Wdrożenie zarządzania jakością w programach kształcenia oraz zarządzanie jakością na wydziale i w uczelni Marek Frankowicz Ekspert Boloński SEMINARIUM BOLOŃSKIE BUDOWANIE KULTURY JAKOŚCI NIEZBĘDNYM WARUNKIEM EFEKTYWNEGO FUNKCJONOWANIA WEWNĘTRZNEGO SYSTEMU ZARZĄDZANIA Ą JAKOŚCIĄ Ą KSZTAŁCENIA Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu, 7 czerwca 2013 r.
Cztery podstawowe pytania (EUA InstitutionalEvaluation Programme) What are you trying to do? co próbujesz robić? How are you trying to do it? jak to chcesz robić? How do you know it works? skąd wiesz, że to działa? How do you change in order to improve? co zmieniasz, aby było lepiej?
Porządkowanie pojęć: Jakość jako Doskonałość w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z podnoszeniem kwalifikacji kadry dydaktycznej, doskonaleniem metod nauczania, środków dydaktycznych i oceny, unowocześnianiem programów, rozwojem zasobów wspierających kształcenie. Spełnianieprzypisanych przypisanych funkcji (fitness for purpose) w tympodejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z zaspokojeniem potrzeb zewnętrznych interesariuszy Korzystny stosunekefektów efektów donakładów (value for money) w tym podejściu szczególny nacisk jest położony jest na działania projakościowe powiązane z racjonalnym gospodarowaniem nakładami materialnymi (zwłaszcza w przypadkuuczelni uczelni publicznych) Transformacja w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązane z zarządzaniem zmianami przyczyniającymi się do ciągłej poprawy jakości. Wyjątkowość w tym podejściu szczególny nacisk jest położony na działania projakościowe powiązanie z realizacją celów strategicznych uczelni, wiążących się często z dążeniem do budowania jejszczególnej szczególnej, wyróżniającejpozycjinp np. jako jednej z najlepszych uczelni w regionie, kraju, Europie.
ENQA European Standards and Guidelines /ESG/ 1. Polityka oraz procedury zapewnienia jakości 2. Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programów oraz ich efektów 3. Ocenianie studentów 4. Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej y 5. Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów 6. Systemy yinformacyjne 7. Publikowanie informacji W skrócie: Jakość procesu kształcenia Jakość kadry Jakość informacji
Standardy i wskazówki ENQA (1) 1.Polityka oraz procedury zapewnienia jakości: Instytucje powinny posiadać politykę oraz związane z nią procedury w zakresie jakości oraz standardy oferowanych przez siebie programów i ich efektów. Powinny także przyjąć na siebie wyraźne zobowiązanie do rozwoju kultury, która uznaje znaczenie jakości oraz jej zapewnienia w ich funkcjonowaniu. W tym celu, instytucje powinny opracować i wprowadzić w życie strategię na rzecz ciągłej poprawy jakości. Strategia, polityka oraz procedury powinny posiadać formalny status i być powszechnie dostępne. Powinny równie przewidywać określone funkcje dla studentów oraz innych zainteresowanych stron. 2.Zatwierdzanie, monitoring oraz okresowy przegląd programów oraz ich efektów: Instytucje powinny dysponować oficjalnymi mechanizmami zatwierdzania, okresowego przeglądu oraz monitorowania swoich programów oraz ich efektów. 3.Ocenianie studentów: Studenci powinni być oceniani według opublikowanych oraz konsekwentnie stosowanych kryteriów, przepisów i procedur. 4.Zapewnienie jakości kadry dydaktycznej: Instytucje powinny posiadać metody gwarantujące, że kadra kd prowadząca zajęcia dla studentów tó dysponuje odpowiednimi d i i kwalifikacjami i kompetencjami. Powyższe metody powinny być dostępne dla osób prowadzących zewnętrzne przeglądy i stanowić przedmiot komentarza w raportach.
