PREZES URZĘDU OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW DELEGATURA W BYDGOSZCZY ul. Długa 47, 85-034 Bydgoszcz tel. (052) 345-56-44, fax (052) 345-56-17, e-mail: bydgoszcz@uokik.gov.pl Bydgoszcz, dnia 1 grudnia 2009r. Znak sprawy: RBG-61-01/09/AS DECYZJA RBG - 19/2009 I. Na podstawie art. 27 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331, z późn. zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy i 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz.U. Nr 134, poz.939) w związku z 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz.U. Nr 107, poz.887) po przeprowadzeniu postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, wszczętego z urzędu przeciwko Centrum Kształcenia OPTIMUM. Hanna Wardowska, Marek Podbielski Spółka jawna z siedzibą w Olsztynie działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznaje się za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów praktykę, stosowaną przez Centrum Kształcenia OPTIMUM. Hanna Wardowska, Marek Podbielski Spółka jawna z siedzibą w Olsztynie, polegającą na zamieszczeniu we wzorcu umownym Umowa postanowień umownych o następującej treści: 1. W przypadku zmiany adresu lub telefonu Płatnika lub Uczestnika, o których mowa w punktach I. i II. Zgłoszenia, Płatnik zobowiązany jest powiadomić Usługodawcę w terminie 14 dni od daty zaistnienia zmiany. W przypadku zaniechania powyższych obowiązków, korespondencję wysłaną na dotychczasowy adres i nie odebraną strony tej Umowy uważać będą za doręczoną; 2. Poważne zachorowania, śmierć Płatnika lub Uczestnika i inne ważne zdarzenia losowe, niezależne od woli stron Umowy, będą rozpatrywane indywidualnie przez Usługodawcę po pisemnym zgłoszeniu i udokumentowaniu potwierdzającym stan faktyczny. W takim uzasadnionym przypadku, za zgodą obu stron Umowy, możliwe jest ustalenie nowych warunków Umowy, a nawet odstąpienie od Umowy, przy czym w przypadku odstąpienia od Umowy po upływie 10 dni od daty jej podpisania, ale nie 1
później niż przed zrealizowaniem połowy godzin określonych w punkcie VI.4. Zgłoszenia, Usługodawcy będzie przysługiwało 50% z kwoty wyszczególnionej w punkcie IV.6. Zgłoszenia, zaś w przypadku odstąpienia po zrealizowaniu ponad połowy godzin zajęć 100% kwoty stanowiącej odpłatność za kurs; 3. Płatnik ma prawo odstąpić od Umowy w ciągu 10 (dziesięciu) dni, licząc od daty jej zawarcia. Warunkiem skutecznego odstąpienia od Umowy jest złożenie przez Płatnika w siedzibie Usługodawcy, faksem następnie potwierdzonym listem poleconym albo faksem i jednocześnie przesyłką kurierską (decyduje data stempla pocztowego lub potwierdzenia nadania przesyłki kurierskiej), pisemnego oświadczenia o odstąpieniu oraz zwrot wszystkich otrzymanych od Usługodawcy materiałów dydaktycznych na własny koszt w terminie 7 dni (siedmiu) dni od daty odstąpienia. Oświadczenie o odstąpieniu od Umowy winno zawierać treść zgodną poniższym wzorem, które są postanowieniami umownymi wpisanymi na podstawie art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, co stanowi naruszenie art. 24 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i stwierdza się zaniechanie jej stosowania z dniem 8 sierpnia 2009r. II. Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 z późn. zm.) oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy i 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2007r. w sprawie określenia właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz.U. Nr 134, poz. 939) w związku z 7 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009r. w sprawie właściwości miejscowej i rzeczowej delegatur Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Dz.U. Nr 107, poz. 887) w związku ze stwierdzeniem stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów, określonej w pkt I niniejszej decyzji działając w imieniu Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nakłada się na Centrum Kształcenia OPTIMUM. Hanna Wardowska, Marek Podbielski Spółka jawna karę pieniężną w wysokości 2.005,00 zł (słownie: dwa tysiące pięć złotych 00/100), płatną do budżetu państwa. UZASADNIENIE Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: Prezes Urzędu lub organ antymonopolowy) wszczął z urzędu postępowanie wyjaśniające przeciwko Hannie Wardowskiej i Markowi Podbielskiemu prowadzącym działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej Centrum Kształcenia OPTIMUM s.c. w Olsztynie (dalej: OPTIMUM lub Strona), mające na celu wstępne ustalenie, czy wzorzec umowny zawierany z konsumentami, jakim posługują się wyżej wskazani, zawiera niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385 1 1 k.c., a co za tym idzie, czy miało miejsce naruszenie chronionych prawem interesów konsumentów uzasadniające podjęcie działań określonych w odrębnych ustawach, tj. art. 479 38 1 i art. 479 39 k.p.c. w związku z art. 384-385 3 k.c. oraz mające na celu wstępne ustalenie, czy nastąpiło naruszenie uzasadniające wszczęcie postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów poprzez stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone. W toku w/w postępowania Prezes Urzędu wstępnie ustalił, iż działalność OPTIMUM może odbywać się z naruszeniem przepisów prawa, uzasadniającym wszczęcie postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. 2
