Program Rewitalizacji Gminy Milicz na lata

Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXI/200/2016 Rady Miejskiej w Miliczu z dnia 18 października 2016 r. Program Rewitalizacji Gminy Milicz na lata 2016-2023 Instytut Badawczy IPC Sp. z o.o. WRZESIEŃ 2016 0

Spis treści Wstęp... 3 1. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy... 6 1.1 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz... 6 1.2 Lokalny Program Rewitalizacji miasta Milicz na lata 2007-2013... 8 1.3 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Milicz... 10 1.4 Strategia Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (LSR) dla Doliny Baryczy na lata 2016 2022... 12 2. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych... 15 2.1 Diagnoza zjawisk społecznych... 15 Ludność... 16 Bezrobocie i rynek pracy... 36 Pomoc społeczna... 40 Uzależnienia i przemoc... 48 Wspieranie rodziny... 53 Przestępczość... 56 Aktywność społeczna... 60 Podsumowanie... 64 2.2 Diagnoza zjawisk w sferze gospodarczej... 68 Podsumowanie... 82 2.3 Diagnoza zjawisk w sferze środowiskowej... 85 Warunki naturalne i środowisko... 85 Uwarunkowania przestrzenno-środowiskowe: wybrane wskaźniki... 95 Podsumowanie... 105 2.4 Diagnoza zjawisk w sferze przestrzenno-funkcjonalnej... 107 Infrastruktura opieki zdrowotnej... 107 Infrastruktura edukacyjna... 110 Infrastruktura czasu wolnego (kultura, sport, rekreacja)... 120 Infrastruktura turystyczna... 135 Infrastruktura transportowa... 144 Podsumowanie... 147 2.5 Diagnoza zjawisk w sferze technicznej... 151 Wodociągi i kanalizacja... 153 System ciepłowniczy... 156 1

System gazowniczy... 156 System elektroenergetyczny... 157 Telekomunikacja i łączność... 158 Melioracje i urządzenia wodne... 158 Wieloletnia Prognoza Finansowa... 159 Podsumowanie... 162 2.6 Raport z badania ilościowego... 164 Charakterystyka osób badanych... 164 Wyniki badania... 165 3. Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji... 172 3.1. Stan kryzysowy... 172 3.2. Obszar zdegradowany... 190 3.3. Obszar rewitalizacji... 191 4. Wizja obszaru po przeprowadzeniu rewitalizacji... 203 5. Cele rewitalizacji oraz kierunki działań... 204 6. Lista planowanych, podstawowych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych... 207 7. Lista pozostałych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych... 300 8. Mechanizmy zapewnienia komplementarności... 339 9. Indykatywne ramy finansowe... 348 10. Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych w proces rewitalizacji... 377 11. System realizacji programu rewitalizacji oraz monitoring... 383 12. Spis tabel i wykresów... 388 2

Wstęp Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie gminnego programu rewitalizacji. Definicja rewitalizacji podkreśla kilka istotnych zagadnień i wyzwań związanych z procesem wychodzenia ze stanu kryzysowego obszaru kryzysowego. Po pierwsze, proces rewitalizacji powinien być realizowany w sposób kompleksowy, tj. w taki sposób, który nie tylko rozwiązuje lub eliminuje wybrane zagrożenia i problemy, ale także w sposób pozwalający na wykorzystanie mocnych stron nie tylko obszaru rewitalizowanego, ale całej gminy, jak również potencjału otoczenia zewnętrznego, traktowanych jako szanse rozwoju. Takie kompleksowe podejście do rewitalizacji oznacza, że działania podejmowane na rzecz wychodzenia ze stanu kryzysowego powinny wpisywać się w szerszy nurt realizacji polityki rozwoju całej gminy i jego otoczenia, w szczególności otoczenia powiązanego funkcjonalnie z gminą. Po drugie, proces rewitalizacji powinien być prowadzony w sferach społecznej, przestrzennej i gospodarczej, tj. być ukierunkowany na wieloaspektowe podejście oraz rezultaty. Kluczowe dla właściwego zdiagnozowania skali poszczególnych problemów, a tym samym wybór zawężonych terytorialnie obszarów do rewitalizacji powinien być poprzedzony rzetelną diagnozą. Diagnoza powinna wskazać stany kryzysowe na obszarze miasta, zarówno w sferze terytorialnej, ale przede wszystkim w sferze kategorii problemów. Ostateczny wybór obszarów do rewitalizacji powinien być wyborem najefektywniejszej ścieżki działań, w kontekście oczekiwanych rezultatów, tj. wynikać z rangi lub znaczenia wybranych zagadnień/obszarów rewitalizacji dla polityki rozwoju całej gminy. Po trzecie, istotną rolę w procesie tworzenia i realizacji programu rewitalizacji odgrywa partycypacja społeczna, która obejmuje przygotowanie, prowadzenie i ocenę rewitalizacji w sposób zapewniający aktywny udział interesariuszy. W toku przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji dąży się, aby działania, skutkowały wypowiedzeniem się przez wszystkich interesariuszy. Interesariuszami rewitalizacji są w szczególności: mieszkańcy obszaru rewitalizacji oraz właściciele, użytkownicy wieczyści nieruchomości i podmioty zarządzające nieruchomościami znajdującymi się na tym obszarze, w tym spółdzielnie mieszkaniowe, wspólnoty mieszkaniowe i towarzystwa budownictwa społecznego; mieszkańcy gminy inni niż wymienieni powyżej, podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność gospodarczą; podmioty prowadzące lub zamierzające prowadzić na obszarze gminy działalność społeczną, w tym organizacje pozarządowe i grupy nieformalne; jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne; organy władzy publicznej; 3

podmioty, inne niż wymienione powyżej, realizujące na obszarze rewitalizacji uprawnienia Skarbu Państwa. Oznacza to, że sam proces powinien być tak zaplanowany, aby umożliwić czynny udział wybranych grup społecznych i tzw. aktorów rozwoju lokalnego. Udział interesariuszy powinien zostać zaplanowany zarówno na etapie tworzenia programu rewitalizacji, jak również na etapie jego realizacji, w tym ewaluacji. Na etapie tworzenia programu rewitalizacji wskazany jest udział interesariuszy zarówno na etapie diagnozy, jak również planowania poszczególnych celów i działań rewitalizacyjnych. Gmina Milicz przystępuje do przeprowadzenia rewitalizacji zgodnie z zapisami Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020 Ministra Rozwoju z 6 sierpnia 2016 roku oraz na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 Ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2015 r. poz. 1515, z późn. zm.). Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, zostały wydane na podstawie art. 5 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2014-2020 (Dz. U. z 2016 r. poz. 217). Program rewitalizacji realizowany na poziomie gminy wpisuje się w szereg założeń krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych: Nazwa dokumentu Strategia Rozwoju Kraju 2020 Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki Dynamiczna Polska 2020 Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 Strategia Rozwoju Kapitału Cele Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka Cel II.4. Rozwój kapitału ludzkiego II. 4.1. Zwiększanie aktywności zawodowej II. 4.2. Poprawa jakości kapitału ludzkiego Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna. Cel III.1. Integracja społeczna. III.1.1. Zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym III.1.2. Zmniejszenie ubóstwa w grupach najbardziej nim zagrożonych Cel III.3. Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju oraz integracja przestrzenna dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych III.3.3. Tworzenie warunków dla rozwoju ośrodków regionalnych, subregionalnych i lokalnych oraz wzmacniania potencjału obszarów wiejskich. Wspieranie rozwoju ośrodków o znaczeniu lokalnym w zakresie działań rewitalizacyjnych, rozbudowy infrastruktury, zwłaszcza komunikacyjnej, a także poprawy usług użyteczności publicznej i innych funkcji niezbędnych dla inicjowania procesów rozwojowych na poziomie lokalnym. Cel 1. Dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej i efektywnej gospodarki. Cel 2. Stymulowanie innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy. Cel 3. Wzrost efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i surowców. Cel 4. Wzrost umiędzynarodowienia polskiej gospodarki. Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. Cel 3. Poprawa sytuacji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym. 4

Społecznego 2020 Cel 4. Rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego. Strategia Bezpieczeństwo Cel 1. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska. Energetyczne i Środowisko Cel 2. Zapewnienie gospodarce krajowej bezpiecznego perspektywa do 2020 r. i konkurencyjnego zaopatrzenia w energię. Cel 3.Poprawa stanu środowiska. Krajowa Strategia Rozwoju Cel 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów (konkurencyjność). Regionalnego 2010-2020: Cel 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji Regiony, Miasta, Obszary obszarów problemowych (spójność). wiejskie. Cel 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie (sprawność). Koncepcja Przestrzennego Cel 2: Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialnej, równoważenie Zagospodarowania Kraju rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie 2030 warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich. Cel 4: Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Narodowy Plan Rewitalizacji Cel główny: poprawa warunków rozwoju obszarów zdegradowanych w wymiarze przestrzennym, społecznym, kulturowym i gospodarczym. Realizacji tego celu służyć będzie tworzenie korzystnych warunków dla prowadzenia rewitalizacji w Polsce i położenie nacisku na holistyczne, zintegrowane podejście do prowadzenia takich działań. Strategia Rozwoju Województwa Dolnośląskiego 2020 Strategia Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (LSR) dla Doliny Baryczy na lata 2016 2022 Cel 2: Zrównoważony transport i poprawa dostępności transportowej. Cel 4: Ochrona środowiska naturalnego, efektywne wykorzystanie zasobów oraz dostosowanie do zmian klimatu i poprawa poziomu bezpieczeństwa. Cel 5: Zwiększenie dostępności technologii komunikacyjno- informacyjnych. Cel 6: Wzrost zatrudnienia i mobilności pracowników. Cel 7: Włączenie społeczne, podnoszenie poziomu i jakości życia. Cel 8: Podniesienie poziomu edukacji, kształcenie ustawiczne. Cel ogólny 1. Rozwój gospodarczy Doliny Baryczy, służący zachowaniu specyfiki obszaru i polepszeniu jakości życia. Cel ogólny 2 Wzmocnienie rozpoznawalności i potencjału Doliny Baryczy 5

1. Opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy 1.1 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz Strategia jest dokumentem określającym koncepcję rozwoju oraz szczegółowy plan działań do 2020 roku. Kierunki rozwoju Gminy są zgodne ze wskazaniami zawartymi w dokumentach strategicznych województwa dolnośląskiego. Metodologia opracowania Strategii Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 opierała się na zasadzie udziału jak najszerszej grupy mieszkańców oraz prac eksperckich w celu wypracowania dokumentu z uwzględnieniem potrzeb i aspiracji społeczności gminy. W trakcie trwającego procesu społecznego wypracowano Wizję rozwoju Gminy Milicz: GMINA MILICZ POSIADAJĄCA UNIKATOWE WALORY PRZYRODNICZE, AKTYWNYCH I KREATYWNYCH MIESZKAŃCÓW TWORZY ATRAKCYJNE I PRZYJAZNE MIEJSCE DO ŻYCIA I WYPOCZYNKU Realizacji wizji służą trzy cele strategiczne: 1. Wzmocnienie funkcji turystycznej Gminy Milicz w oparciu o istniejące zasoby przyrodnicze W ramach celu przewidziano do realizacji następujące zadania: Rozbudowa infrastruktury rekreacyjno-turystycznej Stworzenie ponadlokalnej oferty edukacji ekologicznej bazującej na potencjale przyrodniczym Gminy Milicz Intensyfikacja promocji turystycznej gminy 2. Poprawa jakości i warunków życia mieszkańców w harmonii z przyrodą W ramach celu przewidziano do realizacji następujące zadania: Rozwój infrastruktury technicznej i poprawa stanu środowiska Wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w harmonii z naturą Poprawa ładu funkcjonalnego instytucji gminnych Realizacja komplementarnych działań w zakresie rozwoju działalności kulturowej i sportoworekreacyjnej Stworzenie ponadlokalnej oferty opiekuńczej dla seniorów i osób niepełnosprawnych Rewitalizacja miasta i odnowa wsi w gminie Milicz 3. Wzmocnienie dialogu i aktywności społecznej W ramach celu przewidziano do realizacji następujące zadania: 6

Aktywizowanie społeczności lokalnej Poprawa współpracy samorządowej Wzmocnienie działań na rzecz partnerstwa Jak zaznaczono w dokumencie, działania związane z rewitalizacją miasta i odnową wsi są prowadzone w gminie Milicz od wielu lat, i należy kontynuować politykę gminy zmierzającą do poprawy warunków życia i aktywizacji gospodarczej zarówno na zdegradowanych obszarach miejskich jak i wiejskich. Dzięki realizacji przedsięwzięć związanych z rewitalizacją miasta i odnową wsi dokona się: zatrzymanie procesu marginalizacji rewitalizowanych części miasta, zmiana struktury funkcji i struktury zagospodarowania rewitalizowanych części miasta, wzmocnienie poziomu bezpieczeństwa publicznego i socjalnego mieszkańcom miasta, aktywizacja i wzrost konkurencyjności miasta, podniesienie atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej obszarów wiejskich, zaspokojenie potrzeb społecznych i kulturalnych na wsi, rozwój tożsamości społeczności wiejskiej i zachowanie dziedzictwa kulturowego. 7

1.2 Lokalny Program Rewitalizacji miasta Milicz na lata 2007-2013 W latach ubiegłych Miasto Milicz zleciło opracowanie Lokalnego Programu Rewitalizacji dla jego obszaru. Obszar rewitalizowany został wyznaczony w oparciu o analizę danych statystycznych dostarczonych przez Urząd Miejski w Miliczu, Powiatowy Urząd Pracy w Miliczu, Wojewódzki Urząd Statystyczny, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Miliczu oraz informacje dostarczone przez wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe, TBS i inne podmioty zarządzające budynkami mieszkalnymi. Posłużyły one do sporządzenia i wyliczenia wskaźników pozwalających wskazać obszar kwalifikujący się do wsparcia w ramach programu rewitalizacji. Wyznaczając obszar rewitalizowany posłużono się następującymi kryteriami: Wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia mierzony odsetkiem osób objętych pomocą społeczną, Wysoka stopa długotrwałego bezrobocia mierzona liczbą bezrobotnych przypadających na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym, Niekorzystne trendy demograficzne mierzone odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie mieszkańców. Za obszary kwalifikujące się do wsparcia w ramach Lokalnego Programu Rewitalizacji uznano ten obszar miasta, w którym zastosowane wskaźniki przyjmują wartości wyższe niż wartość średnia dla miasta, co świadczy o występowaniu niepożądanych zjawisk społecznych. W przypadku ostatniego z przyjętych kryteriów za obszar kwalifikujący się do wsparcia uznany został teren, na którym udział budynków o których mowa powyżej, przekracza 20% w ogólnej liczbie budynków mieszkalnych wielorodzinnych. Za podstawową jednostkę analityczną przyjęto ulicę. Dla każdej z nich obliczona została wielkość zastosowanego wskaźnika, a następnie porównana ze średnią wartością tego wskaźnika dla obszaru całego miasta. Na podstawie analiz i zestawień statystycznych wyznaczony został obszar wsparcia, na którym występują niepożądane zjawiska społeczne, takie jak wysoka stopa długotrwałego bezrobocia, wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia oraz niekorzystne trendy demograficzne i mają one wyższe natężenie niż na pozostałym obszarze miasta oraz notowany jest porównywalnie niższy poziom zasobu mieszkaniowego. Teren ten ma powierzchnię ok. 4,86 km2 i zamieszkiwany jest przez 4605 osób, czyli 39% mieszkańców miasta. Obszar rewitalizowany obejmował teren wyznaczony linią następujących ulic i granic: ul. Wodociągowa, Krotoszyńska (nie wchodzi do obszaru rewitalizacji), ul. Mostowa (nie wchodzi do obszaru rewitalizacji), po linii terenu kościoła do ul. Kościelnej, ul. Kościelna, ul. Długa, ul. Garncarska, ul Wrocławska, ul. Wojska Polskiego (nie wchodzi do obszaru rewitalizacji), ul. Kościuszki, ul. Armii Krajowej, ul. Grota-Roweckiego, ul. Grunwaldzka, ul. Trzebnicka, ul. Krótka (nie wchodzi do obszaru rewitalizacji), granica parku, ul. Powstańców Wielkopolskich (nie wchodzi do obszaru rewitalizacji), ul. Trzebnicka, linia parku, ul. Cmentarna (nie wchodzi do obszaru rewitalizacji), ul. Grzybowa (nie 8

wchodzi do obszaru rewitalizacji), ul. Kopernika (w stronę ul. Trzebnickiej), ul. Trzebnicka, ul. Piłsudskiego, ul. Sułowska, ul. Mickiewicza, uliczka dojazdowa do Szkoły Podstawowej nr 2, ul. Kopernika, ul. Kombatantów, ul. Sułowska, granica parku, przecięcie z rzeką Barycz, linia terenów zielonych, ul. Wodociągowa. Na poniższej mapie przedstawiono obszar rewitalizowany oraz jego usytuowanie na tle całego miasta. Rysunek 1. Rewitalizowany obszar miasta Milicz Źródło: Lokalnego Programu Rewitalizacji miasta Milicza na lata 2007-2013 9

1.3 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Milicz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego jest dokumentem planistycznym określającym kierunki polityki przestrzennej gminy. Ma on charakter planowania ogólnego, które wyznacza ramy dla działań szczegółowych zawartych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. W Studium określa się przede wszystkim: kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów, kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania oraz w przeznaczeniu terenów, obszary oraz zasady ochrony: środowiska i jego zasobów ochrony przyrody krajobrazu kulturowego obszary oraz zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej; kierunki rozwoju systemu komunikacyjnego: drogi ścieżki rowerowe kolej kierunki rozwoju systemu infrastruktury technicznej zaopatrzenie w wodę gospodarka ściekowa zaopatrzenie w energię elektryczną zaopatrzenie w gaz zaopatrzenie w ciepło gospodarka odpadami telekomunikacja obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym, obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego: na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 2000 m 2 obszary przestrzeni publicznej, obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, 10

kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi i osuwania się mas ziemnych, obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny, obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej, obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji, granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych, inne obszary problemowe, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie. W dokumencie Studium uwarunkowań kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Milicz przyjęto najważniejsze cele polityki przestrzennej gminy: zrównoważony rozwój rozumiany jako rozwój społeczno-gospodarczy, dzięki któremu następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. Działania pro środowiskowe podejmowane zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju nie oznaczają zahamowania procesów rozwojowych gminy - zrównoważony rozwój wskazuje na potrzebę wielofunkcyjnego rozwoju terenów z wykorzystaniem zasobów przyrodniczych. Z uwagi na wysokie walory przyrodnicze, krajobrazowe i kulturowe gminy Milicz, rozwój powinien odbywać się bez degradowania tych zasobów oraz poprzez: tworzenie na terenie gminy Milicz wielu atrakcyjnych i zróżnicowanych możliwości rozwoju gospodarczego i poprawy warunków zamieszkiwania, ochronę i wzbogacenie środowiska przyrodniczego i kulturowego gminy, poprawę struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy, podniesienie ładu przestrzennego, poprawa systemu powiązań z regionem. W zakresie obszarów wymagających przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji, w dokumencie czytamy: Rewitalizacji miasta Milicza - rewitalizacji budynków, przestrzeni publicznych, adaptacji budynków, rewitalizacji parku miejskiego czy poprawa bezpieczeństwa ciągu pieszego. Wyznaczony został obszar wsparcia dla inwestycji z zakresu mieszkalnictwa. Obejmuje on obszar znajdujący się biegiem następujących ulic: Cicha, Parkowa (bez ulicy Parkowej), Szewska (bez ulicy Działkowej), Kuźnicza (bez ulicy Kuźniczej), Wrocławska, Wojska Polskiego i Tadeusza Kościuszki (bez ulic Kościuszki i Wojska Polskiego), Armii Krajowej i 1 Maja. Uporządkowanie infrastruktury przestrzeni publicznej (przywrócenie reprezentacyjnej funkcji Rynku Milickiego, zagospodarowanie i uporządkowanie terenu i obszarów zielonych przy Kościele Łaski wraz remontem dwóch parkingów, budowa placu zabaw przy świetlicy środowiskowej Chatka Puchatka, budowa deptaka wzdłuż Alei ZHP). Przywrócenie świetności 11

centrum miasta i odnowa zdegradowanych obszarów przy obiektach atrakcyjnych turystycznie ( np. wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków). Zagospodarowanie otoczenia Kościoła Łaski wraz z remontem parkingów, budową deptaka, placem zabaw i modernizacją budynku z informacją turystyczną. 1.4 Strategia Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (LSR) dla Doliny Baryczy na lata 2016 2022 Obszar działania Stowarzyszenia Partnerstwo dla Doliny Baryczy znajduje się w północno - wschodniej części województwa dolnośląskiego oraz w południowo - zachodniej części województwa wielkopolskiego. W skład LGD wchodzi 8 gmin: Cieszków, Krośnice, Milicz, Twardogóra i Żmigród z terenu województwa dolnośląskiego i Przygodzice, Odolanów oraz Sośnie z terenu województwa wielkopolskiego. Od położenia i nazwy rzeki Barycz obszar, w potocznym rozumieniu oraz w niniejszym dokumencie, funkcjonuje jako obszar Doliny Baryczy. Strategia Rozwoju Lokalnego Kierowanego przez Społeczność (LSR) dla Doliny Baryczy na lata 2016 2022 jest kluczowym dokumentem strategicznym dla wyżej wymienionego obszaru, wskazującym cele i kierunki działań rozwojowych, które realizowane będą za pośrednictwem wsparcia Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020. Podsumowanie diagnozy sporządzonej na potrzeby opracowania przedmiotowej Strategii w postaci podsumowania analizy SWOT, wskazuje na następujące potrzeby rozwojowe: Brak przeciwdziałania słabym stronom zidentyfikowanym w sferze przyrodniczej, wpływanie na gospodarkę rybacką, ofert produktów i usług. Jednocześnie brak wiedzy, emigracja, niskie dochody mieszkańców czyli brak wsparcia dla lokalnych branż może doprowadzić do zaniku prowadzenie gospodarki rybackiej, pogłębiania bezrobocia czy braku współpracy pomiędzy podmiotami na rzecz promocji i tworzenia oferty obszaru. Przyczyni się to do stagnacji a tym samym zaniku rozpoznawalności obszaru. Istotne jest, by każde podejmowane działanie wspierało współpracę podmiotów na rzecz obszaru Doliny Baryczny, zwiększało wiedzę o specyfice obszaru, przyczyniało się przeciwdziałania skutkom zmiany klimatu, oraz włączenia osób defaworyzowanch. Duża ilość i różnorodność problemów, w szczególności dotyczący sfery gospodarczej. Świadczyć to może o olbrzymich potrzebach podmiotów gospodarczych i gotowości do podjęcia działań przez osoby do tej pory nie prowadzące działalności gospodarczej. Należy zwrócić uwagę na planowanie interwencji, na rynku pracy z uwzględnieniem wsparcia dla zachowania i wparcia rybactwa, podmiotów świadczących usługi lokalne w szczególności tych rozwijających się i gotowych do współpracy w ramach systemu Dolina Baryczy Poleca. Wsparcie powinno być skierowane do osób zakładających działalność przedstawicieli, w tym z grup defaworyzowanych lub podmiotów planujących zatrudnić osoby z grup defaworyzowanych. Ważne jest by wesprzeć każda inną działalność i aktywność gospodarczą mieszkańców, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu dochodów a tym samym zwiększenia konsumpcji produktów i usług lokalnych. Istotnym elementem wsparcie powinna być szeroko rozumiana edukacja związana ze specyfiką obszaru, w tym edukacja najmłodszych (dzieci i młodzieży) ale też dostarczenie 12

wiedzy wszystkim zainteresowanym podmiotom włączającym się w realizacją LSR. Istotne jest by edukacja dotyczyła specyfiki, w tym specyfiki rybackiej obszaru, zasad zrównoważonego rozwoju w oparciu o racjonalne wykorzystanie zasobów, ochronę środowiska i przeciwdziałanie zmianom klimatu, których Dolina Baryczy doświadcza bezpośrednio w postaci suszy. Istotne jest, by działania edukacyjne wspierały edukację dla przedsiębiorczości, kreatywności i innowacji w zakresie wykorzystania lokalnych zasobów. Kontynuacja i wsparcie dobrych praktyk w ramach działań LGD w zakresie rozpoznawalności marki Doliny Baryczy budowanej dzięki funkcjonowaniu systemu Dolina Baryczy Poleca, Dni Karpia czy Edukacja dla Doliny Baryczy w szczególności z wykorzystaniem i dalszym wzmacnianiem zidentyfikowanych w diagnozie dobrych praktyk i narzędzi budujących zaangażowanie społeczności lokalnej w promocje obszaru. Należy wspierać dalszą integracji usługodawców i producentów w ramach Systemu Dolina Baryczy, kontynuować i wspierać realizacje programu Edukacja dla Doliny Baryczy z wykorzystaniem narzędzi monitoringu jakim jest portal edukacja.barycz.pl, a także kontynuować działania aktywizacyjne środowiska na rzecz zachowania rybactwa w ramach organizacji kolejnych edycji Dni Karpia w Dolinie Baryczy. Istotnym elementem wsparcia powinno być sieciowanie i wzmacnianie oferty turystycznej i edukacyjnej obszaru. W szczególności tej tworzonej przez podmioty publiczne. Ważne by powstająca ofert nie była konkurencyjna ale uzupełaniająca do oferty przedsiębiorstw, była dostępna, promowana w jako ofert całego obszaru i nie generowała strat. Istotnym wsparciem rynku pracy może być zatrudnienie w ramach oferty podmiotów publicznych lub społecznych osób z grup defaworyzowanch lub tez stworzenie i wsparcie prowadzenia działalności umożliwiającej poprawę jakości życia lub powrót na rynek pracy. Wykorzystanie dotychczasowych doświadczeń wynikających z realizacji programów grantowych oraz umiejętności (a tym samym wsparcie wypalonych liderów) jest podstawą do stworzenia możliwość rozwoju doświadczonym organizacjom zainteresowanych tworzeniem oferty, opieką na infrastruktura turystyczna oraz służącą integracji i prezentacji działań mieszkańców nowych warunków rozwoju. Strategia zdefiniowała 2 cele ogólne: Cel ogólny 1. Rozwój gospodarczy Doliny Baryczy, służący zachowaniu specyfiki obszaru i polepszeniu jakości życia. Wynika ze słabych stron zapisanych w analizie SWOT, związanych z problemami sektora gospodarczego i rybackiego tj. niedoborów wody, odchodzeniem i niską opłacalnością rolnictwa i rybactwa, wysokich kosztów prowadzenia działalności rybackiej, braku sprawnie działającej sieci dystrybucji produktów lokalnych, w tym rolnych i rybackich, niewystarczającej infrastruktury do prowadzenia przetwórstwa, czy gastronomii na bazie produktów z obszaru: ryb, owoców, mięsa. Braku znajomości specyfiki obszaru oraz kompetencji do podejmowania, prowadzenia i rozwijania działalności w oparciu o środki zewnętrzne. Cel ogólny 2 Wzmocnienie rozpoznawalności i potencjału Doliny Baryczy pozwoli zniwelować słabe strony związane głównie z niewystarczającą wiedzą, współpracą i aktywnością mieszkańców na rzecz zachowania specyfiki obszaru. Kontynuacja działań edukacyjnych, promocyjnych oraz szerokie spektrum bezpośredniej możliwości zaangażowania się mieszkańców w tworzenie oferty przyczyni się do zachowania unikatowych walorów przyrodniczych, dziedzictwa kulturowego oraz wsparcie 13

rybackiego charakteru obszaru. Niewystarczające powiązanie i promocja potencjału turystycznego (w tym rybackiego) zostanie zniwelowane dzięki współpracy i spójnej promocji i wzmocnieniu oferty turystycznej obszaru. 14

2. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych 2.1 Diagnoza zjawisk społecznych Milicz to gmina miejsko-wiejska leżąca w północno-wschodniej części województwa dolnośląskiego, w powiecie milickim i znanej w całej Polsce Dolinie Baryczy. Gmina jest jedną z największych w kraju, zajmuje obszar 436 km 2 (422 km to obszar wiejski), tym samym stanowi 2,19% powierzchni województwa. Graniczy z województwem wielkopolskim. Gminy ościenne to: Jutrosin, Cieszków, Sulmierzyce, Odolanów, Sośnie, Krośnice Zawonia, Trzebnica i Żmigród. Rysunek 2. Mapa Gminy Milicz w powiecie milickim Źródło: kppspmilicz.pl Na jej obszarze leżą 52 sołectwa. Baranowice Gruszeczka Piękocin Świętoszyn Bartniki Henrykowice Piotrkosice Tworzymirki Borzynowo Kaszowo Poradów Tworzymirki Górne Brzezina Sułowska Kolęda Postolin Wałkowa Czatkowice Latkowa Potasznia Węgrzynów Duchowo Łąki Pracze Wielgie Milickie Dunkowa Miłochowice Ruda Milicka Wilkowo 15

Gądkowice Miłosławice Ruda Sułowska Wodników Górny Godnowa Młodzianów Sławoszowice Wrocławice Gogołowice Niesułowice Słączno Wróbliniec Gołkowo Nowy Zamek Stawiec Wszewilki Grabownica Olsza Sulimierz Wziąchowo Małe Grabówka Ostrowąsy Sułów Wziąchowo Wielkie Ludność Gminę Milicz, w roku 2014, zamieszkiwało 24 380 osób, z czego 47,9% to mieszkańcy miasta Milicz. Mieszkańcy gminy stanowili w tym okresie 0,8% ludności całego województwa dolnośląskiego oraz 65,4% ludności powiatu milickiego. W porównaniu do roku 2010, liczba mieszkańców spadła o 0,8% (średnia dla całego województwa to 0,3%, a dla kraju 0,13%), natomiast wzrost miał miejsce na obszarach wiejskich gminy 0,9% (jak również na obszarach wiejskich całego województwa 1,9%, oraz Polski 1%). Liczba mieszkańców miasta Milicz spadła o 2,6%. Tabela 1. Ludność ogółem według faktycznego miejsca zamieszkania w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 dynamika osoba osoba osoba osoba osoba 2014/2010 POLSKA 38 529 866 38 538 447 38 533 299 38 495 659 38 478 602-0,13% POLSKA - MIASTO 23 416 505 23 385 828 23 336 289 23 257 909 23 216 352-0,85% POLSKA - WIEŚ 15 113 361 15 152 619 15 197 010 15 237 750 15 262 250 0,99% DOLNOŚLĄSKIE 2 917 242 2 916 577 2 914 362 2 909 997 2 908 457-0,30% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2 040 412 2 034 656 2 028 257 2 019 978 2 014 847-1,25% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 876 830 881 921 886 105 890 019 893 610 1,91% Powiat milicki 37 529 37 529 37 467 37 320 37 266-0,70% Powiat milicki - MIASTO 11 874 11 758 11 669-1,73% Powiat milicki - WIEŚ 25 593 25 562 25 597 0,02% Milicz 24 576 24 576 24 559 24 417 24 380-0,80% Milicz - miasto 11 981 11 956 11 874 11 758 11 669-2,60% Milicz - obszar wiejski 12 595 12 620 12 685 12 659 12 711 0,92% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Jak wynika z danych przedstawionych na wykresie 1., sytuacja ta (spadek liczby mieszkańców obszarów miejskich oraz wzrost liczby mieszkańców obszarów miejskich), utrzymuje się w gminie od wielu lat. 16

