ROLA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA

ROLA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA Andrzej Marjański Andrzej Marjański ( ) 2 R e f l e k s y j n i e Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców jest jednym z podstawowych zadań własnych samorządu terytorialnego. Gmina podejmuje nie tylko bezpośrednie działania o charakterze interwencyjnym. Na wzrost poziomu bezpieczeństwa wpływa także realizacja innych zadań samorządu, których celem jest ograniczanie pośrednich przyczyn stanowiących podłoże przestępczości oraz patologii społecznych. Są to np. działania w obszarze edukacji, wychowania, ochrony zdrowia, rozwoju gospodarczego, przeciwdziałania bezrobociu, narkomanii, alkoholizmowi i przemocy w rodzinach 1

Agenda Zagrożenia bezpieczeństwa i porządku Kompetencje i zadania samorządu terytorialnego w obszarze zapewnienia bezpieczeństwa Zróżnicowanie zadań poszczególnych szczebli samorządu terytorialnego Samorząd a Policja Rola dzielnicowych Bezpieczeństwo jako zadanie własne gminy i powiatu Straże gminne (miejskie) Powiatowe komisje bezpieczeństwa Miejsce zarzadzania kryzysowego w systemie bezpieczeństwa na poziomie lokalnym 3 Zagrożenia bezpieczeństwa i porządku Zagrożenia bezpieczeństwa publicznego ciąg zdarzeń wpływających negatywnie na funkcjonowanie administracji publicznej, jakość życia społeczeństwa oraz środowisko naturalne Niebezpieczeństwo powszechne dla życia, zdrowia lub wolności obywateli Bezpośrednie zagrożenie dla mienia w znacznych rozmiarach Bezpośrednie zagrożenie o charakterze terrorystycznym dla życia ludzkiego lub obiektów lub urządzeń 4 2

Kompetencje samorządu Poszczególne szczeble samorządu terytorialnego w znaczny sposób różnią się od siebie, zwłaszcza w zakresie zadań i kompetencji w dziedzinie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego. Samorządowi wojewódzkiemu przypisano ogólną odpowiedzialność za sprawy związane z wykonywaniem zadań dotyczących bezpieczeństwa publicznego. Zakres działania samorządów powiatowych obejmuje porządek publiczny, bezpieczeństwo obywateli, ochronę przeciwpowodziową, przeciwpożarową i zapobieganie innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska. Zadania samorządów gminnych ograniczają się do wykonywania zadań z zakresu porządku publicznego, ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej. 5 Obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa Zapewnienie bezpieczeństwa należy do obowiązków wielu organów i jednostek administracji, a także spoczywa na organizacjach społecznych i na samych obywatelach. Na poziomie lokalnym najważniejszymi podmiotami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo publiczne są gmina i powiat. 6 3

Samorząd a Policja W zaspakajaniu potrzeb bezpieczeństwa istotna jest współpraca samorządu z policją główną instytucją dbającą o ład i porządek publiczny Zadania Policji, oprócz działań ochronnych i kontrolnych, wykrywania przestępstw czy ścigania sprawców, obejmują Inicjowanie i organizowanie działań mających na celu: zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń zapobieganie zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi. 7 Bezpieczeństwo jako zadanie własne gminy i powiatu Bezpieczeństwo życia i zdrowia ludzkiego oraz mienia społecznego jest szczególnym dobrem wymagającym ochrony ze strony administracji publicznej Zapewnienie bezpieczeństwa oraz porządku publicznego jest jednym z zadań własnych gminy oraz powiatu. W celu jego realizacji gminy m.in. : tworzą straże miejskie, finansują Policję, wspierają programy walki z przemocą, organizują pozaszkolne zajęcia dla dzieci i młodzieży. 8 4

Obowiązki wynikają z ustaw Samorządy powiatowy i gminny wykonują ustawowo zadania bezpośrednio związane z ochroną bezpieczeństwa i porządku publicznego 9 Zadania własne gminy Gmina jako podstawowa jednostka podziału administracyjnego kraju posiada niezależność i swobodę podejmowania działań, które muszą być jednak podporządkowane przypisanym im zadaniom W ustawowych zadaniach gminy istnieje szereg zadań bezpośrednio lub pośrednio wpływających na poziom bezpieczeństwa publicznego Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty, w tym porządek publiczny i bezpieczeństwo obywateli oraz ochrona przeciwpożarowa i przeciwpowodziowa, należy do zadań własnych gminy. Art. 4 ust. 1 pkt 15 ustawy z 5 czerwca 1990 r. o samorządzie gminnym 10 5