Wobec powyższego Postanowieniem Nr RBG 35/2009 z dnia 4 marca 2009r. Prezes Urzędu wszczął z urzędu przeciwko OPTIMUM postępowanie w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów, o których stanowi art. 24 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 16 lutego 2007r. o ochronie konkurencji i konsumentów, polegających na zamieszczeniu we wzorcu umownym Umowa postanowień umownych o następującej treści: 1. W przypadku zmiany adresu lub telefonu Płatnika lub Uczestnika, o których mowa w punktach I. i II. Zgłoszenia, Płatnik zobowiązany jest powiadomić Usługodawcę w terminie 14 dni od daty zaistnienia zmiany. W przypadku zaniechania powyższych obowiązków, korespondencję wysłaną na dotychczasowy adres i nie odebraną strony tej Umowy uważać będą za doręczoną; 2. Poważne zachorowania, śmierć Płatnika lub Uczestnika i inne ważne zdarzenia losowe, niezależne od woli stron Umowy, będą rozpatrywane indywidualnie przez Usługodawcę po pisemnym zgłoszeniu i udokumentowaniu potwierdzającym stan faktyczny. W takim uzasadnionym przypadku, za zgodą obu stron Umowy, możliwe jest ustalenie nowych warunków Umowy, a nawet odstąpienie od Umowy, przy czym w przypadku odstąpienia od Umowy po upływie 10 dni od daty jej podpisania, ale nie później niż przed zrealizowaniem połowy godzin określonych w punkcie VI.4. Zgłoszenia, Usługodawcy będzie przysługiwało 50% z kwoty wyszczególnionej w punkcie IV.6. Zgłoszenia, zaś w przypadku odstąpienia po zrealizowaniu ponad połowy godzin zajęć 100% kwoty stanowiącej odpłatność za kurs; 3. Płatnik ma prawo odstąpić od Umowy w ciągu 10 (dziesięciu) dni, licząc od daty jej zawarcia. Warunkiem skutecznego odstąpienia od Umowy jest złożenie przez Płatnika w siedzibie Usługodawcy, faksem następnie potwierdzonym listem poleconym albo faksem i jednocześnie przesyłką kurierską (decyduje data stempla pocztowego lub potwierdzenia nadania przesyłki kurierskiej), pisemnego oświadczenia o odstąpieniu oraz zwrot wszystkich otrzymanych od Usługodawcy materiałów dydaktycznych na własny koszt w terminie 7 dni (siedmiu) dni od daty odstąpienia. Oświadczenie o odstąpieniu od Umowy winno zawierać treść zgodną poniższym wzorem, które są postanowieniami umownymi wpisanymi na podstawie art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone. W toku niniejszego postępowania Prezes Urzędu wezwał OPTIMUM do ustosunkowania się do przedstawionych zarzutów. W odpowiedzi na wezwanie OPTIMUM pismem z dnia 20 marca 2009r. (data wpływu: 26.03.2009r.) wskazało, iż uznaje tylko zastrzeżenia odnośnie klauzuli zawartej w pkt 3, zaś pozostałe, w jego ocenie, nie były klauzulami niedozwolonymi. Następnie dnia 28 kwietnia 2009r. (data wpływu: 05.05.2009r.) OPTIMUM nadesłało pismo, w którym przedstawiło aktualnie stosowane wzorce umowy wraz z kopiami umów zawartych w okresie od stycznia 2009r. ze wskazaniem, iż klauzula zawarta w pkt 3 została zmieniona. Strona wskazała również, iż z wzorca umowy sprzed zmian korzysta od ponad roku. Ostatecznie, pismem z dnia 10 sierpnia 2009r. (data wpływu: 13.08.2009r.) OPTIMUM nadesłało umowy zawarte w oparciu o nowy wzorzec, z którego wyeliminowano całkowicie kwestionowane w niniejszym postępowaniu niedozwolone klauzule umowne. W piśmie tym OPTIMUM wniosło także o wydanie decyzji w trybie art. 27 ust.1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007r. oraz o odstąpienie od nałożenia kary finansowej. 3
Prezes Urzędu ustalił następujący stan faktyczny: Postępowanie w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów prowadzone było pierwotnie przeciwko Hannie Wardowskiej i Markowi Podbielskiemu prowadzącym działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej Centrum Kształcenia OPTIMUM s.c. z siedzibą w Olsztynie. W toku postępowania jednak spółka ta z dniem 25 maja 2009r. przekształciła się w Centrum Kształcenia OPTIMUM. Hanna Wardowska, Marek Podbielski Spółka jawna i została wpisana do Rejestru Przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS 0000330345, prowadzonego przez Sąd Rejonowy w Olsztynie, VIII Wydział Gospodarczy. Zgodnie z wpisem, przedmiotem działalności spółki jest m.in. prowadzenie pozostałych pozaszkolnych form edukacji, gdzie indziej niesklasyfikowanych (karta 122). OPTIMUM zawierało umowy o naukę za pośrednictwem konsultantów, działających w terenie, czyli poza lokalem przedsiębiorstwa (vide: karty 25-46). W związku z prowadzoną działalnością, Strona wprowadziła do obrotu oraz stosowała wzorzec umowny: Umowa, która zawierała m.in. następujące zapisy: 1. W przypadku zmiany adresu lub telefonu Płatnika lub Uczestnika, o których mowa w punktach I. i II. Zgłoszenia, Płatnik zobowiązany jest powiadomić Usługodawcę w terminie 14 dni od daty zaistnienia zmiany. W przypadku zaniechania powyższych obowiązków, korespondencję wysłaną na dotychczasowy adres i nie odebraną strony tej Umowy uważać będą za doręczoną; 2. Poważne zachorowania, śmierć Płatnika lub Uczestnika i inne ważne zdarzenia losowe, niezależne od woli stron Umowy, będą rozpatrywane indywidualnie przez Usługodawcę po pisemnym zgłoszeniu i udokumentowaniu potwierdzającym stan faktyczny. W takim uzasadnionym przypadku, za zgodą obu stron Umowy, możliwe jest ustalenie nowych warunków Umowy, a nawet odstąpienie od Umowy, przy czym w przypadku odstąpienia od Umowy po upływie 10 dni od daty jej podpisania, ale nie później niż przed zrealizowaniem połowy godzin określonych w punkcie VI.4. Zgłoszenia, Usługodawcy będzie przysługiwało 50% z kwoty wyszczególnionej w punkcie IV.6. Zgłoszenia, zaś w przypadku odstąpienia po zrealizowaniu ponad połowy godzin zajęć 100% kwoty stanowiącej odpłatność za kurs; 3. Płatnik ma prawo odstąpić od Umowy w ciągu 10 (dziesięciu) dni, licząc od daty jej zawarcia. Warunkiem skutecznego odstąpienia od Umowy jest złożenie przez Płatnika w siedzibie Usługodawcy, faksem następnie potwierdzonym listem poleconym albo faksem i