Wykres 1. Ludność zamieszkała w Gminie Milicz w latach 2007-2014, z podziałem na obszar miejski i wiejski 12 800 12 600 12595 12620 12685 12659 12711 12 400 12 200 12195 12235 12237 12279 12338 12438 12 000 11 800 12113 12069 12001 11931 11898 11876 11981 11956 11874 11 600 11758 11669 11 400 11 200 11 000 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Milicz - miasto Milicz - obszar wiejski Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Poszczególne sołectwa gminy Milicz cechuje znaczne zróżnicowanie w zakresie liczby mieszkańców. W 2015 roku wahała się ona od 43 osób w sołectwie Wałkowa (udział na poziomie 0,3%) do 1 567 osób w sołectwie Sułów (udział na poziomie 12,4%). Ponad 1/5 mieszkańców (23,3%) zamieszkuje w trzech sołectwach: Sułów (1 567 osób), Wszewilki (714 osób) i Sławoszowice (660 osób). Z kolei najmniej liczne pod względem liczby mieszkańców są miejscowości sołectwa: Wałkowa (43 osoby), Gołkowo (57 osób) oraz Wróbliniec (77 osób). Liczba mieszkańców gminy Milicz zmniejsza się rokrocznie, ten sam kierunek zmian występował w większości sołectw tworzących gminę (dokładnie w 31 na 52). Najszybsze tempo spadku liczby mieszkańców w latach 2010-2015 stwierdzono w sołectwach Kolęda (o 15,6%) i Węgrzynów (o 14,4%), ale spadek przekraczający 10% nastąpił również w sołectwie Henrykowice (11,5%), Ruda Sułowska (11,3%), Wielgie Milickie (10,8%) oraz Wróbliniec (10,4%). Sołectwami, w których obserwowany jest największy wzrost liczby ludności są: Grabówka (8,5%), Piękocin (8,3%), Wszewilki (8,4%). Tabela 2. Liczba osób zameldowanych w sołectwach gminy Milicz w roku 2010 i 2015 (stan na koniec roku) Lp. Sołectwo 2015 2010 Zmiana Kobiety w 2015 roku Liczba Udział 1 Baranowice 80 84-5,0% 47 58,8% 2 Bartniki 313 328-4,8% 144 46,0% 3 Borzynowo 126 130-3,2% 70 55,6% 4 Brzezina Sułowska 174 179-2,9% 79 45,4% 5 Czatkowice 442 429 2,9% 229 51,8% 6 Duchowo 213 211 0,9% 105 49,3% 7 Dunkowa 221 222-0,5% 101 45,7% 17

8 Gądkowice 447 452-1,1% 226 50,6% 9 Godnowa 208 197 5,3% 112 53,8% 10 Gogołowice 234 224 4,3% 116 49,6% 11 Gołkowo 57 61-7,0% 28 49,1% 12 Grabownica 88 88 0,0% 43 48,9% 13 Grabówka 106 97 8,5% 52 49,1% 14 Gruszeczka 110 115-4,5% 51 46,4% 15 Henrykowice 87 97-11,5% 44 50,6% 16 Kaszowo 390 348 10,8% 204 52,3% 17 Kolęda 154 178-15,6% 77 50,0% 18 Latkowa 161 159 1,2% 78 48,4% 19 Łąki 127 134-5,5% 61 48,0% 20 Miłochowice 422 416 1,4% 207 49,1% 21 Miłosławice 246 235 4,5% 121 49,2% 22 Młodzianów 127 129-1,6% 62 48,8% 23 Niesułowice 96 101-5,2% 46 47,9% 24 Nowy Zamek 232 242-4,3% 108 46,6% 25 Olsza 92 101-9,8% 47 51,1% 26 Ostrowąsy 219 221-0,9% 108 49,3% 27 Piękocin 180 165 8,3% 86 47,8% 28 Piotrkosice 335 334 0,3% 175 52,2% 29 Poradów 80 78 2,5% 40 50,0% 30 Postolin 231 225 2,6% 122 52,8% 31 Potasznia 422 435-3,1% 211 50,0% 32 Pracze 214 226-5,6% 94 43,9% 33 Ruda Milicka 176 174 1,1% 95 54,0% 34 Ruda Sułowska 142 158-11,3% 74 52,1% 35 Sławoszowice 660 680-3,0% 325 49,2% 36 Słączno 488 485 0,6% 252 51,6% 37 Stawiec 310 315-1,6% 152 49,0% 38 Sulimierz 157 159-1,3% 79 50,3% 39 Sułów 1567 1537 1,9% 802 51,2% 40 Świętoszyn 376 375 0,3% 181 48,1% 41 Tworzymirki 123 123 0,0% 63 51,2% 42 Tworzymirki Górne 104 109-4,8% 47 45,2% 43 Wałkowa 43 43 0,0% 23 53,5% 44 Węgrzynów 146 167-14,4% 72 49,3% 45 Wielgie Milickie 120 133-10,8% 58 48,3% 46 Wilkowo 70 72-2,9% 36 51,4% 47 Wodników Górny 134 138-3,0% 60 44,8% 48 Wrocławice 138 143-3,6% 66 47,8% 49 Wróbliniec 77 85-10,4% 38 49,4% 50 Wszewilki 714 654 8,4% 356 49,9% 51 Wziąchowo Małe 140 148-5,7% 72 51,4% 18

52 Wziąchowo Wielkie 291 310-6,5% 144 49,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Milicz Poniżej przedstawiono tzw. piramidę wieku, czyli graficzne zobrazowanie struktury wiekowej określonej zbiorowości, w tym wypadku mieszkańców gminy Milicz. Celem porównania, uwzględniono dane za rok 2004 oraz 2014. W roku 2014 widoczny jest spadek liczby ludności w wieku od 10 do 29 lat oraz od 45 do 54 lat, przy jednoczesnym wzroście liczby mieszkańców najmłodszych (do 9. roku życia; różnica nie jest duża), mających od 30 do 44 lat oraz co najmniej 55 lat. Największa różnica jest widoczna w dwóch kategoriach wiekowych: 60-64 lata oraz 65-69 lat. W roku 2004 były one najmniej liczne, natomiast obecnie, najmniejszą grupę mieszkańców stanowią osoby w wieku 10-14 lat oraz do 4. roku życia. Największą jest ludność najstarsza, mająca 70 i więcej lat, oraz będąca pomiędzy 30. a 34. rokiem życia. Dziesięć lat wcześniej gminę Milicz najczęściej reprezentowali mieszkańcy w wieku od 15 do 24 lat. Wykres 2. Ludność Gminy Milicz według grup wiekowych, w roku 2004 i 2014 2004 2014 1889 1648 1973 1870 1542 1392 1669 1949 2169 2206 1757 1353 1275 824 792 70 i więcej 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 2131 1447 1781 1798 1503 1368 1603 1829 2075 1840 1559 1468 1253 1422 1303 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 19

Poniżej przedstawiono piramidę wieku wyłącznie dla ludności miejskiej gminy. Tak jak na całym analizowanym obszarze, w roku 2014 widoczny jest spadek liczby ludności w wieku od 10 do 29 lat oraz od 45 do 54 lat, przy jednoczesnym wzroście liczby mieszkańców najmłodszych (do 9. roku życia; różnica nie jest duża), mających od 30 do 39 lat oraz co najmniej 55 lat. Największa różnica jest widoczna w trzech kategoriach wiekowych: 20-24 lata (spadek w roku 2014), oraz 60-64 lata i 65-69 lat (wzrost w roku 2014). W roku 2004 były one najmniej liczne były dwie ostatnie z wymienionych, natomiast obecnie, najmniejszą grupę mieszkańców obszaru miejskiego stanowią osoby w wieku 10-14 lat oraz 20-24 lata. Największą jest ludność najstarsza, mająca 70 i więcej lat. Dziesięć lat wcześniej obszar najczęściej reprezentowali mieszkańcy w wieku od 15 do 24 lat oraz 50-54 lata. Wykres 3. Ludność miejska Gminy Milicz według grup wiekowych, w roku 2004 i 2014 2004 2014 905 920 1063 1018 742 659 795 970 1063 1181 741 592 590 453 454 70 i więcej 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 820 935 944 691 630 742 848 996 835 573 682 546 639 592 1196 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 20

Na kolejnym wykresie przedstawiono piramidę wieku wyłącznie dla ludności wiejskiej gminy. W roku 2014 widoczny jest spadek liczby ludności w wieku od 5 do 24 lat oraz od 45 do 54 lat. Co istotne i stanowi największą różnicę pomiędzy obszarem miejskim a wiejskim gminy Milicz, zmniejszyła się również liczba mieszkańców mających co najmniej 70 wzrost odnotowano na obszarze miejskim). Wzrosła natomiast liczba mieszkańców najmłodszych (do 4. roku życia), mających od 25 do 44 lat oraz 55-69 lat. Największa różnica, tak jak w ogóle ludności gminy, jest widoczna w dwóch kategoriach wiekowych: 60-64 lata i 65-69 lat. W roku 2004 były one najmniej liczne, natomiast obecnie, pomimo wspomnianego wzrostu, osoby w wieku 65-69 lat, stanowią najmniejszą grupę mieszkańców obszaru wiejskiego. Największą jest ludność w wieku 30-34 lata. Dziesięć lat wcześniej obszar najczęściej reprezentowali mieszkańcy w wieku od 10 do 24 lat. Wykres 4. Ludność wiejska Gminy Milicz według grup wiekowych, w roku 2004 i 2014 2004 2014 984 728 910 852 800 733 874 979 1106 1025 1016 794 685 70 i więcej 371 65-69 338 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 935 627 846 854 812 738 861 981 1079 1005 986 786 707 783 711 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 21

Od lat na terenie gminy utrzymuje się nieznacznie większy udział kobiet w ogóle milickiej ludności (w roku 2014 wyniósł 50,8% dla całej gminy), przy czym dotyczy to miasta Milicz, w którym w roku 2014 panie stanowiły 52,1%. Na obszarze wiejskim, wartość ta wyniosła 49,7% (tak samo dla powiatu), natomiast na całym obszarze wiejskim województwa dolnośląskiego 50,2%, a kraju, 50,1% (dla ludności w miastach było to odpowiednio 52,7 i 52,6%). Biorąc pod uwagę poszczególne sołectwa (tabela 2.)., to największym udziałem kobiet w ogóle mieszkańców charakteryzują się Baranowice (58,8%), Borzynowo (55,6%) i Ruda Milicka (54%), zaś najmniejszym, Bartniki (46%), Brzezina Sułowska (45,4%), Dunkowa (45,7%), Pracze (43,9%) oraz Wodników Górny (44,8%). Tabela 3. Udział kobiet w ogóle ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 51,6% 51,6% 51,6% 51,6% 51,6% POLSKA - MIASTO 52,5% 52,5% 52,6% 52,6% 52,6% POLSKA - WIEŚ 50,1% 50,1% 50,1% 50,1% 50,1% DOLNOŚLĄSKIE 51,9% 51,9% 51,9% 51,9% 51,9% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 52,6% 52,6% 52,6% 52,7% 52,7% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 50,2% 50,2% 50,2% 50,2% 50,2% Powiat milicki 50,6% 50,6% 50,5% 50,5% 50,5% Powiat milicki - MIASTO 51,9% 52,0% 52,1% Powiat milicki - WIEŚ 49,9% 49,8% 49,7% Milicz 50,9% 50,9% 50,8% 50,8% 50,8% Milicz - miasto 52,0% 52,0% 51,9% 52,0% 52,1% Milicz - obszar wiejski 49,8% 49,8% 49,8% 49,7% 49,7% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Kolejną daną analizowaną w celu określenia sytuacji demograficznej z uwzględnieniem płci, jest współczynnik feminizacji, który opisuje liczbową relacje pomiędzy kobietami a mężczyznami. Jak wynika z poniższych danych, w roku 2014 (podobnie jak w latach poprzednich) na 100 mężczyzn zamieszkujących gminę Milicz, przypadały 103 kobiety. Było to o jedną więcej niż w powicie milickim, a pięć mniej niż w województwie i cztery mniej niż w kraju. W samym mieście Milicz było to 109 kobiet (o dwie mniej niż w miastach Polski oraz województwa dolnośląskiego), a na obszarze wiejskim 99 (również o dwie mniej niż na obszarach wiejskich Polski oraz województwa dolnośląskiego). 22

Tabela 4. Współczynnik feminizacji w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 107 107 107 107 107 POLSKA - MIASTO 111 111 111 111 111 POLSKA - WIEŚ 101 101 101 101 101 DOLNOŚLĄSKIE 108 108 108 108 108 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 111 111 111 111 111 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 101 101 101 101 101 Powiat milicki 102 102 102 102 102 Powiat milicki - MIASTO 108 108 109 Powiat milicki - WIEŚ 100 99 99 Milicz 103 104 103 103 103 Milicz - miasto 108 108 108 108 109 Milicz - obszar wiejski 99 99 99 99 99 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Liczba ludności przypadającej na 1 km 2 według ostatnich dostępnych danych, wyniosła w gminie 56 osób (wartość ta pozostaje niezmienna od lat). Należy zaznaczyć, że w samym Miliczu wartość była ponad 10 razy większa były to 864 osoby. Jest to jednak mniej niż średnia dla ogółu polskich i dolnośląskich miast, a zatem gęstość zaludnienia na obszarze gminy jest relatywnie niska. Na obszarze wiejskim gminy, na 1 km 2 przypadało 30 osób, podczas gdy w powiecie było to 36 osób, w województwie 50 osób, a średnia dla kraju wynosiła 52. Tabela 5. Ludność na 1 km 2 w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 osoba osoba osoba osoba osoba POLSKA 123 123 123 123 123 POLSKA - MIASTO 1 089 1 084 1 082 1 078 1 074 POLSKA - WIEŚ 52 52 52 52 52 DOLNOŚLĄSKIE 146 146 146 146 146 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 926 922 919 915 913 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 49 50 50 50 50 Powiat milicki 52 52 52 52 52 Powiat milicki - MIASTO 880 871 864 Powiat milicki - WIEŚ 36 36 36 Milicz 56 56 56 56 56 Milicz - miasto 887 886 880 871 864 Milicz - obszar wiejski 30 30 30 30 30 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 23

Niezwykle istotnymi wskaźnikami, pomocnymi w ocenie sytuacji demograficznej, jest udział ludności według ekonomicznych grup wieku. Wyróżniamy: wiek przedprodukcyjny - przedział wiekowy obejmujący osoby, które nie ukończyły 18. lub 15. roku życia w zależności od przyjętej klasyfikacji; jest to wiek, w którym ludzie zazwyczaj nie podejmują pracy z powodu kształcenia się lub nie mogą być zatrudnione na mocy przepisów kodeksu pracy ze względu na za zbyt niski wiek, wiek produkcyjny przedział wiekowy, w którym ludzie zazwyczaj podejmują pracę. W zależności od przyjętej klasyfikacji wiek produkcyjny obejmuje: kobiety między 15. lub 18. a 59. rokiem życia oraz mężczyźni między 15. lub 18. a 64. rokiem życia. wiek poprodukcyjny - przedział wiekowy, w którym człowiek zwykle kończy już pracę zawodową; zgodnie z najczęściej stosowaną klasyfikacją w wieku poprodukcyjnym znajdują się kobiety w wieku 60 lat i więcej oraz mężczyźni w wieku 65 lat i więcej 1. W roku 2014, w porównaniu do roku 2010, liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym w Polsce zmniejszyła się o 4,1% i wyniosła niespełna 7 mln. W praktyce oznacza to zmniejszającą się liczbę ludności, która w perspektywie kolejnych kilku bądź kilkunastu lat, zasili rynek pracy. W miastach spadek ten był nieco mniejszy i wyniósł 3%, zaś na obszarach wiejskich 5,6%. Tym samym, zmniejszeniu uległ również udział ludności w tym wieku, w ogóle Polaków w roku 2010 wynosił 18,8%, natomiast cztery lata później 18% (spadek o 4%). W województwie dolnośląskim, w roku 2014, w porównaniu do roku 2010, liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszyła się o 3,7% i wyniosła niespełna 500 tys. W miastach spadek ten był nieco mniejszy i wyniósł 3,6%, zaś na obszarach wiejskich 4%. Tym samym, zmniejszeniu uległ również udział ludności w tym wieku, w ogóle mieszkańców województwa w roku 2010 wynosił 17,4%, natomiast cztery lata później 16,8% (spadek o 3,4%). W powiecie milickim, w roku 2014, w porównaniu do roku 2012, liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszyła się o 4,8% (spadek większy niż w skali kraju i województwa) i wyniosła 7 475 osób. W tym wypadku, w miastach nastąpił wzrost liczby osób w wieku przedprodukcyjnym, o 1,2%, zaś na obszarach wiejskich spadek o 2,1%. Pomimo, że w powiecie zmniejszeniu uległ udział ludności w tym wieku (wyniósł w 2014 roku 20,1%), to na obszarach wiejskich odnotowano wzrost o 2,9%. W samej gminie Milicz, w roku 2014 zamieszkiwało niespełna 5 tys. osób w wieku przedprodukcyjnym, co wskazuje na spadek rzędu 3,4% w stosunku do 2010 roku. W mieście Milicz, spadek wyniósł 0,9%, a na obszarach wiejskich 5,3%. Gdy jednak zwrócimy uwagę na wskaźnik udziału osób w tym wieku w ogóle ludności zauważymy, że spadek na poziomie 2,6% jest mniejszy niż w powiecie, województwie dolnośląskim i kraju. Ponadto, podobnie jak w powiecie, wzrost odnotowano na obszarze miejskim o 1,7% przy udziale ludności w wieku przedprodukcyjnym wynoszącym 18,8%. Ogólny udział tej grupy mieszkańców w całej gminie, jest wyższy niż średnia dla Polski oraz województwa, i mniejszy niż średnia dla powiatu milickiego. 1 http://www.rynekpracy.pl/slownik_1.php/wpis.121 dostęp z dnia 08.03.2016 24

Tabela 6. Udział ludności w wieku przedprodukcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 Dynamika % % % % % 2014/2010 POLSKA 18,8 18,5 18,3 18,2 18,0-4,0% POLSKA - MIASTO 17,1 16,9 16,8 16,7 16,7-2,2% POLSKA - WIEŚ 21,5 21,1 20,7 20,4 20,1-6,5% DOLNOŚLĄSKIE 17,4 17,2 17,0 16,9 16,8-3,4% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 16,1 16,0 15,8 15,7 15,7-2,3% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 20,4 20,0 19,7 19,4 19,2-5,8% Powiat milicki 20,9 20,5 20,2 20,2 20,1-4,2% Powiat milicki - MIASTO 18,3 18,9 18,8 2,9% Powiat milicki - WIEŚ 21,1 20,8 20,6-2,1% Milicz 20,5 20,1 19,9 20,0 19,9-2,6% Milicz - miasto 18,5 18,4 18,3 18,9 18,8 1,7% Milicz - obszar wiejski 22,3 21,8 21,4 21,1 20,9-6,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014, w porównaniu do roku 2010, liczba ludności w wieku produkcyjnym w Polsce zmniejszyła się o 2,4% i wyniosła 24,2 mln. Warto zauważyć, że spadek odnotowano w miastach (o 4,7%), natomiast na obszarach wiejskich, liczba ludności w tym wieku wzrosła (o 1,3%). Tym samym, w miastach udział ludności w wieku produkcyjnym uległ zmniejszeniu (w roku 2014 wyniósł 62,8%), natomiast na obszarach wiejskich wzrósł i w roku 2014 wyniósł 63,3%. W województwie dolnośląskim, w roku 2014, w porównaniu do roku 2010, liczba ludności w wieku produkcyjnym zmniejszyła się o 3,6% i wyniosła 1,8 mln. Tak jak w całej Polsce, w miastach odnotowano spadek (5,6%), natomiast na obszarach wiejskich wzrost (0,9%). Tym samym, zmniejszeniu uległ również udział ludności w tym wieku, w ogóle mieszkańców miast województwa w roku 2010 wynosił 65,7%, natomiast cztery lata później 62,8% (spadek o 4,4%). Pomimo wzrostu liczby ludności w wieku produkcyjnym, jej ogólny udział w Dolnośląskim spadł o 3,3%. W powiecie milickim, w roku 2014, w porównaniu do roku 2012, liczba ludności w wieku produkcyjnym zmniejszyła się o 3,8% (spadek większy niż w skali kraju i województwa) i wyniosła 23,2 tysiąca osób. W tym wypadku, spadek nastąpił zarówno na obszarze miejskim, jak i wiejskim (odpowiednio o 6,3 i 1,2%). Przełożyło się to na ogólny udział tej ekonomicznej grupy wieku, w ogóle mieszkańców powiatu, który w 2014 wyniósł 62,2% (spadek o 3,1% w stosunku do roku 2010). W gminie Milicz, w roku 2014 zamieszkiwało 15 tys. osób w wieku produkcyjnym, co wskazuje na spadek rzędu 4,7% w stosunku do 2010 roku. W mieście Milicz, spadek wyniósł 9,4%, a na obszarach wiejskich zaledwie 0,2%. Gdy zwrócimy uwagę na wskaźnik udziału osób w tym wieku w ogóle ludności zauważymy, że spadek na poziomie 3,9% jest większy niż w powiecie, województwie dolnośląskim i kraju. Ogólny udział tej grupy mieszkańców w całej Gminie, jest niższy niż średnia dla Polski, województwa oraz powiatu milickiego. 25

Tabela 7. Udział ludności w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 Dynamika % % % % % 2014/2010 POLSKA 64,4 64,2 63,9 63,4 63,0-2,3% POLSKA - MIASTO 65,3 64,8 64,2 63,5 62,8-3,9% POLSKA - WIEŚ 63,1 63,2 63,4 63,4 63,3 0,3% DOLNOŚLĄSKIE 65,7 65,3 64,8 64,2 63,5-3,3% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 65,7 65,1 64,4 63,6 62,8-4,4% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 65,6 65,7 65,6 65,4 65,0-1,0% Powiat milicki 64,2 64,0 63,6 62,9 62,2-3,1% Powiat milicki - MIASTO 62,5 60,6 59,6-4,7% Powiat milicki - WIEŚ 64,2 63,9 63,4-1,2% Milicz 64,1 63,8 63,3 62,3 61,6-3,9% Milicz - miasto 64,1 63,4 62,5 60,6 59,6-7,0% Milicz - obszar wiejski 64,2 64,2 64,0 63,8 63,5-1,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014, w porównaniu do roku 2010, liczba ludności w wieku poprodukcyjnym w Polsce zwiększyła się o 13,2% i wyniosła 7,3 mln. W praktyce oznacza to szybko zwiększającą się liczbę ludności, która już opuściła rynek pracy i utrzymuje się ze świadczeń wypłacanych przez państwo. W miastach wzrost ten był niemal dwa razy większy niż na obszarach wiejskich i wyniósł 15,6%. Tym samym, zwiększeniu uległ również udział ludności w tym wieku, w ogóle Polaków w roku 2010 wynosił 16,8%, natomiast cztery lata później 19% (wzrost o 13,3%). W województwie dolnośląskim, w roku 2014, w porównaniu do roku 2010, liczba ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększyła się o 16,1% (a zatem wzrost większy niż w skali kraju) i wyniosła niespełna 570 tys. Wzrost w miastach oraz na obszarach wiejskich był porównywalny i wyniósł odpowiednio 16,5 i 15,1%. Tym samym, zwiększeniu uległ również udział ludności w tym wieku, w ogóle mieszkańców województwa w roku 2010 wynosił 16,9%, natomiast cztery lata później 19,7% (wzrost o 16,5%). W powiecie milickim w roku 2014, w porównaniu do roku 2012, liczba ludności w wieku poprodukcyjnym zwiększyła się o 18,4% (wzrost większy niż w skali kraju i województwa) i wyniosła 6,6 tysiąca osób. Nieco większy wzrost miał miejsce w miastach. Udział ludności zwiększył się o niemal 1/5, z 14,9 do 17,7%. W samej gminie Milicz w roku 2014 zamieszkiwało 4,5 tys. osób w wieku poprodukcyjnym, co wskazuje na wzrost rzędu 18,7% w stosunku do 2010 roku. W mieście Milicz, wyniósł 20,7%, a na obszarach wiejskich 16,3%. Wartość wskaźnika udziału osób w tym wieku w ogóle ludności wyniosła w roku 2014 w gminie 18,5%, a zatem była wyższa niż w powicie, lecz niższa niż w skali województwa dolnośląskiego i Polski. 26

Tabela 8. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 Dynamika % % % % % 2014/2010 POLSKA 16,8 17,3 17,8 18,4 19,0 13,3% POLSKA - MIASTO 17,6 18,3 19,0 19,8 20,6 16,6% POLSKA - WIEŚ 15,4 15,6 15,9 16,2 16,6 7,7% DOLNOŚLĄSKIE 16,9 17,5 18,2 19,0 19,7 16,5% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 18,2 18,9 19,8 20,6 21,4 17,9% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 14,0 14,3 14,7 15,2 15,8 12,9% Powiat milicki 14,9 15,4 16,2 16,9 17,7 19,2% Powiat milicki - MIASTO 19,2 20,5 21,6 12,4% Powiat milicki - WIEŚ 14,7 15,3 16,0 8,4% Milicz 15,4 16,1 16,8 17,7 18,5 19,7% Milicz - miasto 17,4 18,2 19,2 20,5 21,6 23,9% Milicz - obszar wiejski 13,5 14,0 14,6 15,1 15,6 15,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Na poniższym wykresie przedstawiono strukturę ludności zamieszkującej gminę Milicz, pod kątem wyżej opisanych grup wieku. Widoczny jest malejący udział osób w wieku produkcyjnym, któremu towarzyszy wzrost osób, które już opuściły rynek pracy. Wykres 5. Struktura ludności według ekonomicznych grup wieku dla Gminy Milicz w latach 2010-2014 100% 80% 60% 40% 20% 0% 15,4 16,1 16,8 17,7 18,5 64,1 63,8 63,3 62,3 61,6 20,5 20,1 19,9 20,0 19,9 2010 2011 2012 2013 2014 przedprodukcyjni produkcyjni poprodukcyjni Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Spośród sołectw gminy Milicz, największym udziałem ludności w wieku przedprodukcyjnym, charakteryzują się Latkowa (29,2%), Poradów (27,5%), Dunkowa (26,7%) oraz Wodników Górny (26,9%), natomiast najniższym sołectwo Gołkowo (zaledwie 8,8%). Z kolei największym udziałem ludności w wieku produkcyjnym, charakteryzują się Czatkowice (68,1%), Gogołowice (69,2%), Gołkowo (71,9%), Grabownica (69,3%), Ruda Milicka (70,5%) oraz Ruda Sułowska (69,7%). Najmniejszy udział tej ekonomicznej grupy wiekowej, w roku 2015 odnotowano w sołectwie Dunkowa (56,1%), Latkowa (57,8%), Postolin (59,7%), Węgrzynów (57,5%) oraz Wodników Górny (52,2%). 27

Za najstarsze pod względem struktury ludności, należy uznać sołectwa: Gądkowice (18,8% ludności w wieku poprodukcyjnym), Gołkowo (19,3%), Gruszeczka (18,2%), Młodzianów (20,5%), Niesułowice (18,8%), Olsza (18,5%), Wielgie Milickie (19,2%) oraz Wodników Górny (20,9%). Tabela 9. Liczba i udział ludności wg ekonomicznych grup wieku w sołectwach gminy Milicz w roku 2015 Sołectwo W wieku przedprodukcyjnym W wieku produkcyjnym W wieku poprodukcyjnym Liczba Udział Liczba Udział Liczba Udział Baranowice 19 23,8% 50 62,5% 11 13,8% Bartniki 63 20,1% 204 65,2% 46 14,7% Borzynowo 31 24,6% 76 60,3% 19 15,1% Brzezina Sułowska 35 20,1% 111 63,8% 28 16,1% Czatkowice 84 19,0% 301 68,1% 57 12,9% Duchowo 41 19,2% 141 66,2% 31 14,6% Dunkowa 59 26,7% 124 56,1% 38 17,2% Gądkowice 95 21,3% 268 60,0% 84 18,8% Godnowa 46 22,1% 134 64,4% 28 13,5% Gogołowice 50 21,4% 162 69,2% 22 9,4% Gołkowo 5 8,8% 41 71,9% 11 19,3% Grabownica 18 20,5% 61 69,3% 9 10,2% Grabówka 25 23,6% 68 64,2% 13 12,3% Gruszeczka 21 19,1% 69 62,7% 20 18,2% Henrykowice 23 26,4% 54 62,1% 10 11,5% Kaszowo 86 22,1% 247 63,3% 57 14,6% Kolęda 34 22,1% 101 65,6% 19 12,3% Latkowa 47 29,2% 93 57,8% 21 13,0% Łąki 31 24,4% 83 65,4% 13 10,2% Miłochowice 93 22,0% 275 65,2% 54 12,8% Miłosławice 49 19,9% 157 63,8% 40 16,3% Młodzianów 20 15,7% 81 63,8% 26 20,5% Niesułowice 15 15,6% 63 65,6% 18 18,8% Nowy Zamek 47 20,3% 156 67,2% 29 12,5% Olsza 15 16,3% 60 65,2% 17 18,5% Ostrowąsy 51 23,3% 139 63,5% 29 13,2% Piękocin 36 20,0% 119 66,1% 25 13,9% Piotrkosice 70 20,9% 232 69,3% 33 9,9% Poradów 22 27,5% 48 60,0% 10 12,5% Postolin 54 23,4% 138 59,7% 39 16,9% Potasznia 85 20,1% 276 65,4% 61 14,5% Pracze 46 21,5% 136 63,6% 32 15,0% Ruda Milicka 31 17,6% 124 70,5% 21 11,9% Ruda Sułowska 18 12,7% 99 69,7% 25 17,6% Sławoszowice 124 18,8% 424 64,2% 112 17,0% 28

