Ocena i analiza przedsięwzięć zmierzających do powstania nowych podmiotów gospodarczych w województwie opolskim

c Ocena i analiza przedsięwzięć zmierzających do powstania nowych podmiotów gospodarczych w województwie opolskim RAPORT Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach pomocy technicznej Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007-2013, Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach pomocy technicznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki oraz środków budżetu województwa opolskiego

OCENA I ANALIZA PRZEDSIĘWZIĘĆ ZMIERZAJĄCYCH DO POWSTANIA NOWYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM RAPORT Zamawiający: Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego ul. Piastowska 14 45-082 Opole Wykonawca: Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source Korczyński Sarapata sp.j. ul. Spławie 53; 61-312 Poznań Tel. 61 622 92 06-07, biuro@re-source.pl 2

Wykaz skrótów B+R CATI CAWI EFRR EFS FGI IDI IP IP2 IZ MPiPS MŚP OCRG PEFS PO IG PO KL PROW PUP Badania i Rozwój Computer Assisted Telephone Interview (Komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny) Computer Assisted Web Interview (Komputerowo wspomagany wywiad internetowy) Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego Europejski Fundusz Społeczny Focus Group Interview (Zogniskowany wywiad grupowy) Individual Depth Interview (Indywidualny wywiad pogłębiony) Instytucja Pośrednicząca Instytucja Pośrednicząca 2 Stopnia Instytucja Zarządzająca Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej Małe i Średnie Przedsiębiorstwa Opolskie Centrum Rozwoju Gospodarki Podsystem Monitorowania Europejskiego Funduszu Społecznego Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka Program Operacyjny Kapitał Ludzki Program Rozwoju Obszarów Wiejskich Powiatowy Urząd Pracy RPO WO 2007-2013 Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2007-2013 UE WUP Unia Europejska Wojewódzki Urząd Pracy 3

Résumé Zrealizowane badanie dotyczyło oceny wsparcia przedsięwzięć zmierzających do powstania nowych podmiotów gospodarczych oraz nowych miejsc pracy w województwie opolskim. Zakres przedmiotowy badania obejmował projekty realizowane w ramach Poddziałania 6.1.3 i Działania 6.2 PO KL oraz Poddziałań: 1.1.2 i 1.3.2 RPO WO 2007-2013 realizowanych w okresie od 2007 roku do 31 grudnia 2010 (z wyjątkiem projektów w ramach V naboru Poddziałania 1.1.2 RPO WO 2007-2013, gdzie analizą objęto wszystkie projekty, dla których podpisano umowy o dofinansowanie do 22.07.2011). Jeśli chodzi o przedsięwzięcia zorientowane na tworzenie nowych firm, to z największą adekwatnością form wsparcia mamy do czynienia w przypadku przedłużonego wsparcia pomostowego (przy czym liczba osób wspartych za pomocą tego instrumentu jest niewielka) oraz inwestycyjnego. Z tego względu celowe jest traktowanie dotacji oraz wsparcia pomostowego jako podstawowych form wspierania osób chcących założyć firmę i zintegrowanie ich w przyszłym okresie finansowania w ramach jednego instrumentu. Skorzystanie ze wsparcia na rozpoczęcie działalności gospodarczej skutkowało głównie powstaniem podmiotów w branży budowlanej, choć w przypadku PO KL stosunkowo duże znaczenie miały też takie branże jak: handel oraz przetwórstwo przemysłowe. Z kolei wśród podmiotów, które powstały w efekcie wsparcia z RPO WO 2007-2013 (start-up) relatywnie duży udział mają też przedsiębiorstwa świadczące usługi w zakresie działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej. Blisko ¾ nowoutworzonych podmiotów nadal funkcjonuje, co świadczy o dużej skuteczności udzielonego wsparcia. Kluczowe znaczenie dla przeżywalności powstałych podmiotów okazały się mieć: branża oraz płeć i wiek przedsiębiorcy. Formą wsparcia, która ma istotne znaczenie dla przeżywalności nowoutworzonych firm jest podstawowe wsparcie pomostowe. W kontekście dalszej trwałości nowych firm warto podkreślić, że większość odbiorców wsparcia pozytywnie ocenia obecną sytuację swojej firmy. W ramach drugiego bloku analiz, poświęconego miejscom pracy utworzonym w rezultacie realizacji przedsięwzięć finansowanych z PO KL i RPO WO 2007-2013, oszacowano po ekstrapolacji danych o liczbie utworzonych miejsc pracy przez uczestników badania na całą populację odbiorców wsparcia i zaokrągleniu wyniku do jednego pełnego miejsca pracy że w regionie powstało 2368 nowych miejsc pracy, w tym ze środków EFS utworzono łącznie 298, a ze środków EFRR 2069 nowych miejsc pracy 1. Należy w tym miejscu zauważyć, że liczba ta nie uwzględnia 2430 beneficjentów/uczestników projektów zorientowanych na tworzenie nowych przedsiębiorstw, którzy w ten sposób również stworzyli dla siebie nowe miejsce aktywności zawodowej (co w przypadku PO KL traktowane jest właśnie jako fakt utworzenia nowego miejsca pracy). Dominującą formą zatrudnienia była umowę o pracę. Częściej zatrudniano mężczyzn niż kobiety. Jeśli natomiast chodzi o profil zatrudnianych osób, to najczęściej zatrudniano pracowników przy pracach prostych, operatorów i monterów maszyn oraz robotników przemysłowych i rzemieślników. Co się zaś 1 Uwzględniono zatrudnienie w oparciu o umowy o pracę (przyjmując jako podstawę wyliczeń ekwiwalent pełnego etatu), jak i umowy cywilno-prawne (umowy-zlecenie oraz umowy o dzieło). Pod uwagę wzięta została łączna liczba zatrudnionych w związku z realizacją projektu/otrzymaną dotacją zarówno ujętych we wniosku o dofinansowanie/biznes planie, jak i zatrudnionych dodatkowo (z wyłączeniem osoby właściciela firmy w przypadku przedsięwzięć mających na celu utworzenie przedsiębiorstwa). Zwrócić należy uwagę, że wliczenie umów cywilnoprawnych do ogólnego zatrudnienia podyktowane było próbą zidentyfikowania całkowitej aktywności zatrudnieniowej badanych podmiotów. By jednak uchwycić także skalę zatrudnienia dotyczącego stałych miejsc pracy (opartych o umowę o pracę) w dalszej części raportu przedstawiono szczegółową charakterystykę dla różnych form zatrudnienia. 4

tyczy specyfiki podmiotów charakteryzujących się największym poziomem aktywności w tworzeniu nowych miejsc pracy, stwierdzić należy, że najwięcej miejsc pracy w związku z otrzymaniem dotacji utworzono w sektorze przemysłowym, najmniej zaś w sektorze usług nierynkowych. Przewidywana trwałość utworzonych miejsc pracy została w badaniu oceniona wysoko. Co więcej, ponad połowa biorących udział w badaniu przedsiębiorców w ciągu najbliższych dwóch lat planuje zwiększyć zatrudnienie w stosunku do obecnego poziomu. Wśród osób, które zrezygnowały z przyznanej dotacji (były one również objęte badaniem) ujawniły się przede wszystkim takie przyczyny rezygnacji ze wsparcia jak: trudności w zaangażowaniu własnych zasobów finansowych oraz w przypadku podmiotów aplikujących o wsparcie w ramach RPO WO 2007-2013 wysoki poziom skomplikowania procedur oraz bieżąca sytuacja rynkowa (choć podkreślić należy, że w tym ostatnim przypadku trudności z realizacją projektu mogły być spowodowane nie tylko nieoczekiwaną sytuacją rynkową, ale także błędnie przeprowadzoną analizą przedsięwzięcia na etapie przygotowywania wniosku). 5

