Informacje z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału Banku Spółdzielczego w Łasinie według stanu na dzień roku

Transkrypt

1 Załącznik nr 1 do Uchwały nr 38/2014 Zarządu BS w Łasinie z dnia r. Informacje z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału Banku Spółdzielczego w Łasinie według stanu na dzień roku Niniejsza Informacja stanowi realizację Polityki informacyjnej z zakresu profilu ryzyka i poziomu kapitału Banku Spółdzielczego w Łasinie, wprowadzonej uchwałą Zarządu nr 28/2012 z dnia r. oraz zatwierdzonej uchwałą Rady Nadzorczej nr 19/2012 z dnia r.. Część I. Informacje ogólne 1. Bank Spółdzielczy w Łasinie z siedzibą w Łasinie, ul. Odrodzenia Polski 5, Łasin przedstawia informacje o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczące adekwatności kapitałowej wg stanu na dzień r.. 2. W 2013 r. BS w Łasinie prowadził działalność poprzez: LP PLACÓWKA ADRES 1 Centrala w Łasinie Łasin ul. Odrodzenia Polski 5 2 Oddział w Świeciu n/osą Świecie n/osą 3 Oddział w Grudziądzu Grudziądz ul. Młyńska 6 4 Punkt Kasowy w Radzyniu Chełmińskim Radzyń Chełm. ul. Plac Towarzystwa Jaszczurczego 15 5 Punkt Kasowy w Grucie Mełno Gruta 84 6 Punkt Kasowy w Rogoźnie Rogóźno 7 Punkt Kasowy w Grudziądzu Starostwo Powiatowe ul. Małomłyńska 1 8 Punkt Kasowy w Grudziądzu Urząd Gminy ul. Wybickiego 38 9 Punkt Kasowy w Grudziądzu Powiatowy Urząd Pracy ul. Parkowa 22 Działalność operacyjna prowadzona była również za pośrednictwem banku internetowego. 3. Bank Spółdzielczy w Łasinie na dzień r. nie posiadał udziałów w podmiotach zależnych nie objętych konsolidacją. Część II. Informacje w zakresie celów i zasad polityki zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka obejmują: 1. Zarządzanie ryzykiem w Banku realizowane jest w oparciu o opracowane w formie pisemnej i zatwierdzone przez Zarząd i Radę Nadzorczą wewnętrzne strategie 1

2 i procedury, które odnoszą się do identyfikacji, pomiaru monitorowania i kontroli poszczególnych rodzajów ryzyka. Strategia zarządzania ryzykiem w Banku Spółdzielczym w Łasinie określa również podstawowe zadania organów Banku w tym zakresie. A. Rada Nadzorcza Banku: 1) zatwierdza Strategię działania Banku oraz zasady ostrożnego i stabilnego zarządzania Bankiem, obejmujące m.in. możliwy do zaakceptowania ogólny poziom ryzyka Banku, 2) zatwierdza procedury dotyczące procesów: a) szacowania kapitału wewnętrznego, b) planowania i zarządzania kapitałowego, 3) zatwierdza strukturę organizacyjną Banku, zawartą w Regulaminie organizacyjnym, dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego ryzyka, 4) zatwierdza zasady polityki dotyczącej zmiennych składników wynagrodzeń, 5) zatwierdza plan pozyskania i utrzymania środków obcych stabilnych, 6) sprawuje nadzór nad zarządzaniem ryzykiem braku zgodności rozumianym jako skutki nieprzestrzegania przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez Bank standardów postępowania, a także zatwierdza założenia polityki Banku w zakresie ryzyka braku zgodności, ocenia efektywność zarządzania ryzykiem braku zgodności, 7) sprawuje nadzór nad zgodnością polityki Banku w zakresie podejmowania ryzyka ze Strategią działania i planem finansowym Banku, 8) zapewnia wybór członków Zarządu posiadających odpowiednie kwalifikacje do sprawowania wyznaczonych im funkcji, 9) sprawuje nadzór nad wprowadzeniem systemu zarządzania ryzykiem występującym w działalności Banku oraz ocenia adekwatność i skuteczność tego systemu, głównie poprzez zapoznawanie się z raportami i sprawozdaniami dotyczącymi oceny narażenia Banku na poszczególne rodzaje ryzyka (w tym ryzyka braku zgodności) i na ich podstawie dokonuje oceny stopnia efektywności i adekwatności zarządzania ryzykiem, 10) ocenia, czy działania Zarządu w zakresie kontroli nad działalnością Banku są skuteczne i zgodne z polityką Rady Nadzorczej. B. Zarząd Banku: 1) odpowiada za opracowanie, wprowadzenie oraz aktualizację pisemnych strategii oraz procedur dotyczących identyfikacji, pomiaru, monitorowania i kontroli ryzyka w zakresie: a) systemu zarządzania ryzykiem, w tym ryzyka braku zgodności, b) systemu kontroli wewnętrznej, c) szacowania kapitału wewnętrznego, zarządzania i planowania kapitałowego, d) dokonywania przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego, 2) odpowiada za skuteczność systemu zarządzania ryzykiem, w tym ryzykiem braku zgodności, systemem kontroli wewnętrznej, procesem szacowania kapitału wewnętrznego i dokonywaniem przeglądów procesu szacowania i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz za nadzór nad efektywnością tych procesów, 3) odpowiada za zorganizowanie skutecznego procesu oceny adekwatności kapitałowej i utrzymywania kapitału wewnętrznego oraz nadzór nad jego efektywnością, wprowadzając w razie potrzeby niezbędne korekty i udoskonalenia, 2

3 4) wprowadza zatwierdzoną przez Radę Nadzorczą strukturę organizacyjną dostosowaną do wielkości i profilu ponoszonego ryzyka, 5) wprowadza podział zadań realizowanych w Banku, który zapewnia niezależność funkcji pomiaru, monitorowania i kontrolowania ryzyka od działalności operacyjnej skutkującej podejmowaniem ryzyka przez Bank, 6) zatwierdza rodzaje limitów wewnętrznych oraz ich wysokość dostosowaną do akceptowanego przez Radę Nadzorczą ogólnego poziomu ryzyka Banku, 7) odpowiada za przejrzystość działań Banku, w szczególności za politykę informacyjną w zakresie działalności Banku, pozwalającą na ocenę skuteczności działania Rady Nadzorczej i Zarządu Banku w zakresie zarządzania Bankiem, monitorowania stanu bezpieczeństwa działalności Banku i za ocenę sytuacji finansowej Banku, 8) zapewnia zgodność działania Banku z obowiązującymi przepisami prawa, 9) zapewnia, że Bank prowadzi politykę służącą zarządzaniu wszystkimi istotnymi rodzajami ryzyka w działalności Banku i posiada procedury w tym zakresie, 10) odpowiada za opracowanie, wprowadzenie oraz aktualizację polityki zmiennych składników wynagrodzeń, 11) uwzględnia rezultaty badań prowadzonych przez komórkę audytu wewnętrznego oraz biegłych rewidentów przy podejmowaniu decyzji w ramach zarządzania Bankiem, 12) przekazuje Radzie Nadzorczej, okresowe informacje przedstawiające w sposób rzetelny, przejrzysty i syntetyczny rodzaje i wielkość ryzyka w działalności Banku. Jednym z elementów informacji zarządczej jest raport z realizacji apetytu na ryzyko (zaprezentowany w postaci wskaźników ilościowych) przedstawiający zestawienie wykonania limitów dotyczących apetytu na ryzyko, wymienionych w załączniku do niniejszej Strategii. C. Zespół ds. ryzyk bankowych: 1) W procesie zarządzania ryzykiem bierze udział: Zespół ds. ryzyk bankowych, który realizuje zadania opisane w regulaminie funkcjonowania zespołu. Do zadań tych należą: a) analiza aktywów i pasywów Banku, b) analiza rachunku zysków i strat, c) ocena stopnia wykonania planu finansowego Banku, d) analiza podstawowych wskaźników ekonomicznych Banku, e) analiza wymogów kapitałowych Bank, f) ocena i prognozy kształtowania się ryzyka: kredytowego, w tym: koncentracji, ryzyka detalicznych ekspozycji kredytowych, ryzyka ekspozycji kredytowych zabezpieczonych hipotecznie, płynności, stopy procentowej, operacyjnego, braku zgodności, g) ocena nowych produktów bankowych, h) inne zlecone przez Zarząd Banku. 3

