3 (11) 2016 Ekonomia XXI Wieku Economics of the 21st Century Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu Wrocław 2016
Redakcja wydawnicza: Aleksandra Śliwka Redakcja techniczna: Barbara Łopusiewicz Korekta: Barbara Cibis Łamanie: Adam Dębski Projekt okładki: Beata Dębska Informacje o naborze artykułów i zasadach recenzowania znajdują się na stronach internetowych Wydawnictwa www.pracenaukowe.ue.wroc.pl www.wydawnictwo.ue.wroc.pl Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-użycie niekomercyjne-bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL) Copyright by Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu Wrocław 2016 ISSN 2353-8929 e-issn 2449-9757 Wersja pierwotna: publikacja drukowana Zamówienia na opublikowane prace należy składać na adres: Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu ul. Komandorska 118/120, 53-345 Wrocław tel./fax 71 36 80 602; e-mail: econbook@ue.wroc.pl www.ksiegarnia.ue.wroc.pl Druk i oprawa: TOTEM
Spis treści Wstęp... 9 Katarzyna Żukrowska: Powiązania liberalizacyjne rynków z różnych regionów / Liberalization ties of markets from different regions... 11 Agnieszka Piekutowska: Wolny handel a migracje: wpływ liberalizacji wymiany handlowej na międzynarodowy przepływ siły roboczej / Free trade vs. migration: the impact of trade liberalization on the international movement of labor force... 25 Wojciech Zysk: Wolny handel a ekonomia współdzielenia. W kierunku nowego systemu gospodarowania / Free trade vs. sharing economy. Towards a new management system... 37 Jerzy Dudziński: Manufacture to Manufacture Terms of Trade w XX i XXI wieku. Tendencje i determinanty / Manufacture to manufacture terms of trade in the 20 th and 21 st centuries.tendencies and determinants.. 48 Wioletta Nowak: Gospodarki wschodzące jako główni partnerzy handlowi najsłabiej rozwiniętych krajów świata / Emerging economies as major trading partners for the least developed countries... 59 Edward Molendowski, Łukasz Klimczak: Procesy liberalizacji handlu państw Bałkanów Zachodnich a zmiany w jego strukturze produktowej / Processes of trade liberalisation in the Western Balkans and changes in its product structure... 71 Eric Ambukita: Wymiana handlowa Francji z krajami Afryki ze szczególnym uwzględnieniem Afryki Subsaharyjskiej / French trade with African countries with a special emphasis on Sub-Saharan Africa... 86 Konrad Czernichowski: Integracja gospodarcza w ramach wspólnego rynku Afryki Wschodniej i Południowej (COMESA) / The economic integration within the common market for Eastern and Southern Africa (COMESA). 97 Bartosz Fortuński: Wpływ handlu zagranicznego Unii Europejskiej na rzeczywistą emisję CO 2 / Impact of the European Union foreign trade on actual CO 2 emissions... 109 Monika Fiedorczuk: Sankcje ekonomiczne a wymiana handlowa Rosji w warunkach kryzysu gospodarczego / Economic sanctions and Russian foreign trade in the economic crisis conditions... 121 Tomasz Wierzejski: Kryzys w handlu z Rosją a dywersyfikacja polskiego eksportu żywności / Crisis in trade with Russia vs. diversification of Polish food exports... 132 Jacek Pera: Bilans ryzyka TTIP w zakresie liberalizacji handlu produktami rolno-spożywczymi w modelu CGEM GTAP / Balance of the TTIP risk
6 Spis treści relating to freeing the trade in agri-food products in CGEM GTAP model... 141 Piotr Rubaj: Handel zagraniczny Polski w aspekcie nowych wyzwań w gospodarce światowej / Polish foreign trade in the aspect of new challenges in global economy... 158 Bartosz Michalski: Struktura polskiego salda bilansu handlowego w świetle problematyki bezpieczeństwa ekonomicznego / The structure of Polish trade balance in the context of the concept of economic security... 172 Justyna Biegańska: Saldo błędów i opuszczeń w bilansie płatniczym Polski. Wstęp do analizy / Net errors and omissions in the balance of payments of Poland. Introduction to the analysis... 186 Zbigniew Bentyn: Wpływ przywracania wyjątkowych kontroli granicznych w strefie Schengen na funkcjonowanie europejskich łańcuchów dostaw / Effect of restoration of exceptional border controls in the Schengen area on the functioning of European supply chains... 