Standardy i wskazówki ENQA (2) 5. Zasoby do nauki oraz środki wsparcia dla studentów: Instytucje winny zagwarantować, by zasoby wspomagające naukę studentów były wystarczające i odpowiednie dla każdego z oferowanych programów. 6. Systemy informacyjne: Instytucje powinny gromadzić, analizować i wykorzystywać stosowne informacje dotyczące skutecznego zarządzania oferowanymi programami studiów oraz innymi działaniami. 7. Publikowanie informacji: Instytucje powinny w regularnych odstępach czasu publikować aktualne, bezstronne i obiektywne informacje zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym na temat oferowanych przez siebie programów oraz ich efektów.
Siedem grzechów głównych w kontekście Standardów i wskazówek kenqa 1. Uczelnia nie ma polityki oraz procedur zapewnienia jakości 2. Brak mechanizmów modyfikacji dfik jiii optymalizacji programów studiów 3. Subiektywne ocenianie studentów, brak wyraźnych y reguł 4. Brak mechanizmów motywacyjnych dla kadry dydaktycznej 5. Nieadekwatne zasoby do nauki, brak wystarczających środków wsparcia dla studentów tó 6. Niesprawne systemy informacyjne 7. Brakprzejrzystej informacjioo studiach
Porządkowanie pojęć Kontrola jakości (quality control) Zapewnianie jakości (quality assurance) Doskonalenie jakości (quality enhancement) Ich suma to zarządzanie jakością (quality management)
Systemy zarządzania jakością Jak budować kulturę jakości? Niech zakwitnie sto kwiatów, niech współzawodniczy sto szkół Samorozpakowujący się system zarządzania jk jakością ś system żywy, rozwijający j się (Self extracting Quality Management SEx QM)
Uczelniany/Wewnętrzny System Zapewniania Jakości System Zapewniania Efektywnej Jakości Kształcenia System Zapewniania Wysoce Efektywnej Jakości Kształcenia
Jaki system? Przykłady: y Lund, Göteborg Jakie funkcje? Pytania: Wymagania zewnętrzne (PKA etc.) Wymagania wewnętrzne Jaka struktura? W Polsce: poziom uczelni i poziom kierunku studiów Możliwość struktur pośrednich ś h( (wydziały, ł instytuty ) t t UWAGA: Jest dobrą praktyką, gdy wewnętrzny system zapewniania i jakości jk ś kształcenia ł jest dopasowany do aktualnych potrzeb uczelni. Stąd lepiej uwzględniać różne zewnętrzne wzorce, a nie kierować się zewnętrznymi wzorcami
Przepisy prawne Prawo o Szkolnictwie Wyższym Rozporządzenia MNiSW Uchwały i decyzje PKA
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5 października 2011 r. 9. 1. Jednostka organizacyjna uczelni może prowadzić studia pierwszego stopnia lub studiadrugiego drugiego stopnia, jeżeli spełnia następującewarunki:. 2) wskazała związek kierunku studiów ze strategią rozwoju, w tym misją uczelni,. 9) wdrożyła wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, uwzględniający działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia na prowadzonym kierunku studiów. 2. Jednostka organizacyjna uczelni, która rozpoczyna kształcenie na nowym kierunku studiów, powinna 2) wdrażać wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia, uwzględniający działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia na prowadzonym kierunku studiów, od dnia rozpoczęcia kształcenia na danym kierunku studiów.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie warunków prowadzenia studiów na określonym kierunku i poziomie kształcenia z dnia 5 października 2011r. 11. Wewnętrzny system zapewnienia jakości, odnoszący się do wszystkich etapów i aspektów procesu dydaktycznego, uwzględnia w szczególności wszystkie formy weryfikowania i efektów fktó kształcenia ł na poszczególnych kierunkach studiów, osiąganych przez studenta w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych oraz oceny dokonywane przez studentów, o których mowa w art. 132 us. 3 ustawy, oraz wnioski z monitorowania kariery zawodowej absolwentów uczelni.
Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie oceny programowej i instytucjonalnej z dnia 29 września 2011 r. 1. Rozporządzenie określa warunki 1) oceny programowej na określonym kierunku studiów, poziomie i profilu kształcenia, 2) oceny instytucjonalnej w podstawowej jednostce organizacyjnej uczelni, zwanej dalej jednostką dokonywanej przez Polską Komisję Akredytacyjną.