Słączno 105 21,5% 320 65,6% 63 12,9% Stawiec 64 20,6% 213 68,7% 33 10,6% Sulimierz 24 15,3% 108 68,8% 25 15,9% Sułów 303 19,3% 1015 64,8% 249 15,9% Świętoszyn 84 22,3% 226 60,1% 66 17,6% Tworzymirki 27 22,0% 81 65,9% 15 12,2% Tworzymirki Górne 26 25,0% 66 63,5% 12 11,5% Wałkowa 9 20,9% 27 62,8% 7 16,3% Węgrzynów 40 27,4% 84 57,5% 22 15,1% Wielgie Milickie 24 20,0% 73 60,8% 23 19,2% Wilkowo 12 17,1% 48 68,6% 10 14,3% Wodników Górny 36 26,9% 70 52,2% 28 20,9% Wrocławice 31 22,5% 92 66,7% 15 10,9% Wróbliniec 14 18,2% 50 64,9% 13 16,9% Wszewilki 168 23,5% 451 63,2% 95 13,3% Wziąchowo Małe 26 18,6% 91 65,0% 23 16,4% Wziąchowo Wielkie 66 22,7% 184 63,2% 41 14,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Milicz Ocenę sytuacji demograficznej uzupełniają wskaźniki obciążenia demograficznego. Pierwszy z nich określa liczbę osób w wieku nieprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. W Polsce, w roku 2014, na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 58,5 osób w wieku nieprodukcyjnym. Było to o 3,6 osoby więcej niż cztery lat wcześniej. Z większym wzrostem mamy do czynienia na obszarach miejskich z 53,1 osób w 2010 do 59,4 w 2014 roku. Wzrost obciążenia demograficznego widoczny jest również w województwie dolnośląskim (z 52,2 do 57,5), powiecie milickim (z 55,8 do 60,8) oraz gminie Milicz (z 56 do 62,3). O bardziej dynamicznym wzroście można mówić w przypadku obszarów miejskich, aniżeli wiejskich. Drugi ze wskaźników określa liczbę osób w wieku poprodukcyjnym przypadających na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym. W roku 2014 w kraju na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym przypadało aż 105,2 osób w wieku poprodukcyjnym. Było to o 16,1 osoby więcej niż cztery lat wcześniej. Z jeszcze większym wzrostem mamy do czynienia w województwie dolnośląskim z 97,3 do 117,4. Wartość dla powiatu milickiego wyniosła 88,4, przy czym dla obszaru miejskiego było to 114,7, a dla wiejskiego 77,5. W gminie Milicz było to odpowiednio: 92,7, 114,7 oraz 74,5. Tym samym, zarówno w powiecie, jak i gminie, liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym, była niższa niż w województwie i kraju. Trzeci ze wskaźników określa liczbę osób w wieku poprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym. W roku 2014 w Polsce wyniósł 30,2. Było to o 4,2 osoby więcej niż cztery lata wcześniej. Wzrost obciążenia demograficznego widoczny jest również w województwie dolnośląskim z 25,8 do 31. W powiecie milickim wartość tego wskaźnika wyniosła w roku 2014 28,5 osoby, a zatem o 5,3 osoby więcej niż w roku 2010. W gminie Milicz były to 30 osób, a więc o 5,9 osoby więcej niż cztery lata wcześniej. Bardziej dynamiczny wzrost miał miejsce na obszarach miejskich z 27,2 do 36,2 (a obszarach wiejskich było to: z 21,1 do 24,6). Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym na 100 29

osób w wieku produkcyjnym, jest w gminie na zbliżonym poziomie co w kraju i województwie, jednak biorąc pod uwagę obszar miejski, obciążenie w gminie jest większe (równe obciążeniu powiatu). Tabela 10. Współczynnik obciążenia demograficznego w roku 2014 Jednostka terytorialna Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym POLSKA 58,8 105,2 30,2 POLSKA - MIASTO 59,4 123,1 32,8 POLSKA - WIEŚ 58 82,6 26,2 DOLNOŚLĄSKIE 57,5 117,4 31,0 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 59,2 136,3 34,1 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 53,8 82,3 24,3 Powiat milicki 60,8 88,4 28,5 Powiat milicki - MIASTO 67,9 114,7 36,2 Powiat milicki - WIEŚ 57,7 77,5 25,2 Milicz 62,3 92,7 30,0 Milicz - miasto 67,9 114,7 36,2 Milicz - obszar wiejski 57,6 74,5 24,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Zarówno w kraju, województwie dolnośląskim, jak i powiecie milickim i gminie Milicz, nastąpił spadek liczby urodzeń żywych na 1000 ludności. Według ostatnich dostępnych danych wynosi ona odpowiednio 9,75, 9,34, 11,16 oraz 11,28. A zatem w powiecie oraz gminie (gdzie nie występują istotne różnice pomiędzy obszarem miejskim a wiejskim), jest wyższa niż średnia dla Polski i Dolnośląskiego (w tym wypadku wskaźnik urodzeń żywych jest wyższy na wsi). Warto jednak zaznaczyć, że wzrost wartości tego wskaźnika (porównując rok 2010 i 2014) odnotowano na obszarze wiejskim gminy (3,79%). Tabela 11. Urodzenia żywe na 1000 ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 10,73 10,08 10,02 9,60 9,75 POLSKA - MIASTO 10,32 9,64 9,58 9,18 9,37 POLSKA - WIEŚ 11,36 10,76 10,71 10,24 10,33 DOLNOŚLĄSKIE 10,13 9,49 9,34 8,86 9,34 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 9,84 9,20 9,04 8,66 9,09 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 10,82 10,14 10,03 9,32 9,91 Powiat milicki 11,44 10,68 11,00 10,12 11,16 Powiat milicki - MIASTO 10,81 8,62 11,26 Powiat milicki - WIEŚ 11,09 10,82 11,11 Milicz 11,48 10,61 10,94 9,50 11,28 Milicz - miasto 12,09 10,94 10,81 8,62 11,26 Milicz - obszar wiejski 10,89 10,30 11,06 10,32 11,31 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 30

Zarówno w kraju, jak i powiecie milickim i gminie Milicz, nastąpił spadek liczby zgonów na 1000 ludności. Niespełna 1-procentowy wzrost odnotowano jedynie w województwie dolnośląskim. Według ostatnich dostępnych danych, liczba ta wynosi odpowiednio 9,78, 10,28, 9,79 oraz 9,77. A zatem średnia w powiecie oraz gminie (gdzie wskaźnik przyjmuje nieznacznie wyższą wartość na obszarach wiejskich) i kraju (gdzie wskaźnik przyjmuje nieznacznie wyższą wartość na obszarach miejskich) jest niższa niż średnia dla Dolnośląskiego (w tym wypadku wskaźnik zgonów również jest wyższy w miastach). Tabela 12. Zgony na 1000 ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 9,83 9,75 9,99 10,06 9,78 POLSKA - MIASTO 9,71 9,64 9,97 10,09 9,88 POLSKA - WIEŚ 10,01 9,92 10,00 10,01 9,63 DOLNOŚLĄSKIE 10,19 10,08 10,44 10,48 10,28 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 10,32 10,25 10,63 10,77 10,60 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 9,89 9,69 10,01 9,80 9,57 Powiat milicki 10,16 9,46 9,08 9,24 9,79 Powiat milicki - MIASTO 10,31 9,46 9,55 Powiat milicki - WIEŚ 8,51 9,14 9,90 Milicz 10,46 9,31 9,11 9,21 9,77 Milicz - miasto 10,42 9,10 10,31 9,46 9,55 Milicz - obszar wiejski 10,50 9,51 7,98 8,98 9,96 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W większości analizowanych jednostek terytorialnych odnotowuje się dodatni przyrost naturalny (różnica pomiędzy liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów). Wyjątkiem są polskie miasta oraz województwo dolnośląskie i jego obszary miejskie. Zarówno w powiecie milickim, jak i gminie Milicz, przyrost naturalny jest większy niż w kraju i Dolnośląskim, i w obu przypadkach jest wyższy na obszarach miejskich. Tabela 13. Przyrost naturalny na 1000 ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 0,90 0,34 0,00-0,46 0,00 POLSKA - MIASTO 0,62 0,00-0,40-0,92-0,52 POLSKA - WIEŚ 1,35 0,84 0,71 0,24 0,70 DOLNOŚLĄSKIE -0,06-0,60-1,10-1,61-0,94 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO -0,48-1,05-1,59-2,11-1,51 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 0,93 0,45 0,00-0,48 0,34 Powiat milicki 1,28 1,23 1,92 0,88 1,37 Powiat milicki - MIASTO 0,50-0,84 1,71 Powiat milicki - WIEŚ 2,58 1,68 1,21 Milicz 1,02 1,30 1,83 0,29 1,52 Milicz - miasto 1,67 1,84 0,50-0,84 1,71 Milicz - obszar wiejski 0,40 0,79 3,08 1,34 1,34 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 31

Biorąc pod uwagę samą gminę Milicz widzimy, że obecny przyrost naturalny jest najwyższy w całym analizowanym okresie (nie licząc roku 2012). Bardzo duży wzrost odnotowano w roku 2014, który poprzedzony został równie wielkim spadkiem, jaki miał miejsce w roku 2013. Wykres 6. Przyrost naturalny na 1000 mieszkańców w Gminie Milicz w latach 2010-2014 1,83 1,02 1,30 1,52 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 0,29 Ogółem w roku 2014 w Polsce zawarto 188,5 tysiąca małżeństw. Było to o 17,45% mnie niż w roku 2010. Dolnośląskie odnotowało podobny spadek 17%, z ponad 16 tysięcy do 13,5 tysiąca małżeństwa. Jeszcze większy spadek dostrzegalny jest w powiecie milickim oraz gminie Milicz w porównaniu do roku 2010, w 2014 zawarto odpowiednio 29,2 i 22,9% małżeństw mniej (z 247 do 175 oraz z 157 do 121).W kraju oraz województwie dolnośląskim, w przeciwieństwie do powiatu i gminy, więcej małżeństw jest zawieranych na obszarach miejskich. Na poniższym wykresie zaprezentowano omawiane dane dla gminy Milicz. Jak widać, trudno jest mówić o jakiejś tendencji liczba zawieranych małżeństw jednego roku wzrasta, a drugiego maleje. W analizowanym okresie najwyższa była w roku 2010 zawarto 157 małżeństw. Wykres 7. Małżeństwa zawarte w Gminie Milicz w latach 2010-2014 157 132 152 112 121 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Warto również zwrócić uwagę na wskaźniki, które pozwolą na dokonanie porównań. W roku 2014, średnia małżeństw zawieranych na 1000 mieszkańców Polski, wyniosła 4,9, przy czym była wyższa na obszarach wiejskich. Wartość wskaźnika odnotowana w województwie dolnośląskim oraz 32

powiecie milickim była niższa i wynosiła 4,7, natomiast w gminie Milicz wyższa 5,0. Tak jak w kraju oraz województwie, częściej małżeństwo zawierano na obszarach wiejskich. Wykres 8. Małżeństwa zawarte na 1000 mieszkańców w 2014 roku Milicz - obszar wiejski Milicz - miasto Milicz 4,9 5,0 5,0 Powiat milicki - WIEŚ 4,6 Powiat milicki - MIASTO 4,9 Powiat milicki 4,7 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 4,8 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 4,6 DOLNOŚLĄSKIE 4,7 POLSKA - WIEŚ 5,1 POLSKA - MIASTO 4,7 POLSKA 4,9 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 4,7 4,8 4,9 5,0 5,1 5,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Podobnie jak w przypadku liczby małżeństw zawieranych w gminie, biorąc pod uwagę omawiany wskaźnik, trudno jest mówić o jakiejś tendencji jego wartość jednego roku wzrasta, a drugiego maleje. W analizowanym okresie najwyższa była w roku 2010 6,4. Wykres 9. Małżeństwa zawarte w Gminie Milicz na 1000 mieszkańców 6,4 5,4 6,2 4,6 5,0 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W większości analizowanych jednostek terytorialnych odnotowuje się ujemne saldo migracji na 1000 osób, czyli różnicę między napływem (imigracją) a odpływem (emigracją) ludności z danego obszaru w określonym czasie. Wyjątkiem jest województwo dolnośląskie (0,2) i jego obszary wiejskie 33

(4,3) oraz obszary wiejskie Polski (1,6) i gminy Milicz (0,6). Proces wyludniania, jest szczególnie widoczny w mieście Milicz, gdzie saldo wyniosło -7,4. Wykres 10. Saldo migracji na 1000 osób w 2014 roku -7,4-7,4-3,3-2,6-1,6-1,8-0,4-0,4 0,2 0,6 1,6 4,3-10,0-8,0-6,0-4,0-2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 Milicz - obszar wiejski Milicz - miasto Milicz Powiat milicki - WIEŚ Powiat milicki - MIASTO Powiat milicki DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO DOLNOŚLĄSKIE POLSKA - WIEŚ POLSKA - MIASTO POLSKA Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W całej gminie Milicz, w analizowanym okresie czasowym, dodatnie saldo migracji odnotowano jedynie w roku 2010. Od tamtej pory pozostaje ujemne, przy czym najwyższą wartość (najniższą ujemną) przyjęło w roku 2011 (-32), a najniższą (najwyższą ujemną) w roku 2014 (-80). Wykres 11. Saldo migracji w gminie Milicz w latach 2010-2014 10 2010 2011 2012 2013 2014-32 -60-56 -80 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W związku z powyższym, również wartość salda migracji na 1000 mieszkańców gminy, przyjęła wartość dodatnią jedynie na początku analizowanego okresu 0,4. W kolejnych latach pozostało ujemne, a najniższą wartość (najwyższą ujemną) odnotowano w 2014 roku (-3,3). 34

Wykres 12. Saldo migracji na 1000 osób w Gminie Milicz w latach 2010-2014 0,4 2010 2011 2012 2013 2014-1,3-2,4-2,3-3,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Najwyższą ujemną wartość salda migracji zagranicznych na 1000 osób, na obszarze analizowanych jednostek terytorialnych, w roku 2014 odnotowano na obszarze miejskim gminy Milicz oraz obszarze miejskim powiatu milickiego (-1,5). Najniższą, na obszarach miejskich kraju (- 0,25). Tym samym saldo migracji zagranicznych na terenie gminy, jest wyższe zarówno niż w kraju, województwie dolnośląskim, jak i powiecie milickim. Wykres 13. Saldo migracji zagranicznych na 1000 osób w 2014 roku -1,5-1,5-1,0-0,8-0,70-0,64-0,5-0,4-0,51-0,51-0,41-0,25-1,80-1,60-1,40-1,20-1,00-0,80-0,60-0,40-0,20 0,00 Milicz - obszar wiejski Milicz - miasto Milicz Powiat milicki - WIEŚ Powiat milicki - MIASTO Powiat milicki DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO DOLNOŚLĄSKIE POLSKA - WIEŚ POLSKA - MIASTO POLSKA Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 35

W samej gminie, saldo migracji zagranicznych na 1000, w przyjętym okresie czasowym przyjmowało zarówno wartości ujemne (od 2012 do 2014 roku), jak i dodatnie (lata 2010-2011). Najwyższą wartość osiągnęło w roku 2013 (-1,1). Wykres 14. Saldo migracji zagranicznych na 1000 osób w Gminie Milicz w latach 2010-2014 0,2 0,1 2010 2011 2012 2013 2014-0,3-1,1-1,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Bezrobocie i rynek pracy W roku 2014, zarówno w Polsce, województwie dolnośląskim, jak i powiecie milickim, w porównaniu do roku 2010 odnotowuje się wzrost liczby osób pracujących (wzrost odpowiednio o 2,9, 4,0 i 4,6%). Przeciwną sytuację dostrzec można w gminie Milicz na początku okresu objętego analizą liczba pracujących wynosiła 4 443 osoby, natomiast w roku 2014 były to 4 393 osoby (spadek o 1,1%), przy czym liczba pracujących spadła tylko na obszarze miejskim (o 2,7%). Tabela 14. Pracujący ogółem w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 8 611 367 8 640 456 8 589 779 8 681 877 8 864 415 POLSKA - MIASTO 7 108 230 7 099 602 7 039 137 7 081 793 7 204 087 POLSKA - WIEŚ 1 503 137 1 540 854 1 550 642 1 600 084 1 660 328 DOLNOŚLĄSKIE 700 560 703 090 695 680 710 196 730 013 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 589 767 589 000 582 275 594 801 607 900 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 110 793 114 090 113 405 115 395 122 113 Powiat milicki 5 969 6 062 6 133 6 125 6 260 Powiat milicki - MIASTO 3 134 3 138 3 123 Powiat milicki - WIEŚ 2 999 2 987 3 137 Milicz 4 443 4 452 4 501 4 454 4 393 Milicz - miasto 3 208 3 079 3 134 3 138 3 123 Milicz - obszar wiejski 1 235 1 373 1 367 1 316 1270 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 36

Nieznacznie spadła liczba pracujących przypadających na 1000 mieszkańców gminy z 181 do 180 (spadek o 0,33%), przy czym warto zauważyć, że od lat liczba ta utrzymuje się na bardzo zbliżonym poziomie. Wartość wskaźnika wzrosła na obszarze wiejskim gminy z 98 do 100 osób, a porównując rok 2010 i 2014, wysoki wzrost wartości wskaźnika odnotowano również na obszarach wiejskich kraju (o 9,4%) oraz województwa dolnośląskiego (8,2%). Tabela 15. Pracujący ogółem na 1000 mieszkańców Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 223 224 223 226 230 POLSKA - MIASTO 304 304 302 304 310 POLSKA - WIEŚ 99 102 102 105 109 DOLNOŚLĄSKIE 240 241 239 244 251 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 289 289 287 294 302 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 126 129 128 130 137 Powiat milicki 159 162 164 164 168 Powiat milicki - MIASTO 264 267 268 Powiat milicki - WIEŚ 117 117 123 Milicz 181 181 183 182 180 Milicz - miasto 268 258 264 267 268 Milicz - obszar wiejski 98 109 108 104 100 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Pomimo tego spadku, liczba zarejestrowanych bezrobotnych zamieszkujących gminę, również zmalała z 1 425 osób w roku 2010, do 1 202 w 2014 (spadek o 15,7%). Biorąc pod uwagę pozostałe obszary referencyjne, większy spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych, odnotowano jedynie w województwie dolnośląskim 19,1% (wartość dla kraju: 6,6%, dla powiatu milickiego: 14,9%). Wykres 15. Bezrobotni zarejestrowani ogółem w Gminie Milicz w latach 2010-2014 1 700 1 600 1520 1 500 1 400 1 300 1425 1428 1552 1 200 1202 1 100 1 000 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 37

Tak jak w przypadku liczby mieszkańców, sołectwa gminy Milicz różnią się pomiędzy sobą pod względem liczby bezrobotnych mieszkańców. Różnice wahają się od jednego bezrobotnego (sołectwa: Ruda Sułowska, Wróbliniec), do 65 bezrobotnych (Sułów 11,8% bezrobotnych ze wszystkich sołectw). W ponad połowie sołectw wśród bezrobotnych dominują kobiety, a w 33 sołectwach odnotowano spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych, w porównaniu do roku 2010. Liczba bezrobotnych mieszkańców miasta Milicz na koniec roku 2015 wyniosła 431 osób (z czego 55,4% stanowiły kobiety). Oznacza to spadek w stosunku do roku 2010 o 28,2% (169 osób mniej). Niepokojącym zjawiskiem jest wysoki udział osób długotrwale bezrobotnych. W Miliczu w roku 2015 wyniósł 59,2%, natomiast biorąc pod uwagę sołectwa, to w ponad połowie przypadków przekroczył 50% ogółu bezrobotnych. Tabela 16. Liczba zarejestrowanych bezrobotnych z podziałem na sołectwa gminy Milicz w roku 2015 Kobiety w 2015 roku Udział długotrwale Sołectwo 2015 2010 Zmiana bezrobotnych w 2015 Liczba Udział roku Baranowice 5 4 25,0% 3 60,0% 80,0% Bartniki 15 27-44,4% 10 66,7% 80,0% Borzynowo 10 7 42,9% 7 70,0% 40,0% Brzezina Sułowska 11 13-15,4% 3 27,3% 63,6% Czatkowice 23 34-32,4% 12 52,2% 56,5% Duchowo 8 9-11,1% 5 62,5% 62,5% Dunkowa 12 15-20,0% 4 33,3% 50,0% Gądkowice 21 37-43,2% 14 66,7% 47,6% Godnowa 10 11-9,1% 5 50,0% 60,0% Gogołowice 10 12-16,7% 2 20,0% 70,0% Gołkowo 5 6-16,7% 2 40,0% 20,0% Grabownica 6 5 20,0% 2 33,3% 50,0% Grabówka 2 9-77,8% 1 50,0% 50,0% Gruszeczka 9 8 12,5% 4 44,4% 44,4% Henrykowice 4 8-50,0% 2 50,0% 75,0% Kaszowo 13 17-23,5% 7 53,8% 30,8% Kolęda 11 9 22,2% 8 72,7% 72,7% Latkowa 10 14-28,6% 8 80,0% 80,0% Łąki 9 7 28,6% 4 44,4% 66,7% Miłochowice 11 24-54,2% 6 54,5% 72,7% Miłosławice 10 9 11,1% 8 80,0% 40,0% Młodzianów 7 5 40,0% 3 42,9% 42,9% Niesułowice 7 6 16,7% 6 85,7% 57,1% Nowy Zamek 2 4-50,0% 2 100,0% 100,0% Olsza 2 8-75,0% 1 50,0% 100,0% Ostrowąsy 8 17-52,9% 3 37,5% 62,5% Piękocin 10 8 25,0% 7 70,0% 20,0% Piotrkosice 22 24-8,3% 15 68,2% 50,0% 38

Poradów 5 7-28,6% 3 60,0% 0,0% Postolin 6 5 20,0% 2 33,3% 50,0% Potasznia 8 14-42,9% 7 87,5% 62,5% Pracze 9 14-35,7% 4 44,4% 55,6% Ruda Milicka 5 4 25,0% 4 80,0% 60,0% Ruda Sułowska 1 6-83,3% 0 0,0% 100,0% Sławoszowice 27 30-10,0% 12 44,4% 66,7% Słączno 17 34-50,0% 8 47,1% 41,2% Stawiec 13 20-35,0% 9 69,2% 53,8% Sulimierz 7 7 0,0% 4 57,1% 57,1% Sułów 65 93-30,1% 39 60,0% 72,3% Świętoszyn 24 29-17,2% 12 50,0% 62,5% Tworzymirki 13 12 8,3% 7 53,8% 53,8% Tworzymirki Górne 6 5 20,0% 3 50,0% 16,7% Wałkowa 3 2 50,0% 1 33,3% 66,7% Węgrzynów 11 20-45,0% 6 54,5% 54,5% Wielgie Milickie 2 0 2 100,0% 50,0% Wilkowo 2 6-66,7% 1 50,0% 0,0% Wodników Górny 5 5 0,0% 3 60,0% 40,0% Wrocławice 5 11-54,5% 4 80,0% 80,0% Wróbliniec 1 1 0,0% 1 100,0% 100,0% Wszewilki 20 28-28,6% 14 70,0% 50,0% Wziąchowo Małe 11 15-26,7% 7 63,6% 54,5% Wziąchowo Wielkie 14 19-26,3% 11 78,6% 57,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych PUP Milicz Wskazany powyżej spadek liczby bezrobotnych w gminie Milicz w latach 2010-2014 przyczynił się do spadku udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców w wieku produkcyjnym. Porównując rok 2010 i 2014, spadek w kraju wyniósł 4,3% (z 7,9 do 7,5%), w województwie dolnośląskim 16,1% (z 7,8 do 6,6%), a powiecie milickim 11,5% (z 9,2 do 8,2%). To pozytywne zjawisko nie ominęło również gminy Milicz, w której udział bezrobotnych w wieku produkcyjnym w ogóle mieszkańców w tym wieku, spadł z 9 do 8% (spadek o 11,5%) i był najniższy w całym analizowanym okresie (tak jak w całym kraju, najwyższy był w roku 2013, kiedy to wyniósł 10,2%). 39

Wykres 16. Udział bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 (%) 10,0 8,0 9,2 9,0 9,2 9,1 7,9 7,8 8,0 7,5 10,2 10,2 9,9 9,8 8,7 8,8 8,3 8,2 7,5 8,2 8,0 6,0 6,6 4,0 2,0 0,0 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Powiat milicki Milicz Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Pomoc społeczna Głównym realizatorem zadań z zakresu polityki społecznej na terenie gminy Milicz jest Ośrodek Pomocy Społecznej w Miliczu, którego siedziba znajduje się przy ul. Trzebnickiej 2 w Miliczu. W ramach swojej działalności OPS realizuje zadania wynikające z ustawy o pomocy społecznej, ale również z innych aktów prawnych. Gmina Milicz została podzielona na 11 rejonów pracy socjalnej, w których swoje zadania realizują pracownicy socjalni zatrudnieni w OPS. Podział gminy przedstawia się następująco: Milicz: Kombatantów, Kopernika, Korfantego, Mickiewicza, Piłsudskiego, Sułowska, Ogródki działkowe przy ul. Kombatantów i Sułowskiej; Milicz: Kolejowa, Końcowa, Kościuszki, Krótka, Okrężna, Przemysłowa, Składowa, Zielona, Sławoszowice; Milicz: 11-go Listopada, Budowlana, Dąbrowskiego, Długa, Kościelna, ks. E. Waresiaka, Kuźnicza, Lipowa, Lwowska, Łąkowa, Polska, Rynek, Rzeczna, Spacerowa, Szewska, Wałowa, Wrocławska, Ogródki działkowe przy targu i Młynówce; Milicz: 1-go Maja, Armii Krajowej, Boczna, Cicha, Garncarska, Jasna, Kobiałka, Krotoszyńska( bez nr 49), Kasztelańska, Krucza, Osiedle, Parkowa, Piaskowa, Polna, Puławskiego, Rawicka, Topolowa, Wodociągowa, Zamkowa Kąty, Pomorska, Stawczyk, Wszewilki; Chałupy, Gądkowice, Gołkowo, Latkowa, Latkowa (gajówka), Lelików, Ostrowąsy, Śmielice, Tworzymirki, Tworzymirki Górne, Wodników Górny, Wziąchowo Małe, Wziąchowo Wielkie; 40

Bartniki, Borzynowo, Bracław, Górale, Górka, Henrykowice, Henrykowice (gajówka), Joachimówka, Kolęda, Kopice, Młodzianów, Płonka, Potasznia, Wielgie Milickie, Wrocławice, Wrocławice (osada), Wróbliniec; Baranowice, Brzezina Sułowska, Brzezina Sułowska (gajówka), Brzezina Sułowska (osada), Dunkowa, Grabówka, Gruszeczka, Łąki, Łąki (gajówka), Olsza, Piękocin, Piękocinek, Piotrkosice, Ruda Sułowska, Słączno, Sulimierz, Węgrzynów, Wilkowo; Karmin, Karminek, Kaszowo, Koruszka, Miłosławice, Postolin, Pracze, Sułów, Świętoszyn, Tomaszków; Czatkowice, Dyminy, Dzierzgów, Gajdówka, Godnowa, Gogołowice, Gogołowice (leśniczówka), Grabownica, Lasowice, Marchwice, Miłochowice, Niesułowice, Nowe Grodzisko, Nowy Zamek, Pogórzyno, Ruda Milicka, Stawno, Średzina, Wałkowa, Duchowo; Milicz: Akacjowa, Brzozowa, Czereśniowa, Dębowa, Dojazdowa, Grota Roweckiego, Grunwaldzka, Jaworowa, Kamienna, Kasztanowa, Klonowa, Krzywa, Kwiatowa, Leśna, Łowiecka, Miodowa, Modrzewiowa, Nektarowa, Nowowiejska, Odrodzenia, Ogrodowa, Osadnicza, Poprzeczna, Powstańców Wlkp., Poziomkowa, Pszczela, Rzemieślnicza, Słoneczna, Spółdzielcza, Stawna, Sycowska, Świerkowa, Trzebnicka, Wierzbowa, Wiśniowa, Wojska Polskiego; Milicz: Krotoszyńska( budynek nr 49), Lipowa, Mostowa, Wesoła, Lotnicza, Poradów, Stawiec. 2 Oprócz OPS, instytucjami i podmiotami realizującymi zadania z zakresu pomocy społecznej w gminie są także m.in. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych czy Zespół Interdyscyplinarny, placówki oświatowe i służby zdrowia, policja czy organizacje pozarządowe. Głównym dokumentem określającym działania gminy w zakresie pomocy społecznej jest Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w gminie Milicz na lata 2006-2016. Misję sformułowano następująco: Skuteczne wspomaganie zagrożonych wykluczeniem społecznym i marginalizacją mieszkańców gminy Milicz. W celu osiągniecia założonej misji zaplanowano realizację następujących celów strategicznych i operacyjnych: 1. Cel strategiczny: Ograniczenie zjawiska bezrobocia oraz redukowanie szkód występujących u osób bezrobotnych. Cele operacyjnie: 1.1. System pomocy bezrobotnemu 1.2. Podjęcie pracy przez bezrobotnego 2. Cel strategiczny: Wyrównywanie szans życiowych osób niepełnosprawnych Cele operacyjnie: 2.1. Gmina Milicz bez barier architektonicznych 2.2. System pomocy osobom niepełnosprawnym poprzez różnorodne formy usług 2 http://www.ops-milicz.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=68&itemid=108 z dnia 07.06.2016 41