197 Zdzisław W. Puślecki: The impact of the rise of global supply chains on the foreign trade policy / Wpływ wzrostu międzynarodowych łańcuchów dostaw na zagraniczną politykę handlową... 208 Marzenna Anna Weresa: Współczesny model polityki innowacyjnej doświadczenia liderów innowacyjności / Contemporary innovation policy evidence from the world s innovation leaders... 228 Małgorzata Dziembała: Polityka wspierania innowacyjności w Brazylii i w jej regionach / Policy of supporting innovation in Brazil and its regions... 240 Tomasz Gutowski: Działalność badawczo-rozwojowa i innowacyjna przedsiębiorstw w kontekście idei zrównoważonego rozwoju / The research, development and innovative activities of enterprises in the context of the idea of sustainable development... 249 Marek Wróblewski, Leszek Kwieciński: Innowacyjność firm-lokatorów polskich parków technologicznych wybrane wyniki badań terenowych / Innovativeness of enterprises located in Polish technology parks selected results of empirical research... 259 Łukasz Puślecki: Znaczenie strategicznych aliansów technologicznych w rozwoju nowych terapii leczniczych w sektorze biofarmaceutycznym / The importance of strategic technology alliances in the development of new medical treatments in the biopharmaceutical industry... 275 Jakub Siotor: Państwa nordyckie wobec wyzwań energetycznych Unii Europejskiej / The Nordic countries approach towards the European Union s energy challenges... 286 Małgorzata Makuch: Kontrowersje wokół wdrożenia dyrektywy transgranicznej Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w Polsce / Controversy around the implementation of the European Parliament and
Spis treści 7 the Council of the European Union crossborder healthcare directive in Poland... 297 Anna Niewiadomska: Aktywność zawodowa osób starszych w wybranych krajach Europy Środkowej / Occupational activity of older people in selected countries of Central Europe... 311 Patrycja Krawczyk: Optymalizacja kosztów jako współczesny priorytet sektora MŚP w Polsce / Optimization of costs as a current priority of the SME sector in Poland... 327 Olga Dębicka: Cloud computing jako wsparcie rozwoju e-handlu / Cloud computing in the developmentof e-commerce... 335 Olena Shelest: Non-formal education and the labour market performance: a comparative analysis / Edukacja pozaformalna a rynek pracy: analiza porównawcza... 346 Agata Kraińska: J.S. Mill i G.S. Becker o równości kobiet i mężczyzn w społeczeństwie / J.S. Mill and G.S. Becker about gender equality in society... 367
Wstęp Artykuły prezentowane w niniejszym numerze Ekonomii XXI Wieku poruszają szeroki przekrój problemów współczesnej gospodarki światowej. Przeważająca większość tekstów skupia się na wymianie międzynarodowej, analizując jej bardzo zróżnicowane aspekty w układzie zarówno przedmiotowym, jak i geograficznym. Pozostałe zaś poświęcone są takim zagadnieniom szczegółowym, istotnym z punktu widzenia nauk ekonomicznych, jak innowacyjność, energetyka, optymalizacja kosztów czy aktywność zawodowa i rynek pracy. Pierwsze trzy opracowania dotyczą wolnego handlu: powiązań pomiędzy rynkami różnych regionów, wpływu liberalizacji wymiany na przepływ siły roboczej pomiędzy krajami oraz roli swobodnego handlu w kształtowaniu nowego systemu gospodarowania, opartego na współdzieleniu. Z kolei autorzy następnych artykułów ukierunkowali swoje analizy na bieżące tendencje w zakresie terms of trade, a także na wymianę międzynarodową różnych państw: gospodarek wschodzących z krajami najsłabiej rozwiniętymi, regionu Bałkanów Zachodnich z resztą świata oraz Francji z państwami Afryki. Problematyce Czarnego Lądu poświęcony jest również kolejny tekst, dotyczący procesów integracji ekonomicznej w ramach ugrupowania COMESA, tj. Wspólnego Rynku Afryki Wschodniej i Południowej. Sześć dalszych opracowań skupia się na innych wybranych i ściśle ukierunkowanych zagadnieniach z zakresu wymiany międzynarodowej. Dotyczą one: wpływu handlu zagranicznego krajów Unii Europejskiej na emisję dwutlenku węgla, zależności pomiędzy sankcjami ekonomicznymi a stosunkami gospodarczymi Rosji, dywersyfikacji polskiego eksportu żywności wobec kryzysu w wymianie ze Wschodem, bilansu ryzyka TTIP (Transatlantyckiego Partnerstwa w Dziedzinie Handlu i Inwestycji) w obszarze liberalizacji handlu produktami rolno-spożywczymi, wyzwań