4 D. Kierownicy komórek organizacyjnych, pozostali pracownicy: 1) W ramach procesu zarządzania ryzykiem kierownicy komórek organizacyjnych Banku i wyznaczone przez Zarząd osoby sprawują kontrolę w zakresie występujących ryzyk oraz oceniają ich poziom, zgodnie z przyjętymi regulacjami. 2) W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości i uchybień obniżających ocenę jakości zarządzania ryzykiem, kierownicy komórek organizacyjnych lub wyznaczeni przez Zarząd pracownicy zobowiązani są do bieżącego informowania o zaistniałych faktach nadzorującego te ryzyka członka Zarządu. 2. Do podstawowych ryzyk, które podlegają szczególnemu nadzorowi, Bank zalicza: ryzyko kredytowe, ryzyko płynności, ryzyko stopy procentowej, ryzyko operacyjne. Strategie oraz procesy zarządzania tymi ryzykami w BS w Łasinie zostały przedstawione w poniższych adnotacjach. Ad RYZYKO KREDYTOWE 1. Strategie zarządzania 1) Cele strategiczne w zakresie ryzyka kredytowego obejmują (wskazane cele obejmują ryzyko wynikające z wszystkich aktywów Banku): a) wdrożenie systemu zarządzania ryzykiem kredytowym zapewniającego stabilny rozwój optymalnego jakościowo portfela kredytowego; b) dostarczanie Zarządowi Banku informacji o poziomie ryzyka kredytowego umożliwiających podejmowanie ostrożnościowych, zasadnych decyzji dotyczących działalności kredytowej Banku; c) utrzymywanie jakości portfela kredytowego Banku, wyrażonej udziałem kredytów zagrożonych w kredytach ogółem na poziomie nie wyższym od 5%; d) ograniczanie ryzyka utraty wartości aktywów, wynikającego z pozostałych (poza kredytami) aktywów Banku; 2) Bank realizuje cele strategiczne poprzez: a) stosowanie odpowiednich standardów zawartych w regulacjach kredytowych, w szczególności dotyczących oceny zdolności kredytowej klientów Banku oraz prowadzenia monitoringu kredytów; b) ustanawianie skutecznych i adekwatnych do ponoszonego ryzyka zabezpieczeń spłaty kredytów, w szczególności weryfikacja ich wartości i płynności, zarówno podczas oceny wniosku kredytowego, jak i w ramach prowadzonego monitoringu, ograniczanie ryzyka prawnego w procesie ustanawiania zabezpieczeń; c) utrzymywanie w bilansie Banku tylko portfeli aktywów o charakterze bankowym; d) utrzymywanie aktywów obciążonych najwyższym ryzykiem kredytowym, tj. portfela kredytów podmiotów niefinansowych na poziomie max 65% ich udziału 4

5 w sumie bilansowej powiększonej o zobowiązania pozabilansowe udzielone dotyczące finansowania 1. 3) Ryzykiem kredytowym banku należy zarządzać w dwóch aspektach: a) ryzyka pojedynczej transakcji; b) ryzyka portfela kredytowego 2. Zadania organów Banku w zarządzaniu ryzykiem kredytowym: 1) Rada Nadzorcza która: a) w ramach pełnionego nadzoru właścicielskiego dokonuje okresowej oceny i nadzoruje wszystkie aspekty polityki zarządzania ryzykiem kredytowym w Banku; b) zatwierdza cele strategiczne w zarządzaniu ryzykiem kredytowym, zawarte w obowiązującej w Banku strategii zarządzania ryzykiem; c) podejmuje decyzje kredytowe. 2) Zarząd: a) zatwierdza zasady zarządzania ryzykiem kredytowym; b) wyznacza osoby odpowiedzialne za opracowanie, wprowadzenie i aktualizację zasad, o których mowa w pkt 1; c) odpowiada za skuteczność zarządzania ryzykiem kredytowym; d) podejmuje decyzje kredytowe. 3) Zespół ds. ryzyk bankowych: a) opiniuje metody pomiaru i oceny portfelowego ryzyka kredytowego; b) opiniuje poziom limitów dla portfelowego ryzyka kredytowego; c) monitoruje i analizuje poziom portfelowego ryzyka kredytowego występującego w Banku; d) analizuje wpływ na ryzyko kredytowe: e) obecnej i przyszłej sytuacji na lokalnym rynku usług finansowych, f) sytuacji ogólnogospodarczej. 4) Stanowisko ds. ryzyk związanych z działalnością kredytową (będące komórką monitorującą ryzyko portfelowe),wykonuje zadania związane z: a) okresowym weryfikowaniem i aktualizowaniem procedur kredytowych obejmujących zarządzanie wszystkimi aspektami ryzyka kredytowego 2, przygotowaniem propozycji zmian procedur dla Zarządu, a także zapewnienie zgodności procedur ze strategią działania Banku i strategią zarządzania ryzykiem; wprowadzenie procedur odbywa się zgodnie z instrukcją dotyczącą wprowadzania w Banku regulacji wewnętrznych; b) analizowaniem wysokości przyjętych limitów oraz proponowaniem wysokości limitów; c) dokonywaniem pomiaru ryzyka; d) sporządzaniem raportów dla Zarządu i Rady Nadzorczej; 5) Stanowisko ds. windykacji kredytów (będące komórką monitorującą ryzyko pojedynczej transakcji) wykonuje zadania związane z: a) badaniem terminowości spłat kredytów; b) badaniem sytuacji ekonomiczno-finansowej klienta; c) badaniem adekwatności przyjętych zabezpieczeń; d) prowadzi windykację oraz tworzy rezerwy. 6) Pracownicy jednostek organizacyjnych mający w zakresie czynności obsługę kredytów (będący komórką zarządzającą) odpowiadają w szczególności za: 1 Definicja portfela została określona w zasadach zarządzania ryzykiem kredytowym. 2 wspólnie z Kierownikiem działu kredytów i Kierownikiem działu organizacji i samorządu, 5