2.3. Aktywny i samowystarczalny niepełnosprawny 3. Cel strategiczny: Ograniczenie zjawiska bezdomności Cele operacyjnie: 3.1. Zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych 3.2. System pomocy osobom bezdomnym i zagrożonych bezdomnością 4. Cel strategiczny: Ograniczenie szkód wynikających z nadużywania alkoholu Cele operacyjnie: 4.1. System pomocy osobom uzależnionym i ich rodzinom 4.2. Profilaktyka uzależnień 4.3. Nie sprzedawanie alkoholu nieletnim 5. Cel strategiczny: Przeciwdziałanie zagrożeniom i redukowanie szkód wynikających z używania narkotyków Cele operacyjne: 5.1. Wczesna profilaktyka 5.2. System pomocy osobom uzależnionym od narkotyków i ich rodzinom 6. Cel strategiczny: Stworzenie systemu kompleksowej opieki nad ludźmi starszymi, rodziną i dzieckiem Cele operacyjne: 6.1. System wspierania osób starszych, dzieci i rodzin nieudolnych wychowawczo poprzez różnorodne formy pomocy 6.2. Osoby starsze aktywnymi członkami społeczności lokalnej 7. Cel strategiczny: Wysoka jakość świadczonych usług społecznych Cele operacyjne: 7.1. Wysoko wykwalifikowana kadra, wrażliwa na problemy drugiego człowieka 7.2. Odpowiednia infrastruktura społeczna i techniczna zapewniająca realizację wytyczonych celów strategicznych Współrealizatorami działań są m.in. Starostwo Powiatowe w Miliczu, Powiatowy Urząd Pracy w Miliczu, Urząd Miejski w Miliczu, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Miliczu, organizacje pozarządowe, placówki oświatowe. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego liczba gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej stopniowo maleje. W Polsce, w roku 2010, było to 1,2 mln rodzin, natomiast cztery lata później 1,1 mln (spadek o 4,8%). W województwie dolnośląskim spadek wyniósł 10,4%, w powiecie milickim 7%, a w gminie Milicz 10,1%. Największa liczba milickich gospodarstw domowych, korzystała z pomocy społecznej w roku 2010 (585 rodzin), a najmniejsza w roku 2011 (493 rodziny). Spada również osób korzystających z pomocy społecznej. W Polsce, w roku 2010, było to 3,3 mln, natomiast cztery lata później niespełna 3 mln (spadek o 11,5%). W województwie dolnośląskim 42

spadek wyniósł 17,5%, w powiecie milickim 11%, a w gminie Milicz 7,3% (łączna liczba osób wyniosła 1 369). Co istotne, odnotowuje się również spadek liczby osób w wieku produkcyjnym, które korzystają z pomocy społecznej. W ostatnim okresie objętym analizą, w powiecie (brak danych na poziomie NTS 5), z pomocy społecznej korzystało 1 837 osób, a więc 10,9% mniej niż w roku 2010. Tabela 17. Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego oraz liczba osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej wg kryterium dochodowego POLSKA 1 203 497 1 147 913 1 165 811 1 211 290 1 145 794 DOLNOŚLĄSKIE 84 563 78 956 77 962 81 147 75 782 Powiat milicki 1 320 1 197 1 229 1 261 1 228 Milicz 585 493 542 567 526 Osoby korzystające z pomocy społecznej POLSKA 3 338 703 3 103 832 3 111 054 3 204 830 2 953 964 DOLNOŚLĄSKIE 202 850 186 211 179 284 184 509 167 461 Powiat milicki 3 773 3 472 3 527 3 567 3 358 Milicz 1 476 1 302 1 456 1 562 1 369 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Korzystnym zjawiskiem jest niewątpliwie to, że odsetek mieszkańców, z ogółu osób zamieszkujących gminę Milicz, korzystających z pomocy społecznej spada. W roku 2014 wyniósł 5,6% i był niższy niż wartość dla całego kraju (7,7%), województwa dolnośląskiego (5,8%) oraz powiatu milickiego (9%). Tabela 18. Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej do ludności ogółem w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 8,7% 8,1% 8,1% 8,3% 7,7% DOLNOŚLĄSKIE 7,0% 6,4% 6,2% 6,3% 5,8% Powiat milicki 10,1% 9,3% 9,4% 9,6% 9,0% Milicz 6,0% 5,3% 5,9% 6,4% 5,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W sumie we wszystkich sołectwach gminy Milicz, w roku 2015 716 osobom wypłacono 3 167 świadczeń, na łączną kwotę 893 539,34 złotych. W porównaniu do roku 2010, zmalała liczba świadczeń (o 7%; było to 3 405 świadczeń), natomiast wzrosła liczba osób z nich korzystających (o 6,2%; były to 674 osoby) oraz ich kwota (o 45,5%; było to 614 tysięcy złotych). Liczba świadczeń w ostatnim analizowanym okresie wahała się od 4 w sołectwie Poradów i Wszewilki, do 258 w sołectwie Sułów. Poza wspomnianymi, największą liczbę świadczeń udzielono mieszkańcom sołectw: Sławoszowice (227), Wrocławice (174) i Latkowa (156), zaś najmniejszą, mieszkańcom sołectw Sulimierz i Ruda Milicka (po 8). Największy spadek w liczbie udzielanych świadczeń (tak jak w przypadku liczby osób z nich korzystających oraz ich łącznej kwoty) odnotowano 43

w sołectwach: Gogołowice, Niesułowice, Wałkowa i Wilkowo, natomiast największy wzrost (ponad 100%): Gądkowice, Gołkowo, Grabownica, Miłosławice, Ostrowąsy, Poradów i Sulimierz. Z kolei liczba osób, którym udzielono świadczeń, wahała się od 1 w sołectwie Poradów, Ruda Sułowska i Sulimierz, do 70 w sołectwie Sułów. Poza wspomnianymi, najczęściej ze świadczeń korzystali mieszkańcy sołectw: Kaszowo (56) i Sławoszowice (43), zaś najrzadziej mieszkańcy sołectw Olsza i Miłosławice (po 4). Największy wzrost (ponad 100%) liczby osób korzystających ze świadczeń odnotowano w sołectwach: Duchowo, Gądkowice, Nowy Zamek, Olsza, Ostrowąsy, Tworzymirki Górne i Wszewilki. Kwota świadczeń wahała się od 700 złotych w sołectwie Poradów, do 80 241,93 złotych w sołectwie Sułów. Poza wspomnianymi, największą kwotę świadczeń wypłacono mieszkańcom sołectw: Sławoszowice (56,5 tysiąca złotych) i Wrocławice (55,3 tysiąca złotych), zaś najmniejszą, mieszkańcom sołectw Ruda Sułowska (2,9 tysiąca złotych) i Sulimierz (2,3 tysiąca złotych). Największy wzrost (ponad 1000%) kwoty świadczeń odnotowano w sołectwach Grabownica i Wszewilki. Tabela 19. Liczba świadczeń, osób i kwota świadczeń wypłaconych w roku 2010 i 2015 Sołectwa Liczba świadczeń Liczba osób Kwota świadczeń (zł) 2015 2010 Zmiana 2015 2010 Zmiana 2015 2010 Zmiana Baranowice 34 63-46,0% 12 14-14,3% 3 582,00 6 928,55-48,3% Bartniki 46 107-57,0% 18 17 5,9% 10 591,27 19 015,87-44,3% Borzynowo 37 148-75,0% 13 23-43,5% 6 295,50 15 994,04-60,6% Brzezina Sułowska 40 23 73,9% 13 10 30,0% 10 501,24 3 319,60 216,3% Czatkowice 133 235-43,4% 29 66-56,1% 35 919,12 47 716,54-24,7% Duchowo 13 7 85,7% 6 1 500,0% 4 367,00 1 581,00 176,2% Dunkowa 72 72 0,0% 14 7 100,0% 43 097,10 29 410,30 46,5% Gądkowice 146 63 131,7% 27 11 145,5% 34 093,13 5 707,52 497,3% Godnowa 45 93-51,6% 15 10 50,0% 5 892,82 12 722,06-53,7% Gogołowice 7-100,0% 3-100,0% 740,00-100,0% Gołkowo 38 11 245,5% 5 4 25,0% 6 080,00 1 981,00 206,9% Grabownica 77 15 413,3% 5 8-37,5% 45 212,57 3 139,00 1340,3% Grabówka Gruszeczka 48 57-15,8% 7 6 16,7% 13 747,18 10 842,17 26,8% Henrykowice 58 75-22,7% 13 8 62,5% 33 362,73 29 942,53 11,4% Kaszowo 148 134 10,4% 56 36 55,6% 25 078,88 20 276,79 23,7% Kolęda 58 45 28,9% 11 7 57,1% 15 450,78 9 021,19 71,3% Latkowa 156 83 88,0% 30 21 42,9% 29 058,00 10 726,20 170,9% Łąki 27 63-57,1% 5 9-44,4% 7 006,07 19 343,79-63,8% Miłochowice 33 35-5,7% 9 9 0,0% 8 791,86 4 188,71 109,9% Miłosławice 31 13 138,5% 4 3 33,3% 9 133,55 2 954,12 209,2% Młodzianów 37 111-66,7% 14 18-22,2% 6 075,14 11 563,88-47,5% Niesułowice 8-100,0% 4-100,0% 720,00-100,0% Nowy Zamek 60 50 20,0% 14 2 600,0% 13 346,54 7 998,27 66,9% Olsza 22 13 69,2% 4 1 300,0% 11 981,00 5 540,00 116,3% Ostrowąsy 66 13 407,7% 11 4 175,0% 18 643,00 3 828,00 387,0% Piękocin 90 87 3,4% 23 12 91,7% 14 617,10 10 550,50 38,5% 44

Piotrkosice 130 111 17,1% 34 18 88,9% 34 825,22 17 476,67 99,3% Poradów 4 1 300,0% 1 3-66,7% 700,00 400,00 75,0% Postolin 25 64-60,9% 11 16-31,3% 7 552,00 18 848,08-59,9% Potasznia 84 96-12,5% 12 14-14,3% 21 509,22 10 129,36 112,3% Pracze 70 70 0,0% 14 21-33,3% 1 256,10 12 242,86-89,7% Ruda Milicka 8 43-81,4% 8 10-20,0% 4 457,00 1 184,65 276,2% Ruda Sułowska 10 6 66,7% 1 4-75,0% 2 885,50 385,82 647,9% Sławoszowice 227 137 65,7% 43 43 0,0% 56 457,57 26 642,46 111,9% Słączno 69 123-43,9% 20 19 5,3% 17 701,22 14 399,10 22,9% Stawiec 93 71 31,0% 12 6 100,0% 30 807,92 12 337,32 149,7% Sulimierz 8 3 166,7% 1 4-75,0% 2 305,00 960,00 140,1% Sułów 258 431-40,1% 70 82-14,6% 80 241,93 66 699,23 20,3% Świętoszyn 92 64 43,8% 17 13 30,8% 45 645,47 28 890,36 58,0% Tworzymirki 86 68 26,5% 17 10 70,0% 24 332,04 12 615,08 92,9% Tworzymirki Górne 14 17-17,6% 17 6 183,3% 6 260,86 4 200,00 49,1% Wałkowa 14-100,0% 4-100,0% 1 457,00-100,0% Węgrzynów 131 98 33,7% 26 27-3,7% 23 805,39 13 454,30 76,9% Wielgie Milickie Wilkowo 14-100,0% 2-100,0% 1 500,00-100,0% Wodników Górny 54 43 25,6% 10 10 0,0% 28 907,00 6 842,00 322,5% Wrocławice 174 146 19,2% 20 22-9,1% 55 301,32 41 318,26 33,8% Wróbliniec Wszewilki 4 2 100,0% 5 2 150,0% 4 000,00 150,00 2566,7% Wziąchowo Małe 72 120-40,0% 13 22-40,9% 20 081,00 17 994,70 11,6% Wziąchowo Wielkie 39 32 21,9% 6 2 200,0% 12 584,00 8 090,00 55,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Milicz Zarówno w roku 2015 jak i 2010, najczęstszym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. W ostatnim analizowanym okresie, w sumie przyznano ją 542 osobom (przede wszystkim w sołectwach: Czatkowice 43, Kaszowo 41, Sławoszowice 43, Sułów 51), co stanowiło spadek o 11,4% w stosunku do roku 2010. W drugiej kolejności pomoc przyznawano z uwagi na bezrobocie (173 osobom w roku 2015, 199 w roku 2010 spadek o 13,1%), a w trzeciej na niepełnosprawność (113 osobom w roku 2015, 117 w roku 2010 spadek o 3,4%). Ze względu na brak zatrudnienia pomocy potrzebowali najliczniej mieszkańcy sołectwa Sułów (20 osób), a z powodu niepełnosprawności, sołectwa Kaszowo (9 osób), Czatkowice, Sławoszowice, Sułów i Wrocławice (po 8 osób). Najrzadziej pomoc otrzymywali mieszkańcy dotknięci problemem alkoholowym, jednak w tym wypadku odnotowano znaczny wzrost liczby korzystających ze świadczeń (171,4% - 19 osób w roku 2015, 7 w 2010). Jeszcze bardziej wzrosła liczba mieszkańców dotkniętych przemocą domową w roku 2015 z tego powodu pomoc otrzymało 98 osób, czyli o 1 533,3% więcej niż w 2010 (najczęściej mieszkańcy sołectwa Kaszowo i Sułów). 45

Tabela 20. Powody przyznawania pomocy społecznej w gminie Milicz w roku 2010 i 2015 (os.) Sołectwa Ubóstwo Niepełnosprawność Długotrwała lub ciężka choroba Przemoc w rodzinie Alkoholizm Bezrobocie 2015 2010 2015 2010 2015 2010 2015 2010 2015 2010 2015 2010 Baranowice 9 14 3 3 0 0 3 0 1 0 1 3 Bartniki 12 17 1 2 0 1 0 0 1 0 6 9 Borzynowo 13 26 0 3 0 0 0 0 0 0 3 4 Brzezina Sułowska 13 10 3 0 0 0 0 0 0 0 6 5 Czatkowice 43 65 8 11 0 2 8 0 1 0 8 21 Duchowo 4 1 1 0 0 0 2 0 2 0 1 1 Dunkowa 13 6 3 2 1 1 0 0 0 0 2 2 Gądkowice 3 1 3 1 0 0 2 0 0 0 5 2 Godnowa 10 10 1 3 0 0 4 0 1 0 3 2 Gogołowice 0 3 0 1 0 0 0 0 0 0 0 2 Gołkowo 2 1 1 1 1 0 0 0 0 0 1 0 Grabownica 5 8 2 1 0 0 0 0 0 0 3 5 Grabówka 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Gruszeczka 7 6 2 0 0 0 0 0 0 0 2 0 Henrykowice 8 8 1 3 0 0 5 0 0 0 1 1 Kaszowo 41 36 9 6 2 0 14 0 2 1 8 6 Kolęda 9 7 4 4 0 0 2 0 1 0 3 4 Latkowa 9 6 2 3 0 1 5 0 0 0 9 4 Łąki 5 9 1 3 0 1 0 0 0 0 3 4 Miłochowice 9 9 2 3 0 1 0 0 0 0 5 3 Miłosławice 4 3 1 1 0 0 0 0 0 0 3 1 Młodzianów 14 18 3 3 0 0 0 0 0 0 4 4 Niesułowice 0 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 Nowy Zamek 14 2 3 2 0 0 0 0 0 0 3 2 Olsza 4 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 Ostrowąsy 3 3 0 0 1 2 5 0 0 0 2 1 Piękocin 21 12 4 2 0 0 2 0 0 0 5 2 Piotrkosice 28 18 1 1 0 0 6 0 0 0 11 7 Poradów 1 3 0 0 0 0 4 0 0 0 1 2 Postolin 11 16 1 1 1 1 0 0 0 0 3 8 Potasznia 12 14 1 2 0 0 0 0 1 1 3 2 Pracze 14 21 1 3 1 1 0 0 1 0 5 8 Ruda Milicka 1 10 1 0 0 1 7 0 0 0 0 1 Ruda Sułowska 1 4 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 Sławoszowice 43 43 8 8 3 3 0 0 4 4 12 12 Słączno 20 19 4 3 0 0 0 0 0 0 3 4 Stawiec 4 4 3 2 0 0 3 0 0 0 1 1 Sulimierz 1 4 5 0 0 0 0 0 0 0 1 2 Sułów 51 82 8 16 4 4 18 5 1 0 20 29 Świętoszyn 12 13 0 3 3 1 5 0 1 0 2 4 46

Tworzymirki 6 5 3 2 3 1 0 0 0 0 3 2 Tworzymirki Górne 4 2 1 0 2 0 0 1 0 0 1 2 Wałkowa 0 4 0 1 0 1 0 0 0 0 0 1 Węgrzynów 26 27 3 5 0 0 0 0 0 0 8 10 Wielgie Milickie 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wilkowo 0 2 0 1 0 1 0 0 0 0 0 0 Wodników Górny 4 4 1 0 1 1 0 0 0 0 3 2 Wrocławice 17 22 8 9 1 0 2 0 2 0 2 4 Wróbliniec 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Wszewilki 5 2 3 0 0 0 0 0 0 1 1 2 Wziąchowo Małe 3 5 3 1 0 0 0 0 0 0 2 4 Wziąchowo Wielkie 3 2 0 0 0 0 0 0 0 0 3 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OPS Milicz 47

Uzależnienia i przemoc Jak wykazano w tabeli 20. uzależnienia i przemoc w rodzinie są jednym z powodów korzystania z pomocy społecznej. W 2015 roku świadczenia z powodu przemocy w rodzinie zostały przyznane 98 osobom z terenu gminy Milicz, co stanowi bardzo duży wzrost w porównaniu do roku 2010, kiedy to pomoc przyznano sześciu osobom. W 2015 roku najczęściej byli to mieszkańcy sołectwa Kaszowo (14 osób) i Sułów (18 osób). W mieście Milicz, świadczenia z powodu przemocy w rodzinie otrzymały w 2015 roku 52 osoby, a więc 16 osób więcej niż pięć lat wcześniej. Szczegółowe zadania gminy w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie określane są w Gminnym Programie Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Milicz na lata 2011-2016. Kierunki działań określono w programie następująco: 1. Zapobieganie występowaniu przemocy w rodzinie poprzez podnoszenie świadomości społecznej oraz ograniczenie zaburzeń życia społecznego związanych z przemocą w rodzinie. Zadania: 1.1. Edukacja dzieci i młodzieży w zakresie sposobów radzenia sobie ze stresem i agresją. 1.2. Promowanie mediacji rodzinnych jako jeden ze sposobów rozwiązywania problemów rodzinnych. 1.3. Zajęcia edukacyjno-informacyjne w placówkach oświatowo-wychowawczych w zakresie przemocy w rodzinie. 1.4. Propagowanie i wspieranie różnych form spędzania czasu wolnego. 1.5. Objęcie rodzin dotkniętych przemocą w rodzinie pracą socjalną. 1.6. Promowanie nieagresywnych zachowań w mediach. 2. Zmniejszanie negatywnych skutków występowania przemocy w rodzinie Zadania: 2.1. Udzielanie pomocy i wsparcia osobom dotkniętych przemocą i pozostającym w rodzinie, w dotychczasowym miejscu pobytu. 2.2. Udzielanie pomocy i wsparcia osobom dotkniętym przemocą w rodzinie i zmuszonym do opuszczenia miejsca pobytu. 3. Wychodzenie z sytuacji przemocy - zapobieganie stosowania przemocy. Zadania: 3.1. Współpraca z Gminną Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Miliczu. 3.2. Współpraca z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Miliczu w zakresie kierowania osób dotkniętych przemocą do ośrodków wsparcia. 3.3. Kierowanie sprawców przemocy na zajęcia terapeutyczne. 4. Poprawa skuteczności pracy osób zobowiązanych i uprawnionych do przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Zadania: 48

4.1. Oddziaływanie na osoby zajmujące się zawodowo i społecznie przemocą w rodzinie. 4.2. Oddziaływanie na społeczności lokalne w celu włączenia społeczności w system monitorowania zjawisk związanych z przemocą domową. 3 Poniżej przedstawiono dane obrazujące skalę zjawiska przemocy w rodzinie w gminie Milicz, zbierane przez poszczególne jednostki. I tak, zgodnie z danymi Komendy Powiatowej Policji, w roku 2010 przeprowadzono 71 Interwencji domowych związanych z przemocą w rodzinie, wszczęto 9 postępowań z powodu znęcania się fizycznego lub psychicznego nad rodziną, założono 45 Niebieskich Kart. Tabela 21. Zjawisko przemocy w rodzinie wg danych podanych przez Komendę Powiatową Policji w Miliczu 2008 2009 2010 Interwencje domowe związane z przemocą w rodzinie 70 64 71 Ilość postępowań wszczętych z powodu znęcania się fizycznego lub psychicznego nad rodziną 9 11 9 Ilość założonych Niebieskich Kart 49 52 45 Źródło: Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Milicz na lata 2011-2016 Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów w Miliczu, w roku 2010 przeprowadziła cztery postępowania związane z przemocą w rodzinie, czyli o trzy mniej niż rok wcześniej i aż 13 mniej niż w roku 2008. Ponadto, w 2014 roku Policja przeprowadziła 233 interwencji domowych (z czego 90 na obszarze miejskim), a do 24 czerwca 2015 roku, 94 interwencje (z czego 38 na obszarze miejskim). W zdecydowanej większości przypadków, sprawcy awantur byli pod wpływem alkoholu. 4 Tabela 22. Zjawisko przemocy w rodzinie wg danych Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów w Miliczu 2008 2009 2010 Ilość postępowań związanych z przemocą w rodzinie 17 7 4 Źródło: Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Milicz na lata 2011-2016 Liczba Niebieskich kart założonych przez OPS w Miliczu, wyniosła w 2010 osiem, a liczba wniosków do Sądu Rodzinnego o ustanowienie kuratora sądowego z powodu podejrzenia nienależytego sprawowania władzy rodzicielskiej, 35. Tabela 23. Zjawisko przemocy w rodzinie wg danych Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu 2008 2009 2010 Ilość założonych Niebieskich Kart 8 9 8 Ilość wniosków do Sądu Rodzinnego o ustanowienie kuratora sądowego z powodu podejrzenia nienależytego sprawowania władzy rodzicielskiej 33 31 35 3 Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Milicz na lata 2011-2016 4 Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2016-2018 49

Źródło: Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Milicz na lata 2011-2016 Z pomocy Punktu Konsultacyjnego Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Miliczu, skorzystało w roku 2010 w sumie 98 osób, z czego zdecydowaną większość stanowiły ofiary przemocy. Tabela 24. Zjawisko przemocy w rodzinie wg danych Punktu Konsultacyjnego Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Miliczu 2004 2010 Liczba osób, które skorzystały z pomocy w Punkcie, w tym: 65 98 Sprawy przemocy 3 3 Ofiary przemocy 62 95 Rodzaje podejmowanych działań 36 30 Powiadomienia pisemne 32 26 Mediacje 3 4 Wywiad w domu 1 0 Źródło: Gminny Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie oraz Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie dla Gminy Milicz na lata 2011-2016 Jak wynika z danych Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego do Spraw Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, w 2014 roku wszczęto 39 procedur Niebieskiej Karty, natomiast o czerwca 2015 roku, było to 26 procedur. 5 Innym powodem przyznawania pomocy społecznej jest alkoholizm. Jak wspomniano wcześniej, mieszkańcy gminy dotknięci problemem alkoholowym otrzymywali pomoc najrzadziej, jednak w tym wypadku odnotowano znaczny wzrost liczby osób korzystających ze świadczeń (171,4% - 19 osób w roku 2015, 7 w 2010). W 2015 roku, byli to najczęściej mieszkańcy sołectwa Sławoszowice (4 osoby). W mieście Milicz, świadczenia z powodu alkoholizmu otrzymało w 2015 roku 20 osób, a więc 10 osób mniej niż pięć lat wcześniej. Szczegółowe zadania gminy w zakresie przeciwdziałania uzależnieniom określane są w Gminnym Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015, który jest kontynuacją zadań realizowanych w 2014 r. Program jest kierowany dla całej społeczności lokalnej, a nie tylko osób uzależnionych od alkoholu czy narkotyków. Zgodnie z jego zapisami, najważniejsze problemy do rozwiązania wynikające ze spożywania alkoholu i narkotyków na terenie gminy Milicz to: 1) nadużywanie alkoholu przez osoby dorosłe, 2) niski poziom świadomości zagrożeń wynikających z używania środków odurzających i uzależniających przez dzieci i młodzież, 3) naruszanie przepisów, ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, zakazujących sprzedaży alkoholu osobom nieletnim, 4) przemoc w stosunku do członków rodzin dokonywana pod wpływem alkoholu i narkotyków, 5 Tamże 50

5) brak aktualnej diagnozy problemów alkoholowych, narkotykowych i innych zagrożeń wśród dzieci, młodzieży oraz dorosłych. Realizacja programu ma na celu: 1) zmniejszenie liczby pijących alkohol w sposób ryzykowny i szkodliwy, poprzez pomoc w dokonaniu samooceny własnego modelu picia i podniesienia stanu świadomości o zagrożeniach zdrowotnych i społecznych, jakie mogą pojawić się w związku z piciem szkodliwym i w niewłaściwych sytuacjach, 2) pogłębienie świadomości dzieci i młodzieży o szkodliwości i ryzyku związanym ze spożywaniem alkoholu i używaniem narkotyków, 3) przestrzeganie zakazu sprzedaży alkoholu osobom nieletnim, 4) zmniejszenie spożycia narkotyków w szczególności wśród dzieci i młodzieży, 5) kontynuację działań w zakresie pomocy osobom dotkniętych przemocą domową. Instytucje i organizacje współpracujące przy realizacji programu mające siedzibę na terenie gminy Milicz, to m.in.: szkoły i przedszkola, Ośrodek Kultury, Świetlica Środowiskowa, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna, Poradnia Leczenia Uzależnień i Współuzależnień, Sąd Rejonowy, Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna, organizacje pozarządowe zajmujące się problematyką profilaktyki antyalkoholowej i antynikotynowej, Kościoły. 6 Poniżej przedstawiono dane obrazujące skalę zjawiska uzależnień w gminie Milicz, zbierane przez poszczególne jednostki. I tak, zgodnie z danymi Komendy Powiatowej w Miliczu, w roku 2013 spadła liczba zatrzymanych nietrzeźwych kierowców (6 mniej niż rok wcześniej), liczba wszczętych postepowań za posiadanie narkotyków (jedno mniej niż rok wcześniej) oraz liczba zatrzymanych nietrzeźwych kierowców (53 mniej niż rok wcześniej). W roku 2014 zatrzymano do wytrzeźwienia 65 osób (w tym 42 z obszaru miejskiego), a do dnia 24 czerwca 2015, 19 osób (w tym 12 z obszaru miejskiego). 7 Tabela 25. Zjawisko uzależnień według danych Komendy Powiatowej Policji w Miliczu 2011 2012 2013 Liczba interwencji domowych 126 90 brak danych Liczba zatrzymanych nietrzeźwych kierowców 147 203 170 Liczba zatrzymanych kierowców po spożyciu alkoholu 33 32 26 Liczba wszczętych postępowań za posiadanie narkotyków 11 6 5 Liczba zatrzymanych do wytrzeźwienia 47 72 19 Liczba skierowanych wniosków do Prokuratury o leczenie 14 7 12 Źródło: Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015 W roku 2014 (do końca października), do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wpłynęło 71 wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe, z czego 31 skierowała 6 Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015 7 Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2016-2018 51

Policja, 25 Ośrodek Pomocy Społecznej, osiem sama rodzina, pięć kurator oraz po jednym zakład pracy i DPS. Najwięcej takich wniosków, wpłynęło do GKRPA w roku 2013 97. W tym samym roku odnotowano największą liczbę przeprowadzonych rozmów (75) oraz badań przeprowadzonych przez biegłych (63). Największa liczbę spraw skierowano do sądu w roku 2014 50. Tabela 26. Dane z Zespołu Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych dotyczące kierowanych wniosków o leczenia odwykowego Rok 2010 2011 2012 2013 2014 r. (do 31 października 2014 r.) Liczba osób skierowanych do GKRPA Ogółem wpłynęło 67 wniosków, w tym: - 34 przez Policję - 4 przez Kuratora - 8 przez OPS - 17 przez rodzinę - 4 przez DPS Ogółem wpłynęło 66 wniosków w tym: - 34 przez Policję - 5 przez Kuratora - 14 przez OPS - 9 przez rodzinę - 4 przez DPS Ogółem wpłynęło 76 wniosków, w tym: - 28 przez Policję - 10 przez Kuratora - 26 przez OPS - 12 przez rodzinę Ogółem wpłynęło 97 wniosków, w tym: - 24 przez Policję - 3 przez Kuratora - 36 przez OPS - 32 przez rodzinę -2 przez DPS Ogółem wpłynęło 71 wniosków, w tym: - 31 przez Policję - 5 przez Kuratora - 25 przez OPS - 8 przez rodzinę - 1 przez DPS - 1 przez zakład pracy Przeprowadzone rozmowy z GKRPA Przeprowadzone badania przez biegłych Liczba spraw skierowanych do sądu 40 32 38 41 29 34 61 31 38 75 63 45 51 23 50 Źródło: Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na rok 2015 52

Wspieranie rodziny Pomocy społecznej udziela się również osobom i rodzinom z powodu potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności oraz bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych. W roku 2014 spadła liczba rodzin, którym udzielono pomocy z tego powodu 100 rodzin (o łącznej liczbie członków wynoszącej 389), wobec 111 w roku 2013 (łącznie 456 członków) oraz 121 w roku 2012 (łącznie 509 członków). Zmalała również liczba rodzin niepełnych, wymagających pomocy społecznej (z 84 w 2012 do 75 w roku 2014). Tabela 27. Liczba rodzin otrzymujących pomoc społeczną ze względu na bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w latach 2012-2014 Liczba rodzin ogółem 2012 2013 2014 Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach Liczba rodzin ogółem Liczba osób w rodzinach 121 509 111 456 100 389 Źródło: sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu w roku 2014 OPS odnotowuje spadek liczby rodzin wielodzietnych, które korzystają z jego pomocy. W roku 2014, było to w sumie 105 gospodarstw, w których wychowuje się co najmniej troje dzieci, co stanowi spadek o 14,6% w stosunku do roku 2013 (123 rodziny) i o 19,8% w stosunku do roku 2012 (131 rodzin). Jak zaznaczono w sprawozdaniu z działalności OPS w Miliczu, przyczyną takiego stanu rzeczy może spadek dzietności jaki ma miejsce w Polsce, oraz zmieniający się model rodzin, zakładający dwoje rodziców i jedno dziecko (model 2+1 ). Należy jednak znaczyć, że liczba rodzin z jednym lub z dwójką dzieci, korzystających ze świadczeń, również zmniejszyła się w stosunku do roku 2013. Tabela 28. Rodziny z dziećmi otrzymujące pomoc społeczną w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Ogółem, w tym: 318 334 386 Posiadające 1 dziecko 82 93 80 Posiadające 2 dzieci 105 118 107 Posiadające 3 dzieci 70 73 64 Posiadające 4 dzieci 29 28 25 Posiadające 5 dzieci 24 16 8 Posiadające 6 dzieci i więcej 4 2 3 Posiadające 7 i więcej dzieci 4 4 5 Źródło: sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu w roku 2014 W ostatnim analizowanym okresie z pomocy OPS skorzystały w sumie 94 rodziny niepełne (dwie więcej niż w roku 2013, lecz cztery mniej niż w roku 2012), z czego najczęściej były to gospodarstwa domowe z jednym dzieckiem. 53