Streszczenie METODOLOGIA BADANIA Niniejszy raport został przygotowany przez Pracownię Badań i Doradztwa Re-Source w ramach badania ewaluacyjnego Ocena i analiza przedsięwzięć zmierzających do powstania nowych podmiotów gospodarczych w województwie opolskim na zlecenie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego. Celami przedmiotowego badania były: ocena i analiza efektywności wsparcia przedsięwzięć zmierzających do powstania nowych podmiotów gospodarczych i nowych miejsc pracy w województwie opolskim w stosunku do potrzeb regionalnych; określenie powodów oraz skutków rezygnacji z dofinansowania przez beneficjentów i uczestników projektów w kontekście ich dotychczasowych planów inwestycyjnych; identyfikacja i analiza uwarunkowań poziomu efektywności realizacji przedsięwzięć przyczyniających się do powstania nowych podmiotów gospodarczych oraz nowych miejsc pracy w województwie opolskim. W toku realizacji badania przyjęto następujące kryteria ewaluacyjne: adekwatność, efektywność, skuteczność, trwałość. Jeśli chodzi o zakres przedmiotowy badania, to objął on projekty realizowane w ramach Poddziałania 6.1.3 2 (11 projektów realizowanych przez Powiatowe Urzędy Pracy, w ramach których powstało 1711 podmiotów gospodarczych) i Działania 6.2 PO KL 3 (15 projektów, w ramach których powstało 707 podmiotów gospodarczych) oraz Poddziałań: 1.1.2 4 (12 projektów typu start-up, w ramach których powstało 12 podmiotów gospodarczych oraz 333 projektów realizowanych przez istniejące firmy) i 1.3.2 5 (136 projektów) RPO WO 2007-2013. Zakres podmiotowy obejmował uczestników projektów lub beneficjentów projektów, którzy otrzymali wsparcie w okresie do końca 2010 roku (z wyłączeniem projektów typu start-up w ramach Poddziałania 1.1.2, gdzie badaniem objęto wszystkich beneficjentów bez względu na termin podpisania umowy, tj. do 22.07.2011 wg daty podpisania umowy o dofinansowanie). W badaniu zastosowano zróżnicowany katalog metod i technik badawczych, tj.: analizę danych zastanych, (w tym meta-analizę wyników badań ewaluacyjnych), indywidualne wywiady pogłębione IDI z beneficjentami RPO WO 2007-2013, uczestnikami projektów PO KL, pracownikami IP2 PO KL oraz RPO WO 2007-2013, komputerowo wspomagany wywiad telefoniczny (CATI) z beneficjentami RPO WO 2007-2013 i uczestnikami projektów PO KL oraz osobami, które zrezygnowały ze wsparcia, zogniskowany wywiad grupowy (FGI) z uczestnikami projektów PO KL, beneficjentami RPO WO 2007-2013 oraz pracownikami IZ RPO WO 2007-2013, IP2 RPO WO 2007-2013, IP PO KL, IP2 POKL, panel ekspertów, studium przypadku, analizę SWOT. STRUKTURA ODBIORCÓW WSPARCIA ORAZ NOWOUTWORZONYCH PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH Analizując strukturę odbiorców wsparcia objętych niniejszym badaniem należy przede wszystkim wyodrębnić dwie ich kategorie, których specyfika wymaga, by prezentować je odrębnie. Pierwszą 2 Poddziałanie 6.1.3 Poprawa zdolności do zatrudnienia oraz podnoszenie poziomu aktywności zawodowej osób bezrobotnych projekty systemowe 3 Działanie 6.2 Wsparcie oraz promocja przedsiębiorczości i samozatrudnienia 4 Poddziałanie 1.1.2 Inwestycje w mikroprzedsiębiorstwach 5 Poddziałanie 1.3.2 Inwestycje w innowacje w przedsiębiorstwach 6

kategorią są osoby, które w ramach ewaluowanych instrumentów skorzystały ze wsparcia dotyczącego rozpoczynania własnej działalności gospodarczej. W grupie tej mamy do czynienia przede wszystkim z uczestnikami projektów realizowanych w ramach PO KL identyfikując rodzaj wsparcia otrzymanego przez te osoby stwierdzić należy, iż blisko trzy czwarte uczestników projektów zorientowanych na tworzenie nowych przedsiębiorstw w ramach PO KL uzyskało wsparcie ze środków z Poddziałania 6.1.3 PO KL, a tylko jedna czwarta otrzymała wsparcie w ramach Działania 6.2 PO KL. Na podstawie bazy danych PEFS stwierdzić należy, iż w ramach ww. form wsparcia 2418 osób otrzymało dotację (oraz ew. inne formy wsparcia). Z wyraźnie mniejszą liczbą osób objętych wsparciem mamy do czynienia w przypadku Poddziałania 1.1.2 RPO WO 2007-2013 (start-up), gdzie dofinansowanie otrzymało 12 beneficjentów (nie oznacza to jednak, że wystąpiło małe zainteresowanie tą formą wsparcia w ramach prowadzonego naboru złożono 108 wniosków). Jeśli chodzi o zróżnicowanie terytorialne tej kategorii odbiorców, to stwierdzić należy, iż najwięcej uczestników i beneficjentów zakładających nowe podmioty gospodarcze pochodziło z powiatu brzeskiego, nyskiego (charakteryzujących się najwyższą stopą bezrobocia w regionie) oraz powiatu opolskiego (powiat ziemski). W przypadku statusu odbiorców wsparcia zorientowanego na utworzenie własnej firmy dominują osoby, które w momencie przystąpienia do projektu posiadały status osoby bezrobotnej, a tylko co dziesiąta osoba korzystająca ze wsparcia była zatrudniona w przedsiębiorstwie bądź innej instytucji. Dodatkowo, w ramach charakterystyki grupy odbiorców wsparcia, jaką stanowiły osoby rozpoczynające działalność gospodarczą przeprowadzono szczegółową analizę utworzonych przez nich podmiotów gospodarczych. Najwięcej przedsiębiorstw (jedna czwarta) utworzonych w ramach Poddziałania 6.1.3 oraz Działania 6.2 PO KL powstało w ramach branż należących do sekcji budownictwo (w przypadku 12 podmiotów utworzonych w ramach Poddziałania 1.1.2 RPO WO 2007-2013 start-up była to również jedna czwarta firm). Co piąta firma została utworzona w branży handel hurtowy i detaliczny oraz naprawa pojazdów samochodowych i motocykli, a co dziesiąta w branży przetwórstwo przemysłowe. Nowopowstałe podmioty gospodarcze to najczęściej firmy świadczące usługi remontowo budowlane, stolarskie, instalacyjne, usługi w zakresie sprzedaży różnego rodzaju dóbr oraz naprawy i konserwacji pojazdów samochodowych (dominacja branży budowlanej i handlowej wśród odbiorców wsparcia w ramach PO KL została także potwierdzona w przeprowadzonej meta-analizie wyników badań ewaluacyjnych dotyczących projektów systemowych Poddziałaniu 6.1.3 PO KL). W branży przetwórstwo przemysłowe zostały zrejestrowane takie przedsiębiorstwa jak zakłady krawieckie, firmy produkujące meble, zakłady ślusarskie oraz poligraficzne. Z kolei wśród beneficjentów Poddziałania 1.1.2 RPO WO 2007-2013 (projekty typu start-up) relatywnie duży udział (3 firmy spośród 12 utworzonych w rezultacie wsparcia) mają podmioty prowadzące działalność profesjonalną, naukową i techniczną. Generalnie, struktura branżowa podmiotów utworzonych w rezultacie uzyskanego wsparcia dobrze odzwierciedla ogólną strukturę branżową firm z woj. opolskiego, gdzie dominuje działalność w branżach: handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów oraz budownictwo. Dodatkowo, w toku przeprowadzonej analizy dotyczącej nowopowstałych firm wykazano, iż na efektywność wsparcia przedsięwzięć mających na celu powstanie nowych podmiotów gospodarczych ma przede wszystkim wpływ determinacja oraz początkowy potencjał merytoryczny i finansowy (czyli forma prawna, roczne przychody netto, sposób zarządzania oraz określone działania podejmowane w firmie) bezpośrednich odbiorców wsparcia przejawiający się w dążeniu do podjęcia działań związanych z założeniem firmy nawet w sytuacji nieuzyskania wsparcia ze środków EFS i EFRR (efekt deadweight). W grupie odbiorców wsparcia, w przypadku których zidentyfikowano duży efekt zachęty, efektywności wparcia sprzyjał także fakt zatrudniania pracowników. Drugą kategorią odbiorców wsparcia objętych badaniem były istniejące już na rynku przedsiębiorstwa, które korzystały z dotacji inwestycyjnych w ramach RPO WO 2007-2013 (Poddziałania: 1.12 wsparcie mikroprzedsiębiorstw oraz 1.3.2). Wśród przedsiębiorców korzystających z tej formy wsparcia dominowały przedsiębiorstwa przemysłowe, następnie budowlane oraz zakłady opieki zdrowotnej. Dominacja wśród odbiorców wsparcia w ramach ww. instrumentów przedsiębiorstw przemysłowych oznacza, że dofinansowanie otrzymały w większości podmioty reprezentujące gałąź mającą największe 7