stojących przed polską wymianą z zagranicą oraz struktury salda bilansu handlowego Polski w kontekście bezpieczeństwa ekonomicznego. Jeszcze inne kwestie nurtują autorów kolejnych artykułów. Analizują oni saldo błędów i opuszczeń w polskim bilansie płatniczym, a także zastanawiają się nad wpływem przywracania kontroli granicznych na funkcjonowanie łańcuchów dostaw w Europie. Międzynarodowe łańcuchy dostaw znajdują się w centrum uwagi również następnego tekstu, który traktuje o znaczeniu ich rozwoju dla kształtowania zagranicznej polityki handlowej. Innowacyjność i jej polityka to zagadnienie łączące pięć opracowań w dalszej części numeru. Poruszają one takie problemy, jak: współczesny model polityki innowacyjnej, jej doświadczenia w Brazylii i poszczególnych regionach tego kraju, powiązania pomiędzy działalnością badawczo-rozwojową i innowacyjną a koncepcją zrównoważonego rozwoju, badania stopnia innowacyjności przedsiębiorstw zloka-
10 Wstęp lizowanych na terenach polskich parków technologicznych oraz znaczenie aliansów technologicznych w sektorze biofarmaceutycznym. Ostatnie siedem tekstów zamieszczonych w bieżącym numerze Ekonomii XXI Wieku to opracowania najbardziej zróżnicowane pod względem tematyki. Można tutaj znaleźć artykuły zarówno poświęcone zagadnieniom o skali ponadnarodowej nastawieniu państw nordyckich wobec wyzwań energetycznych, kontrowersjom wokół dyrektywy transgranicznej organów Unii Europejskiej czy aktywności zawodowej osób starszych w krajach Europy Środkowej, jak i dotykające innych aspektów: optymalizacji kosztów w przedsiębiorstwach, specyficznych rozwiązań z zakresu e-handlu czy zależności pomiędzy edukacją nieformalną a sytuacją na rynku pracy. Warto też zwrócić uwagę na interesujący tekst zamykający numer traktujący o poglądach J.S. Milla i G.S. Beckera na temat równości w społeczeństwie. W imieniu Komitetu Redakcyjnego serdecznie dziękuję Autorom za podjęcie trudu przygotowania artykułów, a Czytelnikom życzę, aby lektura prezentowanych opracowań pozwoliła na poszerzenie wiedzy o procesach ekonomicznych zachodzących w otaczającym nas świecie oraz stanowiła przyczynek do własnych dociekań naukowych. Wawrzyniec Michalczyk
EKONOMIA XXI WIEKU ECONOMICS OF THE 21ST CENTURY 3(11) 2016 ISSN 2353-8929 e-issn 2449-9757 Patrycja Krawczyk Politechnika Częstochowska e-mail: pstermach@yahoo.com.hk OPTYMALIZACJA KOSZTÓW JAKO WSPÓŁCZESNY PRIORYTET SEKTORA MŚP W POLSCE OPTIMIZATION OF COSTS AS A CURRENT PRIORITY OF THE SME SECTOR IN POLAND DOI: 10.15611/e21.2016.3.26 Streszczenie: Sektor MŚP odgrywa ogromną rolę w gospodarce nie tylko polskiej, ale i każdego innego państwa na świecie. Niższe koszty to możliwość rozwoju działalności poprzez inwestycję. Optymalizacja, a nie tylko proste ograniczenie kosztów, pozwala na rozwój przedsiębiorstwa. Celem opracowania jest prezentacja istoty i znaczenia dwóch pojęć: MŚP i optymalizacji koszów, a w konsekwencji połączenie zagadnień. W opracowaniu wykorzystano metodę analizy literatury w zakresie optymalizacji kosztów, specyfiki sektora MŚP oraz analizę raportów, jak również obserwacje własne z praktyki go spodarczej. Słowa kluczowe: koszty, optymalizacja kosztów, sektor MŚP. Summary: The SME sector plays a huge role in the economy, not only in Poland, but also every other country in the world. Lower costs are the opportunity to develop business through investment. The optimization, rather than the reduction of costs, allows for the development of a company. The result of the study presents the essence and meaning of the following terms: small and medium companies sector (SMEs), optimization costs and consequently the related issues. Keywords: costs, cost optimization, small and medium companies, (SME) sector. 1. Wstęp Przedsiębiorcy na całym świecie są zgodni pod względem najważniejszych priorytetów biznesowych, wymagających wdrożenia dla usprawnienia działalności ich firm. 40% polskich i 43% globalnych liderów biznesu za kluczową uważa zmianę działalności operacyjnej w celu poprawy efektywności kosztowej. Jest to wynikiem dużej presji na marże w większości sektorów, w związku z czym przedsiębiorcy muszą na każdym etapie swojej działalności szukać przedsięwzięć, prowadzących do optymalizacji kosztów [Raport KPMG 2012].
