawdzian 6. Praca. Moc. Energia Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 57 Praca mechaniczna podaje przykłady wykonania pracy w sensie fizycznym 10
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne podaje warunki konieczne do ego, by w sensie fizycznym była wykonywana praca oblicza pracę ze wzoru W = Fs podaje jednoskę pracy (1 J) sporządza wykres zależności W() s oraz Fs, () odczyuje i oblicza pracę na podsawie ych wykresów 58 Moc wyjaśnia, co o znaczy, że urządzenia pracują z różną mocą 59 Energia w przyrodzie. Energia mechaniczna podaje przykłady urządzeń pracujących z różną mocą oblicza moc na podsawie W wzoru P = podaje jednoski mocy i przelicza je podaje przykłady energii w przyrodzie i sposoby jej wykorzysywania wyjaśnia, co o znaczy, że ciało posiada energię mechaniczną wyraża jednoskę pracy 2 1 kg m 1 J = 2 s podaje ograniczenia sosowalności wzoru W = Fs oblicza każdą z wielkości we wzorze W = Fs objaśnia sens fizyczny pojęcia mocy oblicza każdą z wielkości ze W wzoru P = oblicza moc na podsawie wykresu zależności W () wyjaśnia pojęcia układu ciał wzajemnie oddziałujących oraz sił wewnęrznych w układzie i zewnęrznych spoza układu wyjaśnia i zapisuje związek D E= W z 60 Energia poencjalna i kineyczna 61 Zasada zachowania energii mechanicznej 62 63 64 65 Dźwignia jako urządzenie uławiające wykonywanie pracy. Wyznaczanie masy za pomocą dźwigni dwusronnej podaje przykłady ciał posiadających energię poencjalną ciężkości i energię kineyczną wymienia czynności, kóre należy wykonać, by zmienić energię poencjalną ciała podaje przykłady przemiany energii poencjalnej w kineyczną i na odwró, posługując się zasadą zachowania energii mechanicznej opisuje zasadę działania dźwigni dwusronnej podaje warunek równowagi dźwigni dwusronnej wyznacza doświadczalnie nieznaną masę za pomocą dźwigni dwusronnej, linijki i ciała o znanej masie oblicza energię poencjalną ciężkości ze wzoru i E = mgh mu kineyczną ze wzoru E = 2 oblicza energię poencjalną względem dowolnie wybranego poziomu zerowego sosuje zasadę zachowania energii mechanicznej do rozwiązywania zadań obliczeniowych objaśnia i oblicza sprawność urządzenia mechanicznego opisuje zasadę działania bloku nieruchomego i kołowrou wyjaśnia, w jaki sposób maszyny prose uławiają nam wykonywanie pracy Powórzenie. Sprawdzian 2 11
7. Przemiany energii w zjawiskach cieplnych Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 66 Zmiana energii wewnęrznej przez wykonanie pracy 67 Cieplny przepływ energii. Rola izolacji cieplnej 68 Zjawisko konwekcji 69 70 Ciepło właściwe 71 Przemiany energii podczas opnienia. Wyznaczanie ciepła opnienia lodu 72 Przemiany energii podczas parowania i skraplania wymienia składniki energii wewnęrznej podaje przykłady, w kórych na skuek wykonania pracy wzrosła energia wewnęrzna ciała opisuje przepływ ciepła (energii) od ciała o wyższej emperaurze do ciała o niższej emperaurze, nasępujący przy zeknięciu ych ciał podaje przykłady przewodników i izolaorów opisuje rolę izolacji cieplnej w życiu codziennym podaje przykłady wysępowania konwekcji w przyrodzie opisuje proporcjonalność ilości dosarczonego ciepła do masy ogrzewanego ciała i przyrosu jego emperaury odczyuje z abeli warości ciepła właściwego analizuje znaczenie dla przyrody, dużej warości ciepła właściwego wody oblicza ciepło właściwe na Q podsawie wzoru cw = m D T opisuje zjawisko opnienia (sałość emperaury, zmiany energii wewnęrznej opniejących ciał) podaje przykład znaczenia w przyrodzie dużej warości ciepła opnienia