Uwagi Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów do projektu założeń ustawy o otwartych zasobach publicznych

Transkrypt

1 Uwagi Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów do projektu założeń ustawy o otwartych zasobach publicznych UWAGI GENERALNE 1. Pominięcie ustawy o muzeach Projekt założeń ustawy o otwartych zasobach publicznych zakłada, iż projektowana ustawa ma nie wyłączać stosowania przepisów ustaw o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach, o bibliotekach, Instytucie Pamięci Narodowej (Ad. III. 3. str. 8, 9). W powyższym zestawieniu koniecznie należy uwzględnić również ustawę o muzeach. 2. Konsekwencje finansowe Niniejszy projekt zawiera zapis, iż podmioty zobowiązane (czyli instytucje publiczne), tworząc zasoby publiczne będą przeznaczać środki finansowe na te cele. Należałoby dodać, iż w przypadku instytucji kultury środki na te cele zapewnić powinien także organizator. 3. Uwzględnienie potrzeby wsparcia w muzeach badań proweniencyjnych Zakładając udostępnianie zasobów muzealnych (katalogi cyfrowe, itp.), należy uwzględnić także ograniczenia wynikające z potrzeby prowadzenia badań proweniencyjnych (m. in. generowane przez tego typu badania koszty). 4. Uwagi zbieżne z opinią NIMOZ do propozycji zmiany Dyrektywy 2003/98/WE O ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego Komentując przyjęte założenia i główny cel uchwalenia projektowanej ustawy jako wyznaczenie ogólnych ram udostępniania i ponownego wykorzystania zasobów publicznych (Ad. II s. 6), powtórzony też w sformułowaniu, że należy zapewnić podobne zasady dostępu i wykorzystania zasobów publicznych, co w przypadku informacji publicznej (Ad. I, 2. s. 3), sugerowalibyśmy, przy całym poparciu z naszej strony idei udostępniania tych zasobów, wzięcie pod uwagę zastrzeżeń zgłoszonych przez NIMOZ na etapie konsultacji propozycji zmiany Dyrektywy 2003/98/WE O ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego (opinia w załączeniu) Akceptując także w pełni kierunki wyznaczane przez Międzyresortowy Zespół Polska Cyfrowa odnośnie stymulacji podaży treści wysokiej jakości w Sieci (Ad. II, s. 7) chcielibyśmy zwrócić uwagę na przytaczane w cytowanej wyżej opinii NIMOZ uwarunkowania muzeów (także o charakterze ekonomicznym) odnośnie udostępniania danych pozyskanych w wyniku digitalizacji zbiorów Komentując paragraf Zakres przedmiotowy projektowanej ustawy (Ad. III. 2, s. 8), szczególnie zapis: Zasoby publiczne zazwyczaj nie dotyczą funkcjonowania władz publicznych i mogą być ponownie wykorzystywane (w tym do celów komercyjnych), ponownie chcielibyśmy powołać się na wymieniane w powyższej opinii NIMOZ

2 typowe dla muzeów ograniczenia dotyczące kwestii udostępniania danych cyfrowych do celów komercyjnych Projekt ustawy, zakładając różne stopnie otwartości zasobów publicznych (Ad. III. p. 4, 2) c) s. 12), proponuje zastosowanie opcji pełnej dla wszystkich zasobów, które dotychczas były objęte u.d. i. p. Konieczne jednak jest uwzględnienie uwarunkowań dotyczących udostępniania cyfrowych danych zasobów muzealnych. Już na etapie konsultacji propozycji zmiany Dyrektywy 2003/98/WE O ponownym wykorzystaniu informacji sektora publicznego, zwracaliśmy uwagę na potrzebę wprowadzenia uprawnień dla placówek muzealnych pozwalających na decydowanie o warunkach i zakresie komercyjnego i niekomercyjnego udostępniania danych i ewentualnej możliwości pobierania opłat za oferowanie wysokiej jakości odwzorowań do użytku komercyjnego, oraz o potrzebie wprowadzenia zasady zwolnienia z opłat za materiał do celów publikacji naukowych. UWAGI SZCZEGÓŁOWE 1. Rozbieżności terminologiczne (zasób publiczny, informacja publiczna, domena publiczna, typy zasobów, podmiot zobowiązany) Trudno wskazać informacje wytwarzane przez instytucje kultury, które nie mieściłyby się w definicji informacji publicznej określonej przez NSA, a tym bardziej treści, których wytwarzanie lub dostarczanie jest działalnością leżącą poza zakresem sprawy publicznej, a więc niestanowiących informacji publicznej i podlegających wyłączeniu z udostępnienia (Ad. I, p. 2. s. 3, 4 - drugi akapit). Można zatem wnioskować, że wszystkie zapisy o udostępnianiu informacji i zasobów publicznych będą w całości dotyczyły takich instytucji kultury jak muzea. Trudno jednak odnieść się bardziej szczegółowo i przewidzieć pełne konsekwencje jakie projektowane zapisy będą miały dla muzeów, ponieważ szereg sformułowań jest nieprecyzyjnych, szczególnie w zakresie pojęć zasób publiczny i informacja publiczna. Pojawia się np. zapis o potrzebie regulacji dotyczącej wykorzystania zasobów publicznych, z uwagi na niejasności wynikające z szeregu wyłączeń i ograniczeń praw dostępu i ponownego wykorzystania do treści niemieszczących się w zakresie informacji publicznej, a wcześnie było zastrzeżenie, że te dwie kategorie są czymś odmiennym: Zasoby publiczne w rozumieniu projektowanej regulacji nie stanowią informacji publicznej (Ad. I. 2, s. 3). Pojęcia zasób publiczny i informacja publiczna, raz zdefiniowane są jako odrębne kategorie, do których jednak należy zastosować te same reguły, a w innych miejscach używa się niemal zamiennie, albo jakby jedno w drugim się zawierało: podmioty wykonujące zadania publiczne dosyć często zawężają rozumienie pojęcia informacja publiczna, co prowadzi do ograniczenia dostępu obywateli do zasobów publicznych i skomplikowania procesu udostępniania. (Ad. I. 2 s. 4, - 3 akapit); w celach ustawy natomiast wymienia się: rozróżnienie informacji publicznej od zasobów