328 Patrycja Krawczyk Polskie przedsiębiorstwa, które w ostatnich latach osiągały wiele sukcesów, stoją przed kolejnym ogromnym wyzwaniem. Muszą przejść od strategii niskich kosztów do optymalizacji kosztów. Tym, które nie w porę albo nieumiejętnie dokonają tej transformacji, może grozić upadłość. Racjonalizacja kosztów przedsiębiorstwa i optymalizacja finansów może pomóc nie tylko przetrwać ciężkie czasy, ale też zwiększyć udziały w rynku kosztem konkurencji. Tym wyzwaniom muszą sprostać także przedsiębiorstwa z sektora MŚP w Polsce. Ich znaczenie dla społeczności lokalnych, a także dla makroekonomicznych wskaźników gospodarczych jest bardzo duże. Autorka podejmuje problem optymalizacji kosztów właśnie w tego typu przedsiębiorstwach. 2. Bariery rozwojowe przedsiębiorstw sektora MŚP w Polsce Małe i średnie przedsiębiorstwa uważane są za stymulator rozwoju gospodarki, a ich funkcjonowanie stanowi przejaw zdrowej konkurencji. Sektor małych i średnich przedsiębiorstw w sposób dynamiczny podchodzi do otoczenia zewnętrznego, jest w stanie szybko reagować na zmiany w otoczeniu gospodarczym. Zgodnie z Rozporządzenia Komisji (WE) nr 800/2008 z dnia 6 sierpnia 2008 r. uznającym niektóre rodzaje pomocy za zgodne ze wspólnym rynkiem w zastosowaniu art. 87 i 88 Traktatu (Dz. Urz. UE L 214 z 9.08.2008, s. 3) wyodrębnia się następujące kategorie przedsiębiorstw [www.mg.gov.pl]: średnie przedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 250 pracowników, a jego roczny obrót nie przekracza 50 mln euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 43 mln euro; małe przedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 50 pracowników, a jego roczny obrót nie przekracza 10 mln euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 10 mln euro; mikroprzedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 10 pracowników, a jego roczny obrót nie przekracza 2 mln euro lub roczna suma bilansowa nie przekracza 2 mln euro. Taką samą klasyfikację znajdziemy w Ustawie z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej. Inne kryteria klasyfikacji wskazuje znowelizowana ustawa o rachunkowości [Ustawa z dnia 29.09.1994 r. ]: małe przedsiębiorstwo: zatrudnia mniej niż 50 pracowników, suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego nie przekracza 17 mln zł, a suma przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy nie przekracza 34 mln zł; mikroprzedsiębiortwo: zatrudnia mniej niż 10 osób, suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego nie przekracza 1,5 mln zł, suma zaś przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy nie przekracza 3 mln zł. Sektor MŚP odgrywa ważną rolę w gospodarkach na całym świecie. Z wielu małych anonimowych przedsiębiorstw powstaje dobrobyt poszczególnych państw,
Optymalizacja kosztów jako współczesny priorytet sektora MŚP w Polsce 329 by w konsekwencji współtworzyć gospodarkę światową. W 2014 roku w Polsce prowadziło działalność gospodarczą 1843 tys. przedsiębiorstw wobec 1771 tys. w roku 2013, co oznacza wzrost o 4,0%. Podobnie jak w latach poprzednich wśród wszystkich przedsiębiorstw dominowały jednostki małe, stanowiąc 99,0% całej populacji. Udział jednostek średnich i dużych wynosił odpowiednio 0,8% i 0,2% wszystkich przedsiębiorstw. W podmiotach małych