6 a) pozyskiwanie klientów (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie); b) gromadzenie dokumentacji kredytowej do wniosku o kredyt (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie); c) weryfikację danych o klientach (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie); d) dokonywanie analizy zdolności i wiarygodności kredytowej, ocenę jakości i skuteczności zabezpieczenia i wydanie odpowiedniej rekomendacji decyzji kredytowej w ramach posiadanych uprawnień (z uwzględnieniem identyfikacji podmiotów powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie) 3 ; e) przygotowanie umów kredytowych; f) uruchamianie kredytów; g) bieżący kontakt z klientem. Kompetencje kredytowe 1) Zarząd i Rada Nadzorcza podejmują decyzje kredytowe dotyczące zaangażowania członków Rady Nadzorczej, Zarządu, osób zajmujących kierownicze stanowiska w Banku oraz podmiotów powiązanym kapitałowo lub organizacyjnie z członkiem Rady Nadzorczej, Zarządu, osobą zajmującą kierownicze stanowisko w Banku, w zakresie przewidzianym odpowiednio ustawą Prawo bankowe lub Prawo spółdzielcze. 2) Wyróżnia się następujące poziomy decyzyjne: a) oddział Banku wniosek kredytowy złożony w oddziale podlega opiniowaniu przez pracownika kredytowego; decyzja zostaje podjęta w oddziale zgodnie z kompetencjami lub wniosek wraz z opinią pracownika kredytowego przekazywany jest na wyższy poziom decyzyjny; b) centrala Banku wniosek kredytowy złożony bezpośrednio w centrali Banku jest opracowywany i opiniowany przez pracownika kredytowego; decyzja zostaje podjęta zgodnie z kompetencjami lub wniosek wraz z opinią pracownika kredytowego przekazywany jest na wyższy poziom decyzyjny; c) Zarząd podejmuje decyzje w sprawach przygotowanych zgodnie z pkt 1 lub pkt 2 bądź w sprawach zastrzeżonych wyłącznie do jego kompetencji; d) Rada Nadzorcza podejmuje decyzję w sprawach zastrzeżonych do jej kompetencji. 3) Ustalone kompetencje kredytowe odnoszą się do rodzaju produktu kredytowego oraz kwoty udzielanej ekspozycji kredytowej. 3. Zakres i rodzaj systemów raportowania i pomiaru ryzyka: 1) Raporty związane z zarządzaniem ryzykiem kredytowym w cyklu miesięcznym w banku obejmują: a) Raport z analizy ryzyka kredytowego i wnioski z analizy b) Raport z przeprowadzonego badania portfela kredytowego i ustalonych limitów zaangażowań c) Raport z przestrzegania limitów ograniczających poziom ryzyka koncentracji z uwzględnieniem: limitów koncentracji podmiotowych oraz limitów jednostkowych zaangażowań podmiotowych lub grupy podmiotów powiązanych d) Analizę struktury kredytów e) Średnie stany kredytów 3 Czynności nie może dokonywać osoba, która przyjęła wniosek. W sytuacji, jeżeli pozyskaniem klienta oraz oceną wniosku kredytowego zajmowała się ta sama osoba, wymagana jest niezależna weryfikacja oceny wniosku przez inną osobę. 6

7 2) W cyklu kwartalnym przygotowywane są raporty dotyczące: a) Ryzyka koncentracji, EKZH, DEK b) Realizacji ustalonego przez RN apetytu na ryzyko wyrażonego wskaźnikami ilościowymi dot. ryzyka kredytowego c) Przestrzegania limitów ograniczających poziom ryzyka koncentracji z uwzględnieniem: limitów koncentracji w ten sam sektor gospodarczy, limitów koncentracji w ten sam przedmiot zabezpieczenia oraz limitów koncentracji w jednorodny instrument finansowy d) Ryzyka DEK uwzględniający: skalę zaangażowań w DEK, poziom i strukturę DEK oraz poziom rezerw celowych, stopień przestrzegania limitów e) Ryzyka EKZH uwzględniający: skalę zaangażowania Banku w EKZH, strukturę portfela EKZH, stopień przestrzegania limitów, strukturę jakościową portfela EKZH oraz poziom utworzonych rezerw celowych, stopień pokrycia EKZH zabezpieczeniami f) Ekspozycji kredytowych restrukturyzowanych, przekazanych do windykacji oraz ekspozycji kredytowych, w których zakończono proces windykacji g) Ekspozycji kredytowych w których dokonano odstępstw od przyjętych standardów postępowania h) Struktury kredytów, i) Kredytów zagrożonych i pod obserwacją 3) W cyklu rocznym przygotowywane są raporty dotyczące: a) Testów warunków skrajnych związanych z ryzykiem kredytowym z uwzględnieniem: testów wrażliwości oraz testów scenariuszowych (makroekonomicznych) b) Testów warunków skrajnych związanych z ryzykiem koncentracji z uwzględnieniem: testów wrażliwości oraz testów scenariuszowych (makroekonomicznych) c) Testów warunków skrajnych związanych z ryzykiem DEK z uwzględnieniem: testów wrażliwości oraz testów scenariuszowych (makroekonomicznych) d) Testów warunków skrajnych związanych z ryzykiem EKZH z uwzględnieniem: testów wrażliwości oraz testów scenariuszowych (makroekonomicznych) e) Struktury aktywów Banku analiza historyczna za okres 2 lat f) Struktury kredytów 4) Ponadto sporządzane są dla Zarządu przez osobę zajmującą się windykacją kredytów następujące raporty związane z planem finansowym, wskaźnikami finansowymi oraz kosztami: A. miesięczne: a) Klasyfikacja należności i zobowiązań pozabilansowych, b) Informacja o jakości przyjętych zabezpieczeń do pomniejszenia podstawy tworzenia rezerw celowych, B. kwartalne: a) Przegląd należności kredytowych pod kątem badanej sytuacji ekonomiczno-finansowej, b) Zestawienie zagrożonych ekspozycji kredytowych z podziałem na kategorie ryzyka, C. roczne: a) Wykaz wszystkich ekspozycji kredytowych wyksięgowanych na konta pozabilansowe. 5) Raporty kwartalne dla Rady Nadzorczej (przedstawia Prezes Zarządu) a) informacja o kredytach zagrożonych, 6) Raporty półroczne dla Rady Nadzorczej (przedstawia Członek Zarządu) a) Raport z analizy ryzyka kredytowego, koncentracji, DEK, EKZH oraz wnioski z analizy w tym realizacja ustalonego przez RN apetytu na ryzyko, 7) Raporty roczne dla Rady Nadzorczej (przedstawia Członek Zarządu) 7

8 a) Raport z analizy ryzyka kredytowego, koncentracji, DEK, EKZH oraz wnioski z analizy w tym: realizacja ustalonego przez RN apetytu na ryzyko oraz testy warunków skrajnych (wrażliwości i makroekonomiczne), 4. Zabezpieczenia i ograniczenia ryzyka oraz procesy monitorowania skuteczności zabezpieczeń i metod ograniczenia ryzyka. 1) Istotnym elementem ograniczania ryzyka kredytowego jest prawidłowo przeprowadzona ocena zdolności kredytowej oraz wiarygodności klienta. 2) W celu ograniczenia ryzyka kredytowego określa się parametry pozwalające na ocenę zdolności kredytowej klienta. 3) Parametry pozwalające na ocenę zdolności kredytowej, metodyki jej badania zawarte są w szczegółowych instrukcjach dotyczących oceny zdolności kredytowej dla poszczególnych rodzajów klientów oraz określonych produktów. 4) Bank wprowadza odpowiednie do skali i złożoności działalności limity wewnętrzne ograniczające poziom ryzyka występującego w poszczególnych obszarach działania Banku: a) limity determinujące strukturę kredytów ogółem (z wyłączeniem limitów ujętych w obowiązujących w Banku zasadach zarządzania ryzykiem koncentracji oraz ryzykiem wynikającym z ekspozycji zabezpieczonych hipotecznie i detalicznych) L.p Rodzaj portfela kredytowego Podmioty gospodarcze Jednostki Samorządu Terytorialnego Osoby fizyczne Kredyty inwestycyjne Kredyty obrotowe Kredyty na działalność gospodarczą związaną z rolnictwem Kredyty na pozarolniczą działalność gospodarczą Maksymalny udział w portfelu kredytowym 90 % portfela kredytowego ogółem 25 % portfela kredytowego ogółem 20 % portfela kredytowego ogółem 80 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych 45 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych 95 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych 25 % portfela kredytów podmiotów gospodarczych Lp. SEKTOR Maksymalny udział w obligu kredytowym 1. Podmioty gospodarcze 25 % 2. Rolnictwo indywidualne 75 % 3. Osoby prywatne 15 % 4. Pozostałe podmioty gospodarcze 15 % 5. Budżet 25 % b) limity determinujące maksymalne kwoty jednostkowe L.p. Rodzaj ekspozycji kredytowej Maksymalna kwota jednostkowa (w tys. zł) 1 Kredyt na działalność gospodarczą Kredyt preferencyjny na finansowanie działalności rolniczej i przetwórstwa rolno-spożywczego: a) gospodarstwo rolne, b) działy specjalne produkcji rolnej, c) przetwórstwo rolno-spożywcze Kredyt konsumencki 250 8