2. Ocena programowa obejmuje ocenę 1) spełniania warunkówprowadzenia studiów naokreślonym kierunku, poziomie i profilu kształcenia określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 9 ust. 3 pkt. 1, 2 i 5 ustawy z dnia 27 lipca 2005r., w tym ocenę a) związku kierunku studiów e strategią rozwoju uczelni, w tym jej misją b) opracowanych przez jednostkę zakładanych efektów kształcenia w odniesieniu do efektów kształcenia opisanych w Krajowych Ramach Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego c) programu studiów, w tym realizacji zakładanych efektów, kształcenia oraz sposobów weryfikacji osiągniętych efektów kształcenia d) sposobu przypisania punktów ECTS do poszczególnych modułów kształcenia zajęć lub grupy zajęć w programie studiów e) spełniania wymagań dotyczących minimum kadrowego i kwalifikacji nauczycieli akademickich prowadzących zajęcia dydaktyczne na kierunku studiów f) infrastruktury dydaktycznej, w tym dostępu do literatury zalecanej w ramach kształcenia na kierunku studiów
2. Ocena programowa obejmuje ocenę (c.d.) 2) warunków prowadzenia kształcenia na odległość, jeżeli program kształcenia przewiduje prowadzenie zajęć z wykorzystaniem metod i technik kształcenia na odległość; 3) funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia w zakresie analizy efektów kształcenia i jego działania na rzecz doskonalenia programu kształcenia; 4) Dostosowania efektów fktó kształcenia ł do potrzeb rynku pracy, w tym: a) wykorzystanie wyników monitorowania karier zawodowych absolwentów, b) wykorzystania opinii pracodawców przy tworzeniu programów kształcenia, c) organizacji praktyk oraz wyników analizy zakładanych i uzyskanych efektów z realizacji tych praktyk; 5) zarządzaniaprocesem dydaktycznym w zakresie kierunku studiów, w tym zmian dokonywanych w programie kształcenia wynikających z jego doskonalenia
6. Polska Komisja Akredytacyjna dokonuje oceny instytucjonalnej działalności jednostki, jeżeli jednostka ta prowadzi studia doktoranckie lub spełnia łącznie następujące warunki: 1) w ciągu 5 lat poprzedzających ocenę instytucjonalną jednostka ta w zakresie oceny programowej nie uzyskała oceny negatywnej, a w przypadku oceny warunkowej uzasadnienia jej wydania nie stanowiły zastrzeżenia dotyczące konstrukcji i funkcjonowania wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia; 8. Ocena instytucjonalna obejmuje ocenę: 1) związku strategii rozwoju jednostki ze strategią rozwoju uczelni 2) funkcjonowanie wewnętrznego systemu zapewnienia jakości kształcenia, w tym jego konstrukcji i oddziaływania na doskonalenie jakości kształcenia 3) jakości kształcenia na studiach podyplomowych prowadzonych w jednostce 4) jakości procesu kształcenia na studiach doktoranckich prowadzonych w jednostce 5) współpracy z otoczeniem społeczno gospodarczym
8. Dokonując oceny programowej i instytucjonalnej, Polska Komisja Akredytacyjna uwzględnia: 1) stopień umiędzynarodowienia studiów, w tym współpracę międzynarodową w zakresie kształcenia, wymianę studentów i nauczycieli akademickich, a także proporcje liczbystudentów z zagranicydo ogólnej liczbystudentów orazprowadzenie zajęć w językach obcych; 2) współpracę międzynarodową w zakresie badań naukowych, jeżeli jednostka prowadzi w ramach kierunku studia drugiego g stopnia,,jednolite studia magisterskie lub prowadzi studia doktoranckie 3) wyniki poprzednich ocen programowych dokonanych przez Polska Komisję Akredytacyjną, akredytacje i certyfikaty uzyskane w wyniku oceny przeprowadzonej przez międzynarodowe i krajowe komisje branżowe dokonujące ocen w wybranych obszarach kształcenia oraz przez agencje akredytacyjne zarejestrowane w Europejskim Rejestrze Agencji Akredytacyjnych (EQAR) lub agencje, z którymi Polska Komisja Akredytacyjna zawarła umowy o uznawalności ocen akredytacyjnych. 9. Rozporządzenie wchodzi w życie z dniem 1 października 2011