i średnich według stanu na 31 grudnia 2014 r. pracowało 69,2% ogółu pracujących w przedsiębiorstwach niefinansowych, z czego w jednostkach małych 51,6% (w mikroprzedsiębiorstwach 38,2%), a w średnich 17,6% [Działalność przedsiębiorstw 2015]. W Unii Europejskiej małe i średnie przedsiębiorstwa wytwarzają ponad 60% całego unijnego PKB, a sam sektor generuje blisko 75% miejsc pracy [www.stat.gov.pl ]. Małe i średnie przedsiębiorstwa są najczęściej tworzonymi firmami w Polsce, ale również to właśnie ten sektor dotyka największy odsetek upadłości w pierwszych trzech latach ich działalności. Z każdym rokiem liczba firm, które znikają z rynku, jest coraz większa. W przeciwieństwie do rynków większości krajów unijnych sektor MŚP w Polsce jest bardzo rozdrobniony. Wiele firm z tego sektora jest przedsiębiorstwami rodzinnymi, mającymi stare struktury. Tabela 1. Najważniejsze bariery rozwojowe przedsiębiorstw sektora MŚP w ujęciu procentowym w latach 2009-2014 w Unii Europejskiej i Polsce (% wskazań MŚP) Bariery 2009 2011 2013 2014/Polska Dostępność klientów 29 24 24 20/34 Dostępność źródeł finansowania 17 15 15 13/10 Nasilająca się konkurencja 13 15 15 15/13 Dostępność wykwalifikowanej kadry 8 13 14 17/15 Koszty 9 12 14 12/12 Ograniczenia regulacyjne 6 8 12 16/15 Inne 15 10 7 7/1 Trudno powiedzieć 4 3 0 0/0 Źródło: opracowanie własne na podstawie [Survey on the access 2014, s. 142]. Bez wątpienia w ostatnich 2 dekadach małe i średnie przedsiębiorstwa działające na polskim rynku osiągnęły sukces. Istotna część z nowo utworzonych po roku 1990 firm dzięki inwencji, przedsiębiorczości i determinacji ich założycieli osiągnęła wielomilionowe przychody. Sporą część firm z tego sektora można zaklasyfikować do średnich, a nawet dużych. Otwarcie na rynki zagraniczne stymuluje ich dalszy rozwój. Jednak diagnoza sytuacji MŚP wskazuje nadal na wiele problemów koniecznych do rozwiązania. Z badań przeprowadzonych przez Komisję Europejską, zaprezentowanych w tab. 1, wynika, iż największą barierą rozwojową (z punktu widzenia ogółu przedsiębiorstw zarówno UE, jak i polskich) była dostępność klientów. Problem kosztów prowadzenia działalności także został podkreślony przez polskich i unijnych przedsiębiorców. Niższe koszty działalności (głównie niższe koszty pracy) dawały przez
330 Patrycja Krawczyk wiele lat możliwość uzyskania przewagi konkurencyjnej polskim przedsiębiorstwom. Znaczny odpływ wykwalifikowanej i niewykwalifikowanej siły roboczej po otwarciu europejskiego rynku pracy dla Polski skutkuje spadkiem bezrobocia, a nawet niedoborem kadr. Utrzymywanie niskich kosztów pracy nie jest już możliwe. Polskie przedsiębiorstwa, szczególnie te z sektora MŚP, muszą przejść od zwykłego cięcia kosztów do optymalizacji kosztów. 3. Optymalizacja kosztów W globalnej gospodarce rynkowej efektywne zarządzanie kosztami stanowić może o sukcesie bądź porażce przedsiębiorstwa. Literatura oraz uregulowania prawne w szerokim zakresie określają pojęcie kosztów. Najczęściej definiujemy koszty jako wyrażone w pieniądzu lub jego ekwiwalentach wykorzystanie zasobów związanych z prowadzoną działalnością w celu osiągnięcia w bieżącym lub przyszłym okresie korzyści dla organizacji [Biadacz 2011, s. 47]. Natomiast zarządzanie kosztami obejmuje wszystkie działania