lodu opisuje proporcjonalność ilości dosarczanego ciepła w emperaurze opnienia do masy ciała, kóre chcemy sopić odczyuje z abeli emperaurę opnienia i ciepło opnienia analizuje (energeycznie) zjawisko parowania i wrzenia opisuje zależność szybkości parowania od emperaury wyjaśnia, dlaczego podczas ruchu z arciem nie jes spełniona zasada zachowania energii mechanicznej wyjaśnia, dlaczego przyros emperaury ciała świadczy o wzroście jego energii wewnęrznej wykorzysując model budowy maerii, objaśnia zjawisko przewodzenia ciepła formułuje jakościowo pierwszą zasadę ermodynamiki wyjaśnia zjawisko konwekcji uzasadnia, dlaczego w cieczach i gazach przepływ energii odbywa się głównie przez konwekcję opisuje znaczenie konwekcji w prawidłowym oczyszczaniu powierza w mieszkaniach na podsawie proporcjonalności Q~ m, Q~ D T definiuje ciepło właściwe subsancji oblicza każdą wielkość ze wzoru Q= cwmd T wyjaśnia sens fizyczny pojęcia ciepła właściwego sporządza bilans cieplny dla wody i oblicza szukaną wielkość opisuje zasadę działania wymiennika ciepła i chłodnicy objaśnia, dlaczego podczas opnienia i krzepnięcia emperaura pozosaje sała, mimo zmiany energii wewnęrznej na podsawie proporcjonalności Q~ mdefiniuje ciepło opnienia subsancji oblicza każdą wielkość ze wzoru Q= mc wyjaśnia sens fizyczny pojęcia ciepła opnienia doświadczalnie wyznacza ciepło opnienia lodu opisuje zależność emperaury wrzenia od zewnęrznego ciśnienia 12
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne opisuje proporcjonalność ilości dosarczanego ciepła do masy cieczy zamienianej w parę 73 74 odczyuje z abeli emperaurę wrzenia i ciepło parowania podaje przykłady znaczenia w przyrodzie dużej warości ciepła parowania wody na podsawie proporcjonalności Q~ m definiuje ciepło parowania oblicza każdą wielkość ze wzoru Q= mc p wyjaśnia sens fizyczny pojęcia ciepła parowania opisuje zasadę działania chłodziarki Powórzenie. Sprawdzian 8. Drgania i fale sprężyse Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 75 Ruch drgający wskazuje w ooczeniu przykłady ciał wykonujących ruch drgający podaje znaczenie pojęć: położenie równowagi, wychylenie, ampliuda, okres, częsoliwość 76 Wahadło. Wyznaczanie okresu i częsoliwości drgań 77 Fale sprężyse poprzeczne i podłużne opisuje ruch wahadła i ciężarka na sprężynie oraz analizuje przemiany energii w ych ruchach doświadczalnie wyznacza okres i częsoliwość drgań wahadła i ciężarka na sprężynie demonsruje falę poprzeczną i podłużną podaje różnice między ymi falami posługuje się pojęciami długości fali, szybkości rozchodzenia się fali, kierunku rozchodzenia się fali odczyuje ampliudę i okres z wykresu x () dla drgającego ciała opisuje przykłady drgań łumionych i wymuszonych opisuje zjawisko izochronizmu wahadła wykorzysuje drugą zasadę dynamiki do opisu ruchu wahadła opisuje mechanizm przekazywania drgań jednego punku ośrodka do drugiego w przypadku fali na napięej linie i fal dźwiękowych w powierzu sosuje wzory l = u T oraz u l= do obliczeń f uzasadnia, dlaczego fale podłużne mogą się rozchodzić w ciałach sałych, cieczach i gazach, a fale poprzeczne ylko w ciałach sałych 78 Dźwięki i wielkości, kóre je opisują. Badanie związku częsoliwości drgań z wysokością dźwięku opisuje mechanizm wywarzania dźwięku w insrumenach muzycznych wymienia, od jakich wielkości fizycznych zależy wysokość i głośność dźwięku podaje rząd wielkości szybkości fali dźwiękowej w powierzu opisuje doświadczalne badanie związku częsoliwości drgań źródła z wysokością dźwięku podaje cechy fali dźwiękowej (częsoliwość 16 Hz 20000 Hz, fala podłużna) 13