9 4 Kredyt mieszkaniowy Kredyt konsolidacyjny Pożyczka hipoteczna Kredyt dla Jednostek Samorządu Terytorialnego Pożyczka hipoteczna, której źródłem spłaty są dochody uzyskiwane z posiadanej lub nabywanej nieruchomości Gwarancja lub poręczenie udzielone na zlecnie: a) podmiotu finansowego 300 b) podmiotu niefinansowego 300 c) Jednostek Samorządu Terytorialnego 300 c) limity wewnętrzne określające maksymalny okres kredytowania L.p. Rodzaj ekspozycji kredytowej Maksymalny okres kredytowania (w latach) 3 Kredyty udzielane na cele mieszkaniowe 30 lat 4 Kredyt odnawialny w ROR 5 lat (z możliwością przedłużenia) 5 Kredyt odnawialny dopuszczalne saldo debetowe 10 lat (z możliwością przedłużenia) 6 Kredyt gotówkowy 5 lat 7 Kredyt okazjonalny 4 lata 8 Pożyczka bankowa - do zł - od do zł - od do zł 18 miesięcy 30 miesięcy 36 miesięcy 9 Kredyt w rachunku bieżącym Extra 3 lata Kredyty hipoteczne: 10 - kredyty mieszkaniowe i konsolidacyjne, 30 lat - kredyty konsumpcyjne zabezpieczone hipoteką, 10 lat - pożyczki hipoteczne. 30 lat 11 Kredyt Dobry Plon 3 lata 12 Kredyt inwestycyjny bez dopłat 10 lat 13 Kredyt na zakup i montaż kolektorów słonecznych - dla osób fizycznych, - dla wspólnot mieszkaniowych. 5 lat 7 lat 14 Kredyt sezonowy 8 miesięcy 15 Podręczny kredyt obrotowy 36 miesięcy 16 Kredyt na skup i przechowywanie płodów rolnych 10 miesięcy 17 Kredyt inwestycyjny na zakup gruntów rolnych 15 lat 18 Kredyty unijne SGB Nie powinien przekraczać 5 lat d) limity wewnętrzne dotyczące udziału rodzaju kredytów w obligu kredytowym Lp. Rodzaj kredytu Maksymalny udział w obligu kredytowym 1. Kredyty obrotowe i inwestycyjne na działalność gospodarczą % 2. Kredyty obrotowe w rachunku bieżącym 5-20 % 3. Kredyty konsumpcyjne 1-10 % 4. Pożyczki bankowe 0-6 % 5. Kredyty odnawialne w ROR 0-5 % 6. Kredyty preferencyjne z dopłatami ARiMR % 7. Kredyty mieszkaniowe 1-10 % 8. Kredyty studenckie 0-5 % 9. Gwarancje lub poręczenie udzielone na zlecenie do 10% funduszy własnych e) Bank określa wysokość limitów (w zależności od rodzaju ryzyka lub charakteru limitu) w oparciu o następujące przesłanki: 9

10 analizę historyczną stopnia wykorzystania limitu; apetyt na ryzyko określony przez Radę Nadzorczą; analizę wpływu zrealizowania się limitu w maksymalnej wysokości na sytuację finansową Banku; wysokość ryzyka, którym jest obciążona pozycja objęta limitem. 5) W celu ograniczania ryzyka kredytowego w Banku podejmowane są następujące działania: a) określenie polityki kredytowej (rodzaju udzielanych kredytów, pożądanych rodzajów kredytobiorców, rodzaju przyjmowanych zabezpieczeń itp.); b) dywersyfikacja portfela kredytowego pod względem: branży/rodzaju działalności, klienta, rodzaju zabezpieczenia kredytu, okresu zapadalności, rodzaju produktu kredytowego; c) efektywna ocena zdolności kredytowej na etapie rozpatrywania wniosku i w trakcie trwania umowy; d) skuteczna restrukturyzacja i windykacja należności nieregularnych; e) rzetelny przegląd wszystkich należności i innych aktywów oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych oraz właściwa ich klasyfikacja. f) plany awaryjne. Ad RYZYKO PŁYNNOŚCI 1. Strategie zarządzania 1) Celem strategicznym Banku w zakresie ryzyka płynności jest: a) zapewnienie finansowania aktywów i terminowego wykonania zobowiązań w toku normalnej działalności Banku lub w innych warunkach, które można przewidzieć, bez konieczności poniesienia straty, b) zapewnienie utrzymania płynności bieżącej, krótkoterminowej, średnioterminowej oraz długoterminowej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju działalności, w sposób zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań pieniężnych zgodnie z terminami ich płatności, c) minimalizowanie ryzyka przekroczenia zdefiniowanych w Banku limitów płynności, d) monitorowanie sytuacji płynnościowej Banku pod kątem wystąpienia sytuacji awaryjnej powodującej konieczność uruchomienia planu awaryjnego utrzymania płynności, e) minimalizowanie ryzyka utraty płynności przez Bank w przyszłości, f) optymalne zarządzanie nadwyżkami środków finansowych. 2) Realizacja celów strategicznych w zakresie zarządzania ryzykiem płynności oparta jest m.in. na następujących zasadach: a) Zarządzanie ryzykiem płynności w Banku ma charakter skonsolidowany i całościowy, co oznacza zarządzanie płynnością, zarówno w odniesieniu do pozycji bilansowych jak i pozabilansowych we wszystkich horyzontach czasowych ustalonych przez Bank i obejmuje wszystkie komórki i jednostki organizacyjne Banku. 10

11 b) Struktura posiadanych przez Bank aktywów powinna umożliwiać elastyczne dostosowywanie do potrzeb płynnościowych, stąd Bank dywersyfikuje swoje aktywa według następujących kryteriów i w podanej poniżej kolejności: - płynności, - bezpieczeństwa, - rentowności. c) Bank reguluje swoją płynność płatniczą poprzez wykorzystywanie szeregu instrumentów oferowanych przez Bank Zrzeszający i tak: - po stronie aktywnej - rachunki bieżące i lokaty terminowe, które charakteryzują się wysoką płynnością (możliwość wycofania lokaty przed terminem), - po stronie pasywnej - kredyt w rachunku bieżącym, kredyt rewolwingowy oraz inne kredyty celowe oferowane przez Bank Zrzeszający, - system współfinansowania konsorcjalnego z Bankiem Zrzeszającym, - pożyczki podporządkowane na zasadach określonych w odrębnych regulacjach, - transakcje sprzedaży wierzytelności Bankowi Zrzeszającemu, - zakup bonów skarbowych za pośrednictwem Banku Zrzeszającego. d) Bank zakłada utrzymanie dotychczasowej struktury depozytów przyjętych od klientów Banku, gdzie głównym źródłem finansowania aktywów są depozyty podmiotów niefinansowych oraz instytucji samorządowych. e) Celem Banku jest wydłużenie średniego terminu wymagalności przyjmowanych depozytów, w szczególności poprzez pozyskiwanie środków uznawanych przez Bank za stabilne źródło finansowania tak, aby możliwe było otwieranie po stronie aktywnej pozycji o dłuższym horyzoncie czasowym. f) Bank będzie dążył do takiego konstruowania produktów depozytowych, by właściwie zarządzać płynnością płatniczą przy jednoczesnym ograniczaniu uzależnienia od poszczególnych źródeł finansowania. g) Bank ogranicza ryzyko płynności poprzez odpowiednie kształtowanie struktury posiadanych aktywów i pasywów oraz stosowanie systemu limitów. h) Bank dokonuje identyfikacji wszelkich zagrożeń związanych z ryzykiem utraty płynności oraz niebezpieczeństwem ukształtowania się nadzorczych miar płynności poniżej obowiązujących limitów i w zależności od stwierdzonego charakteru zagrożenia postępuje według określonych w niniejszych Zasadach procedur awaryjnych. 2. Zadania organów Banku w zarządzaniu ryzykiem płynności: 1) Rada Nadzorcza w ramach pełnionego nadzoru dokonuje okresowej oceny wszystkich aspektów zarządzania ryzykiem płynności w banku, w tym zgodności prowadzonej polityki z obowiązującą strategią oraz planem finansowym. 2) Zarząd odpowiada za: a) skuteczność płynności, b) zarządzanie ryzykiem płynności w sposób zapewniający utrzymanie płynności bieżącej, krótkoterminowej, średnioterminowej oraz długoterminowej, c) opracowanie, wprowadzenie w życie oraz aktualizację pisemnych zasad zarządzania płynnością, d) zorganizowanie skutecznego procesu zarządzania płynnością oraz monitorowanie efektywności tego procesu, e) opracowanie struktury organizacyjnej Banku odpowiadającej profilowi działania Banku, która będzie wprowadzała podział realizowanych zadań w zakresie zarządzania płynnością, zapewniający niezależność pomiaru, monitorowania 11