3 publicznych (Ad. II, s. 6). Zagadnienia te wymagają także konsultacji z zakresu prawa autorskiego. W treści ustawy powinny znaleźć się natomiast jasne definicje, przyjętego na użytek ustawy rozumienia pojęć: zasób publiczny, informacja publiczna Jeden z wymienianych celów ustawy zakłada doprecyzowanie sposobów wykorzystania utworów znajdujących się w domenie publicznej, podczas gdy nadal brakuje sformułowanej prawnie definicji domeny publicznej (Ad. II, s. 6) W projekcie ustawy parokrotnie wymienione zostały przykładowe typy zasobów wytwarzanych przez instytucje publiczne, brak jednak bardziej sprecyzowanego określenia zasobów wytwarzanych przez muzea, które charakteryzują się odrębna specyfiką (Ad. I. 1, 2 s. 1, 4). Proponujemy wykaz zasobów analogiczny do przedstawionego przez NIMOZ w ramach uwag do Diagnozy dla Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Poniżej fragment zawierający proponowaną przez NIMOZ listę zasobów: [...] zasobów publicznych pochodzących m.in. z instytucji kultury, w szczególności zbiorów i powiązanych z nimi metadanych z archiwów, bibliotek i muzeów, w tym z zakresu sztuk wizualnych, archeologii, etnografii, obiektów techniki, zbiorów przyrodniczych, map i planów, fotografii, filmów i mikrofilmów, nagrań dźwiękowych i wideo, opinii, analiz, sprawozdań, raportów oraz innych utworów i przedmiotów prawa autorskiego i praw pokrewnych, a także baz danych [...] 1.4. W opisie ustawy niejasna jest kwalifikacja podmiotów zobowiązanych. W paragrafie Zakres podmiotowy projektowanej ustawy (Ad. III 1. s. 7), jako podmioty zobowiązane wymienione są tylko jednostki sektora finansów publicznych, a potem kategorie, w których trudno wskazać gdzie mogłyby się mieścić instytucje kultury takie jak muzea, albo centra kompetencji do spraw digitalizacji, które z racji swoich założeń statutowych wydają się być w naturalny sposób powołane do prowadzenia np. repozytoriów danych właśnie na prawach podmiotu zobowiązanego. 2. Zasady ogólne (opłaty, formaty techniczne) 2.1. W kontekście omawiania w projekcje ustawy zasad dotyczących opłat i ponownego udostępniania zasobów publicznych (Ad. III. 5, s. 14) chcielibyśmy zwrócić uwagę na potrzebę wprowadzenia reguły zwolnienia z opłat w przypadku wykorzystania materiałów z zasobów publicznych w publikacjach naukowych Wyszczególniając w projekcie ustawy zasady ogólne udostępniania zasobów publicznych (Ad. III. 6, s. 15) w podsumowaniu napisano że, niezbędne jest również stworzenie odpowiednich warunków w zakresie formatów technicznych, które zapewnią optymalne wykorzystanie zasobów technicznych. Uważamy, że niezbędne również jest zapewnienie odpowiednich środków finansowych, w przeciwnym razie ani realizacja tego założenia, ani punktu 3) ogólnych zasad, którymi powinien kierować się podmiot udostępniony, nie będzie możliwe i zapisy ustawy pozostaną w tym względzie martwe.

