SPOTKANIE POŚWIĘCONE ZAGADNIENIOM PRAWA AUTORSKIEGO I PONOWNEMU WYKORZYSTYWANIU INFORMACJI SEKTORA PUBLICZNEGO W KONTEKŚCIE DZIAŁALNOŚCI MUZEÓW dr Zofia Zawadzka, adwokat Gdańsk, 31 marca 2017 r.
DIGITALIZACJA A UTWÓR Praca fotografa w muzeum i jej charakter czy praca fotografa posiada charakter twórczy, komu przysługują prawa autorskie do zdigitalizowanych odwzorowań muzealiów, uwagi na tle orzecznictwa Sądu Najwyższego
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1998 roku (I PKN 196/98, OSNP 1999, nr 14, poz. 454) W czynnościach powoda jako fotografa (renowatora) nie mieszczą się elementy twórcze, lecz odtwórcze. Zgodnie z art. 1 ust. 1 prawa autorskiego utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Utworem może być także fotografia (art. 1 ust. 2 pkt 3 pr.aut.), jeżeli jest przejawem działalności twórczej o indywidualnym charakterze. Tak sformułowana definicja zakłada, że przejaw działalności twórczej wtedy może być uznany za utwór, gdy nosi piętno właściwe danej jednostce, znamiona odróżniającego go od innych. Obowiązkiem fotografa nie było wykonywanie zdjęć obrazów i innych przedmiotów sztuki w sposób oddający wrażenia artystyczne powoda czy też wyrażający jego wizję artystyczną, lecz wykonywanie zdjęć odtwarzających przy pomocy fotografii rzeczywisty stan zbiorów muzealnych i obiektów budowlanych. Dlatego też charakter pracy nie nosił znamion działalności twórczej, a jedynie technicznej. Taki jest bowiem sens pracy o charakterze dokumentacyjnym.
Do zakresu czynności fotografa należało wykonywanie profesjonalnych zdjęć dokumentacyjnych o charakterze wynikającym ze statutowych potrzeb muzeum, tj. dokumentacji fotograficznej gromadzonych, przechowywanych i konserwowanych muzealiów, zdjęć dla potrzeb programowej akcji wystawienniczej i oświatowoedukacyjnej oraz zdjęć dokumentacyjnych siedzib oddziałów muzeum i ich wnętrz z ekspozycją stałą lub czasową. Dlatego też charakter tej pracy nie nosił znamion działalności twórczej, lecz jedynie technicznej. Taki jest bowiem sens pracy o charakterze dokumentacyjnym.
Cechy zindywidualizowanej twórczości tracą niewątpliwie zdjęcia wytwarzane wedle określonego wzorca (schematu), którego źródłem może być ustawa (fotografie do dokumentów tożsamości, legitymacji itp.) lub służące celom badawczym, dokumentacyjnym i poglądowym (zdjęcia reprodukcyjne, rentgenowskie, katalogowe, ilustracje podręcznikowe itp.) (wyrok SA w Białymstoku z dnia 19 lutego 2016 roku, I ACa 955/15, LEX nr 1998958).
W przypadku procesu digitalizacji muzealiów celem jest stworzenie cyfrowego odwzorowania danego obiektu muzealnego. W procesie tym nie ma miejsca na inwencję twórczą, a odciśnięcie indywidualnego piętna twórczego jest nie tyle niemożliwe, co wręcz niewskazane. Digitalizacja jest procesem ściśle technicznym, polegającym na wytworzeniu cyfrowego odwzorowania muzealium za pomocą środków technicznych. Wytwarzanie cyfrowych odwzorowań muzealiów nie prowadzi do powstania nowych praw ponad te, które chronią oryginał. Oznacza to, że wykonanie wizualnej dokumentacji obiektu muzealnego nie daje praw autorskich wykonawcy tej dokumentacji. Digitalizacja muzealium nie prowadzi do powstania utworu. Na rzecz podmiotu dokonującego digitalizacji nie powstają żadne prawa wyłączne do cyfrowego odwzorowania muzealium.