znaczenie dla gospodarki regionalnej (przetwórstwo przemysłowe, w szczególności przemysł chemiczny), tj. generującą najwyższą wartość dodaną oraz najwięcej miejsc pracy. Najwięcej projektów w ramach Poddziałań 1.1.2 oraz 1.3.2 RPO WO 2007-2013 zrealizowanych zostało w powiecie grodzkim M. Opole oraz opolskim powiecie ziemskim, również w tych powiatach skoncentrowało się wsparcie, jeśli chodzi o jego wartość finansową. STRUKTURA I JAKOŚĆ MIEJSC PRACY, KTÓRE ZOSTAŁY UTWORZONE W REZULTACIE UDZIELONEGO WSPARCIA Biorąc pod uwagę charakter i zakres dostępnych danych, w przypadku projektów PO KL możliwe było także bardziej szczegółowe scharakteryzowanie i zestawienie profilu miejsc pracy z uwzględnieniem zarówno nowych pracowników, jak i samych przedsiębiorców. Ponad jedna trzecia nowopowstałych miejsc pracy dotyczyła osób o kwalifikacjach robotników przemysłowych i rzemieślników (7 wielka grupa zawodowa) 6. Co piąty pracownik zawodowo przynależał do grupy specjaliści oraz technicy i średni personel. Zdecydowanie najrzadziej korzystali z utworzonych miejsc pracy przedstawiciele zawodów niewykwalifikowanych, jak pracownicy przy pracach prostych czy pracownicy biurowi. Struktura zawodowa odbiorców wsparcia znalazła swoje odzwierciedlenie także w strukturze uwzględniającej poziom wykształcenia uczestników projektów i pracowników zdecydowanie przeważają osoby z wykształceniem ponadgimnazjalnym, a blisko jedna trzecia posiada wykształcenie wyższe. Z prawie dwóch trzecich miejsc pracy skorzystali mężczyźni, a z nieco ponad jednej trzeciej kobiety. Należy jednocześnie zauważyć, że nowoutworzone podmioty gospodarcze tylko w połowie przypadków działają w obszarze zgodnym z zakresem kompetencji i kwalifikacji wynikających z przygotowania zawodowego właściciela i pracowników. Jednocześnie wyniki badania wskazują, że uzupełniające kursy stanowiły dla części osób pomocnicze instrumenty do przekwalifikowania się i rozpoczęcia działalności w nowej branży. W wyniku analizy dotyczącej aktywności zatrudnieniowej odbiorców (w kwestii dodatkowych miejsc pracy) ewaluowanego wsparcia stwierdzono, że przeciętny przedsiębiorca, który uzyskał dotację w konkursach typu start-up utworzył znacznie mniej miejsc niż przedsiębiorcy korzystający ze wsparcia w ramach pozostałych badanych konkursów RPO WO 2007-2013. Wiązać należy to z początkowym etapem działalności podmiotów, na którym to przedsiębiorcy stosunkowo rzadko decydują się zatrudniać pracowników. Analizując w ramach wszystkich Działań/Poddziałań odsetek respondentów deklarujących utworzenie nowych miejsc pracy wykazano, iż z największym odsetkiem przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy mamy do czynienia w Poddziałaniu 1.1.2, następnie w Poddziałaniu 1.3.2. Beneficjenci najczęściej zatrudniali pracowników na umowę o pracę, przy czym częściej zatrudniano mężczyzn niż kobiety. Powiatami, w których dzięki wsparciu finansowanemu ze środków Poddziałania 1.1.2 oraz 1.3.2 RPO WO 2007-2013 powstało najwięcej miejsc pracy jest miasto Opole, powiat opolski oraz powiat krapkowicki. Najmniejszą skalę oddziaływania ewaluowanych instrumentów na tworzenie nowych miejsc pracy odnotowano w powiatach: głubczyckim, namysłowskim oraz prudnickim. Czynnikiem, który przede wszystkim warunkuje efektywność wsparcia ukierunkowanego na tworzenie nowych miejsc pracy jest branża. Przedsiębiorstwa produkcyjne tworzą ponad dwa razy więcej nowych miejsc pracy niż przedsiębiorstwa prowadzące działalność w pozostałych sektorach gospodarki. W przypadku grupy przedsiębiorstw usługowych oraz przedsiębiorstw sektora rolniczego na efektywność przedsięwzięć ma także wpływ stopień dopasowania oferty wsparcia do potrzeb przedsiębiorców oraz determinacja i początkowy potencjał merytoryczny i finansowy do podjęcia działań przewidzianych w projekcie w sytuacji nieuzyskania wsparcia. 6 Kategoryzację zawodów dla osób zakładających działalność gospodarczą oraz utworzonych miejsc pracy przygotowano w oparciu o Klasyfikację zawodów i specjalności, w ramach której wyodrębniono następujące wielkie grupy zawodowe: siły zbrojne; przedstawiciele władz publicznych, wyżsi urzędnicy i kierownicy; specjaliści, technicy i inny średni personel; pracownicy biurowi; pracownicy usług i sprzedawcy; rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy; robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy; operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń; pracownicy przy pracach prostych. 8

