³ac. voluntarius dobrowolny WOLONTARIAT CO O NIM WARTO WIEDZIEÆ Opracowanie: hm. Katarzyna Goleman dodatek do numeru 3/2004 Konsultacja: Dariusz Pietrowski, Centrum Wolontariatu w Warszawie
WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ 2 Uchwalona dnia 24 kwietnia 2003 r. Ustawa o dzia- ³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie zamknê³a wieloletni okres prób zdefiniowania i unormowania kwestii zwi¹zanych z organizacjami po- ytku publicznego, jak te innymi podmiotami prowadz¹cymi tego typu dzia³alnoœæ. Przynios³a ze sob¹ liczne rozwi¹zania, ale równoczeœnie co wydaje siê zupe³nie naturalne wywo³a³a wiele pytañ i w¹tpliwoœci w tzw. trzecim sektorze. Tak e w harcerskich komendach. Wci¹ trwaj¹ prace nad szczegó³owymi rozwi¹zaniami, nie na wszystkie pytania pad³y jeszcze odpowiedzi. Ale ogromny krok naprzód zosta³ ju zrobiony, status wolontariusza sta³ siê faktem. W tym opracowaniu znajdziesz podstawowe informacje na temat wolontariatu, w tym wzory przydatnych dokumentów. Oby wiedza ta s³u y³a zarówno ludziom dobrowolnie œwiadcz¹cym sw¹ pracê na rzecz innych (powoli wchodzimy w terminologiê ustawy), jak i tym, którzy z owoców tej pracy korzystaj¹. Wolontariat nie jest œwiadczeniem pracy na rzecz korzystaj¹cego, jednak jako forma aktywnoœci zawodowej mo e w znakomity sposób u³atwiæ poszukiwania zatrudnienia w przysz³oœci. Umiejêtnoœci i doœwiadczenia, które zdobywa wolontariusz podczas œwiadczenia us³ug, mo na wpisaæ do CV i tym samym potwierdziæ predyspozycje do wykonywania okreœlonego zawodu. W³aœnie dlatego warto zwróciæ siê do korzystaj¹cego z naszej pracy o wydanie opinii na temat wykonywanych zadañ, co w przypadku sumiennego podejœcia do obowi¹zków mo e byæ doskona³¹ rekomendacj¹. W Ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie zosta³o okreœlone, kim jest wolontariusz. Jest to osoba wykonuj¹ca bez wynagrodzenia i ochotniczo œwiadczenia na rzecz korzystaj¹cego. Kto mo e korzystaæ z pracy wolontariuszy? Wolontariusze mog¹ wykonywaæ œwiadczenia na rzecz: a) organizacji pozarz¹dowych; b) organów administracji publicznej lub te jednostek organizacyjnych podleg³ych organom administracji publicznej b¹dÿ nadzorowanych przez te organy; c) w celu realizacji dzia³alnoœci charytatywno-opiekuñczej koœcielne osoby prawne i jednostki organizacyjne dzia³aj¹ce na podstawie przepisów o stosunku pañstwa do Koœcio³a katolickiego w RP, o stosunku pañstwa do innych koœcio³ów i zwi¹zków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolnoœci sumienia i wyznania mog¹ korzystaæ z pomocy wolontariuszy, w zakresie ich dzia³alnoœci statutowej, w szczególnoœci w zakresie dzia³alnoœci po ytku publicznego. Osoby indywidualne prywatne mog¹ korzystaæ z pomocy wolontariuszy za poœrednictwem organizacji lub instytucji, œwiadcz¹cych pomoc na rzecz tych osób, np. przez oœrodek pomocy spo³ecznej, Towarzystwo Walki z Kalectwem, Caritas. Uwaga! Ani organizacje pozarz¹dowe, ani koœcielne osoby prawne i jednostki organizacyjne, ani stowarzyszenia jednostek samorz¹du terytorialnego nie mog¹ zatrudniaæ wolontariuszy przy pracach zwi¹zanych z prowadzeniem dzia³alnoœci gospodarczej, a wy³¹cznie w zakresie ich dzia³alnoœci statutowej. Z us³ug wolontariuszy nie mog¹ równie korzystaæ podmioty komercyjne.