Wiele obszarów bezpieczeństwa Zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego nie należy rozpatrywać wyłącznie poprzez pryzmat polityki kryminalnej i podejmowania działań interwencyjnych. Obejmuje ono również zadania z zakresu ograniczania pośrednich przyczyn stanowiących podłoże przestępczości oraz patologii społecznych, np.: działania w obszarze edukacji, wychowania, ochrony zdrowia, rozwoju gospodarczego, przeciwdziałania bezrobociu, narkomanii, alkoholizmowi i przemocy w rodzinach 11 Poziom bezpieczeństwa a atrakcyjność gminy Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców gmin oraz niski stopień przestępczości są jednym z kluczowych czynników świadczących o rozwoju i atrakcyjności gminy lub miasta Często poziom bezpieczeństwa w danej gminie jest brany pod uwagę przez potencjalnych mieszkańców i inwestorów. Ustawa o samorządzie gminnym - jednym z zadań własnych gminy jest zaspokajanie zbiorowej potrzeby społeczności, jaką jest porządek publiczny. Ustawa o samorządzie powiatowym - powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. 12 6

Porządek publiczny jako zadanie własne Troska o porządek publiczny jest zadaniem własnym obu szczebli samorządu terytorialnego. Samorząd powiatowy realizuje jednak to zadanie, kiedy ma ono charakter ponadgminny. 13 Współpraca z Policją Rada powiatu lub rada gminy może przekazać, na warunkach określonych w porozumieniu zawartym między organem wykonawczym powiatu lub gminy a właściwym komendantem powiatowym (miejskim) Policji, środki finansowe stanowiące dochody własne powiatu lub gminy Z przeznaczeniem na: rekompensatę pieniężną za czas służby przekraczający normy przewidziane dla funkcjonariuszy Policji, nagrodę za osiągnięcia w służbie dla policjantów właściwych miejscowo komend powiatowych (miejskich) i komisariatów, którzy realizują zadania z zakresu służby prewencyjnej. 14 7

Współpraca z Policją Porozumienie między władzami samorządowymi a Policją powinno określać: rodzaje ustawowych zadań Policji finansowanych na podstawie porozumienia, wysokość oraz tryb i terminy przekazywania środków finansowych policji przez samorząd sposób dokonywania oceny prawidłowości wykonania porozumienia 15 Zwiększanie ilości Policji w gminie, powiecie Na wniosek rady powiatu lub rady gminy zwiększeniu może ulec liczba etatów Policji w rewirach dzielnicowych i posterunkach Policji, ponad liczbę ustaloną przez komendanta głównego Policji. Rozwiązanie takie jest możliwe, jeżeli organy samorządu zapewnią: pokrycie kosztów utrzymania etatów Policji przez co najmniej pięciu lat, spełnią warunki określone w porozumieniu zawartym między organem powiatu lub gminy a właściwym komendantem wojewódzkim Policji i zatwierdzonym przez komendanta głównego Policji. 16 8

Zwiększanie ilości Policji w gminie, powiecie Strony porozumienia mogą przedłużać termin obowiązywania porozumienia na kolejnych co najmniej pięć lat. Przedłużenie okresu obowiązywania porozumienia wymaga stosownego aneksu, który podlega zatwierdzeniu przez komendanta głównego Policji. 17 Finansowanie wspólnych działań Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 4 marca 1999 r. w sprawie szczegółowych warunków porozumienia między organem powiatu lub gminy a komendantem wojewódzkim Policji w zakresie pokrywania kosztów utrzymania dodatkowych etatów Policji w rewirach dzielnicowych i w posterunkach policji (Dz.U. z 1999 r. nr 22, poz. 208 ze zm.). 18 9

Finansowanie wspólnych działań W porozumieniu w sprawie pokrywania kosztów utrzymania dodatkowych etatów Policji na terenie gminy lub powiatu, poza ogólnymi postanowieniami, o których mowa wyżej, powinny się znaleźć m.in.: termin obowiązywania porozumienia, liczba oraz struktura dodatkowych etatów, kryteria wyboru policjantów, wysokość kosztów utrzymania dodatkowych etatów na dany rok budżetowy zakres odpowiedzialności z tytułu nieterminowego przekazania przez władze samorządowe środków finansowych oraz forma i szczegółowe rozliczenia z uwzględnieniem wymogów wynikających z przepisów dotyczących zasad finansowania wydatków publicznych 19 Porozumienia samorząd Policja Porozumienie może określać także obowiązek organu powiatu lub gminy: zapewnienia policjantom lokali mieszkalnych lub kwater tymczasowych udostępnienie Policji pomieszczeń na cele służbowe związane z obsadą dodatkowych etatów. koszty utrzymania dodatkowych etatów policyjnych to m.in. uposażenia policjantów, pozostałe świadczenia i należności finansowe policjantów (w tym np. nagrody roczne, uznaniowe i jubileuszowe), niezbędne wydatki pozapłacowe związane z wyposażeniem policjantów do pełnienia służby. 20 10