12 i kontrolowania ryzyka od działalności operacyjnej, z której wynika podejmowanie ryzyka przez Bank, f) przejrzystość działań Banku, w szczególności za politykę informacyjną w zakresie zarządzania ryzykiem płynności, pozwalającą na ocenę skuteczności działania Rady Nadzorczej i Zarządu Banku w zakresie zarządzania ryzykiem płynności, monitorowania stanu bezpieczeństwa działalności Banku i ocenę sytuacji finansowej, g) dokonuje oceny bieżącej i planowanej pozycji płatności płatniczej Banku. 3) Wiceprezes Zarządu Główna Księgowa odpowiada za nadzór nad zarządzaniem ryzykiem płynności w Banku. 4) Zespół ds. zarządzania płynnością i ryzykami bankowymi: a) dokonuje oceny bieżącej i planowanej pozycji płatności płatniczej Banku. b) opiniuje strategię i zasady zarządzania ryzykiem płynności Banku, c) opiniuje system limitów, d) kontroluje przestrzeganie procedur i zasad polityki Banku, a także przepisy prawa i regulacji ostrożnościowych, e) identyfikuje potrzebne zmiany w procedurach i strategii Banku, f) monitoruje i analizuje poziomu ryzyka płynności występującego w Banku, w tym: - analiza niedopasowania terminów płatności pozycji bilansowych i pozabilansowych w poszczególnych przedziałach czasowych, - ocena urealnionych terminów zapadalności aktywów i wymagalności pasywów, - analiza prognoz przepływów pieniężnych, - analiza wielkości aktywów płynnych, - analiza koncentracji źródeł finansowania, - analiza opłacalności pozyskiwanych środków, udzielanych kredytów, oferowanych stóp procentowych dla produktów bankowych, - ocena poziomu nadzorczych miar płynności oraz ustalonych limitów płynności, limitów koncentracji, zobowiązań pozabilansowych, - ocena portfela kredytowego pod względem spłacalności, - ocena wskaźnikowa działalności Banku, - analiza wpływu obecnej i przyszłej sytuacji na rynku międzybankowym i sytuacji ogólnogospodarczej na ryzyko płynności, - analiza możliwości pozyskania dodatkowych środków pieniężnych potrzebnych do finansowania działalności Banku, - sporządzanie informacji zawierającej ocenę ryzyka płynności wraz ze stosownymi wnioskami dla Zarządu i Rady Nadzorczej, - zapewnienie opracowania planu awaryjnego utrzymania płynności. 5) komórka monitorująca: a) wykonuje zadania związane z pomiarem, monitorowaniem i kontrolowaniem ryzyka płynności w Banku, b) odpowiada za: - opracowywanie i cykliczną weryfikację zasad zarządzania ryzykiem płynności, - pomiar i monitorowanie poziomu ryzyka płynności obejmujące w szczególności: * lukę płynności i urealnioną lukę płynności, * nadzorcze miary płynności, * ustanowione limity, * wybrane wskaźniki ekonomiczne, 12

13 - analizę nowych produktów bankowych w zakresie potencjalnego wpływu na ryzyko płynności, - wydawanie rekomendacji dla Komórki zarządzającej mających na celu właściwe kształtowanie poziomu ryzyka płynności Banku, - raportowanie w zakresie poziomu ryzyka płynności dla Zespołu, Zarządu i Rady Nadzorczej. 6) komórka zarządzająca: a) wykonuje zadania związane z utrzymaniem płynności (krótkoterminowej, średnioterminowej i długoterminowej) Banku, b) odpowiada za optymalne zarządzanie środkami Banku oraz za wywiązywanie się Banku z zawartych umów (zarówno kredytowych zabezpieczenie środków na akcję kredytową jak i środków na wypłaty depozytów, których termin wymagalności upłynął), c) codzienne czynności wykonywane przez Komórkę zarządzającą mające na celu utrzymanie płynności Banku, dotyczą w szczególności: - sprawdzania stanu gotówki w kasach oraz skarbcach na początek dnia, - uzyskiwania informacji z Banku Zrzeszającego o stanie rachunku bieżącego, - sprawdzania większych planowanych wypłat z rachunku klientów, wypłat kredytów oraz wpłat w danym dniu i w dniu następnym, - ustalania stanu gotówki pozostającej w dyspozycji Banku (kasy, skarbiec), - ustalania sumy odprowadzeń i zasileń gotówkowych, - sporządzania zbiorczych zestawień uznaniowych i obciążeniowych z dokumentów własnych i przyjętych dyspozycji klientów z dnia poprzedniego oraz z dnia bieżącego, - wyliczania stanu rachunku bieżącego, - opracowywania prognoz przepływów finansowych Banku, - lokowania nadwyżek środków. 3. Zakres i rodzaj systemów raportowania i pomiaru ryzyka: 1) Sprawozdania sporządzane miesięcznie przez komórkę monitorującą dla Zarządu: a) raport dotyczący oceny ryzyka płynności, b) kalkulacja nadzorczych miar płynności, c) raport stabilności środków uznawanych przez Bank za stabilne źródło finansowania, d) zestawienie terminów płatności aktywów i pasywów, e) koncentracja dużych zaangażowań pasywnych Banku, f) zestawienie podstawowych wskaźników ekonomicznych związanych z oceną ryzyka płynności, g) test warunków skrajnych, h) scenariusz sytuacji kryzysowej, i) potencjalne możliwości przywrócenia bezpiecznego poziomu nadzorczych miar płynności, 2) Sprawozdania półroczne dla Rady Nadzorczej a) ogólne informacje dotyczące zarządzania płynnością w BS (przygotowuje komórka monitorująca, przedstawia główna księgowa). 3) Członkom Zespołu, Zarządu i Radzie Nadzorczej przysługuje prawo do zgłaszania wniosków o przedstawienie bardziej szczegółowych raportów ukazujących stan płynności finansowej Banku. 4. Zabezpieczenia i ograniczenia ryzyka oraz procesy monitorowania skuteczności zabezpieczeń i metod ograniczenia ryzyka. 13

