Informacje z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału Banku Spółdzielczego w Łasinie według stanu na dzień 31.12.2014 roku

Załącznik nr 1 do uchwały nr 46/2015 Zarządu BS w Łasinie z dnia 16.07.2015 r. Informacje z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału Banku Spółdzielczego w Łasinie według stanu na dzień 31.12.2014 roku Niniejsza Informacja stanowi realizację Polityki informacyjnej z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału Banku Spółdzielczego w Łasinie, wprowadzonej uchwałą Zarządu nr 28/2012 z dnia 27.06.2012 r. oraz zatwierdzonej uchwałą Rady Nadzorczej nr 19/2012 z dnia 03.07.2012 r.. Część I. Informacje ogólne 1. Bank Spółdzielczy w Łasinie z siedzibą w Łasinie, ul. Odrodzenia Polski 5, 86320 Łasin przedstawia informacje o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczące adekwatności kapitałowej wg stanu na dzień 31.12.2014 r. 2. W 2014 r. BS w Łasinie prowadził działalność poprzez: LP PLACÓWKA ADRES 1 Centrala w Łasinie 86320 Łasin ul. Odrodzenia Polski 5 2 Oddział w Świeciu n/osą 86341 Świecie n/osą 3 Oddział w Grudziądzu 86300 Grudziądz ul. Młyńska 6 4 Punkt Kasowy w Radzyniu Chełmińskim 87220 Radzyń Chełm. ul. Plac Towarzystwa Jaszczurczego 15 5 Punkt Kasowy w Grucie 86330 Mełno, Gruta 84 6 Punkt Kasowy w Rogoźnie 86318 Rogóźno 7 Punkt Kasowy w Grudziądzu 8 Punkt Kasowy w Grudziądzu 9 Punkt Kasowy w Grudziądzu Starostwo Powiatowe ul. Małomłyńska 1, 86300 Grudziądz Urząd Gminy ul. Wybickiego 38, 86300 Grudziądz Powiatowy Urząd Pracy ul. Parkowa 22, 86300 Grudziądz Działalność operacyjna prowadzona była również za pośrednictwem banku internetowego. Bank Spółdzielczy w Łasinie na dzień 31.12.2014 r. nie posiadał udziałów w podmiotach zależnych nie objętych konsolidacją. 1

Część II. Informacje w zakresie celów i zasad polityki zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka obejmują: Zarządzanie ryzykiem w Banku realizowane jest w oparciu o opracowane w formie pisemnej i zatwierdzone przez Zarząd i Radę Nadzorczą wewnętrzne strategie i procedury, które odnoszą się do identyfikacji, pomiaru monitorowania i kontroli poszczególnych rodzajów ryzyka. Strategia zarządzania ryzykiem w Banku Spółdzielczym w Łasinie określa również podstawowe zadania organów Banku w tym zakresie. A. Rada Nadzorcza Banku: 1) zatwierdza Strategię działania Banku oraz zasady ostrożnego i stabilnego zarządzania Bankiem, obejmujące m.in. możliwy do zaakceptowania ogólny poziom ryzyka Banku, 2) zatwierdza procedury dotyczące procesów: a) szacowania kapitału wewnętrznego, b) planowania i zarządzania kapitałowego, 3) zatwierdza strukturę organizacyjną Banku, zawartą w Regulaminie organizacyjnym, dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego ryzyka, 4) zatwierdza zasady polityki dotyczącej zmiennych składników wynagrodzeń, 5) zatwierdza plan pozyskania i utrzymania środków obcych stabilnych, 6) sprawuje nadzór nad zarządzaniem ryzykiem braku zgodności rozumianym jako skutki nieprzestrzegania przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez Bank standardów postępowania, a także zatwierdza założenia polityki Banku w zakresie ryzyka braku zgodności, ocenia efektywność zarządzania ryzykiem braku zgodności, 7) sprawuje nadzór nad zgodnością polityki Banku w zakresie podejmowania ryzyka ze Strategią działania i planem finansowym Banku, 8) zapewnia wybór członków Zarządu posiadających odpowiednie kwalifikacje do sprawowania wyznaczonych im funkcji, 9) sprawuje nadzór nad wprowadzeniem systemu zarządzania ryzykiem występującym w działalności Banku oraz ocenia adekwatność i skuteczność tego systemu, głównie poprzez zapoznawanie się z raportami i sprawozdaniami dotyczącymi oceny narażenia Banku na poszczególne rodzaje ryzyka (w tym ryzyka braku zgodności) i na ich podstawie dokonuje oceny stopnia efektywności i adekwatności zarządzania ryzykiem, 10) ocenia, czy działania Zarządu w zakresie kontroli nad działalnością Banku są skuteczne i zgodne z polityką Rady Nadzorczej. B. Zarząd Banku: 1) odpowiada za opracowanie, wprowadzenie oraz aktualizację pisemnych strategii oraz procedur dotyczących identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka w zakresie: a) systemu zarządzania ryzykiem, w tym ryzyka braku zgodności, b) systemu kontroli wewnętrznej, c) szacowania kapitału wewnętrznego, zarządzania i planowania kapitałowego, d) dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego, 2) odpowiada za skuteczność systemu zarządzania ryzykiem, w tym ryzykiem braku zgodności, systemem kontroli wewnętrznej, procesem szacowania kapitału wewnętrznego i dokonywaniem przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz za nadzór nad efektywnością tych procesów, 2

3) odpowiada za zorganizowanie skutecznego procesu oceny adekwatności kapitałowej i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz nadzór nad jego efektywnością, wprowadzając w razie potrzeby niezbędne korekty i udoskonalenia, 4) wprowadza zatwierdzoną przez Radę Nadzorczą strukturę organizacyjną dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego ryzyka, 5) wprowadza podział zadań realizowanych w Banku, który zapewnia niezależność funkcji pomiaru, monitorowania i kontrolowania ryzyka od działalności operacyjnej skutkującej podejmowaniem ryzyka przez Bank, 6) zatwierdza rodzaje limitów wewnętrznych oraz ich wysokość dostosowaną do akceptowanego przez Radę Nadzorczą ogólnego poziomu ryzyka Banku, 7) odpowiada za przejrzystość działań Banku, w szczególności za politykę informacyjną w zakresie działalności Banku, pozwalającą na ocenę skuteczności działania Rady Nadzorczej i Zarządu Banku w zakresie zarządzania Bankiem, monitorowania stanu bezpieczeństwa działalności Banku i za ocenę sytuacji finansowej Banku, 8) zapewnia zgodność działania Banku z obowiązującymi przepisami prawa, 9) zapewnia, że Bank prowadzi politykę służącą zarządzaniu wszystkimi istotnymi rodzajami ryzyka w działalności Banku i posiada procedury w tym zakresie, 10) odpowiada za opracowanie, wprowadzenie oraz aktualizację polityki zmiennych składników wynagrodzeń, 11) uwzględnia rezultaty badań prowadzonych przez komórkę audytu wewnętrznego oraz biegłych rewidentów przy podejmowaniu decyzji w ramach zarządzania Bankiem, 12) przekazuje Radzie Nadzorczej, okresowe informacje przedstawiające w sposób rzetelny, przejrzysty i syntetyczny rodzaje i wielkość ryzyka w działalności Banku. Jednym z elementów informacji zarządczej jest raport z realizacji apetytu na ryzyko (zaprezentowany w postaci wskaźników ilościowych) przedstawiający zestawienie wykonania limitów dotyczących apetytu na ryzyko. C. Zespół ds. ryzyk bankowych: W procesie zarządzania ryzykiem bierze udział: Zespół ds. ryzyk bankowych, który realizuje zadania opisane w regulaminie funkcjonowania zespołu. Do zadań tych należą: 1) analiza aktywów i pasywów Banku, 2) analiza rachunku zysków i strat, 3) ocena stopnia wykonania planu finansowego Banku, 4) analiza podstawowych wskaźników ekonomicznych Banku, 5) analiza wymogów kapitałowych Bank, 6) ocena i prognozy kształtowania się ryzyka: a) kredytowego, w tym: koncentracji, ryzyka detalicznych ekspozycji kredytowych, ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, b) płynności, c) stopy procentowej, d) operacyjnego, w tym informatycznego, e) braku zgodności, 7) ocena nowych produktów bankowych, 8) ocena dostawców zewnętrznych, 9) opiniowanie nowych regulacji, 3