Porozumienia samorząd Policja Skutki finansowe z tytułu nieterminowego przekazania środków finansowych lub przekazania w niższej wysokości niż ustalona obciążają odpowiednio budżet gminy lub powiatu. Środki finansowe na utrzymanie dodatkowych etatów Policji na ternie gminy lub powiatu nie mogą być wykorzystane na inne cele niż określone w porozumieniu. Kontrolę prawidłowości wykorzystania środków finansowych sprawuje w imieniu stron porozumienia komendant główny Policji. Komendant główny Policji informuje strony porozumienia o wynikach przeprowadzonej kontroli. 21 Działalność dzielnicowych W celu jak najlepszej realizacji obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa mieszkańcom samorządy coraz częściej podejmują ścisłą współpracę z Policją. Współpraca taka najlepiej objawia się przy tworzeniu rewirów dzielnicowych oraz dodatkowych posterunków Policji. W obecnej sytuacji finansów państwa tworzenie rewirów dzielnicowych i posterunków Policji w znacznej mierze zależy od możliwości budżetowych Policji. Z tych względów duże znaczenie ma tutaj współpraca samorządów z Policją. 22 11

Działalność dzielnicowych Społeczność lokalna i przedstawiciele samorządu lokalnego wpływają na tworzenie np. rewirów dzielnicowych poprzez sygnalizowanie potrzeby ich utworzenia oraz udzielanie Policji odpowiedniego wsparcia. Najczęściej objawia się ono poprzez bezpłatne użyczanie lokalu na posterunek Policji lub remontowaniu już istniejących pomieszczeń oraz pokrywaniu kosztów utrzymania dodatkowych etatów dzielnicowych. Gminy bardzo często decydują się także na wygospodarowanie ze środków budżetowych pieniędzy na zakup sprzętu łączności, samochodów oraz paliwa do sprzętu transportowego. Taki rodzaj współpracy między samorządem a Policją niewątpliwie korzystnie wpływa na poprawę bezpieczeństwa mieszkańców gmin. To przecież dzielnicowi są najbliżej mieszkańców i słyszą o ich problemach. 23 Kontrola samorządu Zgodnie z ustawą o Policji komendanci Policji składają roczne sprawozdania ze swojej działalności, a także informacje o stanie porządku i bezpieczeństwa publicznego właściwym wojewodom, starostom, wójtom (burmistrzom lub prezydentom miast), a także radom powiatów i gmin. W razie zagrożenia bezpieczeństwa publicznego lub zakłócenia porządku publicznego sprawozdania informacje składa się tym organom niezwłocznie na każde ich żądanie. Rada powiatu (miasta) oraz rada gminy na podstawie powyższych sprawozdań i informacji może określić, w drodze uchwały, istotne dla wspólnoty samorządowej zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. Uchwała ta nie może jednak dotyczyć wykonania konkretnej czynności służbowej ani określać sposobu wykonywania zadań przez Policję. 24 12

Kontrola samorządu Wyjątek dotyczy miasta stołecznego Warszawa, gdzie komendant stołeczny Policji składa sprawozdanie, a także informacje o stanie porządku i bezpieczeństwa: wojewodzie mazowieckiemu oraz w zakresie dotyczącym działalności Policji na obszarze m.st. Warszawa, prezydentowi m.st. Warszawy i Radzie m.st. Warszawy. Natomiast komendanci rejonowi Policji w tym szczególnym przypadku nie składają odrębnych sprawozdań. 25 Uprawnienia samorządu Każdy wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub starosta może żądać od właściwego komendanta Policji: Przywrócenia stanu zgodnego z porządkiem prawnym Podjęcia działań zapobiegających naruszeniu prawa, Podjęcia działań zmierzających do usunięcia zagrożenia bezpieczeństwa i porządku publicznego. 26 13

Uprawnienia samorządu Żądanie to nie może dotyczyć czynności: operacyjno-rozpoznawczych, dochodzeniowo-śledczych czynności z zakresu ścigania wykroczeń. Żądanie to nie może również dotyczyć wykonania konkretnej czynności służbowej ani określać sposobu wykonania zadania przez Policję. Wójt (burmistrz, prezydent miasta) lub starosta ponoszą wyłączną odpowiedzialność za treść żądania (żądanie naruszające prawo jest nieważne, jego nieważności stwierdza wojewoda), a przekazane ustnie wymaga potwierdzenia na piśmie. W przypadku, gdy właściwy komendant Policji nie jest w stanie wykonać żądania wójta bądź starosty niezwłocznie przedkłada sprawę komendantowi Policji wyższego stopnia. 27 Straże gminne (miejskie) Uzupełnieniem pracy Policji i dzielnicowych, przyczyniającym się do poprawy bezpieczeństwa mieszkańców, może być powoływanie straży miejskich. Straż miejska to samorządowa umundurowana formacja powoływana do ochrony porządku publicznego na terenie gminy, mająca spełniać służebną rolę wobec społeczności lokalnej. Tworzy ją rada gminy, a koszty związane z funkcjonowaniem straży w całości pokrywane są z budżetu gminy. Straż miejska wykonuje zadania w zakresie ochrony porządku publicznego wynikające z ustaw i aktów prawa miejscowego. 28 14