OBOWIĄZKI INFORMACYJNE - BIULETYN INFORMACJI PUBLICZNEJ
Podmiot zobowiązany udostępnia na swojej stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej w menu przedmiotowym w kategorii Ponowne wykorzystywanie (art. 11 ust. 1): 1) [INFORMACJA O WARUNKACH] warunki ponownego wykorzystywania, jeżeli zostały przez niego określone; 2) [INFORMACJA O OPŁATACH] informację o wysokości opłat za ponowne wykorzystywanie, w tym podstawie ich obliczania, jeżeli zostały przez niego ustalone, oraz informację o czynnikach, które będą brane pod uwagę przy rozpatrywaniu nietypowych wniosków o ponowne wykorzystywanie i które mogą mieć wpływ w szczególności na koszt lub czas przygotowania lub przekazania informacji; 3) [SZCZEGÓLNA INFORMACJA O OPŁATACH] informację o czynnikach, które są brane pod uwagę przy ustalaniu nakładanych opłat za ponowne wykorzystywanie, w przypadku podmiotów zobowiązanych będących muzeami państwowymi lub muzeami samorządowymi; 4) [INFORMACJA O ŚRODKACH OCHRONY PRAWNEJ] informację o środkach prawnych przysługujących w przypadku odmowy wyrażenia zgody na ponowne wykorzystywanie oraz o prawie do sprzeciwu; 5) [INFORMACJA O UMOWACH NA WYŁĄCZNOŚĆ] umowę o udzielenie wyłącznego prawa do korzystania z informacji sektora publicznego, powody jej zawarcia oraz wyniki oceny tej umowy, o ile taka umowa została zawarta.
Brak informacji o warunkach ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego udostępnionych w Biuletynie Informacji Publicznej lub w centralnym repozytorium uważa się za udostępnienie informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania bez warunków (art. 11 ust. 4) > skutek ten dotyczy tylko udostępniania ISP w BIP i CRIP; w przypadku innego udostępniania, w razie niepodania warunków i opłat, znajdzie zastosowanie przepis art. 21 ust. 1 pkt 2 > konieczność złożenia wniosku. Wniosek o ponowne wykorzystywanie, zwany dalej wnioskiem, wnosi się w przypadkach, gdy informacja sektora publicznego została udostępniona w sposób inny niż określony w pkt 1 i nie zostały określone warunki ponownego wykorzystywania lub opłaty za ponowne wykorzystywanie albo nie poinformowano o braku takich warunków lub opłat (art. 21 ust. 1 pkt 2).
WARUNKI PONOWNEGO WYKORZYSTYWANIA Obowiązki informacyjne podmiotu zobowiązanego Warunki obligatoryjne i fakultatywne ponownego wykorzystywania
Ogólne obowiązki informacyjne Podmiot zobowiązany, który udostępnia informacje sektora publicznego w centralnym repozytorium lub w sposób określony w ust. 1 lub 2, informuje również o dostępności tych informacji w celu ponownego wykorzystywania (art.11 ust. 3). > obowiązek odpowiedniego oznaczenia (słownego, graficznego) wszystkich ISP, które są udostępniane do ponownego wykorzystywania
Podmiot zobowiązany, który udostępnia informacje sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania w sposób inny niż w Biuletynie Informacji Publicznej lub w centralnym repozytorium, wraz z ich udostępnieniem informuje o braku warunków ponownego wykorzystywania lub opłat za ponowne wykorzystywanie albo określa te warunki lub wysokość opłat za ponowne wykorzystywanie (art. 11 ust. 2). > informacja o istnieniu lub braku warunków i opłat musi być podana wraz z udostępnieniem informacji
1. Warunki ponownego wykorzystywania określone przez podmiot zobowiązany w odniesieniu do informacji sektora publicznego udostępnionych na stronie podmiotowej Biuletynu Informacji Publicznej podmiotu zobowiązanego lub w centralnym repozytorium informacji publicznej stanowią ofertę zawierającą te warunki. 2. Warunki ponownego wykorzystywania określone przez podmiot zobowiązany w odniesieniu do informacji sektora publicznego udostępnionych w inny sposób niż określony w ust. 1 lub informacja o wysokości opłat za ponowne wykorzystywanie, jeżeli zostały ustalone, stanowią ofertę zawierającą te warunki lub informację. 3. Ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego udostępnionych w sposób, o którym mowa w art. 5 pkt 1, uważa się za przyjęcie przez użytkownika oferty, o której mowa w ust. 1 albo 2. (art. 12).