Kto mo e byæ wolontariuszem? W zasadzie mo e to byæ ka da osoba, bez szczególnych kwalifikacji (poza œwiadczeniami, dla których przepisy prawne wymagaj¹ okreœlonych badañ czy stosownych kwalifikacji). Wolontariuszem mo e byæ obcokrajowiec (i nie musi mieæ pozwolenia na pracê). Osoby niepe³noletnie musz¹ mieæ zgodê rodziców lub prawnych opiekunów na œwiadczenie us³ug wolontarystycznych. Œwiadczenie takich us³ug przez bezrobotnych nie powoduje tak e utraty praw do zasi³ku. Wolontariusz nie jest pracownikiem, co wynika przede wszystkim z nieodp³atnego charakteru œwiadczeñ. W tym przypadku nie stosuje siê przepisów Kodeksu pracy tylko Kodeksu cywilnego (umowa cywilnoprawna, a nie umowa o pracê). Jakie obowi¹zki zosta³y na³o one na korzystaj¹cego? Korzystaj¹cy, czyli podmiot, na rzecz którego wolontariusz œwiadczy us³ugi, ma obowi¹zek: zawrzeæ z wolontariuszem porozumienie okreœlaj¹ce zasady wspó³pracy. W przypadku, gdy œwiadczenia wolontariuszy trwaj¹ do 30 dni, porozumienie mo e byæ zawarte w formie ustnej, jednak e na wniosek wolontariusza mamy obowi¹zek sporz¹dziæ je na piœmie. Powy ej 30 dni porozumienie obligatoryjnie musi mieæ formê pisemn¹; informowaæ wolontariusza o zagro eniach dla bezpieczeñstwa i zdrowia, wynikaj¹cych z wykonywanych œwiadczeñ nie musimy przeprowadzaæ szkolenia BHP; zapewniæ bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania œwiadczeñ (w tym œrodki ochrony indywidualnej) na tych samych zasadach, jak w przypadku pracowników zatrudnionych przy takim samym zadaniu; poinformowaæ o prawach i obowi¹zkach wolontariusza w dowolnej formie, np. tablica informacyjna wywieszona w biurze; ubezpieczenie zdrowotne mo e byæ wykupione przez korzystaj¹cego, ale nie jest to warunkowane liczb¹ dni przepracowanych przez wolontariusza, a jedynie chêci¹ korzystaj¹cego do takiego gestu jednak pod warunkiem, e wolontariuszowi nie przys³uguje ono z innego tytu³u; pokrywaæ koszty podró y s³u bowych i diet wolontariusz mo e zrzec siê tego uprawnienia (w formie pisemnej); jeœli œwiadczenia s¹ wykonywane nie d³u ej ni 30 dni, nale y zapewniæ wolontariuszowi ubezpieczenie od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków. Jeœli porozumienie jest zawarte na czas przekraczaj¹cy 30 dni, wolontariusz zostaje objêty ubezpieczeniem NNW (od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków) na mocy tzw. ma³ej ustawy wypadkowej. Czyli w przypadku zawarcia porozumienia na czas nieokreœlony korzystaj¹cy op³aca ubezpieczenie z tytu³u NNW przez pierwszych 30 dni; na wniosek wolontariusza wydaæ pisemne zaœwiadczenie o wykonywaniu œwiadczeñ przez wolontariusza, w tym o zakresie wykonywanych œwiadczeñ; na ¹danie wolontariusza potwierdziæ na piœmie treœæ porozumienia; postêpowaæ zgodnie z zawartym porozumieniem. Uwaga! W praktyce korzystne jest zawarcie z wolontariuszem porozumienia na czas okreœlony d³u szy ni 30 dni unikamy wtedy obowi¹zku wykupienia ubezpieczenia NNW, a wolontariusz od dnia za- WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ 3
WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ warcia takiego porozumienia zostaje objêty ubezpieczeniem NNW z mocy (znowelizowanej) ustawy wypadkowej. Jakie obowi¹zki ma wolontariusz? jest zobowi¹zany sumiennie wykonywaæ podjête zadania; musi dbaæ o powierzony sobie maj¹tek np. sprzêt biurowy czy inne przedmioty s³u ¹ce do wykonywania zadañ; postêpowaæ zgodnie z zawartym porozumieniem. Jakie prawa ma wolontariusz? Portal Organizacji Pozarz¹dowych www.ngo.pl; The Points of Light Foundation fundacja zajmuj¹ca siê rozwojem i wspieraniem wolontariatu w USA www.pointsoflight.org. Podstawy prawne Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. nr 96 poz. 873); Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. nr 96 poz. 974). wyst¹piæ do korzystaj¹cego o przed³o enie pisemnej opinii o wykonywanych przez siebie œwiadczeniach. Opinia taka ró ni siê od zaœwiadczenia tym, e zawiera poza opisem œwiadczeñ element oceny pracy wolontariusza oraz jego postawy czy predyspozycji zawodowych; ma prawo do zwrotu kosztów, które poniós³ w celu wykonania œwiadczenia. Koszty takie korzystaj¹cy mo e zwróciæ wolontariuszowi, o ile pozwala na to bud et organizacji i stosowny zapis, okreœlaj¹cy zakres i zasady zwrotu tych kosztów, zosta³ ujêty w porozumieniu z wolontariuszem. W za³¹czeniu wzory dokumentów 1 wzór porozumienia o wykonywaniu œwiadczeñ wolontarystycznych (wraz z komentarzem) 2 wzór zaœwiadczenia o wykonywaniu œwiadczeñ przez wolontariusza 3 wzór opinii o wykonywaniu œwiadczeñ przez wolontariusza 4 Gdzie szukaæ pomocy? Departament Po ytku Publicznego w Ministerstwie Gospodarki, Pracy i Polityki Spo³ecznej tel. (022) 661 01 35, www.mpips.gov.pl; Centrum Wolontariatu tel. (022) 635 27 73, www.wolontariat.org.pl;
WZÓR NR 1 POROZUMIENIE O WYKONYWANIU ŒWIADCZEÑ WOLONTARYSTYCZNYCH zawarte w dniu w pomiêdzy: z siedzib¹ w, KRS nr, reprezentowanym przez zwanym dalej Korzystaj¹cym, a legitymuj¹cym siê dowodem osobistym nr, PESEL, zamieszka³ym, zwanym dalej Wolontariuszem. Wstêp Korzystaj¹cy oœwiadcza, e jest podmiotem, na rzecz którego zgodnie z art. 42 ust. 1 Ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz. 873) mog¹ byæ wykonywane œwiadczenia przez wolontariuszy. Wolontariusz oœwiadcza, e ma kwalifikacje i spe³nia wymagania niezbêdne do wykonywania powierzonych ni ej czynnoœci. 1 1. Korzystaj¹cy powierza wykonywanie Wolontariuszowi, a Wolontariusz dobrowolnie podejmuje siê wykonania na rzecz Korzystaj¹cego nastêpuj¹cych czynnoœci: 2. Czynnoœci, o których mowa wy ej, bêd¹ wykonywane w obecnoœci w nastêpuj¹cy sposób: 3. Przedstawicielem Korzystaj¹cego, upowa nionym do przekazywania Wolontariuszowi i odbioru czynnoœci objêtych porozumieniem, a tak e nadzorowania ich wykonywania jest, pe³ni¹cy funkcjê 2 1. Strony porozumienia uzgadniaj¹, e czynnoœci okreœlone w 1 bêd¹ wykonywane w okresie od do 2. Miejscem wykonywania czynnoœci bêdzie 3 Z uwagi na charakter i ideê wolontariatu: 1. Wolontariusz jest zobowi¹zany wykonywaæ uzgodnione czynnoœci osobiœcie i z nale yt¹ starannoœci¹. 2. Wolontariusz za swoje czynnoœci nie otrzyma wynagrodzenia. 4 1. Korzystaj¹cy zobowi¹zuje siê zapewniæ Wolontariuszowi bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego œwiadczeñ. 2. Korzystaj¹cy na czas wykonywania œwiadczeñ przekazuje Wolontariuszowi nastêpuj¹ce œrodki ochrony indywidualnej: WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ Maj¹c na wzglêdzie ideê wolontariatu, u podstaw której stoi dobrowolne i bezp³atne wykonywanie czynnoœci, a tak e bior¹c pod uwagê charytatywny, pomocniczy i uzupe³niaj¹cy charakter wykonywanych przez wolontariuszy œwiadczeñ strony porozumienia uzgadniaj¹, co nastêpuje: 5 1. Korzystaj¹cy zwróci Wolontariuszowi niezbêdne wydatki, wczeœniej uzgodnione z osob¹ nadzoruj¹c¹ ( 1 ust. 3 niniejszego porozumienia), które Wolontariusz poniós³ w celu nale ytego wykonania czynnoœci (okreœlonych w 1 ust. 1 niniejszego porozumienia). 5
WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ 2. Zwrot wydatków nast¹pi w terminie dni od daty przed³o enia przez Wolontariusza rozliczenia wraz z dowodami uzasadniaj¹cymi ich poniesienie oraz po zaakceptowaniu przez osobê nadzoruj¹c¹. 6 Korzystaj¹cy ma obowi¹zek ubezpieczyæ Wolontariusza od nastêpstw nieszczêœliwych wypadków. 7 Korzystaj¹cy zapewnia Wolontariuszowi ubezpieczenie zdrowotne, w terminie dni od dnia zawarcia porozumienia. 8 Korzystaj¹cy pokrywa, na zasadach okreœlonych w odrêbnych przepisach dotycz¹cych pracowników, koszty podró y s³u bowych i diet Wolontariusza. 9 Wolontariusz zobowi¹zuje siê do zachowania w tajemnicy informacji, które uzyska³ w zwi¹zku z wykonywaniem œwiadczeñ na rzecz Korzystaj¹cego, które stanowi¹ tajemnicê Korzystaj¹cego. Dotyczy to w szczególnoœci informacji zwi¹zanych z: a) b) c) d) 10 1. Porozumienie mo e byæ rozwi¹zane przez ka d¹ ze stron za.-dniowym wypowiedzeniem. 2. Porozumienie mo e byæ rozwi¹zane przez ka d¹ ze stron bez wypowiedzenia z wa nych przyczyn. 3. Za wa ne przyczyny Strony uznaj¹ w szczególnoœci: a) b) c) 12 Wolontariusz zobowi¹zuje siê do odpowiedzialnoœci materialnej za mienie powierzone mu przez Korzystaj¹cego na podstawie protoko³u zdawczo odbiorczego, podpisanego przez obydwie strony. 13 W sprawach nieuregulowanych przepisami Ustawy o dzia³alnoœci po ytku publicznego i o wolontariacie lub niniejszym porozumieniem bêd¹ mia³y zastosowanie odpowiednie przepisy Kodeksu cywilnego oraz regulaminy i instrukcje obowi¹zuj¹ce w Zwi¹zku Harcerstwa Polskiego. 14 Wszelkie zmiany porozumienia powinny byæ dokonywane, pod rygorem niewa noœci, w formie pisemnej. 15 Strony porozumienia oœwiadczaj¹, e w razie sporu na tle jego realizacji d¹ yæ bêd¹ do rozstrzygniêcia polubownego, a w razie braku porozumienia spór bêdzie rozstrzygany przez w³aœciwy s¹d powszechny w trybie postêpowania cywilnego. 16 1. Porozumienie sporz¹dzono w dwóch jednobrzmi¹cych egzemplarzach, po jednym dla ka dej ze stron. 2. Wolontariusz mo e w ka dym czasie domagaæ siê wydania przez Korzystaj¹cego pisemnego zaœwiadczenia o wykonaniu czynnoœci przez Wolontariusza. Zaœwiadczenie to powinno zawieraæ informacjê o zakresie wykonywanych œwiadczeñ. Korzystaj¹cy Wolontariusz 6 11 Za wyrz¹dzone szkody strony odpowiadaj¹ na zasadach okreœlonych w Kodeksie cywilnym.
KOMENTARZ DO POROZUMIENIA Tytu³ Jest to porozumienie, a nie umowa w myœl zapisów z art. 44 ust. 1 ustawy: 1. Œwiadczenia wolontariuszy s¹ wykonywane w zakresie, w sposób i w czasie okreœlonym w porozumieniu z korzystaj¹cym. ( ) Wstêp Jednostka organizacyjna ZHP zawieraj¹ca porozumienie powinna byæ reprezentowana przez osobê posiadaj¹c¹ pe³nomocnictwo Naczelnika i Skarbnika ZHP albo te pe³nomocnictwo osób dzia³aj¹cych na podstawie dalszego umocowania ( 69 Statutu ZHP). 1. Korzystaj¹cy ma obowi¹zek: ( ) 2) zapewniæ wolontariuszowi, na dotycz¹cych pracowników zasadach okreœlonych w odrêbnych przepisach, bezpieczne i higieniczne warunki wykonywania przez niego œwiadczeñ, w tym w zale - noœci od rodzaju œwiadczeñ i zagro eñ zwi¹zanych z ich wykonywaniem odpowiednie œrodki ochrony indywidualnej. 