Straże gminne zadania Do zadań straży gminnych należy w szczególności: ochrona spokoju i porządku w miejscach publicznych, czuwanie nad porządkiem i kontrolą ruchu drogowego - w zakresie określonym w przepisach o ruchu drogowym, współdziałanie z właściwymi podmiotami w zakresie ratowania życia i zdrowia obywateli, pomocy w usuwaniu awarii technicznych i skutków klęsk żywiołowych oraz innych miejscowych zagrożeń, zabezpieczenie miejsca przestępstwa, katastrofy lub innego podobnego zdarzenia albo miejsc zagrożonych takim zdarzeniem przed dostępem osób postronnych lub zniszczeniem śladów i dowodów, do momentu przybycia właściwych służb, a także ustalenie, w miarę możliwości, świadków zdarzenia, ochrona obiektów komunalnych i urządzeń użyteczności publicznej, 29 Straże gminne zadania c.d. Do zadań straży gminnych należy w szczególności: współdziałanie z organizatorami i innymi służbami w ochronie porządku podczas zgromadzeń i imprez publicznych, doprowadzanie osób nietrzeźwych do izby wytrzeźwień lub miejsca ich zamieszkania, jeżeli osoby te zachowaniem swoim dają powód do zgorszenia w miejscu publicznym, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu i zdrowiu innych osób, informowanie społeczności lokalnej o stanie i rodzajach zagrożeń, a także inicjowanie i uczestnictwo w działaniach mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami państwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, konwojowanie dokumentów, przedmiotów wartościowych lub wartości pieniężnych dla potrzeb gminy 30 15

Straże gminne (miejskie) Zakres zadań straży oraz ich efekty są jednak zróżnicowane w zależności od wyznaczanych przez gminy kryteriów współpracy z Policją, stanu zatrudnienia, wyszkolenia i doświadczenia strażników itp. W większości miast od wielu lat podstawową tendencją jest wyznaczanie strażom roli formacji wspomagających Policję w walce z przestępczością pospolitą, zakłóceniami porządku publicznego i spokoju oraz patologiami społecznymi (m.in. alkoholizmem, narkomanią). W tych też dziedzinach straże wykazują wzmożoną aktywność. Kolejnym priorytetem są zwykle zadania związane z estetyką miasta i ochroną środowiska. Patrole straży miejskiej pilnują np., by mieszkańcy nie zaśmiecali lasów lub parków, dzięki czemu odciążają Policję w karaniu tak drobnych wykroczeń. 31 Straże gminne (miejskie) Dodatkowo straże miejskie bardzo często włączane są do realizacji programów prewencyjnych, w szczególności skierowanych do dzieci i młodzieży. Przejmują również wiele zadań o charakterze administracyjnoporządkowym, które wcześniej realizowała Policja, np. egzekwowanie przepisów porządkowych, doprowadzanie osób nietrzeźwych do izb wytrzeźwień. 32 16

Straże gminne (miejskie) Straże zabezpieczają także różnego rodzaju imprezy masowe i uroczystości organizowane na rzecz społeczności lokalnych, takie jak np. festyny, koncerty, wystawy itp. Z uwagi na zbliżone uprawnienia porządkowe Straży i Policji, ważna jest również jakość współpracy pomiędzy tymi służbami. Najczęściej współpraca ta dotyczy stałej wymiany informacji o zagrożeniach występujących na określonym terenie, organizowania systemu łączności Policji i Straży, wspólnego prowadzenia działań porządkowych oraz organizowania wspólnych szkoleń. 33 Straże gminne (miejskie) Powszechnie występują uregulowania formalne w postaci porozumień zawieranych przez burmistrzów, prezydentów i wójtów z właściwymi komendantami Policji w sprawie szczegółowych zasad współpracy ze strażami gminnymi Zwykłą praktyką jest bieżąca wymiana informacji o zagrożeniach, przestępczości pospolitej. Stałą i powszechną formą współpracy są tzw. patrole mieszane. Stanowi to wymierne wsparcie służb policyjnych i odciążenie od wielu czynności porządkowych. 34 17