14 Bank posiada opracowane procedury, opisujące przewidywane działania awaryjne w przypadku wystąpienia ryzyka utraty płynności. Plany awaryjne opracowane zostały na wypadek, gdyby rozwiązania normalne stosowane w bieżącym zarządzaniu płynnością okazały się bezskuteczne. Wszystkie przewidywane działania, środki i metody podlegają, w miarę potrzeb, okresowej weryfikacji przez Zespół i Zarząd. 1) Scenariusze sytuacji kryzysowej a) Komórka monitorująca określa scenariusze związane z ustalaniem maksymalnego okresu obsługi klientów Banku w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej, związanej z zagrożeniem utraty płynności. b) Maksymalny okres obsługi klientów wyrażony jest w dniach operacyjnych (w dniach roboczych przeznaczonych w Banku do obsługi klientów) i oznacza: zdolność Banku do obsługi gotówkowej klientów (realizacja zleceń poprzez kasy Banku), zdolność Banku do bezgotówkowej obsługi klientów (związanych z zapewnieniem rozliczeń dokonywanych za pośrednictwem Banku Zrzeszającego). c) Zestawienie maksymalnego czasu obsługi sporządzane jest w cyklach miesięcznych według i analizowane przez Komórkę monitorującą. d) Podstawą wyznaczenia maksymalnego okresu obsługi klientów są następujące dane: - wartości według stanu na dzień sporządzania analizy: podstawowej rezerwy płynności, uzupełniającej rezerwy płynności, - wartości według maksymalnego stanu (wyrażonego w wartości bezwzględnej) za okres miesiąca, na koniec którego sporządzana jest analiza: maksymalne saldo dziennych wypłat gotówkowych w kasach Banku, maksymalne dzienne saldo obciążeniowe rachunku bieżącego z tytułu rozliczeń realizowanych za pośrednictwem Banku Zrzeszającego. e) Maksymalny okres obsługi klientów obliczany jest na podstawie pozycji określonych w ppkt. d) jako stosunek sumy stanu środków opisanych w myślniku pierwszym do sumy wartości określonej w myślniku drugim. f) W przypadku, gdy maksymalny okres obsługi klientów jest niższy niż 3 dni, Komórka monitorująca przedstawia analizę w celu podjęcia działań stabilizujących sytuację Banku. 2) Plany awaryjne a) Bank działając jako instytucja społecznego zaufania, musi być przygotowany do przezwyciężenia każdej z możliwych przyczyn powstania ryzyka utraty płynności. b) Płynność finansowa jest podstawowym wyznacznikiem bezpieczeństwa każdego Banku, mającym bezpośredni wpływ na wiarygodność i renomę całej instytucji. c) Wszelkie procedury, przewidywane działania awaryjne, muszą być szczegółowo ustalone jeszcze przed faktycznym wystąpieniem ryzyka utraty płynności; ponadto ustalone winny być imienne wykazy aktywów o przewidywanym terminie upłynniania wraz z oceną ewentualnych kosztów realizacji tych działań. d) Plany awaryjne opracowane zostały na wypadek, gdyby rozwiązania normalnie stosowane w bieżącym zarządzaniu płynnością okazały się bezskuteczne. 14

15 e) Wszystkie przewidywane działania, środki i metody podlegają, w miarę potrzeb, okresowej weryfikacji przez Zespół, Zarząd i Radę Nadzorczą. f) W miarę ujawniania się nowych zagrożeń dla zachowania prawidłowej płynności Banku, muszą być na bieżąco dopracowywane adekwatne warianty ich przezwyciężania (na niezidentyfikowane dziś zagrożenia). g) Wszyscy pracownicy Banku zobowiązani są do: - regularnego wykonywania procedur archiwizowania danych na przenośnych nośnikach magnetycznych, - regularnego sporządzania kopii papierowych istotnych baz danych, - bezwzględnego stosowania planów awaryjnych, o których mowa w niniejszych Zasadach, szczególnie w zakresie raportowania o zagrożeniach oraz awaryjnego pozyskiwania środków w celu utrzymania płynności. h) Kierownicy komórek i jednostek organizacyjnych Banku powinni posiadać rozeznanie o dużych (lub wpływowych) klientach uważanych za najbardziej skłonnych do wycofania się ze współpracy z Bankiem lub ograniczenia rozmiarów tej współpracy, w sytuacjach kryzysowych; winni utrzymywać ścisły kontakt z pożyczkodawcami i dużymi deponentami w okresach względnego spokoju, łatwiej będzie wtedy uzyskać dostęp do środków w nagłych wypadkach. i) Kierownicy komórek i jednostek organizacyjnych Banku zobowiązani są do ustalenia imiennego wykazu pracowników odpowiedzialnych za poszczególne zagadnienia ujęte w niniejszych planach awaryjnych; wykaz ten powinien zawierać nazwiska osób upoważnionych do podejmowania decyzji w imieniu Banku (numery telefonów kontaktowych, adresy domowe, dyspozycyjność etc.). j) Kierownicy poszczególnych komórek i jednostek organizacyjnych Banku, wymienieni w punkcie zobowiązani są do sporządzenia, jeszcze przed wystąpieniem wymienionych tam zjawisk, projektów odpowiednich procedur i decyzji, które winny być wdrażane jako procedura awaryjna w ich jednostce organizacyjnej; kopie tych procedur należy przekazać za pośrednictwem Komórki monitorującej do wiadomości Zarządu. 3) I stopień sytuacji kryzysowej a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki utraty (lub jej zagrożenia) możliwości regulowania zobowiązań z rachunku bieżącego w dniu bieżącym; za niedobór uznaje się sytuację jednodniowego braku środków na rachunku bieżącym w Banku Zrzeszającym wystarczających do realizacji własnych zleceń obciążeniowych oraz obciążenia rachunku dokonywanego przez Bank Zrzeszający. b) W przypadku wystąpienia niedoboru Pracownik Komórki zarządzającej odpowiedzialny za śledzenie bieżącej płynności Banku przystępuje do realizacji planu awaryjnego, o którym mowa w niniejszej pozycji 3). c) Pracownik zgłasza niedobór środków na rachunku bieżącym Członkowi Zarządu i przedstawia: - dokładny niedobór środków na rachunku bieżącym Banku z uwzględnieniem wartości gotówki z kas Banku dodatkowo odprowadzonych na rachunek bieżący w wysokości uzgodnionej przez Członka Zarządu z Kierownikami komórek i jednostek organizacyjnych Banku oraz wpływów z upłynnienia wyznaczonych aktywów, - w sytuacji stwierdzenia dalszego niedoboru środków na rachunku bieżącym Banku, przedstawia propozycję wysokości zwiększenia limitu kredytu w rachunku bieżącym o jaki należy wystąpić do Banku Zrzeszającego (np. pod zastaw zdeponowanych w tym Banku lokat terminowych). 15