sterujące, które służą wczesnemu i antycypującemu wpływaniu na strukturę kosztów przedsiębiorstwa oraz prowadzą do obniżenia poziomu kosztów w celu osiągnięcia trwałej przewagi konkurencyjnej [Zyznarska- -Dworczak 2011]. Na zagadnienie kosztów w przedsiębiorstwie należy patrzeć szeroko, nie można ich traktować jako zła koniecznego, lecz muszą być traktowane jako element generujący przychodowy strumień przepływów pieniężnych. Podejmowane cięcie kosztów jest często przyczyną istotnego zmniejszenie potencjału przedsiębiorstwa. Dzieje się tak, ponieważ kierownictwo zamiast koncentrować się na długoterminowym usprawnieniu, w większości traktuje redukcję kosztów jako krótkoterminowe działanie. Celem przedsiębiorstwa nie powinna być jednorazowa inicjatywa ukierunkowana na redukcję kosztów. Należy skupić uwagę na bardziej efektywnym zarządzaniu modelem biznesowym i organizacyjnym w celu uzyskania trwałego obniżenia kosztów, czyli optymalizacji kosztów. Podstawą optymalizacji kosztów jest koncentracja na czynnikach kosztotwórczych, a nie na samych kosztach. Przedsiębiorstwa zainteresowane optymalizacją kosztów powinny stosować całościowe podejście do funkcji i procesów biznesowych w celu wskazania potencjalnych braków wydajności obszarów wymagających usprawnień. Zamiast koncentrować się na samym poziomie kosztów, należy zidentyfikować czynniki kształtujące i warunkujące koszty. Tak, jak każdy proces zarządzania, tak i optymalizację kosztów można podzielić na etapy (zob. rys. 1). Rezultatem długofalowego programu optymalizacji kosztów jest m.in. zwiększenie efektywności, zmniejszenie kosztów, poprawa jakości i poziomu obsługi klienta, jak również minimalizacja ryzyka. Mimo że zarządzający powinni zidentyfikować i zrozumieć czynniki kosztotwórcze w celu wprowadzenia poprawnych
Optymalizacja kosztów jako współczesny priorytet sektora MŚP w Polsce 331 Rejestracja i klasyfikacja kosztów Identyfikacja czynników kosztotwórczych Projektowanie zmian Wprowadzenie zmian Monitorowanie wprowadzonych zmian Rys. 1. Etapy optymalizacji kosztów Źródło: opracowanie własne na podstawie [Karmańska 2007]. i trwałych zmian, wymagania stawiane przez realia codziennej działalności sprawiają, że niewielu z nich przyjmuje takie całościowe podejście [Raport KPMG 2009]. Optymalizacja ma na celu poprawę zarządzania przedsiębiorstwem i zwiększenie jego konkurencyjności. Prowadzi do zidentyfikowania obszarów wymagających optymalizacji (systemy informatyczne, czas pracy, wykorzystanie outsourcingu). Sprzyja przeprowadzeniu niezbędnych zmian w organizacji, pozwala przeprowadzić analizę ex post wprowadzonych usprawnień. 4. Implementacja optymalizacji kosztów na gruncie sektora MŚP w Polsce Istotnym elementem zarządzania przedsiębiorstwem jest optymalizacja kosztów prowadzenia działalności gospodarczej. Osoby prowadzące mikro-, małe lub średnie przedsiębiorstwa dopiero zaczynają zauważać potrzebę wprowadzenia tego procesu wsparcia w zarządzaniu aktywami i pasywami. Kryzys gospodarczy z 2009 roku stał się dla polskich przedsiębiorstw inspiracją do racjonalizowania wydatków. W tym okresie 66% przedsiębiorstw było w trakcie realizacji jakiegoś programu optymalizacji kosztów, a 46% planowało uruchomienia takiego programu w najbliższym czasie [Deloitte 2009].