Zasada bezwarunkowości ponownego wykorzystywania ISP Informacje sektora publicznego udostępnia się lub przekazuje w celu ich ponownego wykorzystywania bezwarunkowo (art. 13 ust. 1 domniemanie bezwarunkowości). Podmiot zobowiązany w porównywalnych sytuacjach udostępnia lub przekazuje informacje sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania na takich samych zasadach (art. 8 ust. 1 zasada niedyskryminacji). Określenie warunków ponownego wykorzystywania nie może w sposób nieuzasadniony ograniczać możliwości ponownego wykorzystywania (art. 15 zasada proporcjonalności).
Warunki obligatoryjne (art. 13 ust. 2) Podmiot zobowiązany określa warunki ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego, mających cechy utworu lub przedmiotu praw pokrewnych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych lub stanowiących bazę danych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych, do których przysługują mu autorskie prawa majątkowe lub prawa pokrewne. W szczególności podmiot zobowiązany określa warunek dotyczący obowiązku poinformowania o nazwisku, imieniu lub pseudonimie twórcy lub artysty wykonawcy, jeżeli jest znany (art. 13 ust. 2). Warunki ponownego wykorzystywania powinny uwzględniać zasady licencjonowania praw własności intelektualnej (pola eksploatacji, zakres korzystania z utworu, czas trwania licencji, miejsce korzystania, możliwość wypowiedzenia udzielonej licencji w przypadku naruszenia warunków ponownego wykorzystywania). Opłaty licencyjne nie są pobierane pierwszeństwo regulacji dot. opłat z ustawy o ponownym wykorzystywaniu ISP.
Warunki fakultatywne Podmiot zobowiązany może określić warunki ponownego wykorzystywania w przypadkach innych niż określone w ust. 2 (art. 13 ust. 3). Podmiot zobowiązany ma możliwość zdecydowania o wprowadzeniu tych warunków, ale nie ma prawnej możliwości dowolnego ich określenia. Treść warunków precyzuje art. 14.
Warunki ponownego wykorzystywania mogą dotyczyć: 1) obowiązku poinformowania o źródle, czasie wytworzenia i pozyskania informacji od podmiotu zobowiązanego [celem jest zapewnienie możliwości weryfikacji wiarygodności informacji i ich aktualności]; 2) obowiązku poinformowania o przetworzeniu informacji ponownie wykorzystywanej [celem jest zapewnienie wiarygodności informacji oraz ochrona interesu podmiotu zobowiązanego. Przetworzenie dot. treści, a nie formatu czy nośnika; oznacza dokonanie skrótów, sporządzanie wyciągów, gromadzenie danych, zmianę kolejności, uzupełnianie informacji]; 3) zakresu odpowiedzialności podmiotu zobowiązanego za udostępniane lub przekazywane informacje (np. X nie ponosi odpowiedzialności za dalsze ponowne wykorzystywanie informacji udostępnionej na stronie www ). (art. 14 ust. 1).
Muzea państwowe, muzea samorządowe, biblioteki publiczne, biblioteki naukowe i archiwa mogą określać inne niż wymienione w ust. 1 warunki ponownego wykorzystywania ograniczające wykorzystywanie informacji sektora publicznego: 1) w działalności komercyjnej lub na określonych polach eksploatacji, jeżeli dotyczą zbiorów o charakterze martyrologicznym oraz zawierają godło, barwy i hymn Rzeczypospolitej Polskiej, a także herby, reprodukcje orderów, odznaczeń lub odznak honorowych, odznak lub oznak wojskowych bądź innych odznaczeń [np. ograniczenie ponownego wykorzystywania w działalności komercyjnej (do celów reklamowych czy promocyjnych); określenie pól eksploatacji]; 2) do działalności niekomercyjnej, jeżeli są powiązane z obiektami objętymi roszczeniami osób trzecich lub niebędącymi własnością podmiotu zobowiązanego. (art. 14 ust. 2)
DEPOZYTY MUZEALNE Ograniczenia, które odnoszą się do depozytów muzealnych, dotyczą dwóch kwestii: art. 6 ust. 4 pkt 2 art. 14 ust. 2 pkt 2
Art. 6 ust. 4 pkt 2 Prawo do ponownego wykorzystywania podlega ograniczeniu w zakresie informacji sektora publicznego powiązanych z depozytami znajdującymi się w posiadaniu podmiotu zobowiązanego, o ile ich właściciele umownie wyłączyli możliwość ich udostępniania lub przekazywania w całości lub w określonym zakresie.