10) przeprowadzanie przeglądów: procesu szacowania kapitału wewnętrznego, regulacji wewnętrznych opsujących realizację procesów Banku, w tym procesów zarządzania ryzykiem, Polityki bezpieczeństwa informacji, Informacji zarządczej i naruszeń bezpieczeństwa informacji. 11) koordynacja procesu zarządzania ciągłością działania, weryfikacja wyników BIA 1 12) weryfikacja ogłoszonych przez Bank informacji o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczącym adekwatności kapitałowej, 13) inne zlecone przez Zarząd Banku. D. Kierownicy komórek organizacyjnych, pozostali pracownicy: 1) W ramach procesu zarządzania ryzykiem kierownicy komórek organizacyjnych Banku i wyznaczone przez Zarząd osoby sprawują kontrolę w zakresie występujących ryzyk oraz oceniają ich poziom, zgodnie z przyjętymi regulacjami. 2) W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości i uchybień obniżających ocenę jakości zarządzania ryzykiem, kierownicy komórek organizacyjnych lub wyznaczeni przez Zarząd pracownicy zobowiązani są do bieżącego informowania o zaistniałych faktach nadzorującego te ryzyka członka Zarządu. Do podstawowych ryzyk, które podlegają szczególnemu nadzorowi, Bank zalicza: ryzyko kredytowe, ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej, ryzyko operacyjne. Strategie oraz procesy zarządzania tymi ryzykami w BS w Łasinie zostały przedstawione w poniższych adnotacjach. II.1. RYZYKO KREDYTOWE 1. Strategie zarządzania 1) Cele strategiczne w zakresie ryzyka kredytowego obejmują (wskazane cele obejmują ryzyko wynikające z wszystkich aktywów Banku): a) wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem kredytowym zapewniającego stabilny rozwój optymalnego jakościowo portfela kredytowego; b) dostarczanie Zarządowi Banku informacji o poziomie ryzyka kredytowego umożliwiających podejmowanie ostrożnościowych, zasadnych decyzji dotyczących działalności kredytowej Banku; c) utrzymywanie jakości portfela kredytowego Banku, wyrażonej udziałem kredytów zagrożonych w kredytach ogółem na poziomie nie wyższym od 5%; d) ograniczanie ryzyka utraty wartości aktywów, wynikającego z pozostałych (poza kredytami) aktywów Banku; 1 BIA analiza wpływu na biznes, 4

2) Bank realizuje cele strategiczne poprzez: a) stosowanie odpowiednich standardów zawartych w regulacjach kredytowych, w szczególności dotyczących oceny zdolności kredytowej klientów Banku oraz prowadzenia monitoringu kredytów; b) ustanawianie skutecznych i adekwatnych do ponoszonego ryzyka zabezpieczeń spłaty kredytów, w szczególności weryfikacja ich wartości i płynności, zarówno podczas oceny wniosku kredytowego, jak i w ramach prowadzonego monitoringu, ograniczanie ryzyka prawnego w procesie ustanawiania zabezpieczeń; c) utrzymywanie w bilansie Banku tylko portfeli aktywów o charakterze bankowym; d) utrzymywanie aktywów obciążonych najwyższym ryzykiem kredytowym, tj. portfela kredytów podmiotów niefinansowych na poziomie max 65% ich udziału w sumie bilansowej powiększonej o zobowiązania pozabilansowe udzielone dotyczące finansowania. 3) Ryzykiem kredytowym Banku należy zarządzać w dwóch aspektach: a) ryzyka pojedynczej transakcji; b) ryzyka portfela kredytowego. 2. Zadania organów Banku w zarządzaniu ryzykiem kredytowym: 1) Rada Nadzorcza która: a) w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny i nadzoruje wszystkie aspekty polityki zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku; b) zatwierdza cele strategiczne w zarządzaniu ryzykiem kredytowym, zawarte w obowiązującej w Banku strategii zarządzania ryzykiem; c) podejmuje decyzje kredytowe. 2) Zarząd: a) zatwierdza zasady zarządzania ryzykiem kredytowym; b) wyznacza osoby odpowiedzialne za opracowanie, wprowadzenie i aktualizację zasad zarządzania ryzykiem kredytowym; c) odpowiada za skuteczność zarządzania ryzykiem kredytowym; d) podejmuje decyzje kredytowe. 3) Członek Zarządu odpowiada za nadzór nad zarządzaniem ryzykiem kredytowym oraz za nadzór nad działalnością kredytową (handlową/operacyjną). 4) Zespół ds. ryzyk bankowych: a) opiniuje metody pomiaru i oceny portfelowego ryzyka kredytowego; b) opiniuje poziom limitów dla portfelowego ryzyka kredytowego; c) monitoruje i analizuje poziom portfelowego ryzyka kredytowego występującego w Banku; d) analizuje wpływ na ryzyko kredytowe: obecnej i przyszłej sytuacji na lokalnym rynku usług finansowych, sytuacji ogólnogospodarczej. 5) Stanowisko ds. ryzyk związanych z działalnością kredytową (będące komórką monitorującą ryzyko portfelowe),wykonuje zadania związane z: a) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem procedur kredytowych obejmujących zarządzanie wszystkimi aspektami ryzyka kredytowego, przygotowaniem propozycji zmian procedur dla Zarządu, a także zapewnienie zgodności procedur ze strategią działania Banku i strategią zarządzania ryzykiem; 5