jednocześnie przesyłką kurierską (decyduje data stempla pocztowego lub potwierdzenia nadania przesyłki kurierskiej), pisemnego oświadczenia o odstąpieniu oraz zwrot wszystkich otrzymanych od Usługodawcy materiałów dydaktycznych na własny koszt w terminie 7 dni (siedmiu) dni od daty odstąpienia. Oświadczenie o odstąpieniu od Umowy winno zawierać treść zgodną poniższym wzorem, które są postanowieniami umownymi wpisanymi na podstawie art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego do Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone pod pozycjami 918, 633, 800, 1493, 1495. Prezes Urzędu następnie ustalił, że OPTIMUM zaniechało stosowania kwestionowanych w niniejszym postępowaniu niedozwolonych klauzul we wzorcu umownym Umowa z dniem 8 sierpnia 2009r. Z tą datą zawarto bowiem pierwszą umowę z konsumentem przy użyciu nowego 4
wzorca, na dowód czego doręczono organowi antymonopolowemu kserokopię umowy pismem z dnia 10.08.2009r. (data wpływu: 13.08.2009r.). Mając na uwadze zebrany materiał dowodowy, Prezes Urzędu zważył, co następuje: Interes publiczny Art. 1 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów ogranicza zastosowanie jej przepisów wyłącznie do podejmowanej w interesie publicznym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów. Warunkiem koniecznym do uruchomienia instrumentów określonych w tej ustawie jest zatem zaistnienie takiego stanu faktycznego, w którym działania przedsiębiorców naruszają jej przepisy i jednocześnie stanowią zagrożenie dla interesu publicznego bądź też naruszają ten interes. Niniejsze postępowanie dotyczy stosowania przez OPTIMUM wzorca umownego, zawierającego niedozwolone klauzule. Wzorzec ten ma zastosowanie przy zawieraniu umów z konsumentami. Dotyczy on zatem obecnych i wszystkich potencjalnych uczniów i słuchaczy placówek prowadzonych przez w/w przedsiębiorcę, co oznacza, że może mieć zastosowanie do nieokreślonego z góry kręgu adresatów. Uznać zatem należy, iż niniejsze postępowanie prowadzone było w interesie publicznym. Ad I Przesłanki stwierdzenia praktyki z art. 24 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Punktem wyjścia do rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest ustalenie, czy działania OPTIMUM noszą znamiona praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Art. 24 ust.1 ustawy o ochronie ( ) stanowi, iż zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów., natomiast art. 24 ust. 2 pkt 1 określa, iż przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy, w szczególności: 1) stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, o którym mowa w art. 479 45 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego. ( ).. Oceny, czy w danym przypadku mamy do czynienia z praktyką określoną w w/w przepisie, możemy dokonać na podstawie ustalenia łącznego spełnienia trzech przesłanek, którymi są : - działania przedsiębiorcy, - bezprawność tych działań, - naruszenie zbiorowego interesu konsumentów. Działania przedsiębiorcy Przepisy art. 4 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w zw. z art. 4 ust.1 ustawy z dnia 2 lipca 2004r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity: Dz.U. z 2007 r., Nr 155, poz. 1095 z późn. zm.) definiują przedsiębiorcę jako osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą, a także organizującą lub świadczącą usługi 5
o charakterze użyteczności publicznej, które nie są działalnością gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej oraz jako osobę fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu oraz osobę fizyczną, która posiada kontrolę nad co najmniej jednym przedsiębiorcą, choćby nie prowadziła działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli podejmuje dalsze działania podlegające kontroli koncentracji oraz związek przedsiębiorców ( ). OPTIMUM z siedzibą w Olsztynie pierwotnie spółka cywilna na dzień wydania niniejszej decyzji działało już w formie spółki jawnej, powstałej w wyniku przekształcenia w trybie art.26 4 kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z zasadą kontynuacji wyrażoną w art.26 5 kodeksu spółek handlowych z chwilą wpisu do rejestru spółka przekształcona ze spółki cywilnej staje się spółką jawną (następcą prawnym spółki cywilnej) i przysługują jej wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników. Nadto wskazuje się, iż zgodnie z art. 22 kodeksu spółek handlowych spółką jawną jest spółka, która prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Stwierdzić zatem należy, iż OPTIMUM prowadzi we własnym imieniu działalność gospodarczą, która ma charakter zarobkowy i jest wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Tym samym spełnia przesłanki, jakich wyżej powołane ustawy wymagają do bycia przedsiębiorcą i w konsekwencji jego działania mogą być poddane ocenie w toku postępowania przed Prezesem Urzędu. Wykładnia językowa pojęcia działania przedsiębiorcy wskazuje na czynny charakter jego zachowania. Rozważenia wymaga także kwestia, czy zachowanie przedsiębiorcy jest incydentalne, czy też ma charakter powtarzalny, ciągły. W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia z ciągłymi działaniami OPTIMUM, które przejawiają się w stosowaniu wzorców umownych w obrocie, zawierającymi klauzule niedozwolone, które sumarycznie można określić mianem praktyki. Przesłanka bezprawności Pojęcie bezprawności nie jest pojęciem prawnie zdefiniowanym. Należy zatem przyjąć, zgodnie z jego literalnym brzmieniem, że działanie bezprawne to zachowanie sprzeczne z nakazem lub zakazem zawartym w ustawie, rozporządzeniu wydanym na podstawie i dla wykonania