16 d) Pracownik, o którym mowa w ppkt. c), po uzyskaniu akceptacji Członka Zarządu, przeprowadza transakcje mające na celu usunięcie zagrożenia braku płynności w dniu bieżącym. e) Przyjmuje się następującą kolejność upłynniania aktywów: - obniżenie stanu środków pieniężnych w kasach, - zerwanie lokat terminowych w Banku Zrzeszającym, - pozostałe aktywa uznane za płynne. 4) II stopień sytuacji kryzysowej a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki przejściowej utraty płynności rozumianej jako ryzyko braku możliwości regulacji zobowiązań Banku w okresie do jednego miesiąca - ustaloną m.in. na podstawie oceny kształtowania się wskaźników płynności. b) Po wykorzystaniu działań ustalonych w pozycji 3), realizuje się działania według podanego w niniejszej pozycji 4) programu. c) Pracownik Komórki zarządzającej odpowiedzialny za kontrolę bieżącej płynności Banku, przedstawia Członkowi Zarządu: - prognozę przepływów pieniężnych oraz zestawienia płatności aktywów i pasywów na okres wystąpienia zagrożenia braku płynności płatniczej z uwzględnieniem ustalonego niedoboru środków na rachunku bieżącym, - propozycję dotyczącą usunięcia braku płynności wraz z zestawieniem aktywów wyznaczonych do upłynnienia (w tym lokat terminowych proponowanych do zerwania przed terminem płatności oraz ewentualnych kredytów i pożyczek do sprzedaży) oraz pasywów do pozyskania (w tym kredytów z Banku Zrzeszającego) z uwzględnieniem ich wartości, kosztów tych operacji oraz wartości po pomniejszeniu o koszty operacji (realnych kwot przepływów gotówkowych). d) W celu odzyskania płynności w dłuższym okresie czasu jako podstawową zasadę przyjmuje się, pozyskanie dodatkowych środków w pierwszej kolejności bez dodatkowych zabezpieczeń, w następnej kolejności pod zastaw majątku ruchomego, a następnie nieruchomości. e) Pracownik, o którym mowa w ppkt. c) przeprowadza, zaakceptowane przez Członka Zarządu, transakcje według kolejności przyjętej w zestawieniu, o którym mowa w ppkt. c). f) Członek Zarządu przedstawia przedmiotową sprawę na zwołanym w tym celu posiedzeniu Zespołu oraz po uzyskaniu opinii Zespołu na najbliższym posiedzeniu Zarządu. 5) III stopień sytuacji kryzysowej a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki możliwości wystąpienia strukturalnej utraty płynności rozumianej jako brak możliwości regulacji zobowiązań utrzymujący się w okresie powyżej 1 miesiąca. b) Po wykorzystaniu środków i działań ustalonych w pozycjach 3) i 4), pracownik Komórki zarządzającej odpowiedzialny za śledzenie płynności Banku przedstawia Członkowi Zarządu przygotowaną prognozę zawierającą zestawienia terminów płatności aktywów i pasywów oraz prognozę przepływów pieniężnych na okres wystąpienia ryzyka braku płynności. c) Członek Zarządu przedstawia na zwołanym w tym celu posiedzeniu Zarządu kompleksową propozycję usunięcia ryzyka utraty płynności, opracowaną przy współudziale wszystkich kierowników komórek i jednostek organizacyjnych Banku, która winna uwzględniać w szczególności: - prognozę pozyskania w krótkim okresie czasu dodatkowych pasywów poprzez: 16

17 podwyższenie stóp procentowych produktów depozytowych oferowanych przez Bank, wprowadzenie nowych, atrakcyjnych produktów depozytowych, pozyskanie nowych depozytariuszy; - ograniczenie akcji kredytowej poprzez: zaostrzenie wymogów stawianych kredytobiorcom, podwyższenie stóp procentowych dla nowo udzielanych kredytów, wprowadzenie restrykcyjnych limitów zaangażowania w akcję kredytową, czasowe wstrzymanie udzielania nowych kredytów; - prowadzenie działań w celu sprzedaży wierzytelności Banku; - możliwość trwałego obniżenia niektórych dużych pozycji kosztów własnych Banku w relatywnie krótkim czasie; - możliwość zasilenia przez dotychczasowych członków Banku oraz przez Bank Zrzeszający. d) Zarząd Banku podejmuje decyzje w sprawie wyboru i określenia kierunku działań mających na celu usunięcie ryzyka utraty strukturalnej płynności. e) Zarząd Banku może podjąć decyzje o upoważnieniu Członka Zarządu do podejmowania kolejnych wiążących decyzji w zakresie utrzymania płynności Banku (w określonym przedziale czasowym i w umocowaniu określonym przez Zarządu Banku). 6) Plan działań awaryjnych a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki pojawienia się zagrożenia utrzymania wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej - zgodnie z obowiązującymi w Banku Zrzeszającym regulacjami kwota wymaganej rezerwy obowiązkowej winna być utrzymywana na stałym poziomie przez cały okres jej obowiązywania; sytuacja awaryjna może nastąpić, gdy Bank nie będzie mógł uzupełnić stanu na tym rachunku do poziomu wymaganego. b) Pracownik Komórki zarządzającej odpowiedzialny za śledzenie bieżącej płynności Banku zobowiązany jest do stałego monitorowania stanu środków na rachunkach Banku, w tym na rachunku rezerwy obowiązkowej i utrzymywania na nim środków na poziomie wymaganym. c) W przypadku wystąpienia sytuacji awaryjnej, pracownik odpowiedzialny za śledzenie bieżącej płynności wnioskuje do Członka Zarządu o podjęcie decyzji o sfinansowaniu niedoboru środków. d) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki pojawienia się w środkach masowego przekazu niekorzystnych informacji o Banku, zagrażających utratą płynności. e) Wszyscy pracownicy Banku zobowiązani są do śledzenia wszystkich informacji w środkach masowego przekazu, a dotyczących Banku; w przypadku pojawienia się informacji obniżającej poziom zaufania do Banku fakt ten należy zgłosić za pośrednictwem bezpośredniego przełożonego Członkowi Zarządu; w uzgodnieniu z Zarządem, wiadomość ta podlega ocenie czy zgłoszona informacja będzie miała lub może mieć wpływ na bieżącą lub przyszłą sytuację finansową Banku. f) W przypadku uznania, że informacje te mogą pogorszyć wiarygodność lub sytuację finansową Banku, osoba z Komórki zarządzającej odpowiedzialna za śledzenie bieżącej płynności Banku ustala, czy spowodują one obniżenie się stanu środków do poziomu niższego niż maksymalne ujemne saldo rozrachunków, odprowadzeń i zasileń w poprzednim kwartale. 17

18 g) Członek Zarządu: - ocenia możliwości realnego zabezpieczenia wypłacalności (płynności) Banku w najbliższych dniach oraz w dłuższym okresie czasu, - podejmuje decyzje o ograniczeniu lokowania wpływających środków tylko do terminów overnight i ograniczeniu wypłat nowych kredytów w najbliższych dniach tak, aby środki płynne (lokaty typu O/N oraz gotówka i przewidywane wpływy z rozliczeń) były wyższe od depozytów niestabilnych, - zależnie od oceny kształtowania się dalszej sytuacji podejmuje działania przewidziane w pozycjach 3) i 4), - opracowuje i przekazuje dla Zarządu informację o przyczynach pojawienia się negatywnych informacji o Banku oraz o przewidywanych ich skutkach w długim okresie czasu wraz z projektem działań zmierzających do poprawy zaistniałej sytuacji i przywrócenia równowagi, - opracowuje i przekazuje do odpowiednich redakcji, pisemną odpowiedź na informacje, zgodnie z przyjętymi ustaleniami, - podejmuje ewentualnie inne uzgodnione działania. h) Zarząd równocześnie podejmuje działania w zakresie przekazania informacji wyjaśniających. Racjonalnie prowadzone kontakty z prasą i opinią publiczną mogą pozwolić Bankowi uniknąć rozpowszechnienia się szkodliwych pogłosek, które mogłyby wywołać paniczną reakcję wśród deponentów i inwestorów. 7) Plan działań awaryjnych w przypadku wystąpienia awarii systemów komputerowych a) Plan działań awaryjnych obejmuje przypadki pojawienia się zakłóceń związanych z awariami systemów komputerowych i dotyczy przypadków zapowiadanych wcześniej możliwych trudności związanych z brakiem połączeń telekomunikacyjnych, brakiem zasileń energetycznych lub wyłączeniami systemów komputerowych powoduje to wstrzymanie wszelkich rozliczeń Banku, brak możliwości dokonywania zasileń Oddziałów w gotówkę, brak możliwości dokonania operacji na rachunku bieżącym. b) W przypadku zapowiedzi możliwości wystąpienia tych zakłóceń należy, wyprzedzająco: - zgromadzić zapas gotówki do poziomu norm określonych przez Zarząd nie więcej jednak niż dopuszczalne normy bezpieczeństwa przechowywania wartości pieniężnych w kasach i pomieszczeniach skarbcowych, określonych odrębnymi przepisami; na okres przejściowy tj. do czasu ustąpienia zagrożeń wskazanych wyżej, nie obowiązują dotychczasowe limity zapasu gotówki ustalone dla poszczególnych Oddziałów, - zawiesić wszystkie transakcje bankomatowe, a zgromadzony tam dotychczas zapas gotówki przenieść do kas Banku, - dokonać wszelkich zasileń dużych klientów Banku, w gotówkę jeszcze przed prognozowanym dniem wystąpienia tych zjawisk, - nie dokonywać w tym okresie - aż do odwołania, żadnych odprowadzeń nadwyżek gotówki do Oddziałów Banku Zrzeszającego, z jednoczesnym zachowaniem większego bezpieczeństwa środków pozostających w kasach i skarbcach Banku, c) Przy ustalaniu planowanych stanów zapasu gotówki w poszczególnych Oddziałach należy uwzględniać: -analizę zwiększonego wycofywania gotówki przez klientów Banku, 18