b) analizowaniem wysokości przyjętych limitów oraz proponowaniem wysokości limitów; c) dokonywaniem pomiaru ryzyka; d) sporządzaniem raportów dla Zarządu i Rady Nadzorczej; 5) Stanowisko ds. windykacji kredytów (będące komórką monitorującą ryzyko pojedynczej transakcji) wykonuje zadania związane z: a) badaniem terminowości spłat kredytów; b) badaniem sytuacji ekonomicznofinansowej klienta; c) badaniem adekwatności przyjętych zabezpieczeń; d) prowadzi windykację oraz tworzy rezerwy. 6) Pracownicy jednostek organizacyjnych mający w zakresie czynności obsługę kredytów (będący komórką zarządzającą) odpowiadają w szczególności za: a) pozyskiwanie klientów; b) gromadzenie dokumentacji kredytowej do wniosku o kredyt; c) weryfikację danych o klientach; d) dokonywanie analizy zdolności i wiarygodności kredytowej, ocenę jakości i skuteczności zabezpieczenia i wydanie odpowiedniej rekomendacji decyzji kredytowej w ramach posiadanych uprawnień 2 ; e) przygotowanie umów kredytowych; f) uruchamianie kredytów; g) bieżący kontakt z klientem. Kompetencje kredytowe 1) Zarząd i Rada Nadzorcza podejmują decyzje kredytowe dotyczące zaangażowania członków Rady Nadzorczej, Zarządu, osób zajmujących kierownicze stanowiska w Banku oraz podmiotów powiązanym kapitałowo lub organizacyjnie z członkiem Rady Nadzorczej, Zarządu, osobą zajmującą kierownicze stanowisko w Banku, w zakresie przewidzianym odpowiednio ustawą Prawo bankowe lub Prawo spółdzielcze. 2) Wyróżnia się następujące poziomy decyzyjne: a) oddział Banku wniosek kredytowy złożony w oddziale podlega opiniowaniu przez pracownika kredytowego; decyzja zostaje podjęta w oddziale zgodnie z kompetencjami lub wniosek wraz z opinią pracownika kredytowego przekazywany jest na wyższy poziom decyzyjny; b) centrala Banku wniosek kredytowy złożony bezpośrednio w centrali Banku jest opracowywany i opiniowany przez pracownika kredytowego; decyzja zostaje podjęta zgodnie z kompetencjami lub wniosek wraz z opinią pracownika kredytowego przekazywany jest na wyższy poziom decyzyjny; c) Zarząd podejmuje decyzje w sprawach przygotowanych zgodnie z pkt a) lub b) bądź w sprawach zastrzeżonych wyłącznie do jego kompetencji; d) Rada Nadzorcza podejmuje decyzję w sprawach zastrzeżonych do jej kompetencji. 3) Ustalone kompetencje kredytowe odnoszą się do rodzaju produktu kredytowego oraz kwoty udzielanej ekspozycji kredytowej. 2 Czynności nie może dokonywać osoba, która przyjęła wniosek. W sytuacji, jeżeli pozyskaniem klienta oraz oceną wniosku kredytowego zajmowała się ta sama osoba, wymagana jest niezależna weryfikacja oceny wniosku przez inną osobę. 6

3. Zakres i rodzaj systemów raportowania i pomiaru ryzyka: 1) raporty sporządzane miesięcznie dla Zarządu: a) raport z analizy ryzyka kredytowego i wnioski z analizy, b) raport z przeprowadzonego badania portfela kredytowego i ustalonych limitów zaangażowań, c) raport z przestrzegania limitów ograniczających poziom ryzyka koncentracji, d) analiza struktury kredytów, e) średnie stany kredytów, 2) raporty sporządzane kwartalnie dla Zarządu: a) raport z analizy ryzyka kredytowego i wnioski z analizy, w tym: z ryzyka koncentracji, EKZH, DEK. b) raport z realizacji ustalonego przez Radę Nadzorczą apetytu na ryzyko wyrażonego wskaźnikami ilościowymi, c) raport z przestrzegania limitów ograniczających poziom ryzyka koncentracji, d) raport z ryzyka DEK, e) raport z ryzyka EKZH, f) wykaz ekspozycji kredytowych restrukturyzowanych, przekazanych do windykacji, ekspozycji kredytowych, w których zakończono proces windykacji, g) wykaz ekspozycji kredytowych, w których dokonano odstępstw od przyjętych standardów postępowania, h) analiza struktury kredytów, i) informacja o kredytach zagrożonych i pod obserwacją. 3) Raporty sporządzane rocznie dla Zarządu: a) testy warunków skrajnych, b) analiza struktury kredytów, c) struktura aktywów Banku analiza historyczna za okres 2 lat; 4) raporty sporządzane kwartalnie dla Rady Nadzorczej: a) informacja o kredytach zagrożonych, 5) raporty sporządzane półrocznie dla Rady Nadzorczej: a) raport z analizy ryzyka kredytowego, koncentracji, DEK, EKZH praz wnioski z analizy, w tym realizacja ustalonego przez Radę Nadzorczą apetytu na ryzyko, 6) raporty sporządzane rocznie dla Rady Nadzorczej: a) raport z analizy ryzyka kredytowego, koncentracji, DEK, EKZH oraz wnioski z analizy, w tym testy warunków skrajnych (wrażliwości i makroekonomiczne). 4. Zabezpieczenia i ograniczenia ryzyka oraz procesy monitorowania skuteczności zabezpieczeń i metod ograniczenia ryzyka. 1) W celu ograniczania ryzyka kredytowego w Banku podejmowane są następujące działania: a) określenie polityki kredytowej; b) dywersyfikacja portfela kredytowego; c) ocena zdolności kredytowej klienta; d) restrukturyzacja i windykacja należności nieregularnych; e) przegląd wszystkich należności i innych aktywów oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych oraz właściwa ich klasyfikacja. 2) Bank wprowadza odpowiednie do skali i złożoności działalności limity wewnętrzne ograniczające poziom ryzyka: 7

a) limity determinujące strukturę kredytów ogółem: L.p. 1 2 3 Rodzaj portfela kredytowego Podmioty gospodarcze Jednostki Samorządu Terytorialnego Osoby fizyczne Kredyty inwestycyjne Kredyty obrotowe Kredyty na działalność gospodarczą związaną z rolnictwem Kredyty na pozarolniczą działalność gospodarczą Maksymalny udział w portfelu kredytowym 90 % portfela kredytowego ogółem 35 % portfela kredytowego ogółem 20 % portfela kredytowego ogółem 80 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych 45 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych 95 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych 25 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych Lp. SEKTOR Maksymalny udział w obligu kredytowym 1. Podmioty gospodarcze 25 % 2. Rolnictwo indywidualne 75 % 3. Osoby prywatne 15 % 4. Pozostałe podmioty gospodarcze 15 % 5. Budżet 25 % b) limity determinujące maksymalne kwoty jednostkowe: L.p. Rodzaj ekspozycji kredytowej Maksymalna kwota jednostkowa (w tys. zł) 1 Kredyt na działalność gospodarczą 2.000 2 Kredyt preferencyjny na finansowanie działalności rolniczej i przetwórstwa rolnospożywczego: a) gospodarstwo rolne, 2.000 b) działy specjalne produkcji rolnej, 2.000 c) przetwórstwo rolnospożywcze. 2.000 3 Kredyt konsumencki 250 4 Kredyt mieszkaniowy 400 5 Kredyt konsolidacyjny 150 6 Pożyczka hipoteczna 250 7 Kredyt dla Jednostek Samorządu Terytorialnego 5.000 8 Pożyczka hipoteczna, której źródłem spłaty są dochody uzyskiwane z posiadanej lub nabywanej nieruchomości 250 9 Gwarancja lub poręczenie udzielone na zlecenie: a) podmiotu finansowego 300 b) podmiotu niefinansowego 300 c) Jednostek Samorządu Terytorialnego 300 8