Tworzenie straży gminnej Straż gminną może utworzyć rada gminy po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji Rozwiązanie następuje po powiadomieniu właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Gminy sąsiadujące na obszarze jednego województwa mogą zawrzeć, po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji, porozumienie o utworzeniu wspólnej straży. W porozumieniu ustala się w szczególności zasięg terytorialny działania straży i sposób jej finansowania przez zainteresowane gminy oraz wyznacza się radę gminy, która nada regulamin straży i której straż będzie podlegać. 35 Komendant Straży Gminnej Strażą kieruje komendant powoływany i odwoływany przez wójta, burmistrza (prezydenta miasta) po zasięgnięciu opinii właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. Przełożonym komendanta jest wójt, burmistrz (prezydent miasta), który również sprawuje nadzór nad jej działalnością, W zakresie fachowym przełożonym jest Komendant Główny Policji poprzez właściwego terytorialnie komendanta wojewódzkiego Policji. 36 18

Straż gminna jako uzupełnienie systemu bezpieczeństwa Straż Miejska może być istotnym uzupełnieniem systemu bezpieczeństwa obywateli Często jej zasługi w zwalczaniu drobnych zakłóceń porządku publicznego mogą być nieocenione. Problemem mogą być jednak pieniądze, gdyż na finansowanie Straży Miejskiej mogą pozwolić sobie jedynie duże i bogate gminy. Taka forma poprawy bezpieczeństwa nie ma jednak praktycznego zastosowania w małych gminach, które nie są w stanie wygospodarować potrzebnych środków. 37 Zadania administracji zespolonej w powiecie Do zadań wykonywanych przez powiat należą również zadania powiatowych służb, inspekcji i straży, które mimo że znajdują się w pionie administracji rządowej, są realizowane pod zwierzchnictwem starosty W celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli tworzone są komisje bezpieczeństwa i porządku. Ich działalność umożliwia stworzenie systemu bezpieczeństwa na poziomie lokalnym 38 19

Powiatowe komisje bezpieczeństwa Współpraca jednostek samorządu terytorialnego z Policją na rzecz poprawy bezpieczeństwa lokalnego odbywa się w trakcie prac w powiatowych komisjach bezpieczeństwa i porządku. Na podstawie ustawy o samorządzie powiatowym, w celu realizacji zadań starosty w zakresie zwierzchnictwa nad powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami oraz zadań określonych w ustawach w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, tworzy się komisję bezpieczeństwa i porządku. Kadencja komisji trwa trzy lata, 39 Zadania powiatowej komisji bezpieczeństwa ocena zagrożeń porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu, opiniowanie pracy Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, przygotowywanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, opiniowanie projektów innych programów współdziałania Policji i innych powiatowych służb, inspekcji i straży oraz jednostek organizacyjnych wykonujących na terenie powiatu zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli, 40 20

Zadania powiatowej komisje bezpieczeństwa opiniowanie projektu budżetu powiatu - w zakresie porządku publicznego, opiniowanie projektów aktów prawa miejscowego i innych dokumentów w sprawach związanych z wykonywaniem zadań związanych z bezpieczeństwem obywateli, opiniowanie, zleconych przez starostę, zagadnień dotyczących porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. 41 Powiatowy program bezpieczeństwa Większość z wymienionych zadań komisji to zadania opiniodawcze i oceniające. Jedno zadanie, ma inny charakter. Jest nim przygotowanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego Przy jego przygotowaniu oraz wykonywaniu innych zadań komisja może współpracować z samorządami gmin z terenu powiatu, a także ze stowarzyszeniami, z fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami. 42 21

Powiatowy program bezpieczeństwa Przygotowanie projektu powiatowego programu zapobiegania przestępczości oraz ochrony bezpieczeństwa obywateli i porządku publicznego to zadanie komisji, jednak uchwalenie programu należy do wyłącznej kompetencji powiatu. Na szczeblu powiatu znajduje się również zasadniczy poziom reagowania kryzysowego. 43 Zakładane efekty działania komisji Jeszcze lepsze opracowanie informacji o rzeczywistych zagrożeniach lokalnych Sporządzenie mapy zagrożeń, pozwalającej na przedstawienie skali oraz rozmieszczenia negatywnych zjawisk. Prawidłowo przeprowadzona analiza daje obraz zagadnień i pozwala określić strategiczne kierunki działań profilaktycznych. Dzięki temu takie jednostki jak Policja lub Straż Miejska mają lepszy obraz występujących zagrożeń i są lepiej przygotowane do walki z nimi. 44 22