Przypadek ten pozwala na wydanie obligatoryjnej decyzji odmawiającej wyrażenia zgody na ponowne wykorzystywanie ISP (art. 23 ust. 4 u.p.w.) Sposób sformułowania przepisu art. 6 ust. 4 pkt 2 budzi wątpliwości na gruncie już zawartych i nadal obowiązujących umów depozytowych, w których właściciele obiektów nie wyłączyli wprost możliwości udostępniania lub przekazywania w całości lub w określonym zakresie danego obiektu. Najczęściej bowiem umowy depozytowe nie zawierają takich sformułowań. Konieczne jest więc sprecyzowanie, czy i jakie czynności powinno podjąć muzeum w takim przypadku czy wobec braku umownego wyłączenia uznać za dopuszczalne udostępnianie ISP w celu ponownego wykorzystania, czy też w drodze podpisywania aneksów do już zawartych umów regulować tę kwestię na nowo.
Art. 14 ust. 2 pkt 2 Muzea państwowe, muzea samorządowe, biblioteki publiczne, biblioteki naukowe i archiwa mogą określać inne niż wymienione w ust. 1 warunki ponownego wykorzystywania ograniczające wykorzystywanie informacji sektora publicznego do działalności niekomercyjnej, jeżeli są powiązane z obiektami objętymi roszczeniami osób trzecich lub niebędącymi własnością podmiotu zobowiązanego. Celem ograniczenia wykorzystywania do działalności niekomercyjnej jest zabezpieczenie podmiotu zobowiązanego, w którego depozycie znajduje się muzealium przed roszczeniami finansowymi o zwrot uzyskanych korzyści. Wątpliwości dotyczą kwestii, od czego zależy możliwość wprowadzenia ograniczeń w warunkach ponownego wykorzystywania i czy zależy to od dyskrecjonalnej decyzji muzeum, czy powinno mieć podstawę w postanowieniach umowy depozytowej.
OPŁATY
Informacje sektora publicznego udostępnia się lub przekazuje w celu ich ponownego wykorzystywania bezpłatnie (art. 16 zasada nieodpłatności). Podmiot zobowiązany może nałożyć opłatę za ponowne wykorzystywanie, jeżeli przygotowanie lub przekazanie informacji w sposób lub w formie wskazanych we wniosku o ponowne wykorzystywanie wymaga poniesienia dodatkowych kosztów (art. 17 ust. 1).
Ustalając wysokość opłaty, o której mowa w ust. 1, uwzględnia się koszty przygotowania lub przekazania informacji sektora publicznego w określony sposób i w określonej formie oraz inne czynniki, które będą brane pod uwagę przy rozpatrywaniu nietypowych wniosków o ponowne wykorzystywanie, które mogą mieć wpływ w szczególności na koszt lub czas przygotowania lub przekazania informacji. Łączna wysokość opłaty nie może przekroczyć sumy kosztów poniesionych bezpośrednio w celu przygotowania lub przekazania informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania w określony sposób i w określonej formie (art. 17 ust. 2). Czynniki: np. konieczność zatrudnienia dodatkowego pracownika; konieczność zamówienia usługi informatycznej
Muzea państwowe i muzea samorządowe w przypadku udostępniania lub przekazywania informacji sektora publicznego do ponownego wykorzystywania w celach innych niż niekomercyjne o charakterze badawczym, naukowym lub edukacyjnym mogą nałożyć opłaty wyższe niż ustalone na podstawie art. 17 (art. 18 ust. 1). Ustalając wysokość opłaty, o której mowa w ust. 1, uwzględnia się koszty gromadzenia, produkowania, reprodukowania, rozpowszechniania, ochrony i ustalania praw. Łączna wysokość opłaty nie może przekroczyć sumy tych kosztów wraz z rozsądnym zwrotem z inwestycji, jednak nie wyższym niż 5 punktów procentowych powyżej stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego (art. 18 ust. 2). Podmiot zobowiązany wskazuje, na żądanie wnioskodawcy, sposób obliczenia opłaty za ponowne wykorzystywanie w odniesieniu do złożonego przez wnioskodawcę wniosku o ponowne wykorzystywanie (art. 20).