Tabela 29. Rodziny niepełne otrzymujące pomoc społeczną w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Ogółem, w tym: 98 92 94 Posiadające 1 dziecko 27 31 37 Posiadające 2 dzieci 33 31 32 Posiadające 3 dzieci 27 23 16 Posiadające 4 lub więcej dzieci 11 7 9 Źródło: sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu w roku 2014 W ostatnim analizowanym okresie z pomocy OPS skorzystało w sumie 61 rodzin emerytów i rencistów (trzy więcej niż w roku 2013, lecz 17 mniej niż w roku 2012), z czego najczęściej były to gospodarstwa dwu- i jednoosobowe. Najrzadziej korzystają z pomocy rodziny trzyosobowe. Tabela 30. Rodziny emerytów i rencistów otrzymujące pomoc społeczną w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Ogółem, w tym: 78 58 61 Jednoosobowe 48 24 22 Dwuosobowe 15 16 24 Trzyosobowe 6 7 6 Czteroosobowe i większe 9 11 9 Źródło: sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu w roku 2014 Zasiłek okresowy przysługuje w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, brak możliwości otrzymania świadczeń emerytalno-rentowych. Jest to zadanie własne o charakterze obowiązkowym dofinansowane z budżetu Państwa. W roku 2014, skorzystały z niego 163 milickie rodziny (dziewięć mniej niż w roku 2013, lecz 31 więcej niż w roku 2012), a kwota świadczeń wyniosła ogółem 296,5 tysiąca złotych, z czego całość to dofinansowanie z budżetu państwa. Zasiłek okresowy przyznawany jest na czas określony od 2 do 6 miesięcy. Okres jego przyznania uzależniony jest od sytuacji rodzinnej i materialnej wnioskodawcy. Minimalna kwota zasiłku okresowego wynosi 20 zł. Tabela 31. Liczba rodzin, które otrzymały zasiłek okresowy w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Liczba rodzin, które otrzymały zasiłek okresowy 132 172 163 Kwota świadczeń ogółem Źródło: sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu w roku 2014 175 622 zł 310 089 zł 296 538 zł W celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy. Zasiłek celowy może być przyznany w szczególności na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. W roku 2014, OPS w Miliczu przyznawał najczęściej zasiłki celowe na zakup opału, żywności, odzieży, leków. 54

Ogólna liczba rodzin, którym przyznano zasiłek celowy wyniosła 525 (17 mniej niż w roku 2013, lecz 25 więcej niż w roku 2012), natomiast kwota świadczeń ogółem wyniosła 351,7 tysiąca złotych, a więc 13,8% mniej niż rok wcześniej i 17% mniej niż w roku 2012. Tabela 32. Zasiłki celowe i pomoc w naturze w latach 2012-2014 2012 2013 2014 Liczba rodzin, które otrzymały zasiłek celowy 500 542 525 Liczba osób w rodzinie 1 158 1 285 1 056 Kwota świadczeń ogółem Źródło: sprawozdanie z działalności Ośrodka Pomocy Społecznej w Miliczu w roku 2014 423 486 zł 407 973 zł 351 687 zł Realizacja świadczeń z osobami, które mają problem z nadużywaniem alkoholu odbywa się przy współudziale pracownika socjalnego, tzn. osoba taka nie otrzymuje gotówki (np. pracownik socjalny robi z podopiecznym zakupy, reguluje odpłatności itp.). Dnia 22 października 2015 r. Rada Miejska w Miliczu uchwaliła Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2016-2018. Celem głównym programu jest tworzenie systemu wsparcia dla rodzin przezywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych, poprzez zintegrowane i spójne działanie na rzecz dziecka i rodziny w gminie Milicz w zakresie wzmocnienia roli i funkcji rodziny będącej naturalnym środowiskiem rozwoju dziecka. Cele szczegółowe sformułowano następująco: 1. Diagnoza i monitoring skali potrzeb i problemów rodzin. 2. Zabezpieczenie podstawowych potrzeb bytowych dziecka i rodziny. 3. Rozwój konsultacji i poradnictwa specjalistycznego oraz pomocy prawnej w zakresie prawa rodzinnego oraz dostęp do terapii i mediacji rodzinnych. 4. Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej rodzin dysfunkcyjnych. 5. Działania edukacyjne skierowane do dzieci, młodzieży i rodziców, w tym promowanie właściwych postaw rodzicielskich poprzez uczestnictwo rodzin w projektach do nich kierowanych. 6. Rozwój placówek wsparcia dziennego. 7. Stwarzanie rodzinom możliwości w organizowaniu grup wsparcia, samopomocowych mających na celu wymianę doświadczeń oraz zapobieganie izolacji. 8. Współpraca z osobami, instytucjami i organizacjami pracującymi z dziećmi i rodzicami. 9. Podejmowanie wszechstronnych działań w kierunku powrotu dziecka do rodziny naturalnej. Realizacja postawionych celów będzie przebiegała poprzez: 1. Rozeznanie środowiska lokalnego w formie diagnozowania potrzeb społecznych. 2. Zapewnienie pomocy materialnej i rzeczowej rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialno-bytowej, w tym objęcie dożywianiem wszystkich dzieci, które tego wymagają. 3. Organizowanie wypoczynku letniego dla dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, wieloproblemowych. 4. Wspieranie rodzin zagrożonych kryzysem, przezywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez asystenta rodziny i pracownika socjalnego. 5. Propagowanie idei tworzenia oraz rozwój już istniejących ośrodków wsparcia dziennego. 6. Prowadzenie placówek wsparcia dziennego. 55

7. Wspieranie działań prowadzonych przez instytucje, organizacje społeczne, osoby fizyczne na rzecz pomocy dziecku i rodzinie. 8. Realizowanie programów profilaktycznych z zakresu dysfunkcji rodziny. 9. Organizowanie szkoleń, reelekcji, konferencji z zakresu problematyki rodzinnej dla pracowników instytucji wspierających rodzinę. 10. Organizowanie porad i warsztatów umiejętności wychowawczych dla rodziców. 11. Rozwój usług dla rodzin z dziećmi w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych. 12. Organizowanie grup wsparcia i grup samopomocowych, 13. Poszerzenie dostępu do poradnictwa specjalistycznego, w tym zwiększenie bezpłatnych konsultacji psychologicznych, pedagogicznych, prawnych dla rodzin doświadczających trudności opiekuńczo-wychowawczych. 14. Prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka w rodzinie zagrożonej kryzysem. 15. Współfinansowanie pobytu dziecka w pieczy zastępczej. 16. Informowanie o możliwości i dostępie uzyskania pomocy dla rodziców przeżywających trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych. 17. Pozyskanie środków na zadania związane z realizacją programu, w formie: dotacji celowych z budżetu państwa, dotacji na realizację rządowych programów wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej, środków unijnych. Przestępczość Nad bezpieczeństwem mieszkańców gminy Milicz czuwają funkcjonariusze Komendy Powiatowej Policji w Miliczu. W strukturach milickiej Policji znajduje się: Pion Kryminalny (bezpośredni nadzór nad pionem kryminalnym pełni I Zastępca Komendanta Powiatowego Policji w Miliczu, Naczelnik Wydziału Kryminalnego oraz Zastępca Naczelnika Wydziału Prewencji). W skład pionu kryminalnego wchodzą: Zespół Operacyjno Rozpoznawczy Zespół Dochodzeniowo-Śledczy Zespół Techniki Kryminalistycznej Zespół dw. z Przestępczością Gospodarczą Jednoosobowe Stanowisko dw. z Przestępczością Narkotykową Pion Prewencji (bezpośredni nadzór nad pionem prewencji pełni Naczelnik Wydziału Prewencji, Zastępca Wydziału Prewencji oraz kierownicy Rewiru Dzielnicowych i Ogniwa Patrolowo-Interwencyjnego). W skład pionu prewencji wchodzą: Zespół Prewencji Kryminalnej, Patologii i Nieletnich Ogniwo Patrolowo-Interwencyjne Zespół Stanowisko Kierowania Rewir Dzielnicowych Zespół Wykroczeń i Pomieszczenie dla Osób Zatrzymanych Bezpośrednio pod nadzorem Komendanta Powiatowego Policji w Miliczu funkcjonują: Ogniwo Ruchu Drogowego 56

Jednoosobowe Stanowisko ds. Prasowo-Informacyjnych Jednoosobowe Stanowisko ds. Kadr i Szkolenia Zespół ds. Ochrony Informacji Niejawnych Zespół ds. Informatyki Zespół Wspomagający 8 W całej Polsce w roku 2014, doszło do ponad 885 tysięcy przestępstw. Było to o 16,8% mniej niż w roku 2013 oraz o 21% mniej niż w roku 2012. Największy udział miały przestępstwa o charakterze kryminalnym (68,4%), których odnotowano w sumie 605,3 tysiąca, oraz przeciwko mieniu (51,1%; zaliczane do przestępstw o charakterze kryminalnym) 452,5 tysiąca odnotowanych. Najmniejszym udziałem charakteryzują się przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu (2,4%; zaliczane do przestępstw o charakterze kryminalnym), których odnotowano 21,3 tysiąca. W województwie dolnośląskim doszło do ponad 91 tysięcy przestępstw. Było to o 18% mniej niż w roku 2013 oraz o 20,9% mniej niż w roku 2012. Największy udział miały przestępstwa o charakterze kryminalnym (75,7%), których odnotowano w sumie 68,9 tysiąca, oraz przeciwko mieniu (60%) 54,6 tysiąca odnotowanych. Najmniejszym udziałem charakteryzują się przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu (2,4%), których odnotowano 2,2 tysiąca. W samym powiecie milickim, doszło do 620 przestępstw. Było to o 22,8% mniej niż w roku 2013 oraz o 18,4% mniej niż w roku 2012. Największy udział miały przestępstwa o charakterze kryminalnym (65,8%), których odnotowano w sumie 408, oraz przeciwko mieniu (43,8%) 272 odnotowanych. Najmniejszym udziałem charakteryzują się przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu (5,6%), których odnotowano 35. Warto zaznaczyć, że jest to udział dwa razy większy niż w kraju i województwie. Pomimo, że ogólna liczba przestępstw maleje, to widoczny jest wzrost skali przestępstw o charakterze gospodarczym. Tabela 33. Przestępstwa stwierdzone w latach 2012-2014 Jednostka terytorialna Przestępstwa ogółem O charakterze kryminalnym O charakterze gospodarczym 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 POLSKA 1 119 803 1 063 487 885 139 781 340 711 193 605 313 141 483 154 430 162 042 DOLNOŚLĄSKIE 115 116 111 059 91 085 83 972 79 232 68 934 14 953 13 919 12 863 Powiat milicki 760 803 620 425 463 408 39 34 60 Jednostka terytorialna Drogowe Przeciwko życiu i zdrowiu Przeciwko mieniu 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 POLSKA 155 906 141 118 86 833 28 553 25 600 21 347 598 898 521 930 452 460 DOLNOŚLĄSKIE 12 816 11 129 6 927 2 525 2 255 2 205 71 480 65 980 54 643 Powiat milicki 257 247 100 32 29 35 290 314 272 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Wraz z malejącą liczbą przestępstw spada wartość wskaźnika liczby przestępstw na 1000 mieszkańców. W ostatnim analizowanym okresie, wyniósł w kraju 22,72, a zatem był niższy niż w województwie dolnośląskim (31,32), lecz wyższy niż w powiecie milickim. Na tym obszarze, na 8 http://www.milicz.policja.gov.pl/pl/p/milicz/o_nas/struktura_organizacyjna/ 57

1000 ludności stwierdzono 10,94 przestępstw o charakterze kryminalnym, 1,61 gospodarczych, 2,68 drogowych, 0,94 przeciwko życiu i zdrowiu oraz 7,29 przeciwko mieniu. W każdej z analizowanych kategorii przestępstw (poza przestępstwami przeciwko zdrowiu i życiu), wartość wskaźnika była niższa niż w roku ubiegłym. Tabela 34. Przestępstwa stwierdzone na 1000 mieszkańców w latach 2012-2014 Jednostka terytorialna Przestępstwa ogółem O charakterze kryminalnym O charakterze gospodarczym 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 POLSKA 32,17 27,62 22,72 22,45 18,47 15,54 4,06 4,01 4,16 DOLNOŚLĄSKIE 39,49 38,15 31,32 28,80 27,22 23,70 5,13 4,78 4,42 Powiat milicki 20,24 21,44 16,63 11,32 12,36 10,94 1,04 0,91 1,61 Jednostka terytorialna Drogowe Przeciwko życiu i zdrowiu Przeciwko mieniu 2012 2013 2014 2012 2013 2014 2012 2013 2014 POLSKA 4,48 3,67 2,23 0,82 0,66 0,55 17,21 13,56 11,61 DOLNOŚLĄSKIE 4,40 3,82 2,38 0,87 0,77 0,76 24,52 22,67 18,79 Powiat milicki 6,85 6,60 2,68 0,85 0,77 0,94 7,72 8,38 7,29 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz w roku 2015 popełniono ogółem 443 przestępstwa, z czego 261 miało miejsce na terenie miasta Milicz (58,9%). Ponad 40% stanowiły przestępstwa o charakterze kryminalnym (193), a w tym 7,2% to przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu. Biorąc pod uwagę jedynie sołectwa, to należy stwierdzić, że największą ogólną liczbę przestępstw odnotowano w sołectwie Sułów (28) oraz Wszewilki (18). Przestępstwa drogowe, najczęściej popełniane były w sołectwie Miłochowice (6), a o charakterze gospodarczym w sołectwie Duchowo (3). Przestępstwa o charakterze kryminalnym, w sołectwach Sułów (23, w tym cztery przeciwko zdrowiu i życiu i dziewięć przeciwko mieniu) oraz Wszewilki (15, w tym jedno przeciwko zdrowiu i życiu i siedem przeciwko mieniu). Tabela 35. Przestępstwa popełniane na obszarze gminy Milicz w roku 2015 Sołectwo Ogółem Drogowe O charakterze gospodarczym Ogółem Baranowice 0 Bartniki 3 2 1 Borzynowo 1 1 Brzezina Sułowska 1 1 O charakterze kryminalnym Przeciwko życiu i Przeciwko zdrowiu mieniu Czatkowice 9 1 2 6 2 Duchowo 5 1 3 1 Dunkowa 3 3 1 2 Gądkowice 5 1 4 2 1 Godnowa 3 1 2 2 Gogołowice 3 3 1 Gołkowo 0 Grabownica 2 2 58

Grabówka 1 1 1 Gruszeczka 5 3 2 Henrykowice 0 Kaszowo 2 2 2 Kolęda 2 1 1 1 Latkowa 5 5 5 Łąki 0 Miłochowice 11 6 5 3 Miłosławice 3 1 2 Młodzianów 3 2 1 1 Niesułowice 1 1 1 Nowy Zamek 6 3 1 2 2 Olsza 1 1 Ostrowąsy 4 1 3 2 Piękocin 3 1 2 1 Piotrkosice 1 1 Poradów 0 Postolin 0 Potasznia 3 3 2 Pracze 5 1 1 3 2 Ruda Milicka 3 1 2 2 Ruda Sułowska 4 2 2 2 Sławoszowice 9 1 2 6 1 4 Słączno 1 1 Stawiec 9 4 2 3 2 Sulimierz 0 Sułów 28 5 23 4 9 Świętoszyn 9 5 4 1 Tworzymirki 2 2 1 Tworzymirki Górne 0 Wałkowa 1 1 Węgrzynów 1 1 Wielgie Milickie 0 Wilkowo 1 1 1 Wodników Górny 1 1 Wrocławice 3 3 1 Wróbliniec 0 Wszewilki 18 1 2 15 1 7 Wziąchowo Małe 1 1 1 Wziąchowo Wielkie 0 59

MILICZ (miasto) 261 42 26 193 14 94 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KPP Milicz *na podstawie wszczętych postepowań przygotowawczych Na poniższym wykresie przedstawiono liczbę przestępstw przypadających na 1000 mieszkańców gminy Milicz w roku 2015. Jak widać, wartość wskaźnika dla ogółu przestępstw wynosi 18,24, a więc jest dużo niższa od średniej dla kraju, województwa dolnośląskiego oraz powiatu milickiego (biorąc pod uwagę ostatnie dostępne dane tj. za rok 2014). Dotyczy to również przestępstw drogowych (3,62) oraz przeciwko mieniu (6,34). Warto zwrócić uwagę, pomimo, że liczba przestępstw o charakterze gospodarczym i kryminalnym, na 1000 mieszkańców, jest w gminie niższa niż w skali kraju i województwa, to jest nieco wyższa niż wartość wskaźnika dla powiatu milickiego. Natomiast w przypadku przestępstw przeciwko zdrowiu i życiu, wartość osiągnięcia w gminie Milicz, przewyższa zarówno tę dla Polski i Dolnośląskiego, jak i powiatu. Wykres 17. Przestępstwa na 1000 mieszkańców gminy Milicz w roku 2015 18,24 12,76 3,62 1,85 1,03 6,34 ogółem drogowe O charakterze gospodarczym O charakterze kryminalnym Przeciwko życiu i zdrowiu Przeciwko mieniu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych KPP Milicz oraz danych gminnych *na podstawie wszczętych postepowań przygotowawczych Aktywność społeczna Aktywność społeczna mieszkańców gminy Milicz przedstawiona została na podstawie danych dotyczących sytuacji trzeciego sektora w gminie oraz udziału w wyborach samorządowych. O zainteresowaniu i aktywnością społeczeństwa w lokalnym życiu politycznym można wnioskować na podstawie danych dotyczących frekwencji wyborczej, szczególnie zaś udziału w wyborach samorządowych. Są to wybory, podczas których wybierani są przedstawiciele organów samorządowych najbliższych mieszkańcom (wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast, rady gminy, rady powiatów, sejmiki województw), czyli władze, które w bezpośredni sposób wpływają na życie lokalnych społeczności. Frekwencja wyborcza w powicie milickim jest wyższa niż średnia dla ogółu mieszkańców Polski oraz województwa dolnośląskiego. W roku 2014 wyniosła 53,83% (I tura) i 44,72% (II tura), podczas gdy w kraju było to 47,34 i 39,97%, a w województwie 44,75 i 37,7%. Tabela 36. Frekwencja wyborcza w roku 2006, 2010 i 2014 (%) Jednostka terytorialna I tura II tura 60

2006 2010 2014* 2006 2010 2014* POLSKA 45,99 47,32 47,34 39,56 35,31 39,97 DOLNOŚLĄSKIE 44,72 45,22 44,75 38,75 34,80 37,70 Powiat milicki 47,75 50,07 53,83 40,46 0,00 44,72 * wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast Frekwencja w wyborach samorządowych w roku 2014, w gminie Milicz wyniosła 51,05%, była zatem wyższa niż średnia dla kraju i województwa dolnośląskiego. W mieście Milicz wyniosła 54,47%. Miasto podzielone jest na siedem obwodów, z których najwyższą frekwencje odnotowano w obwodzie ulic: Dojazdowa, Kamienna, Krzywa, Kwiatowa, Leśna, Lotnicza, Łowiecka, Miodowa, Nektarowa, Nowowiejska, Odrodzenia, Ogrodowa, Poprzeczna, Poziomkowa, Pszczela, Rzemieślnicza, Słoneczna, Spółdzielcza, Sycowska, Trzebnicka od przejazdu ścieżki rowerowej 57,89%. Najmniejszym zainteresowaniem wyborami wykazali się mieszkańcy z obwodu ulic Grzybowa, Kombatantów, Mikołaja Kopernika 43,14% z nich oddało głos na swojego kandydata. Ogólna frekwencja w sołectwach wyniosła 50,64%, natomiast obwodem, w którym odnotowano frekwencję najwyższą, jest obwód sołectw: Gołkowo, Latkowa, Ostrowąsy, Wodników Górny, gdzie frekwencja wyniosła 66,9%. Udział w wyborach mniej niż 50% uprawnionych do głosowania mieszkańców, odnotowano w pięciu z 13 obwodów, przy czym najniższy charakteryzował obwód sołectw: Gądkowice, Tworzymirki, Tworzymirki Górne, Wrocławice, Wziąchowo Małe, Wziąchowo Wielkie (39,38%). Tabela 37. Frekwencja w wyborach samorządowych w roku 2014 w sołectwach gminy Milicz Sołectwa (obwody głosowania) Frekwencja % Bartniki, Kolęda, Wróbliniec 51,61 Czatkowice, Duchowo, Grabownica, Niesułowice 45,18 Gądkowice, Tworzymirki, Tworzymirki Górne, Wrocławice, Wziąchowo Małe, Wziąchowo Wielkie 39,38 Gołkowo, Latkowa, Ostrowąsy, Wodników Górny 66.90 Borzynowo, Henrykowice, Młodzianów, Potasznia, Wielgie Milickie 41.09 Godnowa, Nowy Zamek 57.93 Brzezina Sułowska, Dunkowa, Piotrkosice, Słączno 53.61 61

Sułów 54.57 Gruszeczka, Łąki, Miłosławice, Sulimierz 43.69 Ruda Milicka, Sławoszowice 56.71 Piękocin, Poradów, Świętoszyn, Węgrzynów 56.11 Baranowice, Grabówka, Olsza, Ruda Sułowska, Wilkowo 52.25 Kaszowo, Miłochowice, Postolin, Pracze, Wałkowa 49.34 Na terenie gminy Milicz zarejestrowanych jest kilkadziesiąt organizacji pozarządowych, a aktywność społeczną mieszkańców gminy na tle mieszkańców innych jednostek administracyjnych można ocenić za pomocą wskaźnika liczby fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 10 tys. mieszkańców. Jak wynika z dostępnych danych, liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 10 tysięcy mieszkańców gminy Milicz, w roku 2014 wyniosła 44,7 (62,2 w mieście i 28,3 na wsi), co oznacza wzrost rzędu 34% w stosunku do roku 2010. Wartość zarówno dla kraju, województwa dolnośląskiego jak i powiatu milickiego była niższa i wyniosła odpowiednio 33,1, 36,1 i 38,6 (wzrost odpowiednio o 21,9, 27,6 i 43,6%). Niezależnie od poziomu agregacji przedstawionych danych, większa liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych widoczna jest w miastach. Tabela 38. Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 27,1 28,4 30,0 31,5 33,1 POLSKA - MIASTO 29,7 31,1 32,9 34,8 36,8 POLSKA - WIEŚ 23,1 24,2 25,4 26,5 27,4 DOLNOŚLĄSKIE 28,3 30,1 32,1 34,2 36,1 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 29,7 31,4 33,4 35,5 37,6 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 25,0 27,1 29,2 31,2 32,7 Powiat milicki 26,9 30,6 33,1 36,2 38,6 Powiat milicki - MIASTO 52,2 57,8 62,6 Powiat milicki - WIEŚ 24,2 26,2 27,7 Milicz 33,4 37,0 39,1 41,8 44,7 Milicz - miasto 45,1 49,3 52,2 57,8 62,6 Milicz - obszar wiejski 22,2 25,4 26,8 26,9 28,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 62

Gmina Milicz realizuje coroczny program współpracy z organizacjami pozarządowymi oraz podmiotami wymienionymi w art. 3 ust. 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jak wynika z dokumentu na rok 2015, celem głównym programu jest kształtowanie demokratycznego ładu społecznego w środowisku lokalnym poprzez budowanie partnerstwa między Gmina Milicz i organizacjami pozarządowymi, a w efekcie skuteczniejsze i efektywniejsze definiowanie potrzeb społecznych oraz ich skuteczniejsze zaspokajanie przez wspólną realizację konkretnych zadań publicznych. Celami szczegółowymi programu są: 1) umocnienie lokalnych działań, stworzenie warunków dla powstania inicjatyw i struktur funkcjonujących na rzecz społeczności lokalnych, 2) zwiększenie wpływu sektora obywatelskiego na kreowanie polityki społecznej w gminie Milicz; 3) poprawa jakości życia mieszkańców gminy Milicz poprzez pełniejsze zaspokajanie potrzeb społecznych, 4) otwarcie na innowacyjność, konkurencyjność poprzez umożliwienie organizacjom pozarządowym indywidualnego wystąpienia z ofertą realizacji projektów konkretnych zadań publicznych, które obecnie prowadzone są przez samorząd, 5) integracja podmiotów realizujących różne inicjatywy w sferze zadań publicznych, 6) efektywne i skuteczne realizowanie zadań publicznych wspólnie z organizacjami pozarządowymi zgodnie z zasadą subsydiarności. Cele programu realizowane są przez: 1) wzajemne informowanie się o planowanych kierunkach działalności i współdziałanie w celu zharmonizowania tych kierunków, 2) tworzenie aktów prawa miejscowego uwzględniających stanowiska i opinie organizacji pozarządowych, 3) wsparcie merytoryczne i finansowe działalności organizacji pozarządowych, 4) wymianę wiedzy i doświadczeń w zakresie istniejących potrzeb społecznych w celu ich zdefiniowania oraz określenia możliwości i sposobu ich wspólnego zaspokojenia, 5) wspólną realizację zadań publicznych, 6) promocję działalności organizacji pozarządowych, 7) rozwój i promocję wolontariatu. Współpraca z organizacjami pozarządowymi prowadzona jest w formach: 1) zlecania organizacjom pozarządowym zadań publicznych na zasadach określonych w ustawie wraz z udzieleniem dotacji na ten cel, 2) wzajemnego informowania się o planowanych kierunkach działalności, 3) konsultowania z organizacjami pozarządowymi projektów aktów prawa miejscowego w dziedzinach dotyczących działalności statutowej tych organizacji, 4) konsultowania z Radą projektów aktów prawa miejscowego dotyczących sfery zadań publicznych, 5) tworzenia wspólnych zespołów o charakterze doradczym i inicjatywnym, 6) umów o wykonanie inicjatywy lokalnej na zasadach określonych w ustawie, 63

7) umów o zlecanie realizacji zadania publicznego na podstawie ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz.U. z 2014 r. Nr 715 j.t.) i właściwej przedmiotowo uchwały Rady Miejskiej w Miliczu. Podsumowanie Zgodnie z wcześniej opisaną metodologią, opracowano tabelę zawierającą najważniejsze, wcześniej opisane wskaźniki opisujące zjawiska społeczne. Dane przedstawione zostały dla poszczególnych poziomów terytorialnych: kraj, województwo, powiat, gmina w celu dokonania analizy porównawczej. Dla przypomnienia, ocenę wartości poszczególnych wskaźników zaznaczono kolorem w polu danej wartości. Kolorem zielonym zaznaczono pola, w których wartość dla analizowanej Gminy Milicz jest korzystniejsza od wartości porównywanej i analogicznie kolorem czerwonym te pola, w których wartości dla Gminy jest niekorzystna. Analogicznie oznaczane są pola, w których zawarte są wskazania trendu liniowego trend korzystny (lepszy) oznaczamy kolorem zielonym, trend niekorzystny oznaczamy kolorem czerwonym. I tak, trend wzrostowy, korzystny z punktu widzenia zjawisk społecznych, charakteryzuje następujące wskaźniki: Przyrost naturalny na 1000 ludności, Trend wzrostowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym do ogółu ludności Trend spadkowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Zgony na 1000 ludności Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej do ogółu ludności Bezrobotni zarejestrowani Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym (%) Trend spadkowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Ludność wg miejsca zamieszkania Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym do ogółu ludności (%) Odsetek osób w wieku produkcyjnym do ogółu ludności (%) Urodzenia żywe na 1000 ludności Małżeństwa zawarte na 1000 ludności Saldo migracji na 1000 ludności Trend boczny charakteryzuje następujące wskaźniki: Wskaźnik feminizacji Tym samym największa liczba wskaźników charakteryzuje się niekorzystnym trendem spadkowym (6 wskaźników) oraz korzystnym trendem spadkowym (5 wskaźników). 64

65

Tabela 39. Tabela podsumowująca zjawiska o charakterze społecznym lp. 1 Wskaźnik Ludność wg miejsca zamieszkania Jednostka terytorialna JST Zmiana Milicz 2014/2010 Ocena w odniesieniu do zmiany 2014/2010 Wartość Ocena w odniesieniu do wartości w 2014: Milicz POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Powiat milicki* 2014 Powiat POLSKA DOLNOŚLĄSKIE milicki* Gmina -0,8% -0,1% -0,3% -0,7% 24 380 38 478 602 2 908 457 37 266 MIASTO -2,6% -0,9% -1,3% -1,7% 11 669 23 216 352 2 014 847 11 669 WIEŚ 0,9% 1,0% 1,9% 0,0% 12 711 15 262 250 893 610 25 597 Trend Milicz Spadkowy OCENA OGÓLNA Gmina 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 103 107 108 102 2 Wskaźnik feminizacji MIASTO 0,9% 0,0% 0,0% 0,9% 109 111 111 109 Boczny WIEŚ 0,0% 0,0% 0,0% -1,0% 99 101 101 99 3 Odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym do ogółu ludności (%) Gmina -2,6% -4,0% -3,4% -4,2% 19,9 18,0 16,8 20,1 MIASTO 1,7% -2,2% -2,3% 2,9% 18,8 16,7 15,7 18,8 WIEŚ -6,2% -6,5% -5,8% -2,1% 20,9 20,1 19,2 20,6 Spadkowy 4 Odsetek osób w wieku produkcyjnym do ogółu ludności (%) Gmina -3,9% -2,3% -3,3% -3,1% 61,6 63,0 63,5 62,2 MIASTO -7,0% -3,9% -4,4% -4,7% 59,6 62,8 62,8 59,6 WIEŚ -1,1% 0,3% -0,8% -1,2% 63,5 63,3 65,0 63,4 Spadkowy 5 Odsetek osób w wieku poprodukcyjnym do ogółu ludności Gmina 19,7% 13,3% 16,5% 19,2% 18,47 18,99 19,71 17,74 MIASTO 23,9% 16,6% 17,9% 12,4% 21,60 20,56 21,45 21,60 WIEŚ 15,3% 7,7% 12,9% 8,4% 15,59 16,60 15,80 15,98 Wzrostowy 6 Urodzenia żywe na 1000 ludności Gmina -1,7% -9,2% -7,8% -2,5% 11,28 9,75 9,34 11,16 MIASTO -6,9% -9,3% -7,6% 4,1% 11,26 9,37 9,09 11,26 WIEŚ 3,8% -9,1% -8,3% 0,2% 11,31 10,33 9,91 11,11 Spadkowy Gmina -6,6% -0,4% 0,9% -3,6% 9,77 9,78 10,28 9,79 7 Zgony na 1000 ludności MIASTO -8,4% 1,8% 2,7% -7,3% 9,55 9,88 10,60 9,55 Spadkowy WIEŚ -5,1% -3,8% -3,2% 16,3% 9,96 9,63 9,57 9,90 8 Przyrost naturalny na 1000 ludności Gmina 49,2% -100,0% -1495,2% 6,9% 1,52 0,00-0,94 1,37 MIASTO 2,3% -183,6% -213,9% 239,2% 1,71-0,52-1,51 1,71 Wzrostowy 66