Skład komisji starosta jako przewodniczący komisji, dwóch radnych delegowanych przez radę powiatu, trzy osoby powołane przez starostę spośród osób wyróżniających się wiedzą o problemach będących przedmiotem prac komisji oraz cieszących się wśród miejscowej społeczności osobistym autorytetem i zaufaniem publicznym, w szczególności przedstawicieli samorządów gminnych, organizacji pozarządowych, pracowników oświaty, a także instytucji zajmujących się zwalczaniem zjawisk patologii społecznych i zapobieganiem bezrobociu, dwóch przedstawicieli delegowanych przez komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, a w przypadku m.st. Warszawa delegowanych przez komendanta stołecznego Policji. w pracach komisji uczestniczy także prokurator wskazany przez właściwego prokuratora okręgowego. 45 Inne osoby Starosta może również powołać do udziału w pracach komisji funkcjonariuszy i pracowników innych niż Policja: powiatowych służb, inspekcji i straży pracowników innych organów administracji publicznej wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli na terenie powiatu. Osoby te (funkcjonariusze i pracownicy) uczestniczą w pracach komisji z głosem doradczym. 46 23

Komisja wspólna Istnieje również możliwość, w której prezydent miasta na prawach powiatu i starosta powiatu graniczącego z takim miastem mogą utworzyć, w drodze porozumienia, wspólną komisję dla miasta na prawach powiatu oraz powiatu graniczącego z takim miastem. W takim przypadku prezydent miasta i starosta współprzewodniczą komisji. 47 Komisja wspólna Do powołania wspólnej komisji potrzebne jest porozumienie, które w szczególności określa: tryb powoływania członków komisji, zasady pokrywania kosztów działania komisji oraz zwrotu członkom komisji i osobom powołanym do udziału w jej pracach wydatków rzeczywiście poniesionych w związku z udziałem w pracach komisji, zasady obsługi administracyjno-biurowej komisji. 48 24

Zasady funkcjonowania komisji Ustawa o samorządzie powiatowym nie określa m.in. sposobu i trybu podejmowania uchwał, trybu zwoływania komisji. Nie został też wskazany żaden organ uprawniony do ustalania zasad i trybu pracy komisji. Należy uznać, że uprawniona jest do tego tylko sama komisja. 49 Odwołanie członka komisji Odwołanie członka komisji przed upływem kadencji jest możliwe jedynie z ważnych powodów, które podaje się na piśmie. Członkostwo w komisji radnego delegowanego przez radę powiatu ustaje zawsze z wygaśnięciem jego mandatu. W przypadku śmierci, odwołania lub rezygnacji członka komisji przed upływem kadencji organ, który go powołał lub delegował, powołuje lub deleguje nowego członka komisji na okres pozostały do upływu kadencji poprzedniego członka. 50 25

Finansowanie komisji Koszty działania komisji pokrywa się ze środków własnych budżetu powiatu. Rada powiatu określi zasady zwrotu członkom komisji i osobom powołanym do udziału w jej pracach wydatków rzeczywiście poniesionych w związku z udziałem w pracach komisji, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie kosztów podróży służbowych dla radnych powiatu. Obsługę administracyjno-biurową komisji zapewnia starostwo. 51 Kompetencje przewodniczącego Przewodniczący komisji w celu wykonania zadań komisji może żądać od Policji oraz innych powiatowych służb, inspekcji i straży, a także od powiatowych i gminnych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli: dokumentów i informacji o ich pracy, za wyjątkiem akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy, materiałów operacyjno-rozpoznawczych lub dochodzeniowośledczych oraz akt w indywidualnych sprawach administracyjnych. 52 26

Rola powiatowego programu W przeciwieństwie do innych programów, które powiat może realizować, powiatowy program zapobiegania przestępczości oraz porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli uzyskał ustawowe umocowanie Jego przygotowanie zostało zaliczone do podstawowych i obowiązkowych zadań komisji bezpieczeństwa i porządku, natomiast jego przyjęcie należy do wyłącznej właściwości rady powiatu. 53 Rola powiatowego programu Utworzenie powiatowych komisji bezpieczeństwa i porządku jest ważnym krokiem w kierunku uznania samorządów lokalnych i ich organów za istotne ogniwo koordynacji lokalnych inicjatyw prewencyjnych, realizowanych wraz z Policją i z uwzględnieniem wszystkich instytucji zaangażowanych w programy czy działania prewencyjne. 54 27