5 Zapis fakultatywny, zgodnie z art. 45 ust. 2 Ustawy: 2. Korzystaj¹cy mo e pokrywaæ, na dotycz¹cych pracowników zasadach okreœlonych w odrêbnych przepisach, tak e inne niezbêdne koszty ponoszone przez wolontariusza, zwi¹zane z wykonywaniem œwiadczeñ na rzecz korzystaj¹cego. WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ 1 ust. 1 Przyk³adowymi czynnoœciami s¹: opracowanie loga Chor¹gwianego Festiwalu Piosenki Harcerskiej i Turystycznej; przeprowadzenie cyklu zajêæ dla m³odzie y (harcerzy starszych, wêdrowników) na temat rynku pracy; koordynacja projektu dot. organizacji hufcowej izby pamiêci. 1 ust. 2 Tutaj okreœlamy dok³adny sposób wykonania wymienionych wy ej czynnoœci. 4 Zapis fakultatywny, zgodnie z art. 45 ust. 1, pkt 2 Ustawy: 7 Zapis fakultatywny, zgodnie z art. 46 ust. 1 Ustawy: 1. Wolontariuszowi mog¹ przys³ugiwaæ œwiadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach o powszechnym ubezpieczeniu. 8 Wolontariusz mo e w formie pisemnej zwolniæ Korzystaj¹cego w ca³oœci lub w czêœci z tych obowi¹zków. 10 ust. 3 Przyk³adami takich przyczyn mog¹ byæ: problemy zdrowotne; niedba³e i nierzetelne wykonywanie czynnoœci przez wolontariusza; niewype³nienie postanowieñ porozumienia przez jedn¹ ze stron. 7
WZÓR NR 2 WZÓR NR 3 WOLONTARIAT co o nim warto wiedzieæ (pieczêæ nag³ówkowa) ZAŒWIADCZENIE O WYKONYWANIU ŒWIADCZEÑ PRZEZ WOLONTARIUSZA (miejscowoœæ, data) Zaœwiadcza siê, e Pan Jan Kowalski, urodzony w, zamieszka³y wykonywa³ œwiadczenia na rzecz naszej organizacji w myœl porozumienia nr zawartego w dniu. Pan Jan Kowalski bêd¹c wolontariuszem w okresie œwiadczy³ ochotniczo i bez wynagrodzenia na rzecz œwiadczenia wolontarystyczne. Pan Kowalski by³ odpowiedzialny za koordynacjê dzia³añ zwi¹zanych z realizacj¹ projektu dot. wydania Ogólnopolskiego przewodnika po miejscach pamiêci narodowej. Kierowa³ pracami 5-osobowego zespo³u, który zbiera³ dane ze œrodowisk, a nastêpnie scala³ je i wprowadza³ do bazy danych tak, by stanowi³y ju jednolity materia³. Realizacja projektu zakoñczy³a siê sukcesem, o czym œwiadczy za³¹czony egzemplarz przewodnika. Zaœwiadczenie wydaje siê na proœbê wolontariusza. (podpis osoby upowa nionej przez korzystaj¹cego) (pieczêæ nag³ówkowa) (miejscowoœæ, data) OPINIA O WYKONYWANIU ŒWIADCZEÑ PRZEZ WOLONTARIUSZA Pan Jan Kowalski, urodzony w, zamieszka³y wykonywa³ œwiadczenia na rzecz naszej organizacji w myœl porozumienia nr zawartego w dniu. Pan Jan Kowalski bêd¹c wolontariuszem w okresie œwiadczy³ ochotniczo i bez wynagrodzenia na rzecz œwiadczenia wolontarystyczne. Na pocz¹tku zosta³ wprowadzony w zakres prac wykonywanych przez pracowników i wolontariuszy wspó³pracuj¹cych z wydzia³em. Bardzo sumiennie i odpowiedzialnie podchodzi³ do ka dego powierzonego mu zadania. Wiêkszoœæ zadañ wykonywa³ samodzielnie i z du ym zaanga owaniem. Bra³ udzia³ w najwiêkszych tegorocznych przedsiêwziêciach programowych, na ka dym z nich mia³ powierzone inne zadanie, z którego wywi¹zywa³ siê bez zarzutów. Pan Kowalski równie w³¹czy³ siê w prace nad Ogólnopolskim przewodnikiem po miejscach pamiêci narodowej. Zebrane informacje ze œrodowisk wprowadza³ do przygotowanej w tym celu bazy danych. Podczas realizacji zadañ wykaza³ siê bieg³¹ obs³ug¹ komputera w zakresie pakietu MS Office. Jest osob¹ bardzo komunikatywn¹ i bezkonfliktow¹. Doskonale radzi³ sobie z prac¹ w grupie, bêd¹c czêsto pomys³odawc¹ i twórc¹ ró norodnych rozwi¹zañ podczas realizowanych zespo³owo projektów. Jesteœmy przekonani, e jako przysz³y pracownik bêdzie osob¹ sumienn¹, odpowiedzialn¹ i godn¹ zaufania. Opiniê wydaje siê na proœbê wolontariusza. 8 (podpis osoby upowa nionej przez korzystaj¹cego)