Kryteria PKA dla oceny instytucjonalnej 2. Jednostka stosuje skutecznywewnętrznysystem system zapewniania jakości kształcenia Struktura podejmowania decyzji yjw zarządzaniu ą jakością ą jest przejrzysta i zapewnia udział pracowników, studentów, doktorantów, słuchaczy oraz interesariuszy zewnętrznych Wewnętrzne procedury zapewniania jakości przeciwdziałają powstawaniu zjawisk patologicznych i zapewniają ocenę wszystkich czynników wpływających na jakość kształcenia a w szczególności umożliwiają:
Kryteria PKA dla oceny instytucjonalnej cd. ocenę realizacji efektów kształcenia (!) udział pracodawców w określaniu i ocenie efektów monitorowanie losów absolwentów monitorowanie i okresowe przeglądy programów ocenę zasad oceniania studentów, doktorantów.. oraz weryfikację efektów kształcenia ocenę jk jakości ś kd kadry ocenę poziomu naukowego jednostki ocenę zasobów materialnych, w tym infrastrukturę dydaktyczną i środki wsparcia dla studentów funkcjonowanie systemu informacyjnego publiczny dostęp do aktualnych i obiektywnie przedstawionych informacji o programach studiów, zakładanych efektach, organizacji studiów
Kryteria PKA dla oceny instytucjonalnej cd 2.3) Jednostka dokonuje systematycznej oceny efektywności WSZJ, a jej wyniki wykorzystuje do doskonalenia polityki jakości i budowy kultury jakości 3.Jednostka stosuje spójny opis celów i efektów kształcenia na studiach doktoranckich i podyplomowych oraz wiarygodny system weryfikujący ich osiągnięcie 4. Jednostka posiada wystarczające zasoby kadrowe, materialne i finansowe 5. Jednostka prowadzi dibd badania naukowe 6. Jednostka uczestniczy w wymianie studentów 7. Jednostka zapewnia studentom wsparcie naukowe, dydaktyczne i materialne 8. W jd jednostce funkcjonuje j system wewnętrznych przepisów ió normujących proces zapewniania jakości
Kohelet Jaki pożytek ma ze sztuki zaklinania ten, kto pozwolił się ukąsić wężowi, zanim zaczął go zaklinać?
Na co należy zwrócić uwagę Po przeanalizowaniu krajowej legislacji, wymogów PKA etc. zidentyfikowaliśmy 16 obszarów tematycznych Każdy z tych obszarów może być przedmiotem zainteresowania określonej komisji/zespołu roboczego Dla każdego z tych obszarów można ż sporządzać ć periodyczne raporty (do wykorzystywania w postępowaniu akredytacyjnym, dyskusjach nad strategią etc.) Dla każdego obszaru podaję 1 2 przykłady dobrych i złych praktyk Podany schemat można wykorzystywać podczas warsztatów, dyskusji wewnątrz uczelni etc.
Podstawowe funkcje Systemu (1) Nadzór nad ofertą dydaktyczną Uczelni: tworzenie i modyfikacja programów kształcenia dla studiów stacjonarnych, niestacjonarnych hi podyplomowych, weryfikacja czy koncepcja kształcenia jest zgodna z misją i strategia Uczelni, uwzględnianie opinii interesariuszy wewnętrznych i zewnętrznych Nadzór nad określaniem i weryfikacją efektów kształcenia, z uwzględnieniem wymogów rynku pracy, analiza zatrudnialności absolwentów Ocena spójności zakładanych efektów kształcenia, treści kształcenia i stosowanych metod dydaktycznych
Podstawowe funkcje Systemu (2) Monitorowanie, analiza i ocena sposobów oceniania studentów Analiza funkcjonowania systemu ECTS i ocena jego adekwatności oraz efektywności jako systemu transferu i akumulacji punktów zaliczeniowych Monitorowanie procesu rekrutacji i analiza trendów Monitorowanie procesu dyplomowania Monitorowanie, analiza i ewaluacja procesów związanych z tokiem studiów, w tym: organizacji procesu kształcenia (z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji), rozpatrywania spraw studenckich, opieki naukowej i dydaktycznej oraz uwzględnienia ę potrzeb studentów niepełnosprawnych p
Podstawowe funkcje Systemu (3) Nadzór nad systemem wsparcia dla studentów (pomoc materialna, doradztwo zawodowe, pomoc psychologiczna, opieka ik zdrowotna i inne sprawy bytowe) Monitorowanie polityki kadrowej i systemu oceny pracowników Analiza sposobu wykorzystywania bazy dydaktycznej, jej jakości i adekwatności do potrzeb Monitorowanie i aktualności ś i rzetelności tl ś różnych form publicznej informacji o studiach (materiały drukowane, strona internetowa etc.)