Obowiązki Policji Na podstawie ustawy o Policji komendanci powiatowi (miejscy) Policji są obowiązani udostępniać komisji bezpieczeństwa i porządku, na żądanie jej przewodniczącego, dokumenty i informacje dotyczące pracy Policji na terenie powiatu. Komisja przy wykonywaniu swoich zadań może współpracować również z samorządami gmin z terenu powiatu, a także ze stowarzyszeniami, fundacjami, kościołami i związkami wyznaniowymi oraz innymi organizacjami i instytucjami. Nie później niż do końca stycznia następnego roku kalendarzowego starosta składa radzie powiatu sprawozdanie z działalności komisji za rok ubiegły. Sprawozdanie starosty ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym. 55 Zarządzanie kryzysowe Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na: zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej. 56 28

Zarządzanie kryzysowe Krajowy System Zarządzania Kryzysowego budowany jest w trzech poziomach: centralnym, wojewódzkim lokalnym (gmina, powiat). Najszerszy zakres zadań związanych z ochroną ludności jest realizowany na terenie gminy. Organem właściwym w sprawach zarządzania w tej jednostce samorządowej jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). 57 Zadania Systemu Zarządzania Kryzysowego kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na terenie gminy; realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym wykonywanie zaleceń do gminnego planu reagowania kryzysowego oraz opracowywanie i przedkładanie staroście do zatwierdzenia gminnego planu reagowania kryzysowego, zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, ćwiczeń i treningów z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia; wykonywanie przedsięwzięć wynikających z planu operacyjnego funkcjonowania gmin i gmin o statusie miasta; przeciwdziałanie skutkom zdarzeń o charakterze terrorystycznym; realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej. 58 29

Gminny zespół zarządzania kryzysowego Organ pomocniczy wójta (burmistrza, prezydenta miasta) w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego Zgodnie z przyjętymi rozwiązaniami prawnymi wójt (burmistrz, prezydent miasta) zapewnia na obszarze gminy (miasta) realizację następujących zadań: pełnienie całodobowego dyżuru w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego, współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej, nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz systemu wczesnego ostrzegania, współpracę z podmiotami realizującymi monitoring środowiska, współdziałanie z podmiotami prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne, realizację zadań stałego dyżuru na potrzeby podwyższenia gotowości obronnej kraju. 59 Straż obywatelska Na terenie gmin, w których lokalne społeczności czują się zagrożone różnego rodzaju przestępczością, powstają niekiedy grupy samoobrony. Najczęściej działają one na zasadach sąsiedzkiej pomocy, sąsiedzkiej czujności i straży obywatelskich. Działania tych grup polegają w szczególności na prewencyjnych obchodach miejsc zagrożonych oraz informowaniu organów porządkowych o zaistniałych zagrożeniach. Współpracujące z Policją, dobrze zorganizowane i działające zgodnie z prawem organizacje samoobrony istotnie wpływają na poprawę bezpieczeństwa najbliższego otoczenia, jak osiedle, ulica, blok, dom, parking czy ogródki działkowe. W większości gmin inicjatorami ich powstawania są przede wszystkim Policja i działkowicze. 60 30

Straż obywatelska Niemniej jednak władze lokalne są coraz bardziej zainteresowane ich tworzeniem i wspieraniem. Taka forma poprawy bezpieczeństwa nie wymaga bowiem dużych nakładów finansowych. Jedynym jej problemem może być niechęć społeczeństwa, które szczególnie w dużych ośrodkach miejskich jest zabiegane, do udziału w tego rodzaju przedsięwzięciach. Z tego względu tworzeniem straży obywatelskich są zainteresowane przede wszystkim małe i biedniejsze gminy. 61 Rola Straży Obywatelskiej Prawa i obowiązki członków straży obywatelskich: obowiązek powiadamiania organów ścigania o popełnionym przestępstwie, możliwość ujęcia osoby na gorącym uczynku przestępstwa, udzielenie doraźnej pomocy policjantowi, możliwość działania w ramach obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności. 62 31

Akty prawa miejscowego Istotnym elementem oddziaływania gminy na zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego jest możliwość wydawania przez radę gminy aktów prawa miejscowego o charakterze porządkowym, które mogą przewidywać za ich naruszenie sankcję w postaci kary grzywny. Przepisy porządkowe są ustanawiane przez radę gminy w drodze uchwały. 63 Gminne przepisy porządkowe Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym w zakresie nieuregulowanym w odrębnych ustawach lub innych przepisach powszechnie obowiązujących rada gminy może wydawać przepisy porządkowe, jeżeli jest to niezbędne dla ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Przepisy te mogą przewidywać za ich naruszanie karę grzywny wymierzaną w trybie i na zasadach określonych w prawie o wykroczeniach. 64 32