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 79 Ulradźwięki i infradźwięki wyjaśnia, co nazywamy ulradźwiękami i infradźwiękami opisuje wysępowanie w przyrodzie i zasosowania infradźwięków i ulradźwięków (np. w medycynie) 80 Sprawdzian 9. O elekryczności saycznej Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 81 Elekryzowanie przez arcie. Ładunek elemenarny i jego wielokroności opisuje budowę aomu i jego składniki elekryzuje ciało przez poarcie wskazuje w ooczeniu zjawiska elekryzowania przez arcie określa jednoskę ładunku (1 C) jako wielokroność ładunku elemenarnego wyjaśnia elekryzowanie przez arcie (analizuje przepływ elekronów) 82 Wzajemne oddziaływanie ciał naelekryzowanych. Budowa krysaliczna soli kuchennej 83 Przewodniki i izolaory 84 Elekryzowanie przez doyk. Zasada zachowania ładunku bada doświadczalnie oddziaływanie między ciałami naelekryzowanymi przez arcie i formułuje wnioski podaje przykłady przewodników i izolaorów opisuje budowę przewodników i izolaorów (rolę elekronów swobodnych) elekryzuje ciało przez zeknięcie go z innym ciałem naelekryzowanym analizuje przepływ ładunków podczas elekryzowania przez doyk, sosując zasadę zachowania ładunku objaśnia pojęcie jon opisuje budowę krysaliczną soli kuchennej wyjaśnia oddziaływania na odległość ciał naelekryzowanych, posługując się pojęciem pola elekrosaycznego wyjaśnia, jak rozmieszczony jes, uzyskany na skuek naelekryzowania, ładunek w przewodniku, a jak w izolaorze objaśnia elekryzowanie przez indukcję opisuje mechanizm zobojęniania ciał naelekryzowanych (meali i dielekryków) wyjaśnia uziemianie ciał 85 86 Powórzenie. Sprawdzian 10. Prąd elekryczny Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 87 Prąd elekryczny w mealach. Napięcie elekryczne opisuje przepływ prądu w przewodnikach, jako ruch elekronów swobodnych posługuje się inuicyjnie pojęciem napięcia elekrycznego podaje jednoskę napięcia (1 V) wskazuje wolomierz, jako przyrząd do pomiaru napięcia wymienia i opisuje skuki przepływu prądu w przewodnikach 14
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 88 Źródła napięcia. Obwód elekryczny 89 Naężenie prądu 90 91 Prawo Ohma. Opór elekryczny 92 Doświadczalne badanie połączenia szeregowego i równoległego 93 Praca i moc prądu elekrycznego wymienia źródła napięcia: ogniwo, akumulaor, prądnica buduje najprosszy obwód składający się z ogniwa, żarówki (lub opornika) i wyłącznika rysuje schema najprosszego obwodu, posługując się symbolami elemenów wchodzących w jego skład oblicza naężenie prądu ze q wzoru I = podaje jednoskę naężenia prądu (1 A) buduje najprosszy obwód prądu i mierzy naężenie prądu w ym obwodzie podaje zależność wyrażoną przez prawo Ohma oblicza opór przewodnika na U podsawie wzoru R = I podaje jego jednoskę (1 W ) buduje obwód elekryczny według podanego schemau mierzy naężenie prądu w różnych miejscach obwodu, w kórym odbiorniki są połączone szeregowo lub równolegle mierzy napięcie na odbiornikach wchodzących w skład obwodu, gdy odbiorniki są połączone szeregowo lub równolegle odczyuje dane z abliczki znamionowej odbiornika odczyuje zużyą energię elekryczną na liczniku oblicza pracę prądu elekrycznego ze wzoru W = UI oblicza moc prądu ze wzoru P= UI podaje jednoski pracy oraz mocy prądu i przelicza je podaje przykłady pracy wykonanej przez prąd elekryczny wskazuje kierunek przepływu elekronów w obwodzie i umowny kierunek prądu mierzy napięcie na żarówce (oporniku) objaśnia proporcjonalność