c) limity wewnętrzne określające maksymalny okres kredytowania: L.p. Rodzaj ekspozycji kredytowej Maksymalny okres kredytowania (w latach) 3 Kredyty udzielane na cele mieszkaniowe 30 lat 4 Kredyt odnawialny w ROR 5 lat (z możliwością przedłużenia) 5 Kredyt odnawialny dopuszczalne saldo debetowe 10 lat (z możliwością przedłużenia) 6 Kredyt gotówkowy 5 lat 7 Kredyt okazjonalny 4 lata 8 Pożyczka bankowa do 15.000 zł od 15.100 do 45.000 zł od 45.100 do 80.000 zł 18 miesięcy 30 miesięcy 36 miesięcy 9 Kredyt w rachunku bieżącym Extra 3 lata Kredyty hipoteczne: 10 kredyty mieszkaniowe i konsolidacyjne, 30 lat kredyty konsumpcyjne zabezpieczone hipoteką, 10 lat pożyczki hipoteczne. 30 lat 11 Kredyt Dobry Plon 3 lata 12 Kredyt inwestycyjny bez dopłat 10 lat 13 Kredyt na zakup i montaż kolektorów słonecznych dla osób fizycznych, dla wspólnot mieszkaniowych. 5 lat 7 lat 14 Kredyt sezonowy 8 miesięcy 15 Podręczny kredyt obrotowy 36 miesięcy 16 Kredyt na skup i przechowywanie płodów rolnych 10 miesięcy 17 Kredyt inwestycyjny na zakup gruntów rolnych 15 lat 18 Kredyty unijne SGB Nie powinien przekraczać 5 lat d) limity wewnętrzne dotyczące udziału rodzaju kredytów w obligu kredytowym: Lp. Rodzaj kredytu Maksymalny udział w obligu kredytowym 1. Kredyty obrotowe i inwestycyjne na działalność gospodarczą 4060 % 2. Kredyty obrotowe w rachunku bieżącym 520 % 3. Kredyty konsumpcyjne 110 % 4. Pożyczki bankowe 06 % 5. Kredyty odnawialne w ROR 05 % 6. Kredyty preferencyjne z dopłatami ARiMR 2555 % 7. Kredyty mieszkaniowe 110 % 8. Kredyty studenckie 05 % 9. Gwarancje lub poręczenie udzielone na zlecenie do 10% funduszy własnych e) Wysokość limitów została określona na podstawie: historycznego kształtowania się struktury kredytów Banku, stopnia ryzyka związanego z poszczególnymi rodzajami ekspozycji kredytowych, wysokości rezerw celowych, które wystąpiłyby w przypadku maksymalnego wykorzystania limitu, strategicznych celów biznesowych Banku. Bank dopuszcza ustalenie wysokości limitu powyżej poziomu wynikającego z danych historycznych, jeżeli obszar ryzyka, który podlega limitowaniu generuje niski poziom ryzyka kredytowego. f) Bank posiada procedury dotyczące postępowania w przypadku przekroczenia limitów. 9

g) Raz w roku Bank przeprowadza weryfikację wielkości przyjętych limitów uwzględniającą czynniki makroekonomiczne oraz czynniki wewnętrzne, które zaistniały w Banku. II.2. RYZYKO PŁYNNOŚCI 1. Strategie zarządzania: 1) Cele strategiczne w zakresie ryzyka płynności obejmują: a) zapewnienie finansowania aktywów i terminowego wykonywania zobowiązań w toku normalnej działalności Banku lub w innych warunkach, które można przewidzieć, bez konieczności poniesienia straty; b) zapobieganie powstania sytuacji kryzysowej, zwłaszcza z powodu czynników wewnątrzbankowych oraz posiadanie aktualnego i skutecznego planu awaryjnego na wypadek wystąpienia takiej sytuacji. 2) Bank realizuje cele strategiczne poprzez: a) utrzymanie dotychczasowej struktury pasywów Banku, gdzie głównym źródłem finansowania aktywów są depozyty podmiotów niefinansowych oraz instytucji samorządowych; b) pozyskiwanie depozytów o możliwie długich terminach wymagalności, tak aby Bank mógł otwierać po stronie aktywnej pozycje o dłuższym horyzoncie czasowym; c) utrzymywanie na bezpiecznym poziomie nadzorczych miar płynności, przy jednoczesnym minimalizowaniu kosztów z tym związanych; (zapis dotyczący minimalizacji kosztów oznacza, że Bank nie powinien posiadać za dużej ilości środków płynnych, zwłaszcza w przypadku braku ich rentowności lub ponoszenia opłat), d) finansowanie kredytów przez depozyty stabilne (osad), nadwyżkę funduszy własnych nad majątkiem trwałym oraz długoterminowe (z terminem zapadalności pow. 1 roku) kredyty zaciągnięte w banku zrzeszającym przy jednoczesnym minimalizowaniu kosztów z tym związanych; e) utrzymywanie płynnościowej struktury bilansu na poziomie zapewniającym występowanie nadwyżki skumulowanych aktywów 3 nad skumulowanymi pasywami 4 w okresie do 1 roku oraz nadwyżki skumulowanych pasywów nad skumulowanymi aktywami w okresie powyżej 1 roku 5 ; f) zapewnienie globalnej wypłacalności Banku, oznaczającej posiadanie skumulowanej luki płynności (bez uwzględnienia zobowiązań pozabilansowych udzielonych i otrzymanych) na poziomie nieujemnym; (w praktyce oznacza to, że gdyby na dany moment Bank spieniężył wszystkie swoje aktywa to wystarczy środków na zaspokojenie wszystkich zobowiązań); g) dążenie do podnoszenia stabilności źródeł finansowania głównie poprzez pozyskiwanie środków od osób fizycznych po akceptowalnej cenie; h) identyfikacja wszelkich zagrożeń związanych z ryzykiem utraty płynności w zależności od stwierdzonego charakteru zagrożenia postępowanie według 3 Wraz ze zobowiązaniami pozabilansowymi otrzymanymi. 4 Wraz ze zobowiązaniami pozabilansowymi udzielonymi. 5 Kumulując aktywa i pasywa począwszy od ostatniego przedziału. 10

procedur awaryjnych określonych w obowiązujących w Banku zarządzania ryzykiem płynności. zasadach 2. Zadania organów Banku w zarządzaniu ryzykiem płynności: 1) Rada Nadzorcza która: a) w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny i nadzoruje wszystkie aspekty polityki zarządzania ryzykiem płynności w Banku; b) zatwierdza cele strategiczne w zarządzaniu ryzykiem płynności, zawarte w obowiązującej w Banku strategii zarządzania ryzykiem; c) ocenia adekwatność i skuteczność systemu zarządzania ryzykiem płynności na podstawie okresowej, syntetycznej informacji na temat poziomu ryzyka, na jakie narażony jest Bank. 2) Zarząd: a) zapewnia skuteczne działanie systemu zarządzania ryzykiem płynności; b) zatwierdza zasady zarządzania ryzykiem płynności; c) wyznacza osoby odpowiedzialne za opracowanie, wprowadzenie i aktualizację zasad zarządzania ryzykiem płynności, d) odpowiada za utrzymanie ryzyka płynności na poziomie nie przekraczającym poziomu akceptowalnego przez Radę Nadzorczą. 3) Zespół ds. ryzyk bankowych, który: a) opiniuje procedurę dotyczącą zasad zarządzania ryzykiem płynności; b) opiniuje poziom limitów; c) identyfikuje potrzeby zmian w polityce płynnościowej Banku; d) wydaje rekomendacje dla komórki zarządzającej mające na celu właściwe kształtowanie poziomu ryzyka płynności Banku; e) ocenia poziom ryzyka płynności Banku i wydaje rekomendacje Zarządowi. 4) Stanowisko ds. analiz i ryzyk bankowych będące komórką monitorującą ryzyko płynności, która podlega Wiceprezesowi Zarządu, wykonuje zadania związane z: a) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem procedury dotyczącej zasad zarządzeniem ryzykiem płynności oraz przygotowywaniem propozycji zmian procedury dla Zarządu, w tym weryfikowaniem i aktualizowaniem metod pomiaru ryzyka płynności oraz poziomu limitów; b) zgłaszaniem potrzeby zmian w polityce płynnościowej Banku; c) zapewnieniem zgodności niniejszej procedury ze strategią działania Banku i strategią zarządzania ryzykiem; d) proponowaniem wysokości przyjętych limitów; e) dokonywaniem pomiaru i monitorowaniem poziomu ryzyka, w tym płynności średnio i długoterminowej, przeprowadzaniem testów warunków skrajnych, pogłębioną analizą płynności długoterminowej; f) analizą wskaźników służących ocenie poziomu ryzyka płynności; g) monitorowaniem stopnia wykorzystania limitów; h) wyznaczaniem nadzorczych miar płynności; i) wyznaczaniem wskaźników LCR i NSFR; j) oceną poziomu ryzyka płynności; k) oceną nowych produktów bankowych w zakresie potencjalnego wpływu na ryzyko płynności, l) opracowywaniem scenariuszy sytuacji kryzysowych; m) sporządzaniem raportów dla Zarządu i Rady Nadzorczej. 11