WIEŚ 238,1% -48,0% -62,9% -52,9% 1,34 0,70 0,34 1,21 9 Małżeństwa zawarte na 1000 ludności Gmina -22,3% -17,4% -16,8% -28,7% 4,96 4,90 4,68 4,69 MIASTO -23,9% -19,2% -18,3% -9,2% 4,95 4,73 4,64 4,95 WIEŚ -20,7% -14,8% -13,3% -31,0% 4,98 5,15 4,77 4,58 Spadkowy 10 Saldo migracji na 1000 ludności Gmina -906,4% -645,6% -59,7% -3352,3% -3,28-0,41 0,19-2,60 MIASTO -888,8% 14,4% 13,8% -8,0% -7,42-1,76-1,61-7,42 WIEŚ -63,4% -46,0% -28,4% -28,4% 0,55 1,65 4,27-0,39 Spadkowy 11 12 13 14 Gospodarstwa domowe korzystające z pomocy społecznej Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej do ogółu ludności Bezrobotni zarejestrowani Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym (%) Gmina -10,1% -4,8% -10,4% -7,0% 526 1 145 794 75 782 1 228 MIASTO -1,7% -1,7% -1,1% 635 132 50 268 258 WIEŚ -1,8% -4,9% 0,2% 510 662 25 514 970 Gmina -6,5% -11,4% -17,2% -10,4% 5,6% 7,7% 5,8% 9,0% MIASTO -3,3% -4,7% 4,4% 6,0% 5,0% 5,1% WIEŚ -6,5% -9,2% -6,3% 10,3% 7,4% 10,8% Gmina -15,6% -6,6% -19,1% -14,9% 1 202 1 825 180 121 562 1 893 MIASTO WIEŚ Gmina -11,5% -4,3% -16,1% -11,5% 8,00 7,53 6,58 8,17 MIASTO WIEŚ * dynamika (miasto, wieś) 2014/2012 Spadkowy Spadkowy Spadkowy Spadkowy 67

2.2 Diagnoza zjawisk w sferze gospodarczej Miasto Milicz pełni rolę głównego ośrodka gospodarczego w gminie. Bazę usługową Milicza uzupełniają mniejsze firmy zlokalizowane w innych miejscowościach gminy: Bartnikach, Piotrkosicach, Sławoszowicach i Sułowie. W roku 2014 w gminie funkcjonowało 2 556 podmiotów gospodarczych (z czego 59,4% na obszarze miejskim), co stanowiło wzrost o 6,6% w stosunku do roku 2010. Zdecydowana większość (96,8%) to podmioty sektora prywatnego. Tabela 40. Struktura podmiotów gospodarczych w gminie Milicz w latach 2010-2014, podział ze względu na wielkość Wielkość przedsiębiorstwa 2010 2011 2012 2013 2014 Zmiana Ogółem 2 398 2 432 2 487 2 490 2 556 6,6% Do 9 pracowników 2 288 2 322 2 376 2 381 2 446 6,9% Od 10 do 49 pracowników 84 87 83 82 84 0,0% Od 50 do 249 pracowników 23 21 26 25 24 4,3% Powyżej 249 pracowników 3 2 2 2 2-33,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W strukturze podmiotów gospodarczych dominują jednoosobowe działalności gospodarcze oraz firmy mikro, tj. podmioty zatrudniające do 9 pracowników. W 2014 roku stanowiły 95,7% wszystkich przedsiębiorstw w gminie. Jednocześnie jest to kategoria o najdynamiczniejszym wzroście w latach 2010-2014. Mniej licznie na terenie gminy występują przedsiębiorstwa o liczbie pracowników większej niż 10 osób. W 2014 roku udział firm zatrudniających 10-49 pracowników wynosił 3,3%, 50 249 pracowników 0,9%, a powyżej 249 pracowników 0,1%. Na terenie gminy nie prowadziły działalności podmioty zatrudniające 1000 i więcej pracowników. Wykres 18. Udział podmiotów gospodarczych wg klas wielkości w gminie Milicz w roku 2014 3,3% 0,9% 0,1% do 9 pracowników od 10 do 49 pracowników od 50 do 249 pracowników 95,7% powyżej 249 pracowników Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie, tak jak w całym kraju, wzrasta wartość wskaźnika liczby podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tysięcy mieszkańców (w gminie ten wzrost następuje szybciej niż na pozostałych analizowanych jednostkach terytorialnych). W roku 2014 było to 1 048 podmiotów, czyli 68

o 7,45% więcej niż cztery lata wcześniej. Wskaźnik dla Polski wynosi 1 071, natomiast dla województwa dolnośląskiego 1 207. Pomimo, że w każdym wypadku wartość wskaźnika jest wyższa na obszarach miejskich aniżeli wiejskich, to właśnie na wsiach widoczny jest bardziej dynamiczny wzrost. Tabela 41. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 1 015 1 004 1 032 1 057 1 071 5,51% POLSKA - MIASTO 1 244 1 225 1 257 1 285 1 297 4,30% POLSKA - WIEŚ 660 663 686 710 726 10,00% DOLNOŚLĄSKIE 1 135 1 123 1 156 1 194 1 207 6,32% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 1 302 1 285 1 320 1 362 1 373 5,47% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 748 749 782 814 833 11,39% Powiat milicki 851 862 892 902 936 9,98% Powiat milicki - MIASTO 1 299 1 286 1 301 0,17% Powiat milicki - WIEŚ 704 726 769 9,31% Milicz 976 990 1 013 1 020 1 048 7,45% Milicz - miasto 1 262 1 270 1 299 1 286 1 301 3,08% Milicz - obszar wiejski 703 723 745 773 817 16,09% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W 2014 roku w całym kraju spadła wartość wskaźnika jednostek nowo rejestrowanych w rejestrze REGON, przypadających na 10 tysięcy mieszkańców były to 93 jednostki, a więc o 11% mniej niż w roku 2010. Większy spadek odnotowano w miastach. Podobną sytuację można zaobserwować zarówno w województwie dolnośląskim, jak i powiecie milickim i gminie Milicz, z tym, że ostatnia odnotowana wartość wskaźnika jest tu wyższa niż w kraju wynosi odpowiednio: 101, 98 i 103 jednostki. Należy jednak zwrócić uwagę, że biorąc pod uwagę rok 2010 i 2014, to największy spadek wartości wskaźnika pośród analizowanych jednostek terytorialnych, charakteryzuje obszar miejski gminy (17,4%). Tabela 42. Jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 10 tys. ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 104 90 93 95 93-11,0% POLSKA - MIASTO 122 104 109 110 106-13,0% POLSKA - WIEŚ 77 67 68 71 73-5,7% DOLNOŚLĄSKIE 114 103 104 113 101-11,6% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 125 111 112 124 108-13,6% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 91 83 85 87 86-5,0% Powiat milicki 105 95 106 81 98-7,1% Powiat milicki - MIASTO 123 90 111-10,0% Powiat milicki - WIEŚ 98 77 92-6,2% Milicz 121 105 113 85 103-14,5% Milicz - miasto 134 118 123 90 111-17,4% Milicz - obszar wiejski 108 92 103 80 96-10,8% 69

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W 2014 roku w całym kraju wzrosła wartość wskaźnika jednostek wykreślonych z rejestru REGON, przypadających na 10 tysięcy mieszkańców było to 79 jednostek, a więc o 28,3% więcej niż w roku 2010. Większy wzrost odnotowano w miastach. Podobną sytuację można zaobserwować również w województwie dolnośląskim. O spadku wartości wskaźnika można natomiast mówić w odniesieniu do obszaru miejskiego oraz wiejskiego powiatu milickiego (tu porównanie do roku 2012), oraz wiejskiego gminy Milicz. Wartość wskaźnika w roku 2014 wynosiła tu odpowiednio: 88, 50 i 51. W ostatnim analizowanym okresie czasowym, ogólny wskaźnik dla gminy był niższy niż dla kraju i województwa, co wskazuje na mniejszą skalę rezygnacji przedsiębiorców z prowadzenia dalszej działalności. Tabela 43. Jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 62 100 65 70 79 28,3% POLSKA - MIASTO 74 121 77 83 94 25,8% POLSKA - WIEŚ 42 67 48 50 57 36,0% DOLNOŚLĄSKIE 66 115 72 76 88 34,5% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 72 128 78 84 96 33,0% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 50 85 58 59 71 41,0% Powiat milicki 62 82 70 70 62 1,0% Powiat milicki - MIASTO 93 95 88-5,6% Powiat milicki - WIEŚ 60 59 50-15,5% Milicz 67 85 81 78 69 3,3% Milicz - miasto 78 102 93 95 88 13,3% Milicz - obszar wiejski 56 69 70 63 51-9,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Spadek liczby nowo rejestrowanych podmiotów oraz wzrost liczby podmiotów wykreślanych z rejestru REGON, skutkuje zmniejszającym się saldem nowych i wykreślonych jednostek, na 10 tysięcy ludności. Warto jednak zauważyć, że w gminie Milicz, saldo to jest wyższe niż kraju i województwie dolnośląskim, i wynosi 34 (ujemne saldo odnotowano jedynie na obszarze miejskim Gminy, miało to miejsce w roku 2013). Tabela 44. Saldo jednostek nowych i wykreślonych z rejestru REGON na 10 tys. ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 43-10 28 25 14-67,9% POLSKA - MIASTO 48-16 32 27 12-73,9% POLSKA - WIEŚ 35 1 20 21 16-55,5% DOLNOŚLĄSKIE 49-12 32 37 13-73,8% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 52-17 34 40 11-78,1% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 41-1 28 29 16-61,5% Powiat milicki 43 13 35 11 35-18,5% Powiat milicki - MIASTO 30-5 23-23,7% Powiat milicki - WIEŚ 38 18 41 8,5% 70

Milicz 54 20 31 7 34-36,3% Milicz - miasto 57 16 30-5 23-59,4% Milicz - obszar wiejski 52 23 32 17 45-12,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz w roku 2014 funkcjonowało 2 446 podmiotów zatrudniających do 9 pracowników, z czego 59,1% na obszarze miejskim. W porównaniu do roku poprzedniego, nastąpił wzrost liczby takich podmiotów o 2,7%. W gminie w roku 2014, na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, funkcjonowało 1 625,6 podmiotów gospodarczych zatrudniających do 9 pracowników (2 078,5 na obszarze miejskim oraz 1 240,9 na obszarze wiejskim). Było o 3,1 więcej niż w kraju, 203 mniej niż w województwie dolnośląskim oraz o 187,7 więcej niż w powiecie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy, liczba takich podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, w całym kraju wzrasta. Tabela 45. Podmioty gospodarcze zatrudniające 0-9 pracowników na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 1 495,6 1 485,5 1 542,1 1 593,1 1 625,5 8,7% POLSKA - MIASTO 1 808,5 1 795,0 1 867,7 1 932,8 1 973,8 9,1% POLSKA - WIEŚ 993,8 996,1 1 035,6 1 073,9 1 100,3 10,7% DOLNOŚLĄSKIE 1 658,2 1 650,9 1 717,8 1 793,0 1 831,6 10,5% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 1 902,0 1 895,0 1 971,1 2 060,3 2 104,7 10,7% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 1 090,4 1 092,7 1 148,6 1 202,3 1 236,8 13,4% Powiat milicki 1 261,5 1 282,4 1 339,8 1 373,6 1 440,9 14,2% Powiat milicki - MIASTO 1 979,8 2 023,3 2 078,5 5,0% Powiat milicki - WIEŚ 1 050,7 1 090,3 1 167,7 11,1% Milicz 1 452,2 1 480,8 1 528,9 1 566,0 1 628,6 12,1% Milicz - miasto 1 878,8 1 911,9 1 979,8 2 023,3 2 078,5 10,6% Milicz - obszar wiejski 1 047,0 1 077,5 1 116,9 1 162,6 1 240,9 18,5% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz w roku 2014 funkcjonowały 82 podmioty zatrudniające od 10 do 49 pracowników, z czego 64,3% na obszarze miejskim. W porównaniu do roku poprzedniego, nastąpił wzrost liczby takich podmiotów o 2,4%. W gminie w roku 2014, na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, funkcjonowało 55,9 podmiotów gospodarczych zatrudniających od 10 do 49 pracowników (77,7 na obszarze miejskim oraz 37,2 na obszarze wiejskim). Było o 4,7 mniej niż w kraju, 0,2 mniej niż w województwie dolnośląskim oraz o 7,2 więcej niż w powiecie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy, liczba takich podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, w całym kraju oraz województwie maleje, natomiast w gminie oraz powiecie wzrasta. 71

Tabela 46. Podmioty gospodarcze zatrudniające 10-49 pracowników na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 65,1 65,0 59,5 59,5 60,6-6,8% POLSKA - MIASTO 76,8 76,9 71,4 72,1 73,9-3,7% POLSKA - WIEŚ 46,3 46,3 41,1 40,3 40,6-12,2% DOLNOŚLĄSKIE 57,2 57,5 54,2 54,9 56,1-1,8% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 63,2 63,7 61,3 62,5 64,2 1,4% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 43,0 43,4 38,3 38,1 38,7-10,0% Powiat milicki 51,1 51,6 47,4 46,4 48,7-4,5% Powiat milicki - MIASTO 72,8 71,6 77,7 6,7% Powiat milicki - WIEŚ 35,9 35,5 36,4 1,2% Milicz 53,3 55,5 53,4 53,9 55,9 4,9% Milicz - miasto 67,8 71,2 72,8 71,6 77,7 14,6% Milicz - obszar wiejski 39,6 40,7 35,7 38,4 37,2-6,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz w roku 2014 funkcjonowało 25 podmiotów zatrudniających od 50 do 249 pracowników, z czego 72% na obszarze miejskim. W porównaniu do roku poprzedniego liczba takich podmiotów pozostała bez zmian. W gminie w roku 2014, na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, funkcjonowało 16 podmiotów gospodarczych zatrudniających od 50 do 249 pracowników (25,9 na obszarze miejskim oraz 7,4 na obszarze wiejskim). Było o 3,8 więcej niż w kraju, 4,4 więcej niż w województwie dolnośląskim oraz o 2,6 więcej niż w powiecie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy, liczba takich podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, w całym kraju wzrasta. Tabela 47. Podmioty gospodarcze zatrudniające 50-249 pracowników na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 12,0 11,9 12,1 12,1 12,2 2,1% POLSKA - MIASTO 16,4 16,3 16,7 16,8 17,0 4,0% POLSKA - WIEŚ 4,9 4,8 5,0 4,9 4,9 1,0% DOLNOŚLĄSKIE 11,2 10,9 11,5 11,5 11,6 3,4% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 14,0 13,7 14,5 14,6 14,8 5,9% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 4,8 4,7 4,6 4,6 4,6-3,5% Powiat milicki 11,2 10,8 13,4 13,6 13,4 19,3% Powiat milicki - MIASTO 24,3 25,3 25,9 6,7% Powiat milicki - WIEŚ 8,5 8,6 8,0-6,0% Milicz 14,6 13,4 16,7 16,4 16,0 9,5% Milicz - miasto 20,8 19,8 24,3 25,3 25,9 24,2% Milicz - obszar wiejski 8,7 7,4 9,9 8,7 7,4-14,1% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 72

W gminie Milicz w roku 2014 funkcjonowały 2 podmioty zatrudniające więcej niż 249 pracowników, po jednym na obszarze miejskim i wiejskim. W porównaniu do roku poprzedniego liczba takich podmiotów pozostała bez zmian. W gminie w roku 2014, na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, funkcjonowało 1,3 podmiotów gospodarczych zatrudniających powyżej 249 pracowników (1,4 na obszarze miejskim oraz 1,2 na obszarze wiejskim). Było o 0,5 mniej niż w kraju, 0,6 mniej niż w województwie dolnośląskim, a wartość wskaźnika dla powiatu milickiego była taka sama. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy, liczba takich podmiotów na 10 tysięcy mieszkańców w wieku produkcyjnym, w całym kraju maleje. Tabela 48. Podmioty gospodarcze zatrudniające powyżej 249 pracowników na 10 tys. mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 2,0 1,9 1,9 1,8 1,8-5,2% POLSKA - MIASTO 2,9 2,8 2,8 2,8 2,8-2,7% POLSKA - WIEŚ 0,5 0,5 0,5 0,4 0,4-10,2% DOLNOŚLĄSKIE 2,0 2,0 2,0 1,9 1,9-5,5% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2,6 2,5 2,5 2,5 2,5-4,3% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7-3,5% Powiat milicki 1,7 1,2 1,3 1,3 1,3-22,1% Powiat milicki - MIASTO 1,3 1,4 1,4 6,7% Powiat milicki - WIEŚ 1,2 1,2 1,2 1,2% Milicz 1,9 1,3 1,3 1,3 1,3-30,1% Milicz - miasto 2,6 1,3 1,3 1,4 1,4-44,8% Milicz - obszar wiejski 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 0,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz w roku 2014 liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wyniosła 1 896 (w tym 54,1% na obszarze miejskim), co stanowiło wzrost o 1,7% w stosunku do roku 2012. Według danych Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, na dzień 08.06.2016 r. w mieście Milicz działalność prowadziło 1 012 osób. W gminie, w ostatnim analizowanym okresie, na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 12,6 osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (14,8 na obszarze miejskim oraz 10,8 na obszarze wiejskim). Było o 0,4 więcej niż w kraju, 0,1 mniej niż w województwie dolnośląskim oraz o 1,2 więcej niż w powiecie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach wiejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy, liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym, powoli wzrasta. 73

Tabela 49. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 11,9 11,6 11,9 12,1 12,2 3,1% POLSKA - MIASTO 13,9 13,6 13,8 14,1 14,2 2,2% POLSKA - WIEŚ 8,6 8,5 8,8 9,1 9,2 7,7% DOLNOŚLĄSKIE 12,3 12,0 12,3 12,6 12,7 3,5% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 13,6 13,2 13,6 13,8 13,9 2,3% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 9,2 9,1 9,5 9,9 10,1 9,7% Powiat milicki 10,2 10,4 10,8 10,9 11,4 11,6% Powiat milicki - MIASTO 14,3 14,3 14,8 3,5% Powiat milicki - WIEŚ 9,2 9,5 10,0 8,7% Milicz 11,5 11,7 12,0 12,2 12,6 9,9% Milicz - miasto 13,7 14,0 14,3 14,3 14,8 7,7% Milicz - obszar wiejski 9,4 9,6 9,9 10,3 10,8 15,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Według danych gminnych, we wszystkich sołectwach gminy Milicz, w roku 2015 działalność prowadziło 596 osób fizycznych, a zatem o 8,2% więcej niż w roku 2014 (551 osób) oraz 73,8% więcej niż w roku 2010 (343 osoby). Najczęściej są to mieszkańcy sołectwa Sułów (18% - 107 osób) oraz Wszewilki (10,1% - 60 osób). Z kolei najmniejszy udział w ogóle mieszkańców gminy prowadzących działalność gospodarczą (nie licząc sołectwa dla których liczba ta wynosi 0), mają sołectwa Poradów, Wielgie Milickie oraz Wilkowo. Tabela 50. Liczba osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą (bez zawieszonych) w poszczególnych sołectwach gminy Milicz w roku 2010, 2014 i 2015 Sołectwa 2015 Udział w 2015 roku 2014 2010 Baranowice 18 3,0% 14 7 Bartniki 4 0,7% 3 1 Borzynowo 2 0,3% 2 0 Brzezina Sułowska 5 0,8% 2 1 Czatkowice 13 2,2% 13 10 Duchowo 10 1,7% 8 4 Dunkowa 8 1,3% 8 5 Gądkowice 24 4,0% 20 15 Godnowa 14 2,3% 14 8 Gogołowice 12 2,0% 11 5 Gołkowo 2 0,3% 1 2 Grabownica 0 0,0% 1 1 Grabówka 2 0,3% 2 1 Gruszeczka 4 0,7% 4 2 Henrykowice 2 0,3% 2 2 Kaszowo 17 2,9% 19 15 74

Kolęda 3 0,5% 3 0 Latkowa 5 0,8% 4 2 Łąki 4 0,7% 3 3 Miłochowice 19 3,2% 18 14 Miłosławice 18 3,0% 15 11 Młodzianów 4 0,7% 4 1 Niesułowice 4 0,7% 4 1 Nowy Zamek 4 0,7% 4 2 Olsza 2 0,3% 2 2 Ostrowąsy 8 1,3% 6 3 Piękocin 8 1,3% 8 6 Piotrkosice 11 1,8% 13 7 Poradów 1 0,2% 1 1 Postolin 7 1,2% 7 4 Potasznia 6 1,0% 6 4 Pracze 16 2,7% 17 10 Ruda Milicka 13 2,2% 10 6 Ruda Sułowska 8 1,3% 6 5 Sławoszowice 53 8,9% 53 32 Słączno 19 3,2% 17 11 Stawiec 21 3,5% 20 10 Sulimierz 4 0,7% 4 2 Sułów 107 18,0% 98 72 Świętoszyn 14 2,3% 13 8 Tworzymirki 5 0,8% 5 2 Tworzymirki Górne 3 0,5% 3 2 Wałkowa 2 0,3% 2 0 Węgrzynów 4 0,7% 2 0 Wielgie Milickie 1 0,2% 1 1 Wilkowo 1 0,2% 1 1 Wodników Górny 2 0,3% 1 0 Wrocławice 4 0,7% 4 4 Wróbliniec 4 0,7% 3 2 Wszewilki 60 10,1% 57 33 Wziąchowo Małe 7 1,2% 5 1 Wziąchowo Wielkie 7 1,2% 7 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych gminny W roku 2014 w gminie Milicz działało w sumie 2 556 podmiotów gospodarczych. Podmiotami, które dominowały, były firmy z sekcji G (handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle) stanowiły 31,6% (808 firm). W dalszej kolejności wskazać należy podmioty z branży budowlanej (sekcja F) 12,4% (316 firm), związanej z obsługą nieruchomości (sekcja L) 8,3% (211 firm), przetwórstwem przemysłowym (sekcja C) 7,4% (190 75

firm) oraz pozostałe prowadzące działalność usługową, gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników, gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby (sekcja S, T) 7,2% (184 firmy). W gminie nie działały podmioty z sekcji B (górnictwo i wydobywanie) i U (organizacje i zespoły eksterytorialne), a najmniejszy udział w strukturze podmiotów gospodarczych miały firmy zajmujące się wytwarzaniem i zaopatrywaniem w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (sekcja D) 0,1% (dwie firmy), dostawą wody, gospodarowaniem ściekami i odpadami oraz działalnością związaną z rekultywacją (sekcja E) 0,3% (siedem firm) oraz administracją publiczną i obroną narodową, obowiązkowymi zabezpieczeniami społecznymi (sekcja O) 0,9% (23 firmy). Tabela 51. Struktura podmiotów gospodarczych według sekcji PKD w roku 2014 Sekcja PKD POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Powiat milicki Milicz Sekcja A 1,8% 1,4% 3,3% 2,7% Sekcja B 0,1% 0,1% 0,03% 0,0% Sekcja C 9,0% 7,5% 8,7% 7,4% Sekcja D 0,2% 0,2% 0,1% 0,1% Sekcja E 0,3% 0,3% 0,3% 0,3% Sekcja F 11,6% 11,6% 13,5% 12,4% Sekcja G 26,0% 24,6% 31,4% 31,6% Sekcja H 6,1% 5,5% 5,5% 5,6% Sekcja I 3,1% 2,9% 1,9% 1,7% Sekcja J 3,0% 2,9% 1,3% 1,5% Sekcja K 3,1% 3,2% 2,4% 2,5% Sekcja L 5,5% 11,0% 6,5% 8,3% Sekcja M 9,4% 9,4% 5,5% 6,0% Sekcja N 2,8% 2,7% 2,1% 2,2% Sekcja O 0,7% 0,4% 1,0% 0,9% Sekcja P 3,5% 3,2% 3,2% 3,5% Sekcja Q 5,3% 5,0% 4,0% 4,2% Sekcja R 1,8% 1,8% 1,9% 2,0% Sekcje S, T 6,5% 6,4% 7,2% 7,2% Sekcje U 0,01% 0,002% 0,0% 0,0% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Struktura podmiotów gospodarczych uwzględniająca podział ze względu na sekcje PKD, jest w gminie zbliżona do struktury podmiotów w całej Polsce oraz województwie dolnośląskim. Z różnic (i tak stosunkowo niedużych) wskazać można wyższy udział firmy z sekcji A (rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo) 2,7% w Gminie i 3,3% w powiecie milickim (wartość dla kraju: 1,8%, dla województwa: 1,4%), oraz mniejszy z sekcji M (działalność profesjonalna, naukowa i techniczna) 6% w Gminie i 5,5% w powiecie (wartość dla kraju i województwa: 9,4%), J (informacja i komunikacja) 1,5% w Gminie i 1,3% w powiecie (wartość dla kraju: 3%, dla województwa: 2,9%) oraz wspomnianej już I 1,7% w Gminie i 1,9% w powiecie milickim (wartość dla kraju: 3,1%, dla województwa: 2,9%), 76

Poniżej przedstawiono strukturę podmiotów w gminie w formie graficznej, co w sposób bardziej przejrzysty pozwoli pokazać udział firm z danej sekcji, w milickiej gospodarce. Wykres 19. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie Milicz według sekcji PKD w roku 2014 Sekcja O 0,9% Sekcja P 3,5% Sekcja R 2,0% Sekcja A 2,7% Sekcja N 2,2% Sekcja L 8,3% Sekcja M 6,0% Sekcja Q 4,2% Sekcje S, T 7,2% Sekcja C 7,4% Sekcja F 12,4% Sekcja D 0,1% Sekcja E 0,3% Sekcja J 1,5% Sekcja K 2,5% Sekcja I 1,7% Sekcja H 5,6% Sekcja G 31,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2013 w Gminie Milicz działało w sumie 2 490 podmiotów gospodarczych. W ich strukturze uwzględniającej sekcje PKD, nie odnotowano znaczących zmian względem roku 2014. 77

Wykres 20. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie Milicz według sekcji PKD w roku 2013 Sekcja N 2,2% Sekcja O 0,9% Sekcja P 3,2% Sekcja R 1,9% Sekcja A 3,3% Sekcja B 0,04% Sekcja L 9,0% Sekcja M 6,1% Sekcja Q 4,1% Sekcje S, T 6,6% Sekcja C 7,7% Sekcja F 12,5% Sekcja D 0,1% Sekcja E 0,2% Sekcja K 2,7% Sekcja J 1,4% Sekcja I 2,0% Sekcja H 5,2% Sekcja G 30,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2012 w Gminie Milicz działało w sumie 2 487 podmiotów gospodarczych. W ich strukturze uwzględniającej sekcje PKD, nie odnotowano znaczących zmian względem roku 2013. Wykres 21. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie Milicz według sekcji PKD w roku 2012 Sekcja N 2,1% Sekcja O 0,9% Sekcja L 9,0% Sekcja M 6,0% Sekcja P 3,5% Sekcja R 1,8% Sekcja Q 4,2% Sekcje S, T 6,4% Sekcja A 3,5% Sekcja C 7,5% Sekcja B 0,04% Sekcja F 12,8% Sekcja D 0,04% Sekcja E 0,3% Sekcja K 2,8% Sekcja J 1,4% Sekcja I 2,1% Sekcja H 4,9% Sekcja G 30,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 78

W roku 2011 w Gminie Milicz działały w sumie 2 432 podmioty gospodarcze. W ich strukturze uwzględniającej sekcje PKD, nie odnotowano znaczących zmian względem roku 2012. Wykres 22. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie Milicz według sekcji PKD w roku 2011 Sekcja O Sekcja N 1,0% 1,8% Sekcja L 9,3% Sekcja M 5,9% Sekcja P 2,7% Sekcja Q 4,1% Sekcja R 1,8% Sekcje S, T 6,2% Sekcja C 7,6% Sekcja A 4,0% Sekcja F 12,7% Sekcja D 0,04% Sekcja E 0,2% Sekcja K 2,6% Sekcja J 1,2% Sekcja I 2,1% Sekcja H 5,3% Sekcja G 31,4% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2010 w Gminie Milicz działały w sumie 2 398 podmiotów gospodarczych. W ich strukturze uwzględniającej sekcje PKD, nie odnotowano znaczących zmian względem roku 2011. 79

Wykres 23. Struktura podmiotów gospodarczych w Gminie Milicz według sekcji PKD w roku 2010 Sekcja O Sekcja N1,0% 1,5% Sekcja P 2,7% Sekcja R 1,9% Sekcja A 4,4% Sekcja L 9,4% Sekcja M 5,7% Sekcja Q 3,8% Sekcje S, T 5,9% Sekcja C 8,0% Sekcja F 11,7% Sekcja D 0,04% Sekcja E 0,2% Sekcja K 2,8% Sekcja J 1,6% Sekcja I 2,2% Sekcja H 5,2% Sekcja G 31,9% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Biorąc pod uwagę trzy podstawowe profile działalności, to w roku 2014 w gminie Milicz działało 68 podmiotów z branży rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (w tym 46 na obszarze wiejskim). Oznacza to spadek rzędu 35,8% w stosunku do roku 2010. Malejącą liczbę tych podmiotów odnotowano również w Polsce oraz województwie dolnośląskim (odpowiednio 18,3 i 25,9%). Zwiększa się za to liczba firm działających w sektorze przemysłowym i budownictwie. W gminie, w roku 2014 było ich 515 (w tym 260 na obszarze wiejskim), a więc o 7,7% więcej niż cztery lata wcześniej. Warto zaznaczyć, że stało się to za sprawą wzrostu liczby tych podmiotów na obszarach wiejskich. Zarówno w gminie, kraju i województwie dolnośląskim, spadła liczba takich firm działających w miastach. Ogólny wzrost procentowy w kraju wyniósł 3,7, a w Dolnośląskim 3,6. Wzrasta także liczba podmiotów prowadzących pozostałą działalność. W gminie, w roku 2014 było ich 1 793 (w tym 1 241 na obszarze miejskim), a więc o 8,8% więcej niż w roku 2010. Tendencja widoczna jest zarówno na obszarach miejskich, jak i wiejskich, również w kraju i województwie dolnośląskim. Ogólny wzrost procentowy w skali Polski wyniósł 6,6, a w Dolnośląskim 7,4. 80

Tabela 52. Liczba podmiotów gospodarczych według podstawowych profilów działalności, 2014 rok Jednostka terytorialna Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo Przemysł i budownictwo Pozostała działalność POLSKA 75 601 878 383 3 165 687 POLSKA - MIASTO 20 803 564 484 2 426 847 POLSKA - WIEŚ 54 798 313 898 738 819 DOLNOŚLĄSKIE 4 890 68 851 277 380 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 1 725 48 732 226 248 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 3 165 20 119 51 132 Powiat milicki 114 794 2 579 Powiat milicki - MIASTO 22 255 1 241 Powiat milicki - WIEŚ 92 539 1 338 Milicz 68 515 1 973 Milicz - miasto 22 255 1 241 Milicz - obszar wiejski 46 260 732 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Biorąc pod uwagę analizowane jednostki terytorialne, największy udział firm zajmujących się rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem, a także działających w sektorze przemysłu i budownictwa, w roku 2014 odnotowano w ogóle polskich wsi (odpowiednio 4,9 i 28,3%) oraz na obszarze wiejskim powiatu milickiego (odpowiednio 4,7 i 27,4%). Najwyższymi odsetkami podmiotów prowadzących pozostałą działalność charakteryzują się obszary miejskie. Wykres 24. Udział podmiotów gospodarczych wg podstawowych profilów działalności, 2014 rok 100% 90% 80% 70% 60% 50% 76,8% 80,6% 66,7% 79,0% 81,8% 68,7% 74,0% 81,8% 68,0% 77,2% 81,8% 70,5% 40% 30% 20% 10% 0% 21,3% 18,7% 28,3% 19,6% 17,6% 27,0% 22,8% 1,8% 0,7% 4,9% 1,4% 0,6% 4,3% 3,3% 1,4% 4,7% 2,7% 1,4% 4,4% 16,8% 27,4% 20,1% 16,8% 25,0% rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo przemysł i budownictwo pozostała działalność Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 81