Wśród zatrudnianych pracowników dominują osoby o podstawowych kwalifikacjach, o czym świadczy fakt, iż najczęściej zatrudniano pracowników przy pracach prostych. Drugą pod względem wielkości grupą zawodową byli operatorzy i monterzy maszyn, a następnie robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy. Z kolei w przypadku dodatkowo zatrudnianego personelu (tj. ponad ilość osób wskazaną we wniosku o dofinansowanie/biznesplanie) najczęściej tworzono miejsca pracy dla robotników przemysłowych i rzemieślników oraz specjalistów. Warto także zwrócić uwagę na to, iż osoby zatrudnione dodatkowo legitymowały się wyższym poziomem wykształcenia niż zatrudnieni, którzy zostali ujęci we wniosku o dofinansowanie/biznesplanie. Generalnie, struktura zawodowa utworzonych miejsc pracy pozostaje zgodna ze specyfiką regionalnego rynku pracy, gdzie najbardziej pożądanymi kategoriami pracowników są: sprzedawcy, pracownicy usług osobistych oraz prac prostych, rzemieślnicy oraz robotnicy przemysłowi. Skuteczność przeprowadzonego naboru potwierdzają generalnie pozytywne opinie dotyczące kwalifikacji nowych pracowników zdecydowana większość odbiorców pomocy w ramach wszystkich ewaluowanych instrumentów wsparcia wysoko, a nawet bardzo wysoko ocenia kompetencje i kwalifikacje zatrudnionych w związku z realizacją projektu osób, co jest o tyle ważne, że charakterystycznym elementem społecznego profilu województwa jest duża skala migracji zarobkowej, która świadczy z jednej strony o dużej aktywności zawodowej Opolan, z drugiej jednak strony powoduje odpływ potencjalnych wysoko wykwalifikowanych pracowników z terenu województwa. Tym bardziej istotne jest w związku z tym zwrócenie uwagi na stosowane przez uczestników projektów i beneficjentów sposoby pozyskiwania nowych pracowników. Do najczęściej stosowanych metod rekrutacji należało samodzielne wyszukiwanie odpowiednich osób oraz poszukiwanie pracowników poprzez znajomych. W przypadku uczestników projektów realizowanych w ramach PO KL samodzielne wyszukiwanie pracowników okazało się najbardziej skuteczną metodą rekrutacji. Jeśli chodzi o beneficjentów RPO WO 2007-2013, to porównywalną efektywność uzyskała rekrutacja za pośrednictwem powiatowych urzędów pracy, z wykorzystaniem ogłoszeń w prasie lokalnej oraz samodzielne poszukiwanie pracowników. Konkludując analizę procesu tworzenia nowych miejsc pracy w badanych firmach warto podkreślić, że relatywnie niewielki okazał się wpływ nowoutworzonych miejsc pracy na zmiany w sposobie zarządzania oraz zmiany struktury organizacyjnej firmy. W największym stopniu nowe miejsca pracy przyczyniły się do zwiększenia wielkości sprzedaży oraz zwiększenia zysków przedsiębiorstwa. KONDYCJA I POTENCJAŁ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, KTÓRE POWSTAŁY W REZULTACIE UZYSKANEGO WSPARCIA LUB UZYSKAŁY WSPARCIE NA REALIZACJĘ OKREŚLONYCH INWESTYCJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE Większość odbiorców wsparcia pozytywnie ocenia obecną sytuację swojej firmy. Należy jednak podkreślić, że ocena uczestników projektów realizowanych w ramach PO KL jest w przypadku tego aspektu nieco niższa niż w przypadku beneficjentów RPO WO 2007-2013. Trudno przy tym stwierdzić, na ile różnica ta wynika ze specyfiki samych przedsiębiorstw, a na ile jest to efekt zróżnicowań dotyczących skuteczności ewaluowanego wsparcia. Analizując aktualną sytuację badanych firm zwrócono także uwagę na sposób zarządzania przedsiębiorstwem. Okazuje się, że sposób zarządzania przedsiębiorstwem różni się w odniesieniu do nowopowstałych podmiotów oraz firm istniejących już na rynku. Większość beneficjentów, którzy uzyskali wsparcie w ramach PO KL samodzielnie podejmuje decyzje w firmie. Z kolei beneficjenci RPO WO 2007-2013 podczas podejmowania istotnych decyzji dotyczących funkcjonowania firmy zdecydowanie częściej zasięgają opinii innych współpracowników. Takich różnic pomiędzy poszczególnymi kategoriami odbiorców wsparcia nie zidentyfikowano natomiast w przypadku identyfikacji obszarów, w których koncentrują się działania przedsiębiorców. Zarówno działania odbiorców wsparcia w ramach PO KL, jak i RPO WO 2007-2013 w największym stopniu koncentrują się na dostosowywaniu oferty do potrzeb klientów (jedynie beneficjenci konkursu start-up w ramach Poddziałania 1.1.2 RPO WO 2007-2013 skupiają się przede wszystkim na oszczędności i racjonalizacji kosztów działalności). Większość właścicieli firm w najmniejszym stopniu koncentruje się natomiast na poszukiwaniu partnerów do współpracy. 9

ADEKWATNOŚĆ UDZIELONEGO WSPARCIA Zdecydowana większość beneficjentów RPO WO 2007-2013 wysoko ocenia adekwatność wsparcia do swoich potrzeb, przy czym należy zauważyć, że beneficjenci Poddziałania 1.3.2 RPO WO 2007-2013 nieco wyżej niż pozostali ocenili trafność otrzymanej pomocy. Z kolei, w przypadku uczestników projektów w ramach PO KL, ze względu na fakt, iż mogli oni korzystać z różnych instrumentów wsparcia, oceniano odrębnie adekwatność poszczególnych form pomocy. Najkorzystniej oceniono środki na podjęcie działalności oraz przedłużone wsparcie pomostowe (co pokrywa się z wynikami meta-analizy wyników badań ewaluacyjnych projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL, gdzie zwrócono uwagę na bardzo duże znaczenie instrumentu pomocy, jakim jest wsparcie finansowe oraz popularność dotacji i wysoką ich ocenę ze strony uczestników projektów). Najgorzej pod względem adekwatności oceniono natomiast szkolenia oraz doradztwo przygotowujące do założenia i prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Pośrednio o adekwatności wsparcia można również wnioskować z danych obrazujących skalę występowania efektu deadweight, czyli podjęcia zadań zrealizowanych w prowadzonym przedsięwzięciu w sytuacji nieotrzymania pomocy. Wśród beneficjentów RPO WO 2007-2013 dominowało przekonanie, że planowane działania zostałyby realizowane w sytuacji nieotrzymania dotacji, ale w węższym zakresie oraz późniejszym terminie. W przypadku osób, które uzyskały wsparcie w ramach PO KL efekt deadweight jest zdecydowanie niższy, co oznacza, że mamy w przypadku tej formy wsparcia do czynienia z jej największą adekwatnością wobec rzeczywistych potrzeb odbiorców, a jednocześnie najpełniejszą realizację zasady creamingu, w ramach której wsparcie na założenie działalności nie może być przekazywane osobom, które posiadały potencjał na zrealizowanie przedsięwzięcia i w przypadku nieotrzymania środków i tak założyłyby firmę. SKUTECZNOŚĆ UDZIELONEGO WSPARCIA W przypadku osób zakładających własną działalność gospodarczą o skuteczności udzielonego wsparcia świadczy przede wszystkim utrzymanie prowadzonej działalności. Biorąc pod uwagę, że uczestnicy projektów realizowanych w ramach PO KL oraz beneficjenci wsparcia w ramach inicjatywy start-up (w ramach Poddziałania 1.1.2 RPO WO 2007-2013) najczęściej nadal prowadzą własną działalność gospodarczą, mówić możemy o dużej skuteczności ewaluowanych form wsparcia. Jeśli natomiast chodzi o osoby, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej, to wśród powodów takiego stanu rzeczy wymieniały one: zbyt wysokie koszty prowadzenia działalności, zmniejszoną opłacalność, niski popyt na oferowane przez firmę usługi czy skupienie się na innej formie aktywności zawodowej (specyficznym przypadkiem były tutaj osoby, które pomimo formalnego uruchomienia firmy co było warunkiem niezbędnym do otrzymania wsparcia nie rozpoczęły jeszcze faktycznej działalności gospodarczej lub prowadzą ją w bardzo ograniczonej, nieregularnej formule). Drugą możliwą miarą skuteczności udzielonego wsparcia są jego efekty zatrudnieniowe. Łącznie wszyscy ankietowani uczestnicy badania ewaluacyjnego utworzyli w związku z realizacją projektów/otrzymaniem dotacji 1088,19 nowych miejsc prac. Ekstrapolując dane o liczbie utworzonych miejsc pracy przez uczestników badania na całą populację odbiorców ewaluowanych form wsparcia, można szacować, że w regionie powstało 2368 nowych miejsc pracy (jeśli dodatkowo uwzględnimy w tym przypadku osoby samozatrudnione wsparte w ramach PO KL liczba ta wzrośnie do 4798). O relatywnie wysokim poziomie skuteczności wsparcia świadczyć może także fakt, że większość badanych (dotyczy to także istniejących przedsiębiorstw korzystających z dotacji w ramach RPO WO 2007-2013) wyraża przekonanie, iż sytuacja ich firmy byłaby mniej korzystna w przypadku, gdyby nie uzyskali oni wsparcia. Nie oznacza to jednak, że wsparcie było jedynym czynnikiem wpływającym na obecną sytuację firmy, gdyż zdecydowana większość respondentów zaangażowała dodatkowe środki finansowe na utworzenie lub rozbudowę firmy (co z kolei świadczy o relatywnie dużej skuteczności wsparcia w kreowaniu efektu dźwigni finansowej). 10