5) Kierownik działu obsługi bieżącej i depozytów będący komórką zarządzającą ryzykiem płynności, która podlega Członkowi Zarządu, wykonuje zadania związane z: a) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem procedury dotyczącej zasad zarządzaniem ryzykiem płynności oraz przygotowywaniem propozycji zmian procedury dla Zarządu, w zakresie zarządzania płynnością dzienną, bieżącą i krótkoterminową; b) optymalnym zarządzaniem środkami Banku oraz wywiązywaniem się Banku z zawartych umów, w tym zagospodarowywaniem nadwyżek środków. 6) Pozostałe komórki lub osoby odpowiedzialne za: a) przygotowywanie danych do wyznaczania wskaźników LCR i NSFR; b) sporządzanie wykazu kredytów do ewentualnej odsprzedaży na potrzeby Planu awaryjnego; c) przekazywanie do komórki zarządzającej informacji niezbędnych do sporządzania prognozy przepływów pieniężnych. 3. Zakres i rodzaj systemów raportowania i pomiaru ryzyka: 1) sprawozdania sporządzane miesięcznie dla Zarządu: a) szczegółowe zestawienie wypływu środków i pozyskania środków w sytuacji awaryjnej, b) źródła finansowania działalności Banku, c) struktura i stabilność depozytów, d) zobowiązania pozabilansowe udzielone, e) zestawienie terminów płatności aktywów i pasywów i urealnione zestawienie terminów płatności aktywów i pasywów, f) analiza wskaźników, g) testy warunków skrajnych, h) maksymalny okres obsługi klientów Banku w sytuacji kryzysowej, i) przepływy środków pieniężnych, j) limit zapasu gotówki, k) zestawienie kalkulacji nadzorczych norm płynności, 2) sprawozdania sporządzanie kwartalnie dla Zarządu: a) zestawienie terminów płatności aktywów i pasywów luka dynamiczna, b) zestawienie terminów płatności aktywów i pasywów test warunków skrajnych, c) analiza stopnia realizacji planu pozyskania i utrzymania środków obcych stabilnych, d) raport z realizacji ustalonego przez Radę Nadzorczą apetytu na ryzyko wyrażonego wskaźnikami ilościowymi dot. ryzyka płynności, 3) sprawozdania sporządzanie rocznie dla Zarządu: a) testy warunków skrajnych testy scenariuszowe (makroekonomiczne), b) testy awaryjnego planu płynności, 4) sprawozdania sporządzone dla Zarządu w sytuacji ukształtowania się poziomu nadzorczych norm płynności poniżej obowiązujących limitów: a) zewnętrzne źródła regulowania płynności w sytuacji awaryjnej. 12

5) Sprawozdania sporządzane półrocznie dla Rady Nadzorczej: a) raport z analizy ryzyka płynności oraz wnioski z analizy w tym: realizacja ustalonego przez Radę Nadzorczą apetytu na ryzyko, 6) Sprawozdania sporządzane rocznie dla Rady Nadzorczej: f) raport z analizy ryzyka płynności oraz wnioski z analizy, w tym: testy warunków skrajnych (makroekonomiczne), pogłębiona analiza płynności długoterminowej. 4. Zabezpieczenia i ograniczenia ryzyka oraz procesy monitorowania skuteczności zabezpieczeń i metod ograniczenia ryzyka. Bank posiada opracowane procedury, opisujące przewidywane działania awaryjne w przypadku wystąpienia ryzyka utraty płynności. Plany awaryjne opracowane zostały na wypadek, gdyby rozwiązania normalne stosowane w bieżącym zarządzaniu płynnością okazały się bezskuteczne. Wszystkie przewidywane działania, środki i metody podlegają, w miarę potrzeb, weryfikacji przez komórkę monitorującą, Zespół ds. ryzyk bankowych i Zarząd oraz okresowej (przynajmniej raz do roku) weryfikacji dokonywanej w czasie przeglądu regulacji dotyczącej zasad zarządzania ryzykiem płynności. 1) Scenariusze sytuacji kryzysowej a) Komórka monitorująca określa scenariusze związane z ustalaniem maksymalnego okresu obsługi klientów Banku w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej, związanej z zagrożeniem utraty płynności. b) Maksymalny okres obsługi klientów wyrażony jest w dniach operacyjnych i oznacza: zdolność Banku do obsługi gotówkowej klientów (realizacja zleceń poprzez kasy Banku), zdolność Banku do bezgotówkowej obsługi klientów (związanych z zapewnieniem rozliczeń dokonywanych za pośrednictwem Banku Zrzeszającego). c) Zestawienie maksymalnego czasu obsługi sporządzane jest w cyklach i analizowane przez Komórkę monitorującą. d) Podstawą wyznaczenia maksymalnego okresu obsługi klientów są następujące dane: wartości według stanu na dzień sporządzania analizy: podstawowej rezerwy płynności, uzupełniającej rezerwy płynności, wartości według maksymalnego stanu (wyrażonego w wartości bezwzględnej) za okres miesiąca, na koniec którego sporządzana jest analiza: maksymalne saldo dziennych wypłat gotówkowych w kasach Banku, maksymalne dzienne saldo obciążeniowe rachunku bieżącego z tytułu rozliczeń realizowanych za pośrednictwem Banku Zrzeszającego. e) Maksymalny okres obsługi klientów obliczany jest na podstawie pozycji określonych w ppkt. d) jako stosunek sumy stanu środków opisanych w ppkt. d) tiret pierwszy do sumy wartości określonej w ppkt. d) tiret drugi. f) W przypadku, gdy maksymalny okres obsługi klientów jest niższy niż 3 dni, Komórka monitorująca przedstawia analizę w celu podjęcia działań stabilizujących sytuację Banku. 13