Podsumowanie Zgodnie z wcześniej opisaną metodologią, opracowano tabelę zawierającą najważniejsze, wcześniej opisane wskaźniki opisujące zjawiska zachodzące w sferze gospodarczej. Trend wzrostowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym Podmioty zatrudniające 0-9 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Podmioty zatrudniające 10-49 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Podmioty zatrudniające 50-249 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Trend spadkowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Podmioty nowo wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Saldo nowo wpisanych i wykreślonych podmiotów w rejestrze REGON na 10 tys. ludności Podmioty zatrudniające powyżej 250 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Pracujący na 1000 ludności Trend wzrostowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Podmioty wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności Tym samym największa liczba wskaźników charakteryzuje się korzystnym trendem wzrostowym. 82

Tabela 53. Tabela podsumowująca zjawiska w sferze gospodarczej Lp. 1 Wskaźnik Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Jednostka terytorialna JST Zmiana Milicz 2014/2010 Ocena w odniesieniu do zmiany 2014/2010 Wartość Milicz Powiat POLSKA DOLNOŚLĄSKIE 2014 milicki* Ocena w odniesieniu do wartości w 2014: Trend Powiat Milicz POLSKA DOLNOŚLĄSKIE milicki* Gmina 7,4% 5,5% 6,3% 10,0% 1 048 1 071 1 207 936 MIASTO 3,1% 4,3% 5,5% 0,2% 1 301 1 297 1 373 1 301 WIEŚ 16,1% 10,0% 11,4% 9,3% 817 726 833 769 Wzrostowy OCENA OGÓLNA 2 Podmioty wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. ludności Gmina 3,3% 28,3% 34,5% 1,0% 68,9 79,2 88,4 62,2 MIASTO 13,3% 25,8% 33,0% -5,6% 87,8 93,7 96,2 87,8 WIEŚ -9,0% 36,0% 41,0% -15,5% 51,4 57,0 70,6 50,5 Wzrostowy 3 4 5 Podmioty nowo wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności Saldo nowo wpisanych i wykreślonych podmiotów w rejestrze REGON na 10 tys. ludności Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym Gmina -14,5% -11,0% -11,6% -7,1% 103,4 92,9 101,1 97,6 MIASTO -17,4% -13,0% -13,6% -10,0% 110,9 106,2 107,7 110,9 WIEŚ -10,8% -5,7% -5,0% -6,2% 96,5 72,5 86,3 91,5 Gmina -36,3% -67,9% -73,8% -18,5% 34,5 13,7 12,8 35,4 MIASTO -59,4% -73,9% -78,1% -23,7% 23,0 12,4 11,5 23,0 WIEŚ -12,8% -55,5% -61,5% 8,5% 45,1 15,6 15,7 41,1 Gmina 9,9% 3,1% 3,5% 11,6% 12,6 12,2 12,7 11,4 MIASTO 7,7% 2,2% 2,3% 3,5% 14,8 14,2 13,9 14,8 WIEŚ 15,0% 7,7% 9,7% 8,7% 10,8 9,2 10,1 10,0 Spadkowy Spadkowy Wzrostowy 6 Podmioty zatrudniające 0-9 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Gmina 12,1% 8,7% 10,5% 14,2% 1 629 1 626 1 832 1 441 MIASTO 10,6% 9,1% 10,7% 5,0% 2 079 1 974 2 105 2 079 WIEŚ 18,5% 10,7% 13,4% 11,1% 1 241 1 100 1 237 1 168 Wzrostowy 7 Podmioty zatrudniające 10-49 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym Gmina 4,9% -6,8% -1,8% -4,5% 55,9 60,6 56,1 48,7 MIASTO 14,6% -3,7% 1,4% 6,7% 77,7 73,9 64,2 77,7 WIEŚ -6,1% -12,2% -10,0% 1,2% 37,2 40,6 38,7 36,4 Wzrostowy 8 Podmioty zatrudniające 50-249 osób na 10 tys. ludności w Gmina 9,5% 2,1% 3,4% 19,3% 16,0 12,2 11,6 13,4 MIASTO 24,2% 4,0% 5,9% 6,7% 25,9 17,0 14,8 25,9 Wzrostowy 83

wieku produkcyjnym WIEŚ -14,1% 1,0% -3,5% -6,0% 7,4 4,9 4,6 8,0 9 Podmioty zatrudniające powyżej 250 osób na 10 tys. ludności w wieku produkcyjnym 10 Pracujący na 1000 ludności * dynamika (miasto, wieś) 2014/2012 Gmina -30,1% -5,2% -5,5% -22,1% 1,33 1,85 1,93 1,29 MIASTO -44,8% -2,7% -4,3% 6,7% 1,44 2,78 2,51 1,44 WIEŚ 0,2% -10,2% -3,5% 1,2% 1,24 0,45 0,65 1,23 Gmina -0,3% 3,1% 4,5% 5,6% 180,2 230,4 251,0 168,0 MIASTO 0,0% 2,2% 4,4% 1,4% 267,6 310,3 301,7 267,6 WIEŚ 1,9% 9,4% 8,1% 4,6% 99,9 108,8 136,7 122,6 Spadkowy Spadkowy 84

2.3 Diagnoza zjawisk w sferze środowiskowej Warunki naturalne i środowisko Rzeźba terenu i kopaliny 9 Rozległy obszar miejsko-wiejskiej gminy Milicz położony jest w zasięgu trzech makroregionów fizycznogeograficznych (wg dziesiętnego podziału regionalnego J. Kondrackiego): Obniżenia Milicko-Głogowskie (318.3), mezoregiony: Kotlina Żmigrodzka (318.33); mikroregiony Kotlina Środkowej Baryczy i Równina Czeszowska, Kotlina Milicka (318.34); mikroregiony Obniżenie Odolanowskie i Równina Kuźnicka Wzgórza Trzebnickie (Wał Trzebnicki 318.4); mezoregion Wzgórza Twardogórskie (318.45); mikroregion Wzgórza Krośnickie, Wysoczyzna Kaliska (319.11) ze Wzgórzami Cieszkowskimi i obniżeniem doliny Śląskiego Rowu. Ogólnie obszar gminy jest dość zróżnicowany pod względem rzeźby terenu, a jeszcze bardziej pod względem struktury litologicznej podłoża. Dominują jednak tereny równinne, o niewielkich deniwelacjach a w strukturze litologicznej podłoża utwory piaszczysto-żwirowe, przepuszczalne. Gmina Milicz nie jest zasobna w surowce mineralne. Najważniejszym surowcem jest gaz ziemny. Występują tu następujące złoża tego surowca: Henrykowice W; zasoby 40 mln m 3 rozpoznanie wstępne, Henrykowice E; złoża zagospodarowane o znaczeniu przemysłowym, eksploatowane okresowo (142,4 mln m 3 ), Grabówka W; zasoby 170 mln m 3 rozpoznanie wstępne, Grabówka E; zasoby 60 mln m 3 rozpoznanie wstępne. Poza gazem ziemnym występują surowce pospolite kruszywa oraz gliny i iły. Złoża tych surowców to: Stawiec; piaski (0,045 mln t.) i iły (0,2 mln t.); złoże zaniechane, Sułów Zbiornik; piasek (243 mln t.); złoże o znaczeniu przemysłowym, dotychczas nieeksploatowane. Wody podziemne 10 Według podziału hydrogeologicznego Polski, obszar gminy Milicz należy do wielkopolskiego regionu hydrogeologicznego (XIII), podregionu wielkopolsko-śląskiego, rejonu Kotliny Milickiej i Kotliny Żmigrodzkiej. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2002 roku w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowania zbiorników wód podziemnych do właściwych obszarów dorzeczy, utworzenia regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz podziału 9 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Milicz na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021 10 Tamże 85

obszarów dorzeczy na regiony wodne, w dorzeczu Odry, na obszarze gminy znajdują się dwa główne zbiorniki wód podziemnych (GZWP): GZWP nr 303 Pradolina Barycz-Głogów (W), GZWP nr 309 Zbiornik międzymorenowy Smoszew. Zbiorniki te stanowią najbardziej zasobne fragmenty poziomów wodonośnych, charakteryzują się najlepszymi parametrami hydrogeologicznymi, tj. wydajnością potencjalną pojedynczego otworu studziennego powyżej 120 m 3 /h, przewodnością warstwy wodonośnej większą niż 10 m 2 /h oraz posiadają wysoką jakość wód. Biorąc powyższe pod uwagę, GZWP wymagają szczególnej ochrony. Obszarami zasilania wód podziemnych są przede wszystkim powierzchnie pokryte utworami o znacznej przepuszczalności. Główne zagrożenia wód podziemnych (zwłaszcza horyzontów płytkich) spowodowane są oddziaływaniem rolnictwa oraz wiejskich jednostek osadniczych. Zasoby wód podziemnych wykorzystywane w gminie na cele konsumpcyjne i gospodarcze pochodzą głównie z czwartorzędowego piętra wodonośnego. Ujmowana z tego poziomu woda rozprowadzana jest następnie siecią wodociągową do jednostek osadniczych. Wojewódzki inspektorat ochrony środowiska we Wrocławiu prowadzi okresowe badania wód podziemnych poprzez sieć punktów monitoringu diagnostycznego rozmieszczonych w 58 miejscach województwa dolnośląskiego. Są to studnie ujmujące płytko występujące poziomy wodonośne, słabo izolowane od powierzchni terenu. Wytypowane do badań studnie rozmieszczone są na obszarze jednolitych części wód podziemnych, a także głównych zbiorników wód podziemnych oraz użytkowych poziomów wodonośnych. Wody powierzchniowe 11 Gmina Milicz położona jest w zlewni rzeki Baryczy, w obszarze Regionu Wodnego Środkowej Odry (RŚO). Barycz jest prawobrzeżnym dopływem rzeki Odry o długości 133 km i powierzchni 5534,5 km 2. Wypływa na terenie województwa Wielkopolskiego, poniżej Odolanowa. Na odcinku Uciechów- Bartnik wpływa na obszar gminy Milicz, płynie z kierunku wschodniego na zachód na długości około 40 km. Głównymi dopływami Baryczy są rzeki w większości rozpoczynające swój bieg poza obszarem gminy. Są to: dopływy prawostronne: Czarna Woda przepływające przez Kolędę i Wrocławice, Kanał Młyński łączący Barycz z rzeką Orla. dopływy lewostronne: Polska Woda przepływająca przez Wielgie Milickie i Potasznię wraz z Kobylarką i Młyńską Wodą przepływająca przez Henrykowice i Bracław, Prądnia przepływająca przez Grabownicę i Rudę Milicką, Miła przepływająca przez Miłochowice i Milicz, Krępuca przepływająca przez Lasy Milickie w południowo zachodniej części gminy, obręb Postolin. Generalnie cieki na terenie obszaru charakteryzują się niskimi przepływami i skromnymi zasobami dyspozycyjnymi, jednymi z najniższych w Polsce. Na ograniczone zasoby wód powierzchniowych wpływa znacząco charakterystyczna dla tych terenów mała ilość opadów atmosferycznych. Bardzo płytki poziom wód gruntowych powoduje zabagnienie i pozwala na 11 Tamże 86

istnienie licznych stawów, których część powstała w wyniku przekształcenia małych stawówek polodowcowych. Na terenie gminy występują naturalne zbiorniki wód stojących (stawów). Dzięki sprzyjającym warunkom naturalnym wybudowane zostało wiele stawów hodowlanych. Początki tworzenia tych akwenów sięgają XIII wieku. W ostatnich 10-15 latach nasiliło się zjawisko powstawania nowych zbiorników, głównie prywatnych realizowanych na małych ciekach i rowach melioracyjnych. Nie jest to jednak zjawisko korzystne z uwagi na występujące deficyty wody. Według kryterium hydrobiologicznego wody odpowiadały I i III klasie czystości. Pod względem bakteriologicznym Barycz prowadziła wody klasy II- III. Ocena ogólna stanu jakości rzeki pokrywa się z oceną fizyko-chemiczną. Na stan czystości wód Baryczy mają wpływ zanieczyszczenia powstające na terenie powiatu, wpływające na teren powiatu milickiego z zewnątrz oraz zanieczyszczenia wnoszone jej dopływami. Dopływy te zasilają stawy i są jednocześnie odbiornikami wód stawowych, które charakteryzują się zmiennym składem, zależnym od cyklu produkcyjnego prowadzonego w stawach. Nie bez znaczenia są również zmienne warunki hydrometeorologiczne (susze, obfite opady deszczu). Ścieki przemysłowe nie mają istotnego negatywnego wpływu na stan czystości wód powierzchniowych. Należy zdecydowanie podkreślić, iż szeroko zakrojone inwestycje w uporządkowanie gospodarki wodno-kanalizacyjnej na terenie gminy Milicz oraz gmin ościennych, prowadzone w ostatnich latach, w sposób zdecydowany wpływają i wpłyną pozytywnie w przyszłości na jakość wód powierzchniowych i podziemnych. Gleby 12 Na obszarze gm. Milicz występują następujące typy genetyczne gleb: gleby bielicowe i pseudobielicowe wytworzone z utworów piaszczystych: piasków luźnych i słabo gliniastych, rzadziej piasków gliniastych (gleby te dominują) oraz gleby bielicowe wykształcone z glin zwałowych średnich i z piasków naglinionych występujące w rejonie Wysoczyzny Kaliskiej mady wykształcone z utworów rzecznych piaszczystych i mułowych występujące w obrębie doliny Baryczy i jej dopływów czarne ziemie występujące niewielkimi enklawami, m.in. w rejonie wsi Wszewilki, Sułów - najbardziej urodzajne gleby murszowe (rejon wsi Stawczyk, Godnowo) występujące w obrębie obniżeń terenowych. Po względem walorów produkcyjnych przeważają gleby mało urodzajne V-VI klasy, z mniejszym udziałem gleb o wartości średniej należące do kompleksu żytniego oraz użytki zielone średnie. Gleby wyższych klas tworzą niewielkie rozproszone enklawy. Według IUNG warunki agroekologiczne w gm. Milicz ocenione zostały na około 60 punktów. Na terenie powiatu milickiego średnia zawartość metali ciężkich kształtuje się na poziomie dopuszczalnym. Udział powierzchni, gdzie stwierdzono przekroczenia zawartości metali ciężkich jest niewielki. 12 Tamże 87

Na obszarze Gminy Milicz występują ogólnie w przewadze średnie gleby, umiarkowanie podatne na degradację. Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest między innymi użytkowanie rolnicze oraz erozja. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb. Na terenie Gminy Milicz (na glebach bardzo słabych), powinna ona postępować w kierunku ograniczania pól uprawnych na rzecz lasów i innych użytków zielonych, które najlepiej chronią glebę. Gleby na terenie Gminy Milicz są umiarkowanie zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery, kwaśne nawozy sztuczne oraz naturalne. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają częściowego wapnowania. Powietrze 13 Głównymi źródłami zanieczyszczenia powietrza są: Spalanie paliw, w wyniku którego powstają m.in. szkodliwe pyły, dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, tlenek węgla oraz dwutlenek węgla Procesy technologiczne, uwalniające do atmosfery związki fluoru, kwas siarkowy, tlenek cynku, chlorowodór, fenole, krezole czy też kwas octowy. Tzw. emisja niska, przyczynia się do wzrostu stężeń w atmosferze: dwutlenku siarki (SO2), tlenku węgla (CO), tlenków azotu i niemetanowych lotnych związków organicznych. Emisja komunikacyjna, powoduje wzrost zanieczyszczeń gazowych oraz pyłowych, poprzez: spalanie paliw - zanieczyszczenia gazowe: tlenek węgla (CO), dwutlenek węgla (CO2), tlenki azotu i węglowodory, emisję pyłów w efekcie ścierania opon, hamulców, nawierzchni drogowych, zawierających zawierające ołów, kadm, nikiel i miedź. Z uwagi na swój rolno-leśny charakter, gmina Milicz nie jest w dużym stopniu zagrożona zanieczyszczeniami powietrza pochodzenia przemysłowego. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji (np. piece opalane węglem). Ewidencję zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza prowadzi Starostwo Powiatowe w Miliczu. Większość zakładów na terenie gminy ma uregulowaną stronę formalno - prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Oceniając ogólny stan jakości powietrza na terenie Powiatu Milickiego, a tym samym gminy Milicz, można uznać go za dobry. Największa koncentracja zanieczyszczeń występuje wzdłuż drogi krajowej nr. 15. Okresowo wyższe stężenie pyłu zawieszonego wynika w głównej mierze z obecności znacznej ilości źródeł niskiej emisji. Ich stopniowa likwidacja, poprzez rozbudowę sieci ciepłowniczej lub zmianę nośnika energetycznego (np. węgla słabej jakości na węgiel o lepszych parametrach jakościowych albo gaz), a także wprowadzanie filtrów powinna przyczynić się do poprawy jakości 13 Tamże 88

powietrza. Parametr ten winien być regularnie kontrolowany. Na obszarze Gminy Milicz nie wyznaczono stref zakwalifikowanych do opracowania programów ochrony powietrza. Klimat 14 Na podstawie klasyfikacji klimatycznej Polski opracowanej przez W. Okołowicza obszar gminy znajduje się w zasięgu regionu klimatycznego nadbałtyckiego znajdującego się pod wpływem oceanicznych i kontynentalnych mas powietrza. Dominującą rolę w kształtowaniu klimatu odgrywa ogólna cyrkulacja i ukształtowanie powierzchni, w mniejszym, w skali lokalnej użytkowanie. Zamykające dolinę Baryczy od południa wyniosłości Wału Trzebnickiego i rozdzielające Kotliny Milicką i Żmigrodzką Wzgórza Krośnickie o względnej wysokości 100-150m stanowią bariery orograficzne, ograniczające swobodny przepływ mas atmosferycznych zarówno w kierunku południkowym jak i równoleżnikowym. Istotne znaczenie ma to zimą gdy z kierunku północnego spływają chłodne masy powietrza pochodzenia arktycznego. Na tle województwa dolnośląskiego klimat gminy wyróżnia się względnie wysokim usłonecznieniem oraz większą suchością. Na suchość klimatu wskazują parametry klimatycznego bilansu wodnego, zwłaszcza półrocza letniego, kiedy zaznacza się wyraźny deficyt wodny. Z kolei klimat gminy charakteryzuje dość wysoka wilgotność powietrza i wysoka frekwencja mgieł, co wiąże się z silnie rozwiniętą siecią hydrograficzną Doliny Baryczy. Środowisko akustyczne 15 Na ocenę klimatu akustycznego wpływa sumaryczny poziom hałasu danego obszaru. W decydującym stopniu zależy on od jego urbanizacji oraz pochodzenia emitowanego hałasu, tj.: hałasu komunikacyjnego od dróg i szyn, który rozprzestrzenia się na odległe obszary ze względu na rozległość źródeł; hałasu przemysłowego obejmującego swym zasięgiem najbliższe otoczenie; hałasu komunalnego towarzyszącego obiektom sportu, rekreacji i rozrywki. Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Głównymi czynnikami mającymi wpływ na poziom hałasu komunikacyjnego są natężenie ruchu i udział transportu ciężkiego w strumieniu wszystkich pojazdów, stan techniczny pojazdów, rodzaj nawierzchni dróg, organizacja ruchu drogowego. Powiat milicki nie posiada programu ochrony środowiska przed hałasem. Hałas jest tu uciążliwością marginalną, dotyczą znikomego odsetka populacji. Na terenie powiatu, a co za tym idzie także gminy Milicz, nie występują obiekty poza drogą krajową nr 15 pogarszające w istotny sposób klimat akustyczny. Najważniejszym zadaniem jest ograniczenie oddziaływania drogi krajowej w obrębie jednostek osadniczych przez które przechodzi, m.in. w obrębie zabudowy mieszkaniowej 14 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Milicz 15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Milicz na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021 89

miasta Milicz i wsi Wszewilki. Wskazana jest budowa obejść komunikacyjnych wyprowadzających ruch tranzytowy poza tereny zabudowy mieszkaniowej. W 2012r GDDKiA opracowała mapę akustyczną dróg krajowych na terenie województwa dolnośląskiego, w tym dla powiatu milickiego. Przeprowadzone badania pozwoliły na ustalenie, iż w obszarze złego i bardzo złego stanu warunków akustycznych (przekroczenia powyżej 10-20dB) na terenie gminy Milicz mieszka około 270 osób, a powierzchnia tego obszaru wynosi około 0,08 km 2. Na podstawie tych badań można przyjąć, iż problem hałasu drogowego w gminie Milicz nie jest duży. Zakłada się, iż systematyczne inwestycje w infrastrukturę drogową (lepsza nawierzchnia, progi zwalniające, ew. ekrany akustyczne) pozwolą na poprawienie sytuacji akustycznej w gminie w przyszłości. Na analizowanym terenie, za hałas odpowiedzialne są głównie środki transportu. Dopuszczalne natężenie hałasu w środowisku i w otoczeniu budynków mieszkalnych w porze dziennej wynosi od 40 65 db, natomiast w porze nocnej od 35 55 db, przy czym większość pojazdów emituje hałas na poziomie 85 94 db. Największe natężenie hałasu na terenie gminy odnotowuje się wzdłuż drogi krajowej nr. 15. Podsumowując jednak rzeczywiste zagrożenie hałasem komunikacyjnym na terenie gminy jest stosunkowo małe, wynika to bowiem z faktu, że w zasięgu negatywnego oddziaływania zamieszkuje stosunkowo niewielka część mieszkańców gminy. Dane naukowe wskazują, że strefa negatywnego oddziaływania akustycznego wynosi w przypadku dróg o średnim dobowym ruchu powyżej 5 tys. pojazdów do 160 m, a dla dróg o SDR poniżej 5 tys. do 80 m, natomiast przy obecnym natężeniu ruchu strefa zagrożenia akustycznego dróg Gminy Milicz nie przekracza 40 m. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych 16 W związku z dalszym systematycznym rozwojem systemu stacji bazowych telefonii komórkowej (aktualnie 1 w m.milicz,1 w m. Sułów 1 niedaleko Rudy Sułowskiej,1 w m. Olsza i 1 w m. Młodzianów) w tym nowej generacji, w ciągu najbliższych lat należy liczyć się ze zwiększoną emisją promieniowania elektromagnetycznego na terenie gminy. Poza tym rozwój budownictwa mieszkaniowego wymusza budowę nowych stacji i sieci elektroenergetycznych, mających wpływ na wielkość zanieczyszczenia środowiska elektromagnetycznym promieniowaniem niejonizującym. Flora 17 Statystycznie lasy rosnące na terenie Gminy Milicz znajdują się w Krainie Wielkopolsko- Kujawskiej, Okręgu Baryckiego oraz Krainie Wzgórz Trzebnicko-Ostrzeszowskich, Okręgu Zachodniego. Szata roślinna jest tu stosunkowo urozmaicona, co wiąże się z lokalnym zróżnicowaniem warunków środowiska. Uzupełnieniem zespołów roślinności naturalnej jest urządzona roślinność parków, cmentarzy, ogrodów działkowych oraz liczne zadrzewienia przywodne, śródpolne i przydrożne. W otwartym krajobrazie rolniczej części gminy pełni ona nie tylko funkcję krajobrazowo-estetyczną, ale także ekologiczną, korzystnie wpływając na mikroklimat oraz walory użytkowe środowiska rolniczego. 16 Tamże 17 Tamże 90

Oprócz terenów leśnych, na terenie Gminy Milicz wyróżnić należy także roślinność nieleśną, taką jak śródpolne nasadzenia drzew (w tym nasadzenia w pasach zieleni). Nasadzenia te znajdują się głównie wzdłuż dróg, a także w rejonie cieków i oczek wodnych, rowów oraz miedz. Głównymi gatunkami drzew są w tych miejscach takie gatunki, jak grusza, lipy, klony, topole, wierzby, kasztanowce, jesiony oraz olsze czarne, a także kruszyna pospolita, kalina koralowa. Nasadzenia te między innymi pełnią rolę migracyjnych korytarzy środowiskowych, urozmaicają krajobraz gminy, podnoszą walory estetyczno-krajobrazowe oraz spełniają na obszarach użytkowanych rolniczo funkcję zabezpieczającą przed procesami erozyjnymi i stepowieniem. Dodatkowo, regulują one stosunki wodne i poprawiają lokalny agroklimat. Z tego tez powodu, istniejące już zadrzewienia i zakrzaczenia winny podlegać systematycznym pracom pielęgnacyjnym i renowacji oraz w razie konieczności rozbudowie Lasy Gminy Milicz położone są na terenach objętych zarządem Nadleśnictwa Żmigród i Nadleśnictwa Milicz. Powierzchnia lasów w gminie to 19 272,17 ha, co przekłada się na bardzo wysoki współczynnik lesistości, wynoszący 45,7%. Największe zwarte kompleksy leśne występują w środkowej części gminy, na północ oraz południe od miasta Milicza. Duże skupiska lasów występują ponadto w środkowej i południowo-wschodniej części gminy, przy czym kompleksy leśne są tu rozczłonkowane terenami rolnymi i wodami stawami i ciekami powierzchniowymi tworząc atrakcyjną krajobrazowo mozaikę użytkowania gruntów. Właściwa gospodarka leśna pozwala lasom istniejącym na terenie gminy na spełnianie (w sposób naturalny lub też w wyniku działalności człowieka) różnych funkcji, które można podzielić na dwie podstawowe grupy: produkcyjną i pozaprodukcyjną. Funkcje produkcyjne (gospodarcze) lasu, polegają na zdolności do produkcji biomasy i ciągłego powtarzania tego procesu, co umożliwia trwałe użytkowanie drewna i surowców niedrzewnych pozyskiwanych z lasu, w tym użytków gospodarki łowieckiej. W konsekwencji prowadzi to do uzyskiwania dochodów. Do funkcji pozaprodukcyjnych należy zaliczyć między innymi funkcje ekologiczne (ochronne) oraz funkcje społeczne. Funkcje ekologiczne wyrażają się między innymi korzystnym wpływem lasów na kształtowanie klimatu, skład atmosfery, regulację obiegu wody w przyrodzie, ochronę gleb przed erozją i krajobrazu przed stepowieniem, zachowanie potencjału biologicznego bardzo dużej liczby gatunków i ekosystemów, a także różnorodności krajobrazu. Z kolei funkcje społeczne lasu kształtują korzystne warunki zdrowotne i rekreacyjne dla społeczeństwa, zapewniają rozwój kultury, nauki i edukacji ekologicznej społeczeństwa. Do podstawowych zagrożeń oddziałujących na lasy na terenie Gminy Milicz należą: zagrożenia pożarowe, zanieczyszczenia powietrza, obniżanie się poziomu wód gruntowych, presja turystyczna. W mniejszym stopniu, potencjalne zagrożenie stanowią również: szkody powodowane przez owady, szkody powodowane przez patogeniczne grzyby, szkody powodowane przez zwierzęta łowne. W gminie Milicz znajduje się ponadto 396,7ha lasów nie będących z zarządzie Lasów Państwowych. 91

Obszary chronione, jak również uprawy rolne na terenie gminy są poddawane następującym zagrożeniom i degradacji: wypalanie traw i osuszanie terenów, zmiana łąk kośnych i pól na monokultury roślin pastewnych i zbożowych, zanieczyszczenia powiązane z ruchem komunikacyjnym, zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emiterów przemysłowych, zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych w następstwie eutrofizacja cieków wodnych i stawów, niezrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne, zanieczyszczenia punktowe z dzikich wysypisk śmieci, które powodują zmianę siedlisk a w następstwie przekształcenie roślinności, niszczenie siedlisk przez ich zamianę na tereny zamieszkałe, drogi itp. Wyodrębnione tereny gminy zostały objęte ochroną zgodnie z wymogami ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004r. Nr 92, poz. 880 ze zm.). Ma to głównie przyczynić się do zachowania wartości przyrodniczych i krajobrazowych. Podobne zadanie ma ochrona prowadzona przez nadleśnictwa. Fauna 18 Na terenie województwa dolnośląskiego dominują gatunki szeroko rozpowszechnione, o dużej tolerancji ekologicznej i możliwościach migracyjnych. Prawie nie notuje się gatunków endemicznych - są nimi wyłącznie niewielkie bezkręgowce. Z punktu widzenia zoologii gmina Milicz jest terenem dość interesującym. Występują tu liczne gatunki kręgowców (ssaki, ptaki, gady i płazy oraz ryby), w tym gatunki objęte ochroną prawną. Najliczniejszą grupą stanowią gryzonie (77%), które występują na terenie całej gminy. Dominującymi gatunkami są: nornica ruda, mysz leśna i polnik. Udział pozostałych gatunków gryzoni jest niewielki. Na podkreślenie zasługuje obecność dziesięciu rzadkich gatunków chronionych: wszystkie ryjówkowate, jeż, popielica, wiewiórka, gronostaj, łasica i wydra. Ciekawym zjawiskiem jest także obecność nornika północnego oraz darniówki zwyczajnej. Wśród nietoperzy dominują gatunki synantropijne takie jak: nocek duży, mroczek późny, gacek brunatny, karlik malutki, zamieszkujące z reguły budowle wzniesione przez człowieka. Inne gatunki takie jak nocek rudy, borowiec wielki czy mopek preferują dziuple drzew. Świat zwierzęcy jest znacznie uboższy od roślinnego, ze względu m.in. na wytępienia w XVIIXIX w. dużych drapieżników tj. niedźwiedź, ryś, żbik i wilk. Obecnie największym zwierzęciem jest jeleń. Pospolitymi mieszkańcami lasów są sarny, lisy, dziki, kuny, łasice, wiewiórki czarne i rude, zające oraz jeże. Bogaty jest świat drobnych ssaków, występują tu m.in. nornice, ryjówki i myszy. Licznie występują również ptaki, a wśród nich m.in. zięby, rudziki, sojki, sikory, drozdy, dzięcioły, pliszki, jaskółki oraz ptaki drapieżne jak jastrzębie, myszołowy, a nawet odnaleziono jedno orle gniazdo. Rzadziej spotkać można gady, np. padalca, zaskrońca, salamandrę plamistą czy żmiję zygzakowatą. Zaś w rzekach, potokach i wyrobiskach żwirowych złowić można pstrąga potokowego, lipienia, karasia, płoć, głowacza, szczupaka, suma i inne ryby. Z ptaków należy wymienić: pluszcza, świergotka nadwodnego i lerkę borową. Nad łąkami unosi się charakterystyczny dla tego rejonu 18 Tamże 92

motyl gorówka euriala. W wodach torfowisk żyje wiele skorupiaków, niektóre z nich należą do rzadkości. Zwierzęta dziko żyjące na terenie gminy zagrożone są przede wszystkim: kłusownictwem mogącym przyczynić się do niekontrolowanego (gwałtownego) zmniejszenia się populacji poszczególnych gatunków, nadmierną populacją lisów, pożarami lasów, wypalaniem traw, rozwojem przemysłu powodującego pogorszenie się ogólnego stanu środowiska, rosnącą liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo, szczególnie w sąsiedztwie stawów. Dla zwierząt wodnych, ryb oraz ptactwa, żerującego i gniazdującego głównie w dolinie rzeki Baryczy oraz w rejonie stawów, a także dla gatunków gadów takich jak padalce, zaskrońce, jaszczurki i zwinki, oraz płazów (żab, ropuch, rzekotek i kumaków), poważnym zagrożeniem na terenie gminy są: zanieczyszczenia wód powierzchniowych (ściekami bytowymi i gnojowicą) brak skanalizowania części osad, mało wydajne oczyszczalnie ścieków oraz dzikie wysypiska, nieprawidłowo stosowane środki ochrony roślin i nawozy (szczególnie w rejonie stawów oraz rzek), zmienności i niedobory stanu wód. Pozostałe zasoby przyrodnicze 19 Teren gminy liczy 43556 ha, z czego 18695,6 ha to tereny leśne, co stanowi 42,9% powierzchni (18380,6 ha to lasy publiczne, 80,6 ha należy do gminy). Na analizowanym terenie znajdują się następujące obszary przyrodniczo cenne: 1 obszar Natura 2000 siedliskowy, 1 obszar Natura 2000 ptasi, 1 park krajobrazowy, 2 rezerwaty przyrody, 37 użytków ekologicznych, 12 pomników przyrody. Ogółem obszary prawnie chronione w Gminie Milicz zajmują powierzchnię 34624,8 km 2, z czego rezerwaty przyrody 3929,56 km 2, park krajobrazowy 34538,0 km 2, a użytki ekologiczne 86,8 km 2. Ponadto parki, zieleńce i tereny zieleni osiedlowej zajmują w gminie Milicz powierzchnię 69,81 km 2. Ogromnym atutem gminy Milicz jest środowisko naturalne, a w szczególności Dolina Baryczy. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, iż 90% powierzchni gminy należy do Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy (największego parku krajobrazowego w Polsce). Występują w nim obecnie: 42 gatunki roślin chronionych, 34 gatunki ryb, 13 gatunków płazów, 5 gatunków gadów, 56 gatunków ssaków. 19 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 oraz Program Ochrony Środowiska dla Gminy Milicz na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021 93