Gminne przepisy porządkowe W przypadku niecierpiącym zwłoki przepisy porządkowe może wydać wójt, w formie zarządzenia. Zarządzenie to podlega zatwierdzeniu na najbliższej sesji rady gminy. Traci ono moc w razie odmowy zatwierdzenia bądź nieprzedstawienia do zatwierdzenia na najbliższej sesji rady. W razie nieprzedstawienia do zatwierdzenia lub odmowy zatwierdzenia zarządzenia rada gminy określa termin utraty jego mocy obowiązującej. Wójt przesyła przepisy porządkowe do wiadomości wójtom sąsiednich gmin i staroście powiatu, w którym leży gmina, następnego dnia po ich ustanowieniu Analogiczne uprawnienie posiada również odpowiednio rada powiatu i zarząd. 65 Zakres odpowiedzialności wójta Wójt (burmistrz, prezydent miasta), sprawując władzę w gminie, ponosi odpowiedzialność za: prawidłowe i skuteczne wykonywanie funkcji państwa, przede wszystkim w sferze bezpieczeństwa wewnętrznego, spokoju i porządku publicznego, przestrzegania prawa, także w stanach nadzwyczajnych, takich jak klęska żywiołowa, zaburzenia społeczne, kryzys wewnętrzny. 66 33

Działania profilaktyczne Władze samorządowe mogą skutecznie zapobiegać przestępczości i zagrożeniom także poprzez eliminację ich przyczyn, np. bezrobocia, braku opieki nad małoletnimi. Mogą one także zapobiegać przestępstwom, np. poprzez właściwe oświetlenie ulic, parkingów. Zgodnie z wieloletnimi badaniami prowadzonymi przez różne instytucje samorządowe i naukowe, najlepszą formą poprawy bezpieczeństwa i walki z przestępczością jest profilaktyka. Ważne są przede wszystkim profilaktyka prowadzona wśród dzieci i młodzieży oraz działania podejmowane na rzecz ich bezpieczeństwa 67 Podsumowanie Gmina w sferze ochrony porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony przeciwpożarowej i przeciwpowodziowej działa w formach ustalonych przez ustawę o samorządzie gminnym Zadania powiatu dotyczą tych obszarów bezpieczeństwa wykraczających poza kompetencje i możliwości gminy Polityka bezpieczeństwa może być skuteczna, ale aby osiągnąć ten cel, trzeba obrać strategię działania. Rozwiązania połowiczne nie przynoszą pożądanych rezultatów. Porządek publiczny - pożądany stan wewnątrz państwa, umożliwiający normalne funkcjonowanie jego instytucji oraz jednostek w państwie. Porządek publiczny wyznaczany jest prawnymi, ale także innymi społecznie akceptowanymi normami m. in. przez normy moralne czy obyczaje. 68 34

69 Zagadnienia do dyskusji Na czym polegają zagrożenia dla bezpieczeństwa i porządku na poziomie lokalnym Jakie są zadania gminy, a jakie powiatu w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego Kompetencje samorządu w zakresie bezpieczeństwa Rola i zadania powiatowej komisji bezpieczeństwa Zadania straży gminnych (miejskich) w systemie bezpieczeństwa na poziomie lokalnym Miejsce zarządzania kryzysowego w lokalnym systemie bezpieczeństwa Literatura do wykładu K. Sienkiewcz-Małyjurek, Rola samorządów lokalnych w kształtowaniu bezpieczeństwa publicznego Ł. Sobiech, Bezpieczeństwo i porządek publiczny w gminie, www.samorzad.infor.pl L. Jaworski, Gmina musi zapewnić bezpieczeństwo i porządek publiczny, www.prawo.gazetaprawna.pl 70 35

71 Przydatne akty prawne Ustawa z 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1592 ze zm.). Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2001 r. nr 142, poz. 1591 ze zm.). Ustawa z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2007 r. nr 43, poz. 277 ze zm.). Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o strażach gminnych (Dz.U. z 1997 r. nr 123, poz. 779 ze zm.). Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z 4 marca 1999 r. w sprawie szczegółowych warunków porozumienia między organem powiatu lub gminy a komendantem wojewódzkim Policji w zakresie pokrywania kosztów utrzymania dodatkowych etatów Policji w rewirach dzielnicowych i w posterunkach Policji (Dz.U. z 1999 r. nr 22, poz. 208 ze zm.). Rozporządzenie Rady Ministrów z 6 września 2007 r. w sprawie form i zakresu finansowego wspierania organów prowadzących w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w publicznych szkołach i placówkach (Dz.U. nr 163, poz. 1155). Załącznik do uchwały Rady Ministrów nr 156/2007 z 5 września 2007 r. pt. Rządowy program wspierania w latach 2007-2009 organów prowadzących w zapewnieniu bezpiecznych warunków nauki, wychowania i opieki w publicznych szkołach i placówkach, monitoring wizyjny w szkołach i placówkach. Andrzej Marjański ( ) 72 Pytania? www.amarjanski.san.edu.pl 36