332 Patrycja Krawczyk Z badań przeprowadzonych przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości wynika, że ponad 60% przedsiębiorców z sektora MŚP deklaruje, że nie prowadzi żadnych działań ukierunkowanych na optymalizację kosztów prowadzonej działalności gospodarczej przy wykorzystaniu zewnętrznych doradców czy też bez takiej pomocy [PARP 2012]. Dla tych, którzy takie działania prowadzili, najważniejszym impulsem do podjęcia optymalizacji kosztów był spadek zyskowności, który jest zwiastunem pojawiających się na horyzoncie problemów. Optymalizacja kosztów jest często reakcją na problemy firmy i w związku z tym przedsiębiorcy szukają szybkich i doraźnych recept, które poprawią pogarszający się poziom zyskowności. Przedsiębiorcy rzadko podejmują próbę zmiany funkcjonowania (modelu biznesowego) całej organizacji podczas optymalizacji kosztów. Głównym sposobem stosowanym przez przedsiębiorców jest ograniczanie kosztów rodzajowych. MŚP rozumieją istotę i sens podejścia kompleksowego i strategicznego, jednak nie zawsze je stosują. Odpowiedzi na pytania o zrozumienie uwarunkowań i korzyści wprowadzania kompleksowej optymalizacji kosztów w przedsiębiorstwie wśród przedsiębiorców to potwierdzają: 84% przedsiębiorców uważa, że skuteczna optymalizacja kosztów wymaga zaangażowania całego przedsiębiorstwa, a 78% wiąże optymalizację kosztów z uzyskiwaniem długoterminowej przewagi konkurencyjnej na rynku. Słabe efekty optymalizacji struktury kosztów prowadzenia działalności gospodarczej wynikają z wielu barier organizacyjnych, osobowych czy nawet technologicznych, do których zaliczamy: nieodpowiednie procesy napędzające redukcję kosztów, brak przejrzystości kosztów całej organizacji, zbyt dużą koncentrację na unikaniu kosztów, słabą realizację programów zmniejszania kosztów, za mało zachęt do nagradzania oszczędnego zarządzania kosztami, trudność w pomiarze oszczędności, strukturę organizacyjną niesprzyjającą efektywności kosztowej, zbyt wiele sprzecznych projektów, opór pracowników, niedobory IT. Przedsiębiorstwo, dokonując optymalizacji kosztów, może obrać dwie drogi. Pierwszy sposób to samodzielne podjęcie wprowadzenia procesu zaprezentowanego na rys. 1, drugi to skorzystanie z usług specjalistycznych firm doradczych. Prawdopodobieństwo skorzystania z usługi optymalizacji kosztów rośnie wraz z wielkością przedsiębiorstwa. Jednak bardzo mała grupa przedsiębiorstw spośród MŚP jest zdecydowana na poszukiwanie takiej usługi: 6,5% mikro-, 7,8% małych i 8% średnich [PARP 2012]. Oferta usługodawców jest skierowana do większych firm. Firmy świadczące usługi optymalizacji kosztów nie kierują swojej oferty do firm małych i średnich 99% przedsiębiorstw z sektora MŚP nie otrzymało nigdy takiej oferty. Barierą też jest cena usługi.
Optymalizacja kosztów jako współczesny priorytet sektora MŚP w Polsce 333 Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach Krajowego Systemu Usług 1 wypracowała standard usługi optymalizacji kosztów działalności gospodarczej uwzględniający specyficzne potrzeby sektora MŚP. Usługa optymalizacji kosztów składa się z trzech etapów. W pierwszym etapie następuje rozpoznanie potrzeb w zakresie podatkowym, prawnym, rachunkowym i finansowym przedsiębiorstwa. W drugim etapie prowadzony jest audyt zarządzania finansami przedsiębiorstwa, a następnie doradca przygotowuje Strategię optymalizacji kosztów prowadzenia działalności gospodarczej. W trzecim etapie usługi optymalizacji kosztów przedsiębiorca przeprowadza procedurę wdrożenia rekomendacji, korzystając ze stałego wsparcia doradcy [www.ksu.parp.gov.pl/pl/oferta_ksu/optymalizacja_kosztow]. Podjęcie procesu optymalizacji we własnym zakresie może być alternatywą dla przedsiębiorstw MŚP. W tym zakresie wspierają zarządzających nowe specjalistyczne oprogramowania IT czy specjalistyczne kursy i szkolenia. Proces taki będzie tańszy, a wnioski i zalecenia równie cenne jak te wypracowane przez specjalistyczne biura czy kancelarie doradcze. W przypadku, kiedy osoba (grupa osób) opracowująca program optymalizacji kosztów nie ma wystarczającej wiedzy z określonej dziedziny, można zlecić analizę wybranego obszaru kosztotwórczego na zewnątrz. Przykładem takich obszarów jest audyt podatkowy czy optymalizacja kosztów pracy, optymalizacja poziomu zapasów, optymalizacja kosztów powierzchni magazynowych i wiele innych, w zależności od profilu działalności. 