ustawy, umową międzynarodową mającą bezpośrednie zastosowanie w stosunkach wewnętrznych oraz z zasadami współżycia społecznego. Bezprawność jest czynnikiem o charakterze obiektywnym, tj. niezależnym od wystąpienia szkody, czy też zamiaru po stronie przedsiębiorcy dopuszczającego się działań bezprawnych. Jak wyżej wskazano, Prezes Urzędu zakwestionował stosowanie przez OPTIMUM wzorców umownych zawierających trzy niedozwolone klauzule. Art. 24 ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów stanowi, że przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie bezprawne działanie przedsiębiorcy. Zgodnie z kolejnymi punktami tego przepisu w szczególności pkt 2 za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów uważa się stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do rejestru postanowień wzorców umownych uznanych za niedozwolone, o których mowa w art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego. Należy w tym miejscu wskazać, iż wzorce umowne wykorzystywane przy zawieraniu umów z konsumentami mogą być poddane kontroli abstrakcyjnej (art. 479 36 479 45 k.p.c.), której dokonuje się przed zawarciem konkretnej umowy z konsumentem. Polega ona na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy. Ocenie podlega treść postanowień wzorca, a nie sposób jego wykorzystywania, jak to błędnie wywodzi Strona. Kontrola taka obejmuje klauzule pojedyncze lub zbiorowe, cały wzorzec lub jego fragment. Oceny postanowień w wypadku kontroli abstrakcyjnej dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wyłącznie do kompetencji tego Sądu należy uznanie postanowień wzorców umownych za niedozwolone. Przepis art. 479 43 k.p.c. rozszerza prawomocność wyroku wydanego w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone na osoby 6
trzecie. Skutek tzw. prawomocności rozszerzonej następuje od chwili wpisania postanowienia z wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 45 2 k.p.c., prowadzonego przez Prezesa Urzędu. Konsekwencją umieszczenia postanowienia umownego w w/w rejestrze jest to, że posłużenie się nim będzie miało skutek wprowadzenia do umowy elementu bezwzględnie przez prawo zakazanego. Wpis do rejestru niedozwolonych postanowień umownych oznacza więc, że od tego momentu stosowanie takiej klauzuli jest zakazane we wszystkich wzorcach umownych. Powyższe stanowisko Prezesa Urzędu zgodne jest z orzecznictwem Sądu Najwyższego, który w uchwale z dnia 13 lipca 2006 r. (sygn. akt III SZP 3/06) stwierdził, iż ( ) stosowanie postanowień wzorców umów o treści tożsamej z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do rejestru, o którym mowa w art. 479 45 2 k.p.c., może być uznane w stosunku do innego przedsiębiorcy za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów ( ). W uzasadnieniu do powyższej uchwały Sąd uznał m.in., że ( ) praktyka naruszająca zbiorowe interesy konsumentów art. 23a u.o.k.ik 1. obejmuje również przypadki wprowadzania jedynie zmian kosmetycznych polegających na przestawieniu wyrazów lub zastąpieniu jednych wyrazów innymi, jeżeli tylko wykładnia postanowienia pozwoli stwierdzić, że jego treść mieści się w hipotezie zakazanej klauzuli. Stosowanie klauzuli o zbliżonej treści do klauzuli wpisanej do rejestru godzi przecież tak samo w interesy konsumentów, jak stosowanie klauzuli identycznej, co wpisana do rejestru ( ). Przyjęta powyżej rozszerzająca wykładnia art. 23a u.o.k.ik 2. znajduje również uzasadnienie w dyrektywach 93/13 oraz 98/27 a także orzecznictwie ETS dotyczącym zasady efektywności ( ). Nie jest zatem konieczna dokładna, literalna identyczność klauzuli wpisanej do rejestru i klauzuli z nią porównywanej i stąd niedozwolone będą także takie postanowienia umów, które mieszczą się w hipotezie klauzuli wpisanej do rejestru, której treść zostanie ustalona w oparciu o dokonaną jej wykładnię. Powyższe oznacza, że stosowanie w obrocie z konsumentami postanowień, które zostały wpisane do rejestru jest działaniem bezprawnym. Przedmiotem niniejszego postępowania jest wykazanie, że wyżej wymienione, zakwestionowane przez Prezesa Urzędu zapisy wzorców umownych, stosowanych przez OPTIMUM przy zawieraniu umów o uczestnictwo w kursie, są tożsame z treścią postanowień uznanych za niedozwolone prawomocnymi wyrokami Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i wpisanych do Rejestru, o którym mowa w art. 479 45 Kodeksu postępowania cywilnego pod pozycjami: 918, 633, 800, 1493 i 1495, a także to, że w obrocie posługiwano się wzorcami umownymi. Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 25 listopada 2008r. praktyką naruszającą zbiorowe interesy konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy o ochronie konkurencji o konsumentów jest stosowanie klauzuli, o treści tożsamej z klauzulą wpisaną do rejestru, przez innego przedsiębiorcę, który nie był stroną lub uczestnikiem postępowania zakończonego wpisaniem danej klauzuli do rejestru. Przemawia za tym wykładnia gramatyczna art. 24 ust. 2 pkt 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. Przepis ten nie rozróżnia między stosowaniem klauzuli przez przedsiębiorcę, który brał udział w postępowaniu zakończonym wpisem klauzuli do rejestru, a innymi przedsiębiorcami. Praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów dopuszcza się także każdy z przedsiębiorców, który wprowadza do stosowanych klauzul zmiany o charakterze kosmetycznym, polegające np. na przestawianiu szyku wyrazów lub zmianie użytych wyrazów, jeśli zmiany te nie prowadzą do zmiany istoty klauzuli (wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 25.11.2008r., sygn. akt: XVII Ama 31/08). Ad. 1) Postanowienie o treści tożsamej jak powołane w punkcie I.1 sentencji decyzji, zostało uznane za niedozwolone wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 17.08.2006r., sygn. akt: XVII AmC 100/05, a następnie wpisane do rejestru niedozwolonych postanowień umownych w dniu 9.11.2006r. pod numerem 918, w sprawie 1 Na gruncie obecnie obowiązującej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007 r. (Dz.U.2007.50.331 ze zm.) jest to przepis art. 24. 2 Vide: przypis 1. 7