Około 43% powierzchni gminy stanowią lasy, na które składają się głównie bory sosnowe i mieszane. Występujące gatunki drzew to: sosna, modrzew, świerk, klon, buk, jesion, brzoza, olcha, olsza. Wielkim atutem środowiska naturalnego są łąki i pastwiska. W stawach rybnych, rowach, kanałach, rozlewiskach, ciekach wodnych oraz strumieniach i rzekach występuje bogata roślinność wodna i bagienna. Zbiorowiska i zespoły roślinne położone na terenie gminy składają się z wielu rzadkich gatunków. Wśród zwierząt występują m.in. jelenie, daniele, sarny, dziki, natomiast w środowisku wodnym bobry, wydry, piżmaki oraz kilka gatunków gadów (w tym żółw błotny) i kilkanaście gatunków płazów. Wśród ptactwa wyróżnić można bardzo cenne gatunki m.in. czaplę purpurową, łabędzia krzykliwego, żurawie, bociany czarne i białe, kormorany czarne, gęgawy. Gatunki ryb hodowlanych występujące na terenie gminy to karp, lin, amur, tołpyga, sum, sandacz, szczupak. Najważniejszą częścią Doliny Baryczy leżącą na terenie gminy Milicz jest Rezerwat Stawy Milickie, który obejmuje pięć kompleksów stawowych, z czego trzy - w Potaszni, Stawnie i Rudzie Sułkowskiej - są terenami należącymi do gminy. Występuje tam ponad 250 gatunków ptaków, a same stawy wpisano na listę Living Lakes 20 i objęto Konwencją Ramsarską. Należy także dodać, że spośród 257 gatunków aż 137 odbywa w rezerwacie regularne lęgi, natomiast prawie 60 gatunków to ptaki wodno-błotne. Dodatkowo część terenów objęta jest programem Natura 2000. Gminy prowadzi aktywną politykę ekologiczną i turystyczną. Wspiera między innymi agroturystykę, powstawanie ścieżek przyrodniczych, tras rowerowych i kajakowych, obserwacje ptaków z czatowni i wież, prowadzi sprzedaż działek rekreacyjnych i budowlanych na atrakcyjnych terenach. Najważniejsze atrakcje turystyczne to sieć łowisk wędkarskich w Rudzie Sułkowskiej, Sułowie i Miłosławicach. Trzy najważniejsze czatownie dla miłośników ptactwa znajdują się przy stawach: Słupickim, Gadzinowym Małym i Polnym, wieżę obserwacyjną ustawiono natomiast przy stawie Grabownica. Działalność człowieka wpływa na zmianę walorów estetyczno-widokowych obszaru, związanych głównie z dużymi obiektami kubaturowymi np. zakładami przemysłowymi, silosami, kominami. W przypadku gminy Milicz istnieje na jej terenie niewielka ilość zakładów przemysłowych. Przez powiązanie z siedliskowym charakterem nie pogarszają one walorów estetycznokrajobrazowych. Za naruszenie walorów estetyczno-widokowych można uznać natomiast miejscami chaotyczną i nieujednoliconą stylowo zabudowę mieszkalną na terenie gminy. Rolnictwo 21 W gminie Milicz największe powierzchnie zajmują grunty w IV i V klasie bonitacyjnej (IVa 11,91 %, IVb 14,27% i V 39,44%). Przekłada się to na małą przydatność gruntów rolnych do prowadzenia intensywnej gospodarki uprawowej. Kolejne pod względem powierzchni są gleby jeszcze mniej urodzajne z VI klasy (VI 25,88 %, VIz 0,79 %). Najmniej jest gleb urodzajnych, stanowią 20 Międzynarodowa sieć jezior i innych zbiorników wodnych, które charakteryzują się wyjątkowymi walorami przyrodniczymi. Obecnie na liście Living Lakes znajdują się 24 jeziora, m.in. Bajkał, Morze Martwe, Pantanal, Balaton, Titicaca, Jezioro Wiktorii oraz Stawy Milickie. Living Lakes to także międzynarodowe porozumienie proekologicznych organizacji społecznych chroniących środowisko przyrodnicze akwenów należących do sieci. 21 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 94

tylko 7,71 % i są to gleby z III klasy. Z powodów słabych gleb plony podstawowych roślin uzyskiwane w gminie są średnio 20-40% niższe od średnich województwa. Jedynie w przypadku zboża mniej wymagającego, jakim jest żyto, średnie plony w gminie niewiele odbiegają od średnich województwa. Największe kompleksy najlepszych gleb występują w obrębie następujących wsi: - I kompleks: Ostrowąsy, Wziąchowo Małe i Wielkie, Latkowa, Gądkowice, - II kompleks: Poradów, Piotrkosice, Brzezina Sułowska, Dunkowa, Piękocin i Węgrzynów. Na tych dwóch obszarach dobre grunty (III i IV klasy) wkraczają również na tereny istniejącej zabudowy, stąd wynikają ograniczenia rozwoju urbanistycznego miejscowości, przy wyznaczaniu nowych terenów pod zabudowę. Mimo że grunty orne w gminie są słabej jakości, stanowią zdecydowaną większość wszystkich użytków rolnych. Na drugim miejscu są łąki, których nie wykorzystuje się bezpośrednio w procesie produkcji rolniczej. Powodem tak dużego odłogowania ziemi jest zachowywanie jej pod planowane inwestycje (w tym drogowe), niska opłacalność produkcji w małych gospodarstwach i niski poziom hodowli bydła. W gminie Milicz funkcjonuje 1750 gospodarstw rolnych o łącznej powierzchni 13014,59 ha. Średnia powierzchnia gospodarstwa wynosi 7,44 ha. Struktura gospodarstw nie jest najkorzystniejsza. Gospodarstwa, których powierzchnia przekracza 15 ha (czyli mogących stanowić podstawowe źródło dochodu) stanowią 0,2% ogólnej liczby gospodarstw), z czego tylko powierzchnia czterech przekracza 100 ha. Powierzchnia gruntów zajmowanych przez te gospodarstwa jest znaczna i wynosi 6425,05 ha, co stanowi prawie połowę powierzchni wszystkich gospodarstw w gminie (49,37%). Nieunikniona wydaje się więc dalsza koncentracja ziemi. Struktura wiekowa osób prowadzących gospodarstwa rolne jest dość korzystna. Ponad 80% spośród gospodarzy to osoby w wieku od 19 do 54 lat. Uwarunkowania przestrzenno-środowiskowe: wybrane wskaźniki Gmina Milicz jest jedną z największych w kraju, zajmuje obszar 436 km 2 (422 km to obszar wiejski), tym samym stanowi 2,19% powierzchni województwa. 95

Grunty zabudowane i zurbanizowane ogółem gminy Milicz zajmują obszar 1 680 ha i stanowią 61,07% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 1,22% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, większość tych obszarów (75,54%) położona jest na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę cały obszar gminy, to grunty zabudowane i zurbanizowane stanowią 3,9% (o 0,1% więcej niż w 2012 roku). Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny mieszkaniowe, zajmują obszar 267 ha i stanowią 60,02% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 1,27% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, większość tych obszarów (65,17%) położona jest na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny mieszkaniowe stanowią 15,9% (o 2,6% więcej niż w 2012 roku). Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny przemysłowe gminy Milicz, zajmują obszar 68 ha i stanowią 59,65% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 0,48% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, połowa tych obszarów położona jest na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny przemysłowe stanowią 4,05% (o 1,5% mniej niż w 2012 roku). Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny inne zabudowane gminy Milicz, zajmują obszar 134 ha i stanowią 74,03% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 1,19% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, większość tych obszarów (68,66%) położona jest na obszarze miejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny inne zabudowane stanowią 7,98%. Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny zurbanizowane niezabudowane gminy Milicz, zajmują obszar 42 ha i stanowią 89,36% takich gruntów całego powiatu milickiego oraz 0,82% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, większość tych obszarów (83,33%) położona jest na obszarze miejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny zurbanizowane niezabudowane stanowią 2,5%. Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny rekreacji i wypoczynku gminy Milicz, zajmują obszar 108 ha i stanowią 60,67% takich gruntów całego powiatu milickiego oraz 1,37% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, połowa tych obszarów położona jest na obszarze miejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny rekreacji i wypoczynku stanowią 6,43% (o 1,8% mniej niż w 2012 roku). Tabela 54. Powierzchnia według sposobu wykorzystania, 2014 rok (ha), cz. 1. Jednostka terytorialna Grunty zabudowane i zurbanizowane razem Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny mieszkaniowe Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny przemysłowe Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne zabudowane Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny zurbanizowane niezabudowane Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny rekreacji i wypoczynku POLSKA 1634913 315578 116586 142739 53622 64911 POLSKA - MIASTO 600861 184262 80986 89477 33589 36598 POLSKA - WIEŚ 1034052 131317 35600 53262 20033 28313 DOLNOŚLĄSKIE 137444 21057 14149 11255 5121 7876 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 53996 12976 7480 8071 3482 4631 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 83448 8081 6669 3184 1639 3245 Powiat milicki 2751 443 114 181 47 178 96

Powiat milicki - MIASTO 411 93 34 92 35 55 Powiat milicki - WIEŚ 2 340 350 80 89 12 123 Milicz 1 680 267 68 134 42 108 Milicz - miasto 411 93 34 92 35 55 Milicz - obszar wiejski 1 269 174 34 42 7 53 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny komunikacyjne i drogi gminy Milicz, zajmują obszar 1 008 ha i stanowią 60,72% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 1,61% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, większość tych obszarów (90,87%) położona jest na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny komunikacyjne i drogi stanowią 60%. Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny komunikacyjne kolejowe gminy Milicz, zajmują obszar 47 ha i stanowią 39,17% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 0,54% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, większość tych obszarów (80,85%) położona jest na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny komunikacyjne kolejowe stanowią 2,8%. Grunty zabudowane i zurbanizowane tereny komunikacyjne inne gminy Milicz, zajmują obszar 1 ha i stanowią całość takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 0,17% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, wszystkie te obszary położone są na obszarze miejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny komunikacyjne inne stanowią 0,06%. Grunty zabudowane i zurbanizowane użytki kopalne gminy Milicz, zajmują obszar 5 ha stanowią 71,43% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 0,08% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, wszystkie te obszary położone są na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę wszystkie grunty zabudowane i zurbanizowane, tereny komunikacyjne inne stanowią 0,3%. Użytki ekologiczne gminy Milicz zajmują obszar 26 ha i stanowią całość takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 0,69% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, wszystkie te obszary położone są na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę cały obszar gminy, użytki ekologiczne stanowią 0,06%. Nieużytki gminy Milicz zajmują obszar 509 ha i stanowią 78,91% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 3,92% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy, niemal wszystkie te obszary położone są na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę cały obszar gminy, nieużytki stanowią 1,17%. Tereny różne gminy Milicz zajmują obszar 22 ha i stanowią 78,57% takich gruntów całego powiatu milickiego, oraz 0,27% takich gruntów całego województwa dolnośląskiego. Na terenie gminy większość takich obszarów położona jest na obszarze wiejskim. Biorąc pod uwagę cały obszar gminy, tereny różne stanowią 0,05%. 97

Tabela 55. Powierzchnia według sposobu wykorzystania, 2014 rok (ha), cz. 2. Jednostka terytorialna Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - drogi Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - kolejowe Grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - inne Grunty zabudowane i zurbanizowane - użytki kopalne Użytki ekologiczne Nieużytki Tereny różne POLSKA 799 025 101 469 13 139 27 844 36 317 474 926 97 658 POLSKA - MIASTO 132 211 32 511 6 954 4 273 2 448 33 658 22 573 POLSKA - WIEŚ 666 814 68 958 6 184 23 571 33 869 441 268 75 085 DOLNOŚLĄSKIE 62 505 8 752 605 6 124 3 774 12 993 8 038 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 12 183 3 074 493 1 606 585 1 882 2 525 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 50 322 5 678 112 4 518 3 189 11 111 5 513 Powiat milicki 1 660 120 1 7 26 645 28 Powiat milicki - MIASTO 92 9 1 0 0 5 2 Powiat milicki - WIEŚ 1 568 111 0 7 26 640 26 Milicz 1 008 47 1 5 26 509 22 Milicz - miasto 92 9 1 0 0 5 2 Milicz - obszar wiejski 916 38 0 5 26 504 20 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz, w roku 2014, udział terenów zielonych w ogóle powierzchni wynosił 0,2%. Było to 0,1 p.p. mniej niż w województwie dolnośląskim, o 0,1 p.p. więcej niż w powicie milickim, a wartość wskaźnika dla kraju była taka sama. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy (lata 2010-2014), pozostaje ona bez zmian. Wykres 25. Udział terenów zieleni w powierzchni ogółem, 2014 rok (%) Milicz - obszar wiejski 0,0 Milicz - miasto 5,0 Milicz 0,2 Powiat milicki - WIEŚ 0,0 Powiat milicki - MIASTO 5,0 Powiat milicki 0,1 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 0,1 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2,0 DOLNOŚLĄSKIE 0,3 POLSKA - WIEŚ 0,0 POLSKA - MIASTO 2,2 POLSKA 0,2 0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 98

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W gminie Milicz, w roku 2014, udział parków spacerowo-wypoczynkowych w ogóle terenów zielonych wynosił 0,11%. Było to 0,04 więcej niż w kraju, 0,02% mniej niż w województwie dolnośląskim, oraz o 0,03% więcej niż w powicie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy (lata 2010-2014), pozostaje ona bez zmian. Łącznie parki spacerowo-wypoczynkowe w gminie Milicz zajmują powierzchnię 49,3 ha (całość znajduje się na obszarze miejskim). Udział zieleńców w ogóle terenów zielonych wynosił w gminie 0,02%. Było to 0,01% mniej niż w kraju, 0,03% mniej niż w województwie dolnośląskim, oraz o 0,01% więcej niż w powicie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy (lata 2010-2014), pozostaje ona bez zmian. Łącznie zieleńce zajmują w gminie Milicz powierzchnię 10 ha (w tym 8,9 ha na obszarze miejskim). Udział zieleni ulicznej w ogóle terenów zielonych wynosił w gminie 0,01%. Było to 0,04% mniej niż w kraju, 0,05% mniej niż w województwie dolnośląskim, oraz o 0,01 więcej niż w powicie milickim. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy (lata 2010-2014), pozostaje ona bez zmian. Łącznie zieleń uliczna zajmuje w gminie powierzchnię 2,5 ha (całość na obszarze miejskim). Udział zieleni osiedlowej w ogóle terenów zielonych wynosił 0,02%. Było to 0,06% mniej niż w kraju oraz 0,07% mniej niż w województwie dolnośląskim, natomiast wartość dla powiatu milickiego była na tym samym poziomie. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy (lata 2010-2014), uległa ona niewielkiemu spadkowi - łącznie zieleń osiedlowa w gminie Milicz zajmuje powierzchnię 10,51 ha (w tym 8,94 ha na obszarze miejskim), wobec 11,6 ha w roku 2010. Cmentarze stanowią 0,02% ogółu terenów zielonych gminy. Było to 0,04% mniej niż w kraju oraz 0,05% mniej niż w województwie dolnośląskim, natomiast wartość dla powiatu milickiego była na tym samym poziomie. Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich, a biorąc pod uwagę analizowany okres czasowy (lata 2010-2014), pozostaje ona bez zmian. Łącznie cmentarze w gminie Milicz zajmują powierzchnię 7,8 ha (w tym 5,3 ha na obszarze miejskim). Tabela 56. Udział terenów zielonych w powierzchni ogółem według rodzaju, 2014 rok Jednostka terytorialna Parki Zieleńce Zieleń uliczna Zieleń osiedlowa Cmentarze POLSKA 0,07% 0,03% 0,05% 0,08% 0,06% POLSKA - MIASTO 0,80% 0,35% 0,62% 1,06% 0,38% POLSKA - WIEŚ 0,02% 0,01% 0,00% 0,00% 0,03% DOLNOŚLĄSKIE 0,13% 0,05% 0,06% 0,09% 0,07% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 0,90% 0,32% 0,49% 0,73% 0,32% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 0,04% 0,02% 0,01% 0,01% 0,03% Powiat milicki 0,08% 0,01% 0,00% 0,02% 0,02% Powiat milicki - MIASTO 3,65% 0,66% 0,19% 0,66% 0,39% Powiat milicki - WIEŚ 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 0,02% Milicz 0,11% 0,02% 0,01% 0,02% 0,02% Milicz - miasto 3,65% 0,66% 0,19% 0,66% 0,39% 99

Milicz - obszar wiejski 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,01% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Największą powierzchnią publicznie dostępnych terenów zielonych charakteryzuje się sołectwo Sułów 18 754 m 2. Na drugim miejscu wskazać należy Miłosławice (13 600 m 2 ), a na trzecim Gogołowice (11 057m 2 ). Co istotne, aż 25 z 52 sołectw gminy Milicz, nie dysponuje publicznie dostępnymi terenami zielonymi. Tabela 57. Liczba i wielkość publicznie dostępnych terenów zielonych w sołectwach gminy Milicz Sołectwa Liczba publicznie dostępnych terenów zieleni 100 Powierzchnia publicznie dostępnych terenów zieleni (m 2 ) Baranowice 2 9 600 Bartniki brak brak Borzynowo brak brak Brzezina Sułowska brak brak Czatkowice 2 9 000 Duchowo 1 4 694 Dunkowa brak brak Gądkowice brak brak Godnowa brak brak Gogołowice 2 11 057 Gołkowo brak brak Grabownica brak brak Grabówka brak brak Gruszeczka brak brak Henrykowice 2 7 700 Kaszowo 2 8 650 Kolęda 1 4 300 Latkowa brak brak Łąki 1 1 191 Miłochowice brak brak Miłosławice 2 13 600 Młodzianów brak brak Niesułowice brak brak Nowy Zamek brak brak Olsza 1 9 100 Ostrowąsy 1 2 005 Piękocin 1 7 800 Piotrkosice brak brak Poradów 1 2 600 Postolin 1 10 500 Potasznia 1 9 200

Pracze brak brak Ruda Milicka 1 100 Ruda Sułowska 1 473 Sławoszowice 2 518 Słączno 3 9 578 Stawiec 2 3 000 Sulimierz brak brak Sułów 4 18 754 Świętoszyn brak brak Tworzymirki brak brak Tworzymirki Górne brak brak Wałkowa 1 3 100 Węgrzynów 1 6 400 Wielgie Milickie 2 10 200 Wilkowo 1 8 133 Wodników Górny 1 2 200 Wrocławice brak brak Wróbliniec brak brak Wszewilki brak brak Wziąchowo Małe brak brak Wziąchowo Wielkie 1 9 000 Źródło: dane gminne Gmina Milicz charakteryzuje się lesistością wyższą niż na pozostałych obszarach referencyjnych. Odsetek takich obszarów w 2014 roku wyniósł 42,9%, podczas gdy średnia dla Polski to 29,4%, dla województwa dolnośląskiego 29,7%, a dla powiatu milickiego 40,5%. Tu jednak należy zaznaczyć, że sytuacja ta dotyczy obszaru wiejskiego (43,5%), ponieważ biorąc pod uwagę wyłącznie obszar miejski gminy, to średnia dla miast Dolnośląskiego jest nieznacznie wyższa i wynosi 27,6%. 101

Wykres 26. Lesistość obszarów w roku 2014 (%) Milicz - obszar wiejski 43,5 Milicz - miasto 26,1 Milicz Powiat milicki - WIEŚ 40,7 42,9 Powiat milicki - MIASTO 26,1 Powiat milicki 40,5 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO DOLNOŚLĄSKIE POLSKA - WIEŚ 30,0 27,6 29,7 30,1 POLSKA - MIASTO 20,8 POLSKA 29,4 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0 40,0 45,0 50,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Porównując rok 2010 i 2014, w Gminie Milicz wzrosła ilość odpadów zmieszanych przypadających na 1 mieszkańca z 173,3 do 192,9 kg (wzrost o 11,3%). Więcej odpadów wytwarzają mieszkańcy obszarów miejskich, tak samo jest w przypadku pozostałych porównywanych jednostek terytorialnych. Należy jednak zauważyć, że pomimo wzrostu wartości wskaźnika na terenie gminy, to nadal pozostaje on niższy niż średnia dla kraju (215,2 kg) i województwa dolnośląskiego (269 kg). Jednak zarówno w Polsce jak i Dolnośląskim, w przeciwieństwie do gminy Milicz i powiatu milickiego, odnotowano spadek ilości odpadów przypadających na 1 mieszkańca (odpowiednio o 9,7 i 15%). Tabela 58. Odpady zmieszane na 1 mieszkańca w latach 2010-2014 (kg) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 238,3 229,5 222,5 212,9 215,2-9,7% POLSKA - MIASTO 316,9 302,3 291,5 272,9 266,3-16,0% POLSKA - WIEŚ 116,3 116,9 116,4 121,1 137,3 18,0% DOLNOŚLĄSKIE 316,7 291,3 284,3 261,1 269,0-15,0% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 376,2 342,2 334,7 300,6 304,1-19,2% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 177,6 173,3 168,6 171,2 189,7 6,8% Powiat milicki 143,8 130,0 139,3 138,6 163,2 13,5% Powiat milicki - MIASTO 273,8 239,4 283,6 3,6% Powiat milicki - WIEŚ 76,7 92,0 107,9 40,8% Milicz 173,3 150,9 172,6 163,3 192,9 11,3% Milicz - miasto 269,2 217,9 273,8 239,4 283,6 5,4% Milicz - obszar wiejski 82,0 87,3 77,2 92,3 108,9 32,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 102

W gminie wzrosło również zużycie wody na 1 mieszkańca z 2 742,6 do 2 763 m 3 (wzrost o 0,8%). W roku 2014 było dziewięciokrotnie wyższe niż w kraju oraz czternaście razy wyższe niż w województwie dolnośląskim. Zdecydowanie większe zużycie widoczne jest wśród mieszkańców obszarów wiejskich, tak samo jest w przypadku pozostałych porównywanych jednostek terytorialnych. Zarówno w Polsce jak i Dolnośląskim, w przeciwieństwie do gminy Milicz i powiatu milickiego, odnotowano spadek ilości zużycia wody na 1 mieszkańca (odpowiednio o 1 i 6,7%). Tabela 59. Zużycie wody na 1 mieszkańca w latach 2010-2014 (m 3 ) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 268,9 277,2 268,6 262,5 266,2-1,0% POLSKA - MIASTO 191,0 207,9 201,6 197,7 194,4 1,8% POLSKA - WIEŚ 389,9 384,5 371,6 361,7 375,7-3,7% DOLNOŚLĄSKIE 145,4 146,4 141,0 136,1 135,7-6,7% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 88,1 87,9 83,1 78,4 78,3-11,1% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 279,2 282,2 274,2 267,4 265,4-5,0% Powiat milicki 2010,8 2009,6 2008,9 2011,9 2022,2 0,6% Powiat milicki - MIASTO 58,5 53,7 56,2-4,1% Powiat milicki - WIEŚ 2917,4 2917,1 2924,1 0,2% Milicz 2742,6 2739,8 2740,3 2744,6 2763,8 0,8% Milicz - miasto 56,9 57,7 58,5 53,7 56,2-1,3% Milicz - obszar wiejski 5304,0 5284,8 5267,8 5255,1 5274,0-0,6% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Wskaźnikiem, którego wartość obniżyła się w porównaniu do roku 2010, jest ilość zużytej wody z wodociągów, na 1 mieszkańca. W gminie spadło z 35,3 do 33,2 m 3 (spadek o 5,9%). Wartość dla kraju w roku 2014 wyniosła 33,9 (spadek o 4,8% w porównaniu do 2010), dla województwa dolnośląskiego 32,9 (spadek o 5,7% w porównaniu do 2010), a dla powiatu milickiego 31 (spadek o 8% w porównaniu do 2010). Większe zużycie widoczne jest wśród mieszkańców obszarów miejskich. Obszar miejski gminy Milicz jest jedyną spośród porównywanych jednostek terytorialnych, w której odnotowano wzrost zużycia wody z wodociągów na 1 mieszkańca z 42,5 do 45,5 m 3 (wzrost o 7,1%). Tabela 60. Zużycie wody z wodociągów na 1 korzystającego w latach 2010-2014 (m 3 ) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 2014/2010 POLSKA 35,6 35,6 35,5 35,2 33,9-4,8% POLSKA - MIASTO 36,7 36,6 36,1 35,6 35,2-4,1% POLSKA - WIEŚ 33,3 33,7 34,2 34,2 31,8-4,5% DOLNOŚLĄSKIE 34,9 34,4 34,4 33,9 32,9-5,7% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 36,6 35,8 35,9 35,6 35,1-4,1% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 30,2 30,4 30,3 29,3 27,5-8,9% Powiat milicki 33,7 33,4 33,5 32,8 31,0-8,0% Powiat milicki - MIASTO 45,5 44,6 45,5 0,0% Powiat milicki - WIEŚ 27,1 26,7 24,1-11,1% Milicz 35,3 34,2 35,0 34,5 33,2-5,9% 103

Milicz - miasto 42,5 43,5 45,5 44,6 45,5 7,1% Milicz - obszar wiejski 27,3 23,8 23,3 23,4 20,7-24,2% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Zarówno w kraju jak i województwie spadła ilość ścieków komunalnych oczyszczanych na 100 km 2 (odpowiednio z 397,35 w roku 2010 do 395,47 dam3 w roku 2014 oraz z 511,11 w roku 2010 do 506,65 dam 3 w roku 2014). W powiecie milickim natomiast, odnotowano zrost z 94,41 do 99,03 dam 3. W przypadków ścieków przemysłowych, nastąpił spadek na wszystkich obszarach referencyjnych, przy czym największy miał miejsce w Dolnośląskim. Tabela 61. Ścieki komunalne i przemysłowe oczyszczone na 100 km 2 w latach 2010-2014 (dam 3 ) Jednostka terytorialna Ścieki komunalne oczyszczane na 100 km 2 Ścieki przemysłowe oczyszczane na 100 km 2 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 397,35 384,76 390,43 397,96 395,47 285,04 286,19 266,85 254,17 247,74 DOLNOŚLĄSKIE 511,11 511,90 507,43 514,79 506,65 378,47 336,75 302,31 351,99 276,62 Powiat milicki 94,41 89,94 91,34 90,22 99,03 1,12 1,12 0,98 0,84 0,84 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W powiecie milickim maleje zanieczyszczenie pyłowe powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych. W roku 2010 wyniosło 5 ton, natomiast ostatnie dostępne dane wskazują na 2 tony. Podobna tendencja ma miejsce w województwie dolnośląskim (spadek z 5,2 tysiąca ton w roku 2010 do 3,7 tysiąca w roku 2014) oraz całym kraju (spadek z 62,5 tysiąca ton do 49,5 tysiąca). Tym samym maleje zanieczyszczenie pyłowe na 1 km 2. Tabela 62. Zanieczyszczenia pyłowe powietrza w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna Zanieczyszczenia pyłowe z zakładów szczególnie uciążliwych (t/r) Zanieczyszczenia pyłowe na 1 km 2 2010 2011 2012 2013 2014 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 62 508 57 506 52 381 49 517 47 392 0,20 0,18 0,17 0,16 0,15 DOLNOŚLĄSKIE 5 217 4 105 4 008 3 712 3 284 0,26 0,21 0,20 0,19 0,16 Powiat milicki 5 4 3 3 2 0,01 0,01 0,00 0,00 0,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Spada również roczne zanieczyszczenie powietrza przez zakłady szczególnie uciążliwe. W powiecie milickim w roku 2014 wyniosło 347 ton, a więc ponad dwa razy mniej niż cztery lata wcześniej. Tabela 63. Zanieczyszczenie powietrza z zakładów szczególnie uciążliwych ogółem w latach 2010-2014 (t/r) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 216 155 409 220 928 015 216 513 740 217 491 952 209 067 314 DOLNOŚLĄSKIE 16 343 721 15 942 227 16 039 578 15 286 356 13 479 186 Powiat milicki 812 719 645 520 347 104

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Podsumowanie Zgodnie z wcześniej opisaną metodologią, opracowano tabelę zawierającą najważniejsze, wcześniej opisane wskaźniki opisujące zjawiska zachodzące w sferze środowiskowe. Trend wzrostowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Tereny mieszkaniowe - udział w gruntach zabudowanych i zurbanizowanych Tereny rekreacji i wypoczynku - udział w gruntach zabudowanych i zurbanizowanych Trend wzrostowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