TRWAŁOŚĆ UDZIELONEGO WSPARCIA Uczestników badania poproszono o ocenę trwałości udzielonego wsparcia w wymiarze bezpośrednim i pośrednim. W ramach pierwszego wymiaru dokonano po pierwsze oceny prawdopodobieństwa utrzymania utworzonych miejsc pracy ocena ta okazała się relatywnie wysoka (najniżej prawdopodobieństwo to ocenili uczestnicy projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL). Trwałość efektów w sferze zatrudnienia wzmacnia fakt, iż ponad połowa biorących udział w badaniu przedsiębiorców planuje zwiększyć zatrudnienie w ciągu najbliższych dwóch lat. Po drugie, oceniano prawdopodobieństwo utrzymania działalności gospodarczej w perspektywie 5 i 10 lat. Nieco wyżej prawdopodobieństwo to oceniają odbiorcy wsparcia w ramach RPO WO 2007-2013 niż PO KL, jednak i w tym drugim przypadku dominują oceny pozytywne. W przypadku perspektywy 5-letniej udział najwyższej oceny prawdopodobieństwa (o wartości 5) wśród beneficjentów Poddziałań 1.1.2 oraz 1.3.2 RPO WO 2007-2013 wynosił odpowiednio 57,3% i 70,8%. Natomiast jeżeli chodzi o uczestników projektów wspartych z EFS, odsetki respondentów najwyżej oceniających to zagadnienie były nieco niższe i wynosiły 33,2% dla Poddziałania 6.1.3 oraz 43,8% dla Działania 6.2 PO KL. Pośrednio trwałość udzielonego wsparcia oceniana była także w ramach przewidywań przedsiębiorców dotyczących sytuacji firmy w przyszłości. Generalnie odbiorcy dotacji finansowych ze środków obu ewaluowanych programów zakładają poprawę sytuacji swoich firm w przyszłości. Najkorzystniej widzą przyszłość swoich przedsiębiorstw beneficjenci Poddziałania 1.3.2 RPO WO 2007-2013 oraz odbiorcy wsparcia w ramach Działania 6.2 PO KL. Mniej pozytywnie postrzegają przyszłość utworzonych przez siebie firm uczestnicy projektów realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL. By uzupełnić subiektywne opinie respondentów na temat trwałości udzielonego wsparcia przeprowadzono analizę statystyczną pozwalającą precyzyjnie zidentyfikować czynniki wpływające na przeżywalność nowoutworzonych firm. Okazuje się, że przede wszystkim znaczenie ma tu branża, w której uruchomiono przedsiębiorstwo przeżywalność firm jest zdecydowanie wyższa w sektorze usług nierynkowych oraz rolnictwie. Z kolei formą wsparcia, która ma istotne znaczenie dla przeżywalności nowoutworzonych podmiotów gospodarczych jest podstawowe wsparcie pomostowe. W przypadku grupy przedsiębiorstw sektora przemysłowego oraz sektora usług rynkowych na przeżywalność nowoutworzonych przedsiębiorstw ma także wpływ płeć przedsiębiorcy mężczyźni częściej niż kobiety utrzymują swoje przedsięwzięcia gospodarcze. W przypadku kobiet dodatkowym czynnikiem mającym wpływ na trwałość efektów wsparcia jest wiek uczestniczkom w wieku 28 lat i młodszym, 1,5 razy rzadziej niż kobietom powyżej 28 roku życia udaje się nadal prowadzić firmę utworzoną w wyniku otrzymanej dotacji. BARIERY I CZYNNIKI UTRUDNIAJĄCE REALIZACJĘ EWALUOWANYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ Analiza barier dotykających beneficjentów i uczestników ewaluowanych form wsparcia dokonana została na dwóch poziomach. Po pierwsze, dokonano identyfikacji barier dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej przyjmując założenie, że czynniki, które w największym stopniu mogą ograniczać skuteczność dofinansowanych przedsięwzięć niekoniecznie muszą być powiązane bezpośrednio z realizacją danego przedsięwzięcia, a mogą wiązać się z samym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Po drugie, zidentyfikowano te bariery, które w sposób bezpośredni wynikają z realizacji przez respondentów określonych działań dofinansowanych ze środków wspólnotowych. Do barier w największym stopniu utrudniających prowadzenie działalności gospodarczej należą w opinii respondentów obciążenia podatkowe oraz brak środków na rozwój działalności połączony z utrudnieniami we wprowadzeniu nowych produktów, usług. Relatywnie często barierę rozwojową stanowi także brak środków na sprzęt i wyposażenie, a także skomplikowane przepisy prawne. Analizę zidentyfikowanych barier wzbogacono także o ocenę ich wpływu na tworzenie nowych miejsc pracy. W przypadku wsparcia oferowanego w ramach RPO WO 2007-2013 problemy związane z brakiem środków na podnoszenie kwalifikacji personelu, brakiem pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach czy 11