z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeciwko Przedsiębiorstwu Budownictwa i Obrotu Towarowego Fronton Spółce z o.o. w Krakowie. Zapis ten brzmiał: Zawiadomienie o wypowiedzeniu umowy przez Fronton będzie wysłane listem poleconym na adres nabywcy, określony w umowie lub zawiadomieniu o zmianie adresu. Odmowa przyjęcia przez nabywcę lub dwukrotna adnotacja poczty nie podjęto w terminie (awizo) wywołuje skutki doręczenia. Skutki doręczenia wywołuje również doręczenie zastępcze, określone w art. 138 i art. 139 kodeksu postępowania cywilnego, tj. doręczenie pisma dorosłemu domownikowi, administracji domu, sołtysowi lub dozorcy domu. Fronton pozostawia w aktach umowy pismo ze skutkiem doręczenia, jeśli nabywca nie zawiadomi Frontonu o zmianie adresu i nazwiska, a wysłane zawiadomienie wróci z adnotacją adresat nieznany lub temu podobną. Zawiadomienie stanowi integralną część umowy. W ocenie Sądu, takie postanowienie umowy, kształtuje sytuację konsumenta niekorzystnie w porównaniu z sytuacją przedsiębiorcy (pozwanego), zastrzegając w nim dla siebie wyłączne prawo do decydowania o skuteczności doręczeń, a co za tym idzie skuteczności złożonego oświadczenia woli, w przypadku, gdy konsument nie odebrał listu poleconego, co stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 3 pkt 9 k.c. oraz 385 1 k.c. Przedsiębiorca nakłada w ten sposób na konsumenta bardzo rygorystyczne skutki w zakresie odbierania korespondencji pozwanego, analogicznie jak przepisy k.p.c. w odniesieniu do korespondencji sądowej. Sąd podkreślił bowiem, iż instytucja doręczenia zastępczego należy do prawa procesowego i negatywnie należy ocenić próbę jej adaptowania do obrotu gospodarczego zwłaszcza, gdy jedną ze stron umowy jest konsument oraz mając na uwadze art. 61 k.c., zgodnie z którym oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Podkreślić należy, iż instytucja doręczenia zastępczego nie jest gwarantem dojścia do konsumenta oświadczenia woli w w/w sposób. Również dwukrotna adnotacja placówki pocztowej nie podjęto w terminie nie przesądza o tym, że konsument mógł zapoznać się z oświadczeniem woli przedsiębiorcy. Postanowienie takie może prowadzić do sytuacji, gdy konsument pozbawiony możliwości rzeczywistego zapoznania się z oświadczeniem woli swojego kontrahenta narażony będzie na negatywne skutki prawne. Ad. 2) Cytowane w punkcie I.2 sentencji decyzji postanowienie umowy jest tożsame z klauzulami wpisanymi do rejestru pod pozycjami 633,800, a co za tym idzie, stanowi naruszenie w świetle przepisu art. 385 3 pkt 12, 13, 16 i 17 k.c.. Stosownie do treści przepisów art. 385 3 pkt 12 i 13 k.c., za niedozwolone uznaje postanowienie, które wyłącza obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub w części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania, lub przewiduje utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy. Z kolei art. 385 3 pkt 16 i 17 k.c. nakazują uznawać za niedozwolone postanowienia, które nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy, a także nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego. W związku z powyższym należy się odwołać do wyroków Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów: - z dnia 27 października 2005 r., sygn. akt. XVII Amc 36/05, w którym Sąd uznał zapis dotyczący opisanej powyżej sytuacji za niedozwolone postanowienie umowne w brzmieniu: W przypadku rezygnacji z wyłączeniem w/w powodów (t.j. złego stanu zdrowia, dłuższej hospitalizacji lub utraty zdolności finansowania kursu utrata pracy przepis własny) Kursant zobowiązany jest do ( ) po drugim miesiącu od rozpoczęcia kursu uzupełnienia wpłaty do wysokości 70% rocznego kosztu danego kursu, po trzecim miesiącu od rozpoczęcia kursu uiszczenia 100% wartości kursu - z dnia 11 maja 2006 r., sygn. akt 176/05, w którym Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone postanowienie umowne w brzmieniu: Nierozpoczęcie lub przerwanie nauki przez uczestnika kursu nie wpływa na obowiązki Płatnika określone w 2 ust. 3 umowy, nie pomniejsza wartości kursu określonej w zgłoszeniu na kurs oraz nie powoduje wygaśnięcia innych roszczeń finansowych ze strony Uniwersyteckiej Szkoły Kształcenia Indywidualnego wobec Płatnika 8
(por. odpowiednio poz. 633, 800 Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone). W pierwszym z powyższych wyroków Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zauważa, że naruszenie zbiorowego interesu polega na zastosowaniu zbyt wygórowanego odstępnego, co jest sprzeczne z dobrymi obyczajami (uczciwość, zaufanie stron), w tym także dobrymi obyczajami kupieckimi będąc przejawem nadmiernej chęci zysku czy wyzysku. Ponadto, zdaniem Sądu zapis ten rażąco narusza przepis art. 385 1 1 k.c., gdyż wymusza na konsumencie zapłatę nieuiszczonych przed rezygnacją opłat w pełnej wysokości lub 70% za lekcje, w których nie będzie on uczestniczył. Taki sam jest cel kwestionowanej w niniejszym postępowaniu klauzuli. Natomiast w kolejnym orzeczeniu Sąd przyznał rację twierdzeniom Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, którego