4 3. Zasady dostępu (opcja pełna i otwarta) Opisując problematykę udostępniania zasobów publicznych Zasoby publiczne w nauce edukacji i kulturze, Obszar kultury (Ad. IV. s. 20) projekt ustawy zakłada wprowadzenie zasad dostępu w pełnej opcji dla zasobów państwowych i samorządowych instytucji kultury, szczególnie w przypadku finansowania publicznie projektów digitalizowania zasobów z dóbr publicznych. Z uwagi na specyfikę zbiorów muzealnych nie jest możliwe (względy bezpieczeństwa informacje wrażliwe, ekonomiczne i techniczne, własnościowe) udostępnienie pełnego zakresu danych pozyskanych w wyniku digitalizacji zbiorów (np. kopii wzorcowych cyfrowych odwzorowań obiektów). Musi istnieć możliwość decydowania o zakresie udostępniania danych oraz o zasadach dostępu między pełnym i otwartym dostępem, nie tylko dla bieżącej produkcji mediów publicznych czy filmów, ale także dla instytucji muzealnych. Wyłączenie instytucji muzealnych z tej zasady pozostawiając ją tylko dla instytucji udostępniających zasoby mediów publicznych byłoby wprowadzeniem niesprawiedliwego przywileju, nie uwzgledniającego specyfiki zbiorów muzealnych, znacznie odróżniających się charakterem od zbiorów bibliotecznych i archiwalnych. W przypadku muzeów nie chodzi jedynie o udostępnianie treści. Niewątpliwie reprodukcje obiektów o niższej rozdzielczości powinny być udostępnianie powszechnie i bez ograniczeń, sukcesywnie jak pozwalają na to możliwości finansowe muzeów. Jednak ustawa powinna wyszczególniać jakie cyfrowe kopie i reprodukcje powinny być udostępniane, pozostawiając możliwość wyłączenia np. kopii plików wzorcowych, a muzea powinny zachować także prawo do udostępniania ich na zasadach otwartego dostępu, ponieważ dysponowanie częścią praw do zbiorów pozostających pod opieką muzeów stanowi element podstaw ich ekonomicznej egzystencji. Poza tym udostępnianie wizerunków o wysokiej rozdzielczości wymaga dużo większych nakładów finansowych, co często nie jest możliwe. Udostępnianie kopi plików wzorcowych byłoby także bardzo ryzykowne ze względów bezpieczeństwa. Nie wprowadzenie takich zapisów może wywołać w konsekwencji całkowite zahamowanie procesów profesjonalnej digitalizacji zasobów muzealnych. Brak ustawowego obowiązku prowadzenia cyfrowej dokumentacji, może spowodować, że muzea unikając udostępnienia danych wrażliwych zaprzestaną prowadzenia procesu cyfrowej dokumentacji poprzestając na wykonywaniu zdjęć niższej jakości, co jest tańsze i wymagające mniejszych umiejętności, i udostępniając tylko ten materiał. Byłoby to z wielką szkodą dla dokumentacji dziedzictwa kulturowego jaka możliwa jest przy obecnych środkach technicznych. Należałoby jasno określić, jakie typy dokumentów wytwarzane w muzeach i innych instytucjach kultury rozumiane byłyby jako produkt końcowy i na jakich zasadach poszczególne zasoby miałyby być udostępniane. Prawo do pewnych odstępstw od zasad ogólnych powinno być równe dla wszystkich instytucji, np. jeżeli katalogi i rocznik Biblioteki Narodowej są dostępne odpłatnie w formie

5 drukowanej, to analogiczna możliwość powinna obejmować materiały wytwarzane przez muzea. 4. Inne nieścisłości 4.1. W punkcie III a) - pierwszy akapit, brakuje określenia warunków koniecznych do nabywania praw majątkowych w przypadku utworów i przedmiotów praw pokrewnych w rozumieniu pr. aut. oraz baz danych brak fragmentu tekstu, albo inny błąd redakcyjny W projekcie wymienione zostały przykładowe repozytoria polskie i europejskie, w tym Biblioteka Narodowa, której strony określono też jako portal wiedzy. Pragniemy zwrócić uwagę, że obecnie rolę faktycznego centralnego repozytorium zwłaszcza dla środowiska bibliotecznego, pełni na polskim gruncie Federacja Bibliotek Cyfrowych, jako krajowy agregator danych o zasobach cyfrowych z ponad stu bibliotek cyfrowych, a także niewielkiej części zasobów pochodzących z archiwów i muzeów. Federacja Bibliotek Cyfrowych udostępnia dane o ponad milionie zasobów cyfrowych, natomiast wspomniana Cyfrowa Biblioteka Narodowa jest jednym z dostawców danych, obecnie na 7-mej pozycji pod względem wielkości zasobu. przygotowanie: Centrum Kompetencji ds. digitalizacji w muzeach