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 5 lipca 2016 r. w sprawie maksymalnych stawek opłat za ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego nakładanych przez muzea państwowe i muzea samorządowe Rozporządzenie określa maksymalne stawki opłat za ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego w celach innych niż niekomercyjne o charakterze badawczym, naukowym lub edukacyjnym, zwane dalej "maksymalnymi stawkami opłat", nakładanych przez podmioty zobowiązane do udostępniania lub przekazywania informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania, będące muzeami państwowymi lub muzeami samorządowymi (par. 1)
Maksymalne stawki opłat wynoszą w przypadku udostępniania lub przekazywania informacji, o których mowa w 1: 1) za pośrednictwem systemu teleinformatycznego - 118 zł za jednorazowe udostępnienie; 2) w postaci kopii (reprodukcji) cyfrowej - 172 zł za jeden skan lub fotografię cyfrową zapisane na nośniku cyfrowym; 3) w postaci fotografii: a) za sztukę w formacie nie większym niż 50 x 60 cm - 168 zł, b) za 1 m 2 w formacie większym niż określony w lit. a - 513 zł; 4) w postaci papierowej: a) za jedną stronę odbitki lub wydruku kolorowego: w formacie A4-33 zł, w formacie A3-61 zł, b) za jedną stronę odbitki lub wydruku czarno-białego: w formacie A4-25 zł, w formacie A3-45 zł; 5) w postaci nagrania dźwięku lub obrazu na nośnik cyfrowy - 63 zł za każdą rozpoczętą godzinę nagrania; 6) w sposób lub w postaci innych niż określone w pkt 1-5 - 86 zł za każdą rozpoczętą godzinę koniecznej pracy pracownika muzeum (par. 2).
FORMATY I ROZDZIELCZOŚĆ
Podmiot zobowiązany, który udostępnia lub przekazuje informacje sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania, nie może wprowadzać ograniczenia korzystania z tych informacji przez innych użytkowników (art. 9 ust. 1). Podmioty zobowiązane nie są obowiązane do tworzenia informacji sektora publicznego, ich przetwarzania w sposób lub w formie wskazanych we wniosku o ponowne wykorzystywanie oraz sporządzania z nich wyciągów, jeżeli spowoduje to konieczność podjęcia nieproporcjonalnych działań przekraczających proste czynności (art. 10 ust. 2).
Podmioty zobowiązane nie są obowiązane do tworzenia informacji sektora publicznego, ich przetwarzania w sposób lub w formie wskazanych we wniosku o ponowne wykorzystywanie oraz sporządzania z nich wyciągów, jeżeli spowoduje to konieczność podjęcia nieproporcjonalnych działań przekraczających proste czynności (art. 10 ust. 2). odmowa (w drodze decyzji) wyrażenia zgody na ponowne wykorzystywanie ISP (fakultatywnie) [Podmiot zobowiązany może, w drodze decyzji, odmówić wyrażenia zgody na ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego w przypadku, o którym mowa w art. 10 ust. 2. art. 23 ust. 5] przekazanie informacji do ponownego wykorzystywania, mimo spełnienia warunków z art. 10 ust. 2 > możliwość nałożenia opłaty zgodnie z art. 17 lub 18.
Wniosek zawiera w szczególności: 4) wskazanie celu ponownego wykorzystywania (komercyjny albo niekomercyjny), w tym określenie rodzaju działalności, w której informacje sektora publicznego będą ponownie wykorzystywane, w szczególności wskazanie dóbr, produktów lub usług; 5) wskazanie formy przygotowania informacji sektora publicznego, a w przypadku postaci elektronicznej, także wskazanie formatu danych; 6) wskazanie sposobu przekazania informacji sektora publicznego, o ile nie została udostępniona lub przekazana w inny sposób, albo sposobu dostępu do informacji gromadzonych w systemie teleinformatycznym, o którym mowa w ust. 2 (art. 21 ust. 3 pkt 4, 5 i 6)
Podmiot zobowiązany może, w drodze decyzji, odmówić wyrażenia zgody na ponowne wykorzystywanie informacji sektora publicznego w przypadku, o którym mowa w art. 10 ust. 2 (art. 23 ust. 5).