zdaniem rezygnacja uczestnika (konsumenta) z samokształcenia w ramach kursu jest de facto jego odstąpieniem od umowy zawartej z Pozwanym (przedsiębiorcą), a zatem zastosowanie powinien znaleźć art. 395 2 k.c., zgodnie z którym to, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba, że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie. Świadczenie uczestnika jest świadczeniem pieniężnym, którego zwrot jest możliwy, natomiast Pozwany przed rozpoczęciem kursu nie świadczy żadnej usługi na rzecz konsumenta, a zatem odmowa zwrotu uiszczonej zapłaty jest nieuzasadniona w świetle powołanych przepisów i sprzeczna z dobrymi obyczajami. Również wyłączenie możliwości zwrotu części czesnego, jeżeli uczestnik (konsument) przerywa naukę po rozpoczęciu kursu należy uznać za naruszające interesy konsumentów. Musi on bowiem uiścić pełne wynagrodzenie za świadczenie, którego nie otrzymał w całości, podczas gdy Pozwany otrzymuje w tym przypadku - świadczenie pieniężne o wartości przewyższającej wartość jego własnego świadczenia. Bezsporny jest zatem brak ekwiwalentności wzajemnych świadczeń Pozwanego i konsumenta, co jednoznacznie dowodzi, iż takie uregulowanie wzajemnych obowiązków przez Pozwanego korzystającego z przewagi kontraktowej jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. W analizowanej sytuacji, należy uznać, iż niewątpliwie zachodzi tożsamość treści klauzuli skarżonej z klauzulami wpisanymi już do rejestru, bowiem spełnione zostały wszystkie wymagane do tego przesłanki, tj. celu, kontekstu oraz zgodności stanu faktycznego, a także dodatkowo występuje tożsamość stosunków prawnych. Ad.3) W związku z tym, że skarżony przedsiębiorca zawiera umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, kwestionować należy postanowienie zacytowane w punkcie I.3 sentencji decyzji. Zapis ten stanowi naruszenie art. 385 1 1 k.c. Zgodnie z art.2 ustawy z dnia 02.03.2000r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U.2000.22.271 ze zm.) konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. W wyroku z dnia 21 września 2006 r., sygn. akt XVII Amc84/05 Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał za niedozwolone postanowienia umowne w brzmieniu: (w wersji przed dokonaniem zmian) Kupujący ma prawo do odstąpienia od niniejszej umowy w terminie dziesięciu dni od daty jej zawarcia składając stosowne oświadczenie na piśmie. Wyżej wymienione oświadczenie kupujący zobowiązany jest wysłać listem poleconym z dopiskiem: "Odstąpienie" na adres siedziby firmy Polska Korporacja Regalia sc., 87-100 Toruń, ul. Prosta 8, w wyżej określonym terminie. Decyduje data stempla pocztowego. oraz: (w wersji po dokonaniu zmian) Kupujący - konsument w rozumieniu art.. 22 (1) kc z 23 kwietnia 1964 r. (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. Zm.) ma prawo odstąpić od niniejszej umowy w terminie 10 dni od dnia jej zawarcia, składając oświadczenie woli o treści: "Ja niżej podpisany/a oświadczam, że na podstawie pkt. 19 umowy sprzedaży nr... zawartej w... dnia... odstępuję od w/w umowy. Wyżej wymienione oświadczenie kupujący zobowiązany jest wysłać listem poleconym z dopiskiem "Odstąpienie" (decyduje data stempla pocztowego) lub dostarczyć osobiści na adres siedziby firmy Polska Korporacja Regalia s.c., 87-100 Toruń, ul. Prosta 8, w wyżej zakreślonym terminie. (por. poz. 1493 i 1495 Rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone). 9
W powyższym wyroku Sąd zgodził się z twierdzeniem Prezesa Urzędu, że nałożenie na konsumenta dodatkowych obowiązków, tj. wysłania oświadczenia o odstąpieniu od umowy listem poleconym z dopiskiem Odstąpienie lub dostarczenie takiego oświadczenia osobiście, jest świadomym utrudnianiem przez przedsiębiorcę realizacji uprawnienia konsumenta do odstąpienia od umowy. Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zauważa, że przepis art. 2 ust. 1 ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny pozostawia konsumentowi swobodę w wyborze środka przekazu oświadczenia o odstąpieniu od umowy. Cytowane postanowienie w punkcie 3 oraz zakwestionowane przez Sąd klauzule przytoczone powyżej ustalają katalog środków przekazu, jakimi konsument może się posłużyć do złożenia oświadczenia, co w niektórych sytuacjach prowadzić może do ograniczenia, a nawet wyłączenia możliwości skorzystania z przyznanego konsumentowi w w/w przepisie uprawnienia do odstąpienia od umowy. Są to zatem postanowienia, które naruszają zbiorowe interesy konsumentów i są sprzeczne z dobrymi obyczajami, więc należy je uznać za postanowienia umowne, o których mowa w art. 385 1 1 k.c. W świetle powyższych rozważań, nie budzi zatem wątpliwości tożsamość abuzywnych postanowień, gdyż skutek i cel klauzuli kwestionowanej jest zgodny z istotą klauzul wpisanych w rejestrze. Przesłanka naruszenia zbiorowych interesów konsumentów Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów sformułowała definicję negatywną pojęcia zbiorowego interesu konsumentów, stwierdzając w art.24 ust. 3, że nie jest nim suma indywidualnych interesów konsumentów. W świetle art. 1 ust. 1 w/w ustawy należy przyjąć, że ze zbiorowymi interesami konsumentów mamy do czynienia wówczas, gdy działania przedsiębiorcy są powszechne i mogą dotknąć każdego potencjalnego konsumenta będącego kontrahentem przedsiębiorcy. Przedmiotem ochrony nie są zatem interesy indywidualnego konsumenta lub grupy indywidualnych konsumentów, ale wszystkich aktualnych lub potencjalnych klientów traktowanych jako grupa uczestników rynku zasługująca na szczególną ochronę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 