q~ oblicza każdą wielkość ze wzoru q I = przelicza jednoski ładunku (1 C, 1 Ah, 1 As) wykazuje doświadczalnie proporcjonalność I ~ U i definiuje opór elekryczny przewodnika oblicza wszyskie wielkości ze U wzoru R = I wykazuje, że w łączeniu szeregowym naężenie prądu jes akie samo w każdym punkcie obwodu, a w łączeniu równoległym naężenia prądu w poszczególnych gałęziach sumują się wykazuje, że w łączeniu równoległym napięcia na każdym odbiorniku są akie same, a w łączeniu szeregowym sumują się na podsawie doświadczenia wnioskuje o sposobie łączenia odbiorników sieci domowej oblicza każdą z wielkości wysępujących we wzorach W = UI 2 U R W = 2 W = I R opisuje przemiany energii elekrycznej w grzałce, silniku odkurzacza, żarówce wyjaśnia rolę bezpiecznika w obwodzie elekrycznym 15
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 94 Wyznaczanie oporu i mocy żarówki 95 Zmiana energii elekrycznej w inne formy energii. Wyznaczanie ciepła właściwego wody za pomocą czajnika elekrycznego 96 97 wyznacza opór elekryczny żarówki (lub opornika) przez pomiar napięcia i naężenia prądu wyznacza moc żarówki wykonuje pomiary masy wody, emperaury i czasu ogrzewania wody odczyuje moc z ablicy znamionowej czajnika podaje rodzaj energii, w jaki zmienia się w ym doświadczeniu energia elekryczna opisuje doświadczalne wyznaczanie oporu elekrycznego żarówki oraz jej mocy zaokrągla wynik pomiaru pośredniego do rzech cyfr znaczących objaśnia sposób dochodzenia do P wzoru cw = m D T wykonuje obliczenia zaokrągla wynik do rzech cyfr znaczących Powórzenie. Sprawdzian 11. Zjawiska magneyczne. Fale elekromagneyczne Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 98 Oddziaływanie biegunów magneycznych magnesów oraz magnesów i żelaza 99 Badanie działania przewodnika z prądem na igłę magneyczną 100 Elekromagnes i jego zasosowania 101 Zasada działania silnika prądu sałego podaje nazwy biegunów magneycznych i opisuje oddziaływania między nimi opisuje zachowanie igły magneycznej w pobliżu magnesu opisuje sposób posługiwania się kompasem demonsruje działanie prądu w przewodniku na igłę magneyczną umieszczoną w pobliżu, w ym: zmiany kierunku wychylenia igły przy zmianie kierunku prądu oraz zależność wychylenia igły od pierwonego jej ułożenia względem przewodnika opisuje budowę elekromagnesu opisuje działanie elekromagnesu na znajdujące się w pobliżu przedmioy żelazne i magnesy na podsawie oddziaływania elekromagnesu z magnesem wyjaśnia zasadę działania silnika na prąd sały opisuje oddziaływanie magnesu na żelazo i podaje przykłady wykorzysania ego oddziaływania do opisu oddziaływania używa pojęcia pola magneycznego wyjaśnia zasadę działania kompasu wyjaśnia zachowanie igły magneycznej, używając pojęcia pola magneycznego wyworzonego przez prąd elekryczny (prąd pole magneyczne) doświadczalnie demonsruje, że zmieniające się pole magneyczne jes źródłem prądu elekrycznego w zamknięym obwodzie (pole magneyczne prąd) opisuje rolę rdzenia w elekromagnesie wskazuje bieguny N i S elekromagnesu buduje model i demonsruje działanie silnika na prąd sały 16