brakiem środków na zwiększenie zatrudnienia generalnie nie stanowią bariery istotnie ograniczającej tworzenie nowych miejsc pracy. W przypadku uczestników projektów realizowanych w ramach PO KL poszczególne bariery i problemy mają większe znaczenie w kontekście tworzenia nowych miejsc pracy, przy czym ich negatywny wpływ okazał się być istotny statystycznie tylko w przypadku bariery polegającej na braku środków na sprzęt i wyposażenie. Uczestnicy projektów realizowanych w ramach PO KL w porównaniu z beneficjentami RPO WO 2007-2013 nieznacznie gorzej sobie radzą z niwelowaniem negatywnego wpływu trudności i barier w prowadzeniu działalności na tworzenie nowych miejsc pracy. Z kolei w odniesieniu do barier bezpośrednio odnoszących się do procesu realizacji projektów ramach ewaluowanych instrumentów wsparcia podkreślono w badaniu jakościowym przede wszystkim negatywny wpływ rozbudowanego system procedur, regulacji i obciążeń administracyjnych dotykających beneficjentów na różnych etapach realizacji dofinansowanych przedsięwzięć (i powiązany z tym problem długiego okresu oczekiwania na wyniki konkursów, różnego rodzaju decyzje i odpowiedzi, czy wypłatę środków finansowych). Problemy proceduralno-administracyjne w dużej mierze dotyczą także instytucji, które są zaangażowane w proces wdrażania ewaluowanych Działań/Poddziałań, co zresztą w odniesieniu do PO KL znalazło swoje potwierdzenie także w wynikach przeprowadzonej meta-analizy wyników badań ewaluacyjnych dotyczących projektów realizowanych w ramach Poddziałania 6.1.3 PO KL, gdzie do głównych trudności zaliczono trudności organizacyjno-techniczne oraz niewystarczające zasoby kadrowe do obsługi projektów. W ramach badań uwzględnionych w ww. meta-analizie zwrócono także uwagę na problem rezygnacji uczestników projektów. Kwestia ta została również uwzględniona w niniejszym badaniu, gdzie podjęto próbę zidentyfikowania czynników wpływających na fakt rezygnacji z podpisania umowy o dofinansowanie przez osoby, którym takiego dofinansowania udzielono (problem ten dotyczył 134 projektodawców RPO WO 2007-2013 oraz 67 uczestników projektów realizowanych w ramach PO KL). Uwzględnienie tego rodzaju czynników w analizie barier jest tym bardziej uzasadnione, że jedynie 4 z 30 przebadanych osób mimo rezygnacji ze wsparcia oferowanego w ramach Działania 6.2 i Poddziałania 6.1.3 PO KL założyły działalność gospodarczą i zachowały jej trwałość do dnia realizacji badania ewaluacyjnego. Wskazywane przez respondentów powody rezygnacji z uzyskanego dofinansowania były bardzo różnorodne. Uczestnicy projektów realizowanych w ramach PO KL najczęściej wskazywali na trudności związane z zaangażowaniem własnych środków, problemy osobiste uniemożliwiające uczestnictwo w projekcie oraz zmniejszenie wielkości dofinansowania. W przypadku projektodawców RPO WO 2007-2013, najczęściej wskazywanymi powodami rezygnacji z dofinansowania były przyczyny związane z biurokracją i procedurami, sytuacja rynkowa oraz trudności związane z zaangażowaniem własnych środków (choć nie należy wykluczyć, że w tym przypadku istotnym czynnikiem mogła być także błędnie przeprowadzana analiza przedsięwzięcia na etapie przygotowywania wniosku). 12

Executive summary RESEARCH METHODOLOGY The raport was completed by Pracownia Badań i Doradztwa Re-Source under commission of the Marshall Office of Opolskie Voivodeship within research entitled An analyze and evaluation of enterprises responsible for establishing new business entities in the Opolskie Voivodeship and the overall objectives of the research were: an evaluation of support effectiveness of projects responsible for establishing new business entity in the Opolskie Voivodeship according to regional requirements, identification of the beneficiaries resignation s reasons and consequences regarding their investment plans, an analyze of effectiveness of the enterprises responsible for establishing new business entities and new job positions. Then the scope of the research were projects realized within Sub-measure 6.1.3 OP HC (11 projects, 1711 companies were founded within), Measure 6.2 OP HC 2007-2013 (15 initiatives, 707 companies were established) and Sub-measures 1.1.2 ROP OV 2007-2013 (12 start up projects and 333 projects carried out by companies) and 1.3.2 ROP OV 2007-2013 (136 projects). Mentioned research encompassed projects participants and beneficiaries who obtained support until the end of 2010 year (except beneficiaries of start-up initiative, in that case all of them were responders). During the survey the following research methods were applied: desk research (included meta-analyze of other complementary research outcomes), individual in-depth interviews (IDI) with beneficiaries of ROP OV 2007-2013, project s participants of OP HC, staff of IB II of OP HC and ROP OV 2007-2013, Computer Assisted Telephone Interviews (CATI) with beneficiaries of ROP OV 2007-2013, project s participants of OP HC and beneficiaries who did renounce UE support, Focus Group Interviews (FGI) with beneficiaries of ROP OV 2007-2013, project s participants of OP HC and also with MA of ROP OV 2007-2013 staff, personnel of IB of OP HC and IB II of OP HC and ROP OV 2007-2013, expert panel, case studies, SWOT analyze. STRUCTURE OF BENEFICIARIES AND THE NEW BUSINESS ENTITY ESTABLISHED AS A RESULT OF SUPPORT Considered the structure of support beneficiaries it is necessary to distinguish between two groups of them. First is a group of participants and beneficiaries who benefited from support granted for establishing a new business entity. The vast majority of them were projects participants of OP HC programme and almost three quarters of responders awarded support under Sub-measure 6.1.3 OP HC and one of fourth within Measure 6.2 OP HC. Within these Measure and Sub-measure 2418 participants obtained financial support, while within ROP OV 2007-2013 this kind of assistance was received by significantly smaller number of recipients (12 beneficiaries (which does not mean that there was little interest in this form of support 108 applications were submitted during for the selection). The vast majority of participants located new their enterprises in brzeski and nyski provinces (which are regions with the highest rate of unemployment) and opolskie province. With significantly smaller number of people covered by the support we have in the case of Sub-measure 1.1.2 of the ROP OV 2007-2013 (start-up), where he received 12 grant recipients (does not mean, however, that there was little interest in this form of support - the ongoing recruitment submitted 108 applications). 13

Regarding the status at the labor market, most of the beneficiaries were unemployed persons at the moment of commencing the projects. Only every tenth person benefiting from UE grants were employed in a company or other institution. Additional to the mentioned characteristic the analyze of structure of the new business entities was made. The most of enterprises (one fourth) within Sub-measure 6.1.3 OP HC and Measure 6.2 OP HC were set in sectors of construction industry (also in the case of start-up initiative it was one fourth). Every fifth of company was established within wholesale and retail trade, and every tenth in manufacturing. New established enterprises usually dealt with repair, carpentry, building installation, sales of different commodities and repair of motor vehicles and motorcycles (the domination of that sector was as well identified in the meta-analyze of systemic projects completed under Sub-measure 6.1.3 OP HC). As a consequence the highest amount of assistance were granted to companies ran in the area of a special trade construction and then dealt with wholesale and retail trade, repair of motor vehicles and motorcycles. Manufacturing encompassed as follows: manufacture of textiles, furniture, metalwork and printing plants. Whereas beneficiaries of start-up initiatives of Sub-measure 1.1.2 ROP OV 2007-2013 relatively often founded a new business entity in the area of professional, scientific and technical activity. Generally the structure of new-established companies is rather compatible with the shape of regional industry where the most of businessmen acted within the wholesale and retail trade and repair of vehicles and construction industry. Throughout the research it was also identified that on support effectiveness regarding establishing new business entities and new job positions the superior impact had beneficiaries determination and financial and substantive potential (including legal form of business, net revenues, way of management and sort of activities carried out in the company) which was noticeable even in the case of lack of assistance. In the group where high effect of encouragement was identified effectiveness was also dependent on employment level. The second group of beneficiaries were recipients who benefited from investment grants of Sub-measures 1.1.2 ROP OV 2007-2013 (support for microenterprises) and 1.3.2 of ROP OV 2007-2013. Among enterprises supported by ROP OV 2007-2013 financial means there were mostly manufacturing companies, then construction business and health and social institutions. Supremacy of manufacturing means that the funds has been disposed to the most profitable branch of industry (manufacturing, primarily the chemical industry) which generates the highest added value and wide scope of new job positions. The most of projects within Sub-measure 1.1.2 ROP OV 2007-2013 and 1.3.2 ROP OV 2007-2013 was realized in Opole Town and opolskie province, as well in mentioned provinces there was a concentration of assistance concerning the amount of financial means. STRUCTURE OF THE NEW JOB POSITIONS SET AS A RESULT OF SUPPORT Regarding the obtained data it was possible to accomplish the more specific and precise characteristic of OP HC projects including new job positions as well for entrepreneurs as employees. Then more than third part of new established job positions concerned craft and related trades workers (7 group of standard classification of occupations 7 ). Every fifth entrepreneur/employee was technician and associate professional. The lowest range of job positions was established for unqualified workers of the group of elementary occupations and clerks. The structure of occupations reflected the configuration of obtained 7 The classification of occupations for both: persons who have started their business and jobs which were created was based on Polish Classification of Occupations and Specializations in which the following major groups are distinguished: Armed forces; Public government representatives, senior officials and managers; Professionals, technicians and associate professionals; Clerks; Service workers and shops and market sales workers; Skilled agricultural and fishery workers; Craft and related trades workers; Plant and machine operators and assemblers; Elementary occupations. 14