Podstawowe funkcje Systemu (4) Monitorowanie, analiza oraz ewaluacja efektywności współpracy międzynarodowej, w tym mobilności studentów i pracowników Monitorowanie, analiza oraz ewaluacja efektywności współpracy z podmiotami społeczno ekonomicznymi oraz z instytucjami edukacyjnymi i szkoleniowymi, identyfikacja nowych obszarów tej współpracy Zapobieganie patologiom (plagiaryzm, mobbing etc.) przez identyfikację potencjalnych źródeł i obszarów zagrożenia Proponowanie działań naprawczych oraz mechanizmów korygujących, nadzór nad ich wdrażaniem oraz analiza ich skuteczności
Kultura jakości i jakość informacji Często ę nie wie lewica co czyni prawica Nie wiemy, że mówimy prozą że to, co robimy, tworzy nową jakość w naszej jednostce Trzy konieczności (bardzo ważne w kontekścieakredytacji): Przepływ informacji z góry na dół pracownicy winni być regularnie informowani przez władze o bieżącym funkcjonowaniu systemu doskonalenia jakości, w szczególności o możliwościach, jakie ten system im stwarza Przepływ informacji z dołu do góry władze winny być regularnie informowane przez pracowników o działaniach, które przyczyniają się do polepszenia jakości Systematyczna rejestracja informacji związanych z działaniem systemu zapewniania jakości, jej przetwarzanie i publikowanie Świadomość, że jakość kosztuje, ale brak jakości kosztuje dużo więcej
Uwaga: Jest dobrą praktyką, gdy wewnętrzny system zapewniania jakości kształcenia jest dopasowany do aktualnych potrzeb uczelni Stąd lepiej uwzględniać różne zewnętrzne Stąd lepiej uwzględniać różne zewnętrzne wzorce, a nie kierować się zewnętrznymi wzorcami
Spójność systemu Jasno określone kompetencje różnych ciał zajmujących ją się ę jakością ą Jasny podział pracy, np. Zespół/Biuro ds. Jk Jakości ś opracowuje procedury Komisja/Rada opiniuje procedury, ale ich sama nie zmienia (może sformułować zalecenia, ale nie powinna bezpośrednio ingerować w same treści)
根回し Nemawashi (jap. 根回し ) oznacza nieformalny proces dyskretnego wznoszenia fundamentów pod zaproponowaną zmianę albo projekt przez rozmawianiez z zainteresowanymi osobami, zbieranie poparcia i opinii, itd. Uważany jest za ważny element każdej większej ę zmiany, poprzedzający p jakiekolwiek formalne kroki, a udane nemawashi umożliwia przeprowadzenie zmian za zgodą wszystkich stron. Nemawashi w dosłownym tłumaczeniu to "okrążanie korzeni", od 根 (ne, korzeń) i 回す (mawasu, okrążać). Znaczenie oryginalne było ł dosłowne: ł kopanie dookoła ł korzeni idrzewa, aby przygotować je do przesadzenia. wg Wikipedii
QA in Kyrgyzstan
Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo (Kropla drąży skałę nie siłą, lecz ciągłym padaniem) (Owidiusz) Dziękuję za uwagę! marek.frankowicz@gmail.com