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 102 Fale elekromagneyczne nazywa rodzaje fal elekromagneycznych (radiowe, promieniowanie podczerwone, świało widzialne, promieniowanie nadfioleowe, rengenowskie) podaje przykłady zasosowania fal elekromagneycznych opisuje fale elekromagneyczne jako przenikanie się wzajemne pola magneycznego i elekrycznego podaje niekóre ich właściwości (rozchodzenie się w próżni, 8 szybkość c= 3 10 m s, różne długości fal) 103 Sprawdzian 12. Opyka Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 104 Porównanie rozchodzenia się fal mechanicznych i elekromagneycznych. Maksymalna szybkość przekazywania informacji 105 Źródła świała. Prosoliniowe rozchodzenie się świała 106 Odbicie świała. Obrazy w zwierciadłach płaskich 107 Zwierciadła kulise 108 109 Doświadczalne badanie zjawiska załamania świała wymienia cechy wspólne i różnice w rozchodzeniu się fal mechanicznych i elekromagneycznych wymienia sposoby przekazywania informacji i wskazuje rolę fal elekromagneycznych podaje przykłady źródeł świała opisuje sposób wykazania, że świało rozchodzi się po liniach prosych wskazuje ką padania i odbicia od powierzchni gładkiej opisuje zjawisko rozproszenia świała na powierzchniach chropowaych podaje cechy obrazu powsającego w zwierciadle płaskim szkicuje zwierciadło kulise wklęsłe i wypukłe opisuje oś opyczną główną, ognisko, ogniskową i promień krzywizny zwierciadła wykreśla bieg wiązki promieni równoległych do osi opycznej po odbiciu od zwierciadła wymienia cechy obrazów orzymywanych w zwierciadle kulisym wskazuje prakyczne zasosowania zwierciadeł doświadczalnie bada zjawisko załamania świała i opisuje doświadczenie szkicuje przejście świała przez granicę dwóch ośrodków i oznacza ką padania i ką załamania wykorzysuje do obliczeń c związek l= f wyjaśnia ranspor energii przez fale elekromagneyczne wyjaśnia powsawanie obszarów cienia i półcienia za pomocą prosoliniowego rozchodzenia się świała w ośrodku jednorodnym rysuje konsrukcyjnie obraz punku lub figury w zwierciadle płaskim objaśnia i rysuje konsrukcyjnie ognisko pozorne zwierciadła wypukłego rysuje konsrukcyjnie obrazy w zwierciadle wklęsłym wyjaśnia pojęcie gęsości opycznej (im większa szybkość rozchodzenia się świała w ośrodku ym rzadszy ośrodek) opisuje zjawisko całkowiego wewnęrznego odbicia wyjaśnia budowę świałowodów 17
Lp. Tema lekcji Wymagania konieczne 110 Przejście świała przez pryzma. Barwy wyjaśnia rozszczepienie świała w pryzmacie posługując się pojęciem świało białe opisuje świało białe, jako mieszaninę barw rozpoznaje ęczę jako efek rozszczepienia świała słonecznego opisuje ich wykorzysanie w medycynie i do przesyłania informacji wyjaśnia pojęcie świała jednobarwnego (monochromaycznego) i prezenuje je za pomocą wskaźnika laserowego wyjaśnia, na czym polega widzenie barwne 111 Soczewki skupiające i rozpraszające 112 Orzymywanie obrazów za pomocą soczewek 113 Wady wzroku. Krókowzroczność i dalekowzroczność 114 115 opisuje bieg promieni równoległych do osi opycznej, przechodzących przez soczewkę skupiającą i rozpraszającą posługuje się pojęciem ogniska, ogniskowej i osi głównej opycznej wywarza za pomocą soczewki skupiającej osry obraz przedmiou na ekranie rysuje konsrukcje obrazów wyworzonych przez soczewki skupiające i rozpraszające rozróżnia obrazy rzeczywise, pozorne, prose, odwrócone, powiększone, pomniejszone wyjaśnia, na czym polegają wady wzroku: krókowzroczności i dalekowzroczności podaje rodzaje soczewek (skupiająca, rozpraszająca) do korygowania wad wzroku doświadczalnie znajduje ognisko i mierzy ogniskową soczewki skupiającej oblicza zdolność skupiającą 1 soczewki ze wzoru z = f i wyraża ją w diopriach opisuje zasadę działania prosych przyrządów opycznych opisuje rolę soczewek w korygowaniu wad wzroku podaje znak zdolności skupiającej soczewek korygujących krókowzroczność i dalekowzroczność Powórzenie. Sprawdzian Lekcje 116 do 130. Przygoowanie do egzaminu, lekcje poegzaminacyjne 18