19 - sytuację w rejonie działania oddziału oraz możliwości bezpiecznego przechowywania gotówki (w tym z uwzględnieniem ewentualnej konieczności zwiększenia, na okres przejściowy, kwoty ubezpieczenia zapasu gotówki), - możliwości bezpiecznego transportu gotówki (decyzje o ewentualnych odprowadzeniach nadwyżek środków w Oddziałach podejmuje Zarząd), - zapewnić odpowiednią płynność bieżącą Banku na rachunku bieżącym, poprzez skrócenie pozycji długich środków lokowanych w Banku Zrzeszającym; ewentualne lokaty mogą dotyczyć, do czasu ustąpienia zagrożeń, tylko transakcji typu O/N, - ograniczyć (lub wstrzymać) uruchamianie nowych kredytów w formie wypłaty gotówkowej. d) Awarie systemów w innych bankach powodują wzmożone wypłaty gotówkowe z kas Banku, przy jednoczesnym braku możliwości dokonywania zasileń w gotówkę z Banku Zrzeszającego, w związku z powyższym: - wprowadzone zostaje ograniczenie jednorazowych (dokonywanych łącznie w ciągu jednego dnia z jednego rachunku) wypłat gotówkowych z kas Banku tylko do kwoty 300 zł - dla osób posiadających rachunek ROR w Banku, - w celu ograniczenia wypływu gotówki z kas Banku, zwiększone zostają np. o 100 % lub więcej pobierane prowizje za wypłaty gotówkowe z rachunków, - w przypadku utrzymywania się trudności z zaopatrzeniem w gotówkę należy ograniczyć (do czasowego zawieszenia włącznie) pobieranie prowizji za dokonywanie wpłat gotówkowych, winno to wpłynąć na zwiększenie napływu gotówki, - na bieżąco dokonywane winny być przerzuty gotówki pomiędzy poszczególnymi Oddziałami Banku, bez jej odprowadzania do Banku Zrzeszającego. e) Odpływ środków z lokat terminowych spowodowany utratą zaufania, co do możliwości wypłaty gotówki w terminie późniejszym, może spowodować odpływ środków z Banku, stąd zakłada się: - możliwość zwiększenia stóp procentowych dla przyjmowanych depozytów (uatrakcyjnienie oferty depozytowej), - w sytuacji utrzymywania się nadal wzmożonych wypłat - ograniczyć jednorazowe dzienne kwoty dokonywanych wypłat, - wprowadzenie w Regulaminach przyjmowania przez Bank lokat i wkładów, większych sankcji za zerwanie lokaty lub wkładu np. całkowita utrata dotychczas naliczonych odsetek lub wprowadzenie obowiązku zapłaty określonej prowizji za wcześniejsze wycofanie środków. f) W przypadku niemożności ustalenia precyzyjnego salda na rachunku bieżącym Banku, na wniosek Członka Zarządu może być czasowo wstrzymane przyjmowanie od klientów Banku wszelkich zleceń dotyczących rozrachunków międzybankowych. g) W przypadku występowania trudności w dokonywaniu rozrachunków międzybankowych, należy wprowadzić ograniczenia w stosowanych sankcjach za opóźnienia w spłacie zobowiązań na rzecz Banku (poprzez np. czasowe odstąpienie od pobierania podwyższonych odsetek za zwłokę, wydłużenie okresów wyczekiwania na spłatę kredytów, w okresie przejściowym nie należy wysyłać monitów do Klientów). h) Ponadto, nawet w przypadku wystąpienia tylko jednego z przypadków opisanych powyżej należy prowadzić szeroką akcję wyjaśniającą dla klientów (w tym 19

20 również poprzez środki masowego przekazu), co do przejściowych skutków związanych z tymi problemami. i) W przypadku wystąpienia zachwiania płynności finansowej Banku obowiązuje w pierwszej kolejności procedura działań awaryjnych określona kolejno w pozycjach 3), 4), 5). j) W zakresie wewnętrznych działań w jednostkach organizacyjnych Banku należy: - dokonać przed spodziewanym wystąpieniem zjawisk awaryjnych, zarchiwizowania na nośnikach magnetycznych (dyskietkach, płytach CD) oraz w formie papierowych wydruków komputerowych wszystkich danych potrzebnych do oceny płynności Banku, w celu przygotowania się do ręcznego prowadzenia wyliczeń niezbędnych w pracach oraz sporządzania zleceń płatniczych, - przygotować niezbędne formularze w formie papierowej w celu prowadzenia działalności bez użycia komputerowych metod analizy danych i sporządzania prognoz i wydruków, - na wypadek braku łączności poprzez sieć dotychczas realizowaną (sieć telefonii stacjonarnej Telekomunikacji Polskiej SA), odpowiedzialni pracownicy winni być wyposażeni w telefony sieci łączności komórkowej, - w przypadku awarii systemu komputerowego - podającego notowania ceny pieniądza w Banku Zrzeszającym, cenę zawieranych transakcji należy ustalać w rozmowie telefonicznej z Bankiem Zrzeszającym, w przypadku niemożności uzgodnienia takiej ceny - należy czasowo wstrzymać zawieranie wszelkich transakcji terminowych powyżej 1 miesiąca, k) Zarząd ma prawo do określania indywidualnego czasu pracy (godzin rozpoczynania pracy) pracowników odpowiedzialnych za płynność Banku; z uwzględnieniem obowiązujących norm wynikający z kodeksu pracy i stosowanych w Banku Regulaminów w tym zakresie. l) W przypadku znacznego i trwałego odpływu środków z Banku należy podjąć działania w kierunku łączeniowych z innymi bankami, w celu zapewnienia bezpieczeństwa zgromadzonych w Banku depozytów oraz ograniczenia kosztów, poprawy organizacji, wzmocnienia kapitałów, zapewnienia płynności i umożliwienia lepszej ekspansji rynkowej; o wystąpieniu problemów płynnościowych należy powiadomić Bank Zrzeszający, a w sytuacji znacznych zagrożeń, za pośrednictwem Banku Zrzeszającego, również Komisję Nadzoru Bankowego. 8) Procedury działań w sytuacjach kryzysowych mających wpływ na ryzyko płynności Banku a) Sytuacje kryzysowe wskazane wcześniej mają znaczny wpływ na kondycję Banku i wymagają scentralizowanych działań w celu zminimalizowania ich oddziaływania na kształtowanie się płynności Banku; dotyczy to zwłaszcza działań w zakresie bezpieczeństwa obsługi techniczno informatycznej, które winny obejmować: - zidentyfikowanie przyczyny wystąpienia sytuacji kryzysowej, - ocenę skali zakłóceń w funkcjonowaniu Banku, - uruchomienie szczegółowych instrukcji postępowania w sytuacjach kryzysowych, - uruchomienia infrastruktury zastępczej, w tym: - zastępcze źródło zasilania w energię elektryczną, - rezerwową bazę danych, - rezerwowy serwer informatyczny, 20