2) Plany awaryjne a) Bank działając jako instytucja społecznego zaufania, musi być przygotowany do przezwyciężenia każdej z możliwych przyczyn powstania ryzyka utraty płynności. b) Płynność finansowa jest podstawowym wyznacznikiem bezpieczeństwa każdego Banku, mającym bezpośredni wpływ na wiarygodność i renomę całej instytucji. c) Wszelkie procedury, przewidywane działania awaryjne, muszą być szczegółowo ustalone jeszcze przed faktycznym wystąpieniem ryzyka utraty płynności; ponadto ustalone winny być imienne wykazy aktywów o przewidywanym terminie upłynniania wraz z oceną ewentualnych kosztów realizacji tych działań. d) Plany awaryjne opracowane zostały na wypadek, gdyby rozwiązania normalnie stosowane w bieżącym zarządzaniu płynnością okazały się bezskuteczne. e) Wszystkie przewidywane działania, środki i metody podlegają, w miarę potrzeb, okresowej weryfikacji przez komórkę monitorującą, Zespół ds. ryzyk bankowych i Zarząd oraz okresowej (przynajmniej raz w roku) weryfikacji dokonywanej w czasie przeglądu regulacji dotyczącej zarządzania ryzykiem płynności. f) W miarę ujawniania się nowych zagrożeń dla zachowania prawidłowej płynności Banku, muszą być na bieżąco dopracowywane adekwatne warianty ich przezwyciężania (na niezidentyfikowane dziś zagrożenia). g) Wszyscy pracownicy Banku zobowiązani są do bezwzględnego stosowania planów awaryjnych, o których mowa w zasadach zarządzania ryzykiem płynności, szczególnie w zakresie raportowania o zagrożeniach oraz awaryjnego pozyskiwania środków w celu utrzymania płynności. h) Kierownicy komórek i jednostek organizacyjnych Banku powinni posiadać rozeznanie o dużych (lub wpływowych) klientach uważanych za najbardziej skłonnych do wycofania się ze współpracy z Bankiem lub ograniczenia rozmiarów tej współpracy, w sytuacjach kryzysowych. Winni utrzymywać ścisły kontakt z pożyczkodawcami i dużymi deponentami w okresach względnego spokoju, gdyż łatwiej będzie wtedy uzyskać dostęp do środków w nagłych wypadkach. i) Komórka zarządzająca zobowiązana jest do ustalenia imiennego wykazu pracowników odpowiedzialnych za poszczególne zagadnienia ujęte w niniejszych planach awaryjnych. Wykaz ten powinien zawierać nazwiska osób upoważnionych do podejmowania decyzji w imieniu Banku wraz ze sposobem natychmiastowego skontaktowania się z tymi osobami (numery telefonów kontaktowych). 3) I stopień sytuacji kryzysowej a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki utraty (lub jej zagrożenia) możliwości regulowania zobowiązań z rachunku bieżącego w dniu bieżącym. Za niedobór uznaje się sytuację jednodniowego braku środków na rachunku bieżącym w Banku Zrzeszającym wystarczających do realizacji własnych zleceń obciążeniowych oraz obciążenia rachunku dokonywanego przez Bank Zrzeszający. b) W przypadku wystąpienia niedoboru Pracownik Komórki zarządzającej odpowiedzialny za śledzenie bieżącej płynności Banku przystępuje do realizacji planu awaryjnego, o którym mowa w niniejszej punkcie 3). c) Pracownik zgłasza niedobór środków na rachunku bieżącym członkowi Zarządu i przedstawia: 14

dokładny niedobór środków na rachunku bieżącym Banku z uwzględnieniem wartości gotówki z kas Banku dodatkowo odprowadzonych na rachunek bieżący w wysokości uzgodnionej przez członka Zarządu z kierownikami komórek i jednostek organizacyjnych Banku oraz wpływów z upłynnienia wyznaczonych aktywów, w sytuacji stwierdzenia dalszego niedoboru środków na rachunku bieżącym Banku, przedstawia propozycję wysokości zwiększenia limitu kredytu w rachunku bieżącym, o jaki należy wystąpić do Banku Zrzeszającego (np. pod zastaw zdeponowanych w tym Banku lokat terminowych). d) Pracownik, o którym mowa w ppkt. c), po uzyskaniu akceptacji członka Zarządu, przeprowadza transakcje mające na celu usunięcie zagrożenia braku płynności w dniu bieżącym. e) Przyjmuje się następującą kolejność upłynniania aktywów: obniżenie stanu środków pieniężnych w kasach, zerwanie lokat terminowych w Banku Zrzeszającym, pozostałe aktywa uznane za płynne. 4) II stopień sytuacji kryzysowej a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki przejściowej utraty płynności rozumianej jako ryzyko braku możliwości regulacji zobowiązań Banku w okresie do jednego miesiąca ustaloną m.in. na podstawie oceny kształtowania się wskaźników płynności. b) Po wykorzystaniu działań ustalonych w punkcie 3), realizuje się działania opisane w niniejszym punkcie 4). c) Pracownik komórki zarządzającej odpowiedzialny za kontrolę bieżącej płynności Banku, przedstawia członkowi Zarządu: prognozę przepływów pieniężnych oraz zestawienia płatności aktywów i pasywów na okres wystąpienia zagrożenia braku płynności płatniczej z uwzględnieniem ustalonego niedoboru środków na rachunku bieżącym, propozycję dotyczącą usunięcia braku płynności wraz z zestawieniem aktywów wyznaczonych do upłynnienia (w tym lokat terminowych proponowanych do zerwania przed terminem płatności oraz ewentualnych kredytów i pożyczek do sprzedaży) oraz pasywów do pozyskania (w tym kredytów z Banku Zrzeszającego) z uwzględnieniem ich wartości, kosztów tych operacji oraz wartości po pomniejszeniu o koszty operacji (realnych kwot przepływów gotówkowych). d) W celu odzyskania płynności w dłuższym okresie czasu jako podstawową zasadę przyjmuje się, pozyskanie dodatkowych środków w pierwszej kolejności bez dodatkowych zabezpieczeń, w następnej kolejności pod zastaw majątku ruchomego, a następnie nieruchomości. e) Pracownik, o którym mowa w ppkt. c) przeprowadza, zaakceptowane przez członka Zarządu, transakcje według kolejności przyjętej w zestawieniu, o którym mowa w ppkt. c). f) Członek Zarządu przedstawia przedmiotową sprawę na zwołanym w tym celu posiedzeniu Zespołu ds. ryzyk bankowych oraz na najbliższym posiedzeniu Zarządu. 5) III stopień sytuacji kryzysowej a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki możliwości wystąpienia strukturalnej utraty płynności rozumianej jako brak możliwości regulacji zobowiązań utrzymujący się w okresie powyżej 1 miesiąca. 15