10 lipca 2008r., sygn. VI ACa 306/08) 3. Stanowisko to potwierdzone zostało również w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 12 września 2003 r. (sygn. akt: I CKN 504/01) stwierdził, iż: nie jest zasadne uznawanie, że postępowanie z tytułu naruszenia ustawy antymonopolowej można wszczynać tylko wtedy, gdy zagrożone są interesy wielu odbiorców, a nie jest to możliwe w sytuacji, gdy pokrzywdzonym jest tylko jeden konsument. Wydawane orzeczenie ma bowiem wymiar znacznie szerszy, pełni także funkcję prewencyjną, służy bowiem ochronie także nieograniczonej liczby potencjalnych konsumentów. W ocenie Prezesa Urzędu zakwestionowane w przedmiotowej decyzji zachowania OPTIMUM, polegające na stosowaniu w obrocie z konsumentami wzorców umów, zawierających niedozwolone postanowienia godzą w zbiorowe interesy konsumentów. Stroną umowy zawieranej przez w/w przedsiębiorcę są zarówno wszyscy aktualni, jak i wszyscy przyszli potencjalni klienci zamierzający zawrzeć umowę o uczestnictwo w kursie oferowanym przez Stronę. Zatem krąg adresatów takiego wzorca nie jest z góry określony. Na poparcie powyższego stanowiska należy również przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 29 maja 2001 r. (OSNC 2002/1/13) wskazał, że pojęcie zbiorowych interesów konsumentów należy formułować w sposób abstrakcyjny, który to pogląd Prezes Urzędu podziela. Stąd za jak najbardziej słuszne należy uznać stanowisko Sądu Okręgowego w Warszawie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który w wyroku z 13 stycznia 2009r. wskazał, iż, jeżeli potencjalną daną praktyką przedsiębiorcy może być dotknięty każdy konsument w analogicznych okolicznościach, to ma miejsce naruszenie zbiorowych interesów (sygn. akt: XVII Ama 26/08). 3 T. Skoczny, Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów Komentarz, C.H.Beck 2009r., s. 962. 10
W niniejszej sprawie bez wątpienia mamy zatem do czynienia z naruszeniem praw licznej grupy konsumentów, wszystkich konsumentów będących uczniami i słuchaczami OPTIMUM, jak i potencjalnych zainteresowanych, którzy mogą zawrzeć z nim umowę o naukę. Tak więc, w rozpatrywanym stanie faktycznym zachowanie skarżonego przedsiębiorcy nie dotyczy interesów poszczególnych osób, których sprawy mają charakter jednostkowy, indywidualny i nie dający się porównać z innymi, lecz mamy do czynienia z naruszonymi uprawnieniami określonego kręgu konsumentów, których sytuacja jest identyczna i wspólna dla całej, licznej grupy obecnych i przyszłych kontrahentów przedsiębiorcy. Wobec powyższego należy stwierdzić, że wszystkie przesłanki z art. 24 ust 1 i 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zostały spełnione, co oznacza, iż OPTIMUM dopuściło się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Jednakże zgodnie z dyspozycją art. 27 ust.1 i 2 ustawy o ochronie ( ) nie wydaje się decyzji o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i nakazującej zaniechanie jej stosowania, jeżeli przedsiębiorca zaprzestał zabronionych działań, o których mowa w art. 24 w/w ustawy. W związku z przedstawieniem przez OPTIMUM kopii umowy zawartej na podstawie wzorca umownego, z którego, zgodnie z wytycznymi Prezesa Urzędu, wyeliminowano niedozwolone postanowienia umowne, Prezes Urzędu wydał decyzję o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów i stwierdził zaniechanie jej stosowania z dniem 8 sierpnia 2009r., tj. z datą zawarcia pierwszej umowy przy użyciu nowego wzorca. Wobec tego orzeczono jak w punkcie I sentencji decyzji. Ad II Zgodnie z art. 106 ust. 1 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Prezes Urzędu ma kompetencje do ukarania przedsiębiorcy poprzez nałożenie na niego kary pieniężnej w wysokości do 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, jeśli przedsiębiorca ten, choćby nieumyślnie dopuścił się stosowania praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów. Nakładanie kar pieniężnych w świetle wyżej przywołanego przepisu odbywa się co prawda na zasadzie fakultatywności, niemniej jednak jak określa się w doktrynie stosowanie kar pieniężnych powinno mieć miejsce w przypadkach dostatecznie wykształconych w praktyce reguł stosowania przepisów dotyczących naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. 4 Podkreślić należy, iż wzorce umowne stosowane przez przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie usług edukacyjnych były już kompleksowo badane przez Prezesa Urzędu, a w jawnym rejestrze postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone znajduje się wiele klauzul dotyczących rynku usług edukacyjnych, m.in. klauzule występujące pod pozycjami 633 i 800 rejestru. Ponadto, należy także zwrócić uwagę na naruszenia przedsiębiorców zawierających z konsumentami umowy poza lokalem przedsiębiorstwa. Odnośnie takich naruszeń można przywołać choćby klauzule niedozwolone występujące pod pozycjami 1493 i 1495 rejestru. Mając na względzie powyższe oraz stan faktyczny niniejszej sprawy, Prezes Urzędu postanowił skorzystać z uprawnienia do nałożenia kary pieniężnej z tytułu naruszenia zakazu stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. 4 M. Król - Bogomilska [w:] T. Skoczny (red.), Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2009, str. 1614. 11
Ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie zawiera zamkniętego katalogu przesłanek, od których uzależniona jest wysokość kar nakładanych na przedsiębiorców. W art. 111 ustawy przykładowo jedynie wskazano, iż Prezes Urzędu winien wziąć pod uwagę okres, stopień, okoliczności naruszenia przepisów ustawy oraz uprzednie naruszenia przepisów ustawy. Ponadto orzecznictwo wskazuje, że w przypadku kar przesłankami, które należy brać pod uwagę, są m.in.: potencjał ekonomiczny przedsiębiorcy, dopuszczalny poziom kary wynikający z przepisów ustawy oraz cele, jakie kara ma osiągnąć (por.: wyrok Sądu Najwyższego z 27.06.2000 r., sygn. akt I CKN 793/98). Do ustalenia przychodu przedsiębiorcy w niniejszym postępowaniu należy zastosować art.106 ust. 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, zgodnie z którym w przypadku, gdy skarżony przedsiębiorca powstał w wyniku połączenia lub przekształcenia innych przedsiębiorców, obliczając wysokość jego przychodu, uwzględnia się przychód osiągnięty przez tych przedsiębiorców w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary. I tak Hanna Wardowska w 2008r. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej - Centrum Kształcenia OPTIMUM s.c. osiągnęła przychód w wysokości 894.989,57 zł, natomiast Marek Podbielski z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej - Centrum Kształcenia OPTIMUM s.c. osiągnął przychód 894.989,57 zł, które to dane ustalono na podstawie złożonych przez przedsiębiorców deklaracji podatkowych PIT/B (będących załącznikami do zeznań PIT-36L) za rok 2008 (odpowiednio karta 167-167v i karta 163-164). Zgodnie więc z wyżej przytoczonym przepisem łączny przychód będący podstawą wymierzenia OPTIMUM kary pieniężnej wyniósł 1.789.979,14 zł. Maksymalny wymiar kary, jaki można nałożyć na Stronę wynosi 178.997,91 zł tj. 10% przychodu za rok 2008. Podkreślić nadto należy, iż nakładana przez Prezesa Urzędu kara finansowa pełni trojaką funkcję: represyjną, prewencyjną i edukacyjną. Ustalając wymiar kary należy wziąć przede wszystkim pod uwagę funkcję prewencyjną kar, w tym prewencję ogólną. Kara bowiem winna być ustalona tak, aby powstrzymywać przedsiębiorcę stosującego praktykę oraz innych przedsiębiorców przed stosowaniem w przyszłości tego typu praktyk w obrocie z konsumentami. Zważyć także należy na dużą skalę naruszeń zbiorowych interesów konsumentów przez przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie usług edukacyjnych. Zachodzi zatem konieczność wymierzenia kary o takiej wysokości, która zniechęci w/w przedsiębiorców do stosowania niedozwolonych postanowień umownych, a tym samym zobliguje ich do bieżącego monitorowania rejestru niedozwolonych postanowień umownych i uaktualniania, zgodnie z prawem, stosowanych w obrocie wzorców. W niniejszym postępowaniu stwierdzono stosowanie trzech niedozwolonych postanowień umownych znajdujących się we wzorcu pn. Umowa. Każde z postanowień stosowanych przez OPTIMUM w istotny sposób wpływa na sytuację prawną konsumentów, w szczególności nieproporcjonalne rozliczenie kosztów w przypadku odstąpienia od umowy przez słuchacza oraz obwarowywanie dodatkowymi wymogami formalnymi odstąpienia od umowy. W ocenie Prezesa Urzędu nie ma wątpliwości, że postanowienia te są przejawem nierównorzędnego i nierzetelnego traktowania konsumentów i bezpośrednio naruszają ich interesy. Należy również zauważyć, że zakwestionowane postanowienia w sposób bezpośredni wpływają także na interesy ekonomiczne konsumentów. W związku z powyższym organ antymonopolowy uznał, iż natura naruszenia i kumulacja naruszeń polegających na stosowaniu niedozwolonych postanowień umownych uzasadnia ustalenie wyjściowego poziomu wymiaru kary pieniężnej na poziomie 0,16% przychodu OPTIMUM za 2008 r., co jest równe kwocie 2.863,97 zł. Jednocześnie Prezes Urzędu przy określaniu wymiaru kary, stwierdził występowanie okoliczności łagodzących, leżących po stronie OPTIMUM, polegających na zaniechaniu w toku niniejszego postępowania stosowania wzorca umownego zawierającego klauzule niedozwolone oraz wprowadzenie do obrotu wzorca poprawionego, wolnego od klauzul abuzywnych. Wobec tego, wskazaną powyżej wartość obniżono o 30%. Mając powyższe na uwadze, Prezes Urzędu postanowił nałożyć na Stronę karę pieniężną 12
w wysokości 2.005 zł (słownie: dwa tysiące pięć złotych), co odpowiada 0,11% przychodu za 2008 rok i równocześnie stanowi 1,1% kary maksymalnej. Kara w takim wymiarze jest adekwatna do stopnia naruszenia przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów i współmierna do możliwości finansowych przedsiębiorców. Organ antymonopolowy uznał, że orzeczona kara prawidłowo spełni zarówno funkcję represyjną, jak i swoje zadania w zakresie prewencji generalnej i indywidualnej, zapobiegając stosowaniu podobnych naruszeń w przyszłości, zarówno przez samego przedsiębiorcę, jak i przez innych, świadczących usługi edukacyjne. Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w punkcie II sentencji decyzji. Zgodnie z art. 112 ust. 3 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów karę pieniężną należy uiścić w terminie 14 dni od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji na rachunek bankowy Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w NBP o/o Warszawa nr 51 1010 1010 0078 7822 3100 0000. Jednocześnie poucza się, że na podstawie art. 81 ust. 1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w związku z art. 479 28 2 k.p.c. od niniejszej decyzji przysługuje stronie odwołanie do Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w terminie dwutygodniowym od dnia jej doręczenia, za pośrednictwem Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Bydgoszczy. Z upoważnienia Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów Dyrektor Delegatury w Bydgoszczy Dorota Karczewska Otrzymują: 1. Centrum Kształcenia OPTIMUM H. Wardowska, M. Podbielski Spółka jawna ul. Warszawska 39 10 081 Olsztyn 2. a/a. 13