5. Zakończenie Priorytetami biznesowymi dla kadry menedżerskiej polskich i globalnych firm jest zmiana zarządzania działalnością operacyjną w celu poprawy efektywności kosztowej. Dostrzega to także sektor MŚP w Polsce. Sukcesu wielu mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw po roku 1989 nie można podważyć, zwycięsko przeszły one okres kryzysu gospodarczego po 2009 roku. Przez długi czas osiągały przewagę konkurencyjną dzięki niższym kosztom działalności. Jednak dzisiejsze realia gospodarcze stawiają przed nimi kolejne wyzwania. Trzeba zatem wejść na kolejny poziom rozwoju gospodarczego. Optymalizacja kosztów nie jest pojęciem tożsamym z oszczędnościami. Z całą pewnością oszczędności pozytywnie wpływają na optymalizację kosztów, mogą jednak skutkować spadkiem jakości świadczonych usług i utratą klientów. Co wię- 1 Krajowy System Usług to sieć współpracujących podmiotów, które wspierają rozwój przedsiębiorczości w Polsce. W ośrodkach KSU przedsiębiorcy mogą skorzystać z usług doradztwa biznesowego w zakresie innowacji, ochrony środowiska, zarządzania finansami, zarządzania energią, wykorzystania technologii informacyjnych, marketingu i sprzedaży produktów przetwórstwa rolno- -spożywczego. Ponadto przedsiębiorcy mogą liczyć na pomoc w uzyskaniu pożyczki lub poręczenia. Wszystkie ośrodki współpracujące z Polską Agencją Rozwoju Przedsiębiorczości w ramach KSU działają na podstawie wypracowanych standardów usług, dzięki czemu przedsiębiorca otrzymuje usługę najwyższej jakości.
334 Patrycja Krawczyk cej, trzeba sobie również uświadomić, że optymalizacja kosztów może spowodować wzrost kosztów. Wprowadzenie rozwiązań optymalizujących koszty przez przedsiębiorstwa z sektora MŚP jest zjawiskiem świadczącym o coraz większej dojrzałości rynkowej tego typu podmiotów. Literatura Biadacz R., 2011, Rachunek kosztów wybrane zagadnienia teoretyczne, Wydawnictwo Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej, Częstochowa. Deloitte, 2009, Czas cięć. Szukanie oszczędności w polskich firmach trendy optymalizacji kosztów w Polsce, Warszawa. Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2014 roku, 2015, GUS, Warszawa. Karmańska A., 2007, Zarządzanie kosztami przedsiębiorstwa, [w:] Zarządzanie kosztami jakości, logistyki, innowacji, ochrony środowiska a rachunkowość finansowa, red. A. Karmańska, Wydawnictwo Difin, Warszawa. PARP, 2012, Usługa optymalizacji kosztów prowadzenia działalności gospodarczej dla małych i średnich przedsiębiorstw. Raport końcowy, Warszawa. Raport KPMG, 2009, Redukcja kosztów doraźna potrzeba czy długofalowe działanie? Jak polskie przedsiębiorstwa podchodzą do optymalizacji kosztów, Warszawa. Raport KPMG, 2012, Succeeding in a changing world, Warszawa. Survey on the access to finance of enterprises (SAFE) Analytical Report 2014, European Commission, 2014. Ustawa z dnia 29.09.1994 r. o rachunkowości, Dz.U. 1994, nr 121, poz. 591. www.ksu.parp.gov.pl/pl/oferta_ksu/optymalizacja_kosztow [dostęp: 10.03.16]. www.mg.gov.pl [dostęp:12.02.16]. www.stat.gov.pl [dostęp: 13.02.16]. Zyznarska-Dworczak B., 2011, Analiza roli zarządzania kosztami podmiotów gospodarczych w zglobalizowanym świecie gospodarczym, [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 640, Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia nr 38, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.