education and in relation the most of workers graduated from high school but almost one third graduated also from university. Almost two thirds of new job positions was occupied by men, and slightly more than one third by women. Companies set as a result of UE assistance only in the half of instances were ran in relation to the owner and employees qualifications and abilities (vocational training). Simultaneously the data analyze showed that additional courses became an instrument of the modification of occupation profile and establishing a company in another area of activity. According to new jobs established by beneficiaries and projects participants, throughout the research analyze it was recognized that an average owner of the company who benefit from UE grants concerning Measure 6.2 OP HC, Sub-measure 6.1.3 OP HC and 1.1.2 ROP OV 2007-2013 (start-up initiative) established radically less job positions than beneficiaries of the rest of evaluated Sub-measures of ROP OV 2007-2013. The difference identified might be associated with lower productive capacity of mentioned companies to create new jobs, as they are at the beginning of their activity. According to the analyze of all Measure/Sub-measures the highest percentage of entrepreneurs who established new jobs positions were identified in the Sub-measure 1.1.2 ROP OV 2007-2013 and then 1.3.2 ROP OV 2007-2013. Beneficiaries most often hired employees on contract of employment, more often men than women. Analysis of spatial distribution (which takes the beneficiaries of Sub-measure 1.1.2 ROP OV 2007-2013 and 1.3.2 ROP OV 2007-2013 location into account) showed that the principal amount of new job positions was established in Opole Town and opolski and krapkowicki provinces. Three provinces: głuczycki, namysłowski and prudnicki recognized the lowest scale of support impact according to the amount of new job positions. The main factor of effectiveness of evaluated instruments was an economic activity of the company. Manufacturing factories and companies generated double quantity of job positions than other sectors. Service enterprises and agriculture companies are as well subsidiary on level of adjustment to clients requirements as beneficiaries determination and financial and substantive potential to perform planned activity even in the case of lack of assistance Among hired employees the vast majority were in elementary occupations, afterwards plant and machine operators and assemblers and then craft and related trades workers. In the situation of hiring additional staff (above the amount of workers indicated in the application form) the most preferred job positions were taken on craft and related trades workers but as well specialists. These employees were generally granted an higher level of education degree than staff employed according to application form or business plan. Generally this structure is compatible with a profile of region where the most desired employees are service workers, shop and market sales workers and afterwards workers of elementary occupations. High or even very high score regarding staff qualifications and skills demonstrated that performed selection was effective. It is worth to notice that one of the most distinguishing feature of Opolskie Voivodeship was a wide range of gainful migration, which from the one hand alleged a lot about inhabitants work mobility, but from the other hand stood for the potential high qualified employees outflow. In terms of that it seems necessary to examine the ways of acquirement new employees. Usually owners of the companies sought personnel on their own or by their colleagues there were the most often applied methods of recruitment. Project s participants (Sub-measure 6.1.3 OP HC and Measure 6.2 OP HC) making use of the mentioned method were very successful. Whereas 1.3.2 ROP OV 2007-2013 beneficiaries gained comparable effectiveness due to applying recruitment by county employment office, press advertisements and also seeking by their own. As a conclusion one can say that new employees had relatively small impact on the way of company management and organizational structure (it was acknowledged in each of two groups of interviewers beneficiaries of Sub-measure 1.1.2 ROP OV 2007-2013 and 1.3.2 ROP OV 2007-2013). The most noteworthy effect was identified in the area of sale range and growth of companies profits. 15

CONDITION AND POTENTIAL OF NEW BUSINESS ENTITIES WHICH WERE ESTABLISHED AS A RESULT OF SUPPORT OR GAINED SUPPORT FOR INVESTMENTS REALIZATION The majority of beneficiaries made a very positive appraisal of the situation of their companies. Although the evaluation score of OP HC participants is slightly lower than ROP OV 2007-2013 beneficiaries. Obtained data did not allow to make a conclusion about its reasons. The analyze included also the way of management and that is fairly different regarding new enterprises and companies which acted for some time on the market. Most of the beneficiaries of OP HC funds made their decision on their own, while ROP OV 2007-2013 beneficiaries more often taking into account also opinions of their staff and co-workers. Activities undertook by beneficiaries both of OP HC and ROP OV 2007-2013 were mostly determined in adjusting offers to clients requirements. Beneficiaries of start-up initiative focused mainly on saving and decreasing costs of the business. Businessmen did not usually search for any partners or collaborators. SUPPORT ADEQUACY It was showed that vast majority of beneficiaries declared support granted under ROP OV 2007-2013 by high adequacy to their needs. Beneficiaries of Sub-measure 1.3.2 ROP OV 2007-2013 slightly higher estimated the accuracy of the assistance. Whereas project s participants of OP HC evaluated adequacy according to the assistance forms in which they participated. The highest score was gained by funds offered for establishing new business and enlarged support offered to maintain the enterprise (it is as well reflected in meta-analyze where institution which realized systemic projects declared high efficiency of financial assistance, importance of additional support forms, and popularity of such a form of help, also highly estimated value of these programs by recipient group). The lowest adequacy was identified in case of trainings and personnel consultancy providing knowledge how to run a business. Furthermore support adequacy was measured by scale of deadweight effect which occurs when project can be fully realized even in case of lack of the assistant funds, therefore according to survey responders of ROP OV 2007-2013 declared that planned activity would be completed even in the case of lack of support but in reduced scope and in late term. Parallel range of deadweight effect occurred among beneficiaries of Measure 6.2 OP HC and in case of participants of Sub-measure 6.1.3 OP HC deadweight effect was the least, therefore the support obtained was essential and necessary to perform planned activity (which means that in case of Sub-measure 6.1.3 OP HC one might observe the fullest realization of the creaming principle, which says that support for a new business may not be transferred to persons who have the potential to complete the project and start their business without any financial support). SUPPORT EFFICIENCY The significant number of beneficiaries of OP HC and start-up initiative still have run a business so one can say that accessible support was efficient. Beneficiaries who renounced carrying out their enterprises as reasons indicated: high costs of activity, diminished profitability, low demand for services or products and running business only as an extra activity. Efficiency is also based on a staff level, as so interviewers participated in the research as a whole created 1088,19 job positions as a result of support (regarding establishing new business entity as well as project realization). Due to the extrapolation one can say that in the region whole population of beneficiaries produced 2368 job positions (if we take into account the self-employed individuals supported under HC OP number will increase to 4798). High support efficiency was identified since the most of entrepreneurs declared that the company s situation would be a lot less profitable while lack of financial assistance. The vast majority of responders engaged additional financial means so it is said that leverage effect is quite immense. 16