b) Po wykorzystaniu środków i działań ustalonych w punktach 3) i 4), pracownik komórki zarządzającej odpowiedzialny za śledzenie płynności Banku przedstawia członkowi Zarządu przygotowaną prognozę zawierającą zestawienia terminów płatności aktywów i pasywów oraz prognozę przepływów pieniężnych na okres wystąpienia ryzyka braku płynności. c) Członek Zarządu przedstawia na zwołanym w tym celu posiedzeniu Zarządu kompleksową propozycję usunięcia ryzyka utraty płynności, opracowaną przy współudziale wszystkich kierowników komórek i jednostek organizacyjnych Banku, która winna uwzględniać w szczególności: prognozę pozyskania w krótkim okresie czasu dodatkowych pasywów poprzez: podwyższenie stóp procentowych produktów depozytowych oferowanych przez Bank, wprowadzenie nowych, atrakcyjnych produktów depozytowych, pozyskanie nowych deponentów; ograniczenie akcji kredytowej poprzez: zaostrzenie wymogów stawianych kredytobiorcom, podwyższenie stóp procentowych dla nowo udzielanych kredytów, wprowadzenie restrykcyjnych limitów zaangażowania w akcję kredytową, czasowe wstrzymanie udzielania nowych kredytów; prowadzenie działań w celu sprzedaży wierzytelności Banku; możliwość trwałego obniżenia niektórych dużych pozycji kosztów własnych Banku w relatywnie krótkim czasie; możliwość zasilenia przez dotychczasowych członków Banku oraz przez Bank Zrzeszający. d) Zarząd Banku podejmuje decyzje w sprawie wyboru i określenia kierunku działań mających na celu usunięcie ryzyka utraty strukturalnej płynności. e) Zarząd Banku może podjąć decyzje o upoważnieniu członka Zarządu do podejmowania kolejnych wiążących decyzji w zakresie utrzymania płynności Banku (w określonym przedziale czasowym i w umocowaniu określonym przez Zarządu). 6) Plan działań awaryjnych a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki pojawienia się zagrożenia utrzymania wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej zgodnie z obowiązującymi w Banku Zrzeszającym regulacjami kwota wymaganej rezerwy obowiązkowej winna być utrzymywana na stałym poziomie przez cały okres jej obowiązywania; sytuacja awaryjna może nastąpić, gdy Bank nie będzie mógł uzupełnić stanu na tym rachunku do poziomu wymaganego. b) Pracownik komórki zarządzającej odpowiedzialny za śledzenie bieżącej płynności Banku zobowiązany jest do stałego monitorowania stanu środków na rachunkach Banku, w tym na rachunku rezerwy obowiązkowej i utrzymywania na nim środków na poziomie wymaganym. c) W przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej, pracownik odpowiedzialny za śledzenie bieżącej płynności wnioskuje do członka Zarządu o podjęcie decyzji o sfinansowaniu niedoboru środków poprzez działania określone w punktach 34). d) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki pojawienia się w środkach masowego przekazu niekorzystnych informacji o Banku, zagrażających utratą płynności. 16

e) Wszyscy pracownicy Banku zobowiązani są do śledzenia wszystkich informacji w środkach masowego przekazu, a dotyczących Banku, a w przypadku pojawienia się informacji obniżającej poziom zaufania do Banku fakt ten należy zgłosić za pośrednictwem bezpośredniego przełożonego członkowi Zarządu. W uzgodnieniu z Zarządem, wiadomość ta podlega ocenie czy zgłoszona informacja będzie miała lub może mieć wpływ na bieżącą lub przyszłą sytuację finansową Banku. f) W przypadku uznania, że informacje te mogą pogorszyć wiarygodność lub sytuację finansową Banku, osoba z komórki zarządzającej odpowiedzialna za śledzenie bieżącej płynności Banku ustala, czy spowodują one obniżenie się stanu środków do poziomu niższego niż maksymalne ujemne saldo rozrachunków, odprowadzeń i zasileń w poprzednim kwartale. g) Członek Zarządu: ocenia możliwości realnego zabezpieczenia płynności Banku w najbliższych dniach oraz w dłuższym okresie czasu, podejmuje decyzje o ograniczeniu lokowania wpływających środków tylko do terminów overnight i ograniczeniu wypłat nowych kredytów w najbliższych dniach tak, aby środki płynne (lokaty typu O/N oraz gotówka i przewidywane wpływy z rozliczeń) były wyższe od depozytów niestabilnych, zależnie od oceny kształtowania się dalszej sytuacji podejmuje działania przewidziane w punktach 3) i 4), opracowuje i przekazuje dla Zarządu informację o przyczynach pojawienia się negatywnych informacji o Banku oraz o przewidywanych ich skutkach w długim okresie czasu wraz z projektem działań zmierzających do poprawy zaistniałej sytuacji i przywrócenia równowagi, opracowuje i przekazuje do odpowiednich redakcji, pisemną odpowiedź na informacje, zgodnie z przyjętymi ustaleniami, podejmuje ewentualnie inne uzgodnione działania. h) Zarząd równocześnie podejmuje działania w zakresie przekazania informacji wyjaśniających. i) Racjonalnie prowadzone kontakty z prasą i opinią publiczną mogą pozwolić Bankowi uniknąć rozpowszechnienia się szkodliwych pogłosek, które mogłyby wywołać paniczną reakcję wśród deponentów i inwestorów. 7) Plan działań awaryjnych w przypadku wystąpienia awarii systemów komputerowych a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki pojawienia się zakłóceń związanych z awariami systemów komputerowych i dotyczy przypadków zapowiadanych wcześniej możliwych trudności związanych z brakiem połączeń telekomunikacyjnych, brakiem zasileń energetycznych lub wyłączeniami systemów komputerowych powoduje to wstrzymanie wszelkich rozliczeń Banku, brak możliwości dokonywania zasileń placówek operacyjnych Banku w gotówkę, brak możliwości dokonania operacji na rachunku bieżącym. b) W przypadku zapowiedzi możliwości wystąpienia tych zakłóceń należy, wyprzedzająco: zgromadzić zapas gotówki do poziomu norm określonych przez Zarząd nie więcej jednak niż dopuszczalne normy bezpieczeństwa przechowywania wartości pieniężnych w kasach i pomieszczeniach skarbcowych, określonych odrębnymi przepisami; na okres przejściowy tj. do czasu ustąpienia zagrożeń 17

wskazanych wyżej, nie obowiązują dotychczasowe limity zapasu gotówki ustalone dla poszczególnych placówek operacyjnych Banku, zawiesić wszystkie transakcje bankomatowe, a zgromadzony tam dotychczas zapas gotówki przenieść do kas Banku, dokonać wszelkich zasileń dużych klientów Banku, w gotówkę jeszcze przed prognozowanym dniem wystąpienia tych zjawisk, nie dokonywać w tym okresie aż do odwołania, żadnych odprowadzeń nadwyżek gotówki do oddziałów Banku Zrzeszającego, z jednoczesnym zachowaniem większego bezpieczeństwa środków pozostających w kasach i skarbcach Banku, c) Przy ustalaniu planowanych stanów zapasu gotówki w poszczególnych placówkach operacyjnych Banku należy uwzględniać: analizę zwiększonego wycofywania gotówki przez klientów Banku, sytuację w rejonie działania oddziału oraz możliwości bezpiecznego przechowywania gotówki (w tym z uwzględnieniem ewentualnej konieczności zwiększenia, na okres przejściowy, kwoty ubezpieczenia zapasu gotówki), możliwości bezpiecznego transportu gotówki, decyzje o ewentualnych odprowadzeniach nadwyżek środków w placówkach operacyjnych Banku podejmuje Zarząd, zapewnić odpowiednią płynność bieżącą Banku na rachunku bieżącym, poprzez skrócenie pozycji długich środków lokowanych w Banku Zrzeszającym; ewentualne lokaty mogą dotyczyć, do czasu ustąpienia zagrożeń, tylko transakcji typu O/N, ograniczyć (lub wstrzymać) uruchamianie nowych kredytów w formie wypłaty gotówkowej. d) Awarie systemów w innych bankach powodują wzmożone wypłaty gotówkowe z kas Banku, przy jednoczesnym braku możliwości dokonywania zasileń w gotówkę z Banku Zrzeszającego, w związku z tym: zwiększone zostają transakcje bankomatowe; w przypadku utrzymywania się trudności z zaopatrzeniem w gotówkę należy ograniczyć (do czasowego zawieszenia włącznie) pobieranie prowizji za dokonywanie wpłat gotówkowych, winno to wpłynąć na zwiększenie napływu gotówki, na bieżąco dokonywane winny być przesunięcia gotówki pomiędzy poszczególnymi placówkami operacyjnymi Banku, bez jej odprowadzania do Banku Zrzeszającego. e) Odpływ środków z lokat terminowych spowodowany utratą zaufania, co do możliwości wypłaty gotówki w terminie późniejszym, może spowodować odpływ środków z Banku, stąd zakłada się: możliwość zwiększenia stóp procentowych dla przyjmowanych depozytów (uatrakcyjnienie oferty depozytowej), w sytuacji utrzymywania się nadal wzmożonych wypłat ograniczyć jednorazowe dzienne kwoty dokonywanych wypłat, wprowadzenie w umowach przyjmowania przez Bank lokat terminowych i terminowych lokat oszczędnościowych, większych sankcji za zerwanie lokaty np. obniżenie dotychczas naliczonych odsetek lub kary umowne. f) W przypadku niemożności ustalenia precyzyjnego salda na rachunku bieżącym Banku, na wniosek członka Zarządu może być czasowo wstrzymane przyjmowanie od klientów Banku wszelkich zleceń dotyczących rozrachunków międzybankowych. 18

g) W przypadku występowania trudności w dokonywaniu rozrachunków międzybankowych, należy wprowadzić ograniczenia w stosowanych sankcjach za opóźnienia w spłacie zobowiązań na rzecz Banku (poprzez np. czasowe odstąpienie od pobierania podwyższonych odsetek za zwłokę, wydłużenie okresów wyczekiwania na spłatę kredytów, w okresie przejściowym nie należy wysyłać monitów do Klientów). h) Ponadto, nawet w przypadku wystąpienia tylko jednego z przypadków opisanych w ppkt. c) i d), należy prowadzić szeroką akcję wyjaśniającą dla klientów (w tym również poprzez środki masowego przekazu), co do przejściowych skutków związanych z tymi problemami. i) W przypadku wystąpienia zachwiania płynności finansowej Banku obowiązuje w pierwszej kolejności procedura działań awaryjnych określona kolejno w punktach 3), 4), 6). j) W zakresie wewnętrznych działań w jednostkach organizacyjnych Banku należy: dokonać przed spodziewanym wystąpieniem zjawisk awaryjnych, zarchiwizowania na nośnikach magnetycznych (płytach CD, innych nośnikach) oraz w formie papierowych wydruków komputerowych wszystkich danych potrzebnych do oceny płynności Banku, w celu przygotowania się do ręcznego prowadzenia wyliczeń niezbędnych w pracach oraz sporządzania zleceń płatniczych, przygotować niezbędne formularze w formie papierowej w celu prowadzenia działalności bez użycia komputerowych metod analizy danych i sporządzania prognoz i wydruków, na wypadek braku łączności poprzez sieć dotychczas realizowaną (sieć telefonii stacjonarnej), odpowiedzialni pracownicy zaangażowani w realizację planów awaryjnych winni być wyposażeni w telefony sieci łączności komórkowej, w przypadku awarii systemu komputerowego podającego notowania ceny pieniądza w Banku Zrzeszającym, cenę zawieranych transakcji należy ustalać w rozmowie telefonicznej z Bankiem Zrzeszającym, w przypadku niemożności uzgodnienia takiej ceny należy czasowo wstrzymać zawieranie wszelkich transakcji terminowych powyżej 1 miesiąca, k) Zarząd ma prawo do określania indywidualnego czasu pracy (godzin rozpoczynania pracy) pracowników odpowiedzialnych za płynność Banku, z uwzględnieniem obowiązujących norm wynikający z kodeksu pracy i stosowanych w Banku regulaminów w tym zakresie. l) W przypadku znacznego i trwałego odpływu środków z Banku należy podjąć działania zmierzające w kierunku połączenia z innymi bankami, w celu zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w Banku depozytów oraz ograniczenia kosztów, poprawy organizacji, wzmocnienia kapitałów, zapewnienia płynności i umożliwienia lepszej ekspansji rynkowej. O wystąpieniu problemów płynnościowych należy powiadomić Bank Zrzeszający, a w sytuacji znacznych zagrożeń, za pośrednictwem Banku Zrzeszającego, również Komisję Nadzoru Finansowego. 8) Pozostałe elementy planu: a) Sytuacje kryzysowe wskazane wyżej mogą mieć znaczny wpływ na kondycję Banku i dlatego wymagają scentralizowanych działań w celu zminimalizowania ich oddziaływania na kształtowanie się płynności Banku. Dotyczy to zwłaszcza 19

działań w zakresie bezpieczeństwa obsługi techniczno informatycznej, które winny obejmować: zidentyfikowanie przyczyny wystąpienia sytuacji kryzysowej, ocenę skali zakłóceń w funkcjonowaniu Banku, uruchomienie szczegółowych instrukcji postępowania w sytuacjach kryzysowych, uruchomienia infrastruktury zastępczej, w tym: zastępcze źródło zasilania w energię elektryczną, rezerwową bazę danych, rezerwowy serwer informatyczny, zastępcze pomieszczenia, inne, wznowienie działalności operacyjnej na wypadek, gdyby sytuacja kryzysowa uniemożliwiła dostęp do obiektów bankowych lub źródeł informacji, przywrócenie procedur normalnego funkcjonowania, uaktualnienie procedur i planów działania w sytuacjach kryzysowych. b) Wystąpienie sytuacji kryzysowej obejmującej wyłącznie Bank lub też cały system bankowy wymaga ostrożnego oddziaływania na opinię publiczną, a zwłaszcza deponentów Banku. c) Działania informacyjne w ścisłej konsultacji z Zarządem winny obejmować: zamieszczenie uspokajających komunikatów w internecie, lokalnej prasie, radiu i telewizji, udzielanie wywiadów przez członków Zarządu dla prasy, spotkania członków Zarządu z członkami Rady Nadzorczej w celu wyjaśnienia zaistniałej sytuacji i powstrzymania wypływu środków, indywidualne spotkania członków Rady Nadzorczej, Zarządu oraz kadry kierowniczej z kluczowymi klientami Banku II.3. RYZYKO STOPY PROCENTOWEJ 1. Strategie zarządzania 1) Cele strategiczne w zakresie ryzyka stopy procentowej obejmują: a) optymalizację wyniku odsetkowego w warunkach zmienności rynkowych stóp procentowych; b) ograniczanie negatywnego wpływu zmian stóp procentowych poprzez doskonalenie narzędzi pomiaru i odpowiednie kształtowanie struktury aktywów i pasywów wrażliwych na zmiany stóp procentowych; c) utrzymywanie poziomu ryzyka w ramach ustanowionych limitów opisanych w wewnętrznej procedurze dotyczącej zasad zarządzania ryzykiem stopy procentowej. 2) Bank realizuje cele strategiczne poprzez: a) ograniczenie ryzyka stopy procentowej tylko do portfela bankowego i tylko do pozycji wynikających z produktów bilansowych; b) ograniczenie kwoty pozycji wrażliwych na zmiany stóp procentowych z terminami przeszacowania powyżej 1 roku do maksymalnie 10% sumy bilansowej; c) zmniejszanie ryzyka bazowego poprzez: 20