SUPPORT DURABILITY Durability of obtained results were determined in the long-term perspective by personal opinion of beneficiaries in terms of direct and indirect results. In general responders from both programs confirmed improvement of company s situation in the future. Beneficiaries of Sub-measure 1.3.2 ROP OV 2007-2013 and Measure 6.2 OP HC evaluated such a situation very positive, while participants form Measure 6.1.3 OP HC appraised future condition of their companies relatively worst. The probability of keeping the results of projects that is a maintaining the new enterprises in 5 and 10 years to come was to some extent superior in case of beneficiaries of ROP OV 2007-2013 than OP HC, but also in this second instance the appraisal was positive. In the 5-years perspective beneficiaries of ROP OV 2007-2013 in 57,3% (Submeasure 1.1.2 ROP OV 2007-2013) and 70,8% (Sub-measure 1.3.2 ROP OV 2007-2013) gave the highest score, respectively projects participants of Measure 6.2 OP HC 43,8% and Sub-measure 6.1.3 OP HC 33,2%. The durability of new job positions was evaluated high (the lowest score gained systemic projects realized within Sub-measure 6.1.3 OP HC) and more than half of responders planned to increase the staffing level in the prospective two years. The statistical analyze showed the most influential factor in the issue mentioned above was an industry sector, the probability of maintaining the new enterprises was definitely higher in the sector of nonmarket services than agriculture. The form of support provided to beneficiaries of OP HC was also essential, especially the enlarged support offered to maintain the enterprise. Among manufacturing factories and companies of market services sector men usually more often sustained their enterprises than women and in case of women as well gender as age had crucial meaning regarding probability of keeping the results of provided support (women older than 28 1,5 times more often kept running a business than the younger ones). BARRIERS AND FACTORS IMPEDING RUNNING COMPANIES AND PROJECT REALIZATION In the area of barriers identification there was a two-level analyze. First of all the research concerned problems which occurred as a result of running a business, not especially as a consequence of dealing with the project. Afterward the limits of carrying out the project were recognized. It was identified that according to beneficiaries responses the most significant barriers occurred as a result of running a business were tax obstacles and lack of funds to extend the enterprise joint with lack of funds to set new services /products. Relatively often responders declared lack of financial means for equipment and complicated law regulations as barriers. The research was enhanced by an analyze of problems in the context of generating the new job positions. In case of ROP OV 2007-2013 beneficiaries problems with lack of funds for increasing staff qualifications and staffing level as well as lack of well-qualified employees were not indispensable to establish new job positions. Beneficiaries of Measure 6.2 OP HC and Sub-measure 6.1.3 OP HC were more likely to consider different factors as problems, but statistically significant was only the barrier with lack of funds for equipment. Participants of OP HC rather worse coped with negative impact of a range of barriers and problems. The barriers aroused during the project realization (mentioned in the qualitative research) were mainly related to intricate procedures, rules and administrative regulations which are further associated with long-term expectation of competition outcomes or financial funds reimbursement. Throughout the meta-analyze it was identified that according to staff of the county employment office responses the most significant barriers which aroused during systemic project realization were as well technical and organizational problems and insufficient personnel resources. The conclusion derived from meta-analyze concerned also participants resignations, therefore this was an issue which was taken into account in the research (134 ROP OV 2007-2013 beneficiaries and 67 project s 17

participants of OP HC decides to renounced UE financial support). The resignation s reasons and consequences regarding beneficiaries investment plans are discussed below. Only 4 of 30 people who resigned from support offered within Measure 6.2 OP HC and Sub-measure 6.1.3 OP HC were able to set a company and ran the business till the date of the evaluation research. Most of the people who renounced were employed but 4 were still unemployed. Indicated reasons of this state was very diverse. Participants of OP HC most often declared problem with engagement their own financial means and personal problems which unable them participation in the projects. While beneficiaries of ROP OV 2007-2013 most often indicated causes as follows: bureaucracy and different procedures, situation on the economic market and problems with engagement their own financial means (although in this case incorrectness of analysis carried out in the stage of project proposal s preparation might be important factor). 18

Spis treści Wykaz skrótów... 3 Résumé... 4 Streszczenie... 6 Executive summary... 13 Spis treści... 19 Wprowadzenie... 21 Informacje wstępne... 21 Cele badania... 21 Zakres badania... 22 Kryteria badawcze... 22 Obszary badawcze... 23 Metody i techniki badawcze oraz techniki analityczne... 25 Desk research... 25 Meta-analiza wyników badań ewaluacyjnych... 25 Indywidualne wywiady pogłębione (IDI)... 26 Wspomagany komputerowo wywiad telefoniczny (CATI)... 27 Zogniskowany wywiad grupowy (FGI)... 28 Case study... 29 Panel ekspertów... 29 Techniki analityczne... 29 Wyniki badania... 31 1.1 Opis ewaluowanych instrumentów wsparcia... 31 1.1.1 Program Operacyjny Kapitał Ludzki... 31 1.1.2 Regionalny Program Operacyjny Województwa Opolskiego na lata 2007-2013... 33 1.2 Struktura odbiorców ewaluowanego wsparcia... 35 1.2.1 Osoby zakładające działalność gospodarczą... 35 1.2.1.1 Charakterystyka osób, którym udzielono dofinansowania... 36 1.2.1.2 Charakterystyka podmiotów gospodarczych powstałych w rezultacie otrzymanego dofinansowania... 43 1.2.2 Przedsiębiorstwa... 46 1.3 Struktura i jakość miejsc pracy, które zostały utworzone w rezultacie udzielonego wsparcia51 1.3.1 Charakterystyka miejsc pracy powstałych w rezultacie otrzymanego dofinansowania w ramach PO KL 51 1.3.2 Charakterystyka miejsc pracy powstałych w wyniku oferowanego wsparcia w ramach programów PO KL oraz RPO WO 2007-2013... 58 19

1.4 Sposoby pozyskiwania nowych pracowników... 80 1.5 Kondycja i potencjał podmiotów gospodarczych, które powstały w rezultacie uzyskanego wsparcia lub uzyskały wsparcie na realizację określonych inwestycji w przedsiębiorstwie... 84 1.6 Adekwatność udzielonego wsparcia... 96 1.6.1 Efekt deadweight... 104 1.7 Skuteczność udzielonego wsparcia... 105 1.7.1 Efekt dźwigni... 111 1.8 Trwałość udzielonego wsparcia... 117 1.9 Bariery i czynniki utrudniające prowadzenie działalności gospodarczej i realizację ewaluowanych przedsięwzięć oraz uwarunkowania poziomu efektywności realizacji ewaluowanych przedsięwzięć... 127 1.9.1 Bariery i czynniki utrudniające prowadzenie działalności gospodarczej i realizację ewaluowanych przedsięwzięć... 127 1.9.2 Analiza uwarunkowań poziomu efektywności realizacji ewaluowanych przedsięwzięć... 138 1.10 Częstość, powody oraz skutki rezygnacji z dofinansowania w kontekście dotychczasowych planów inwestycyjnych beneficjentów i uczestników projektów... 147 Studia przypadku... 152 2.1 Przedsięwzięcie 1 Poddziałanie 6.1.3 PO KL... 152 2.2 Przedsięwzięcie 2 Działanie 6.2 PO KL... 155 2.3 Przedsięwzięcie 3 Poddziałanie 1.1.2 RPO WO 2007-2013... 157 2.4 Przedsięwzięcie 4 Poddziałanie 1.3.2 RPO WO 2007-2013... 159 Wnioski i rekomendacje... 162 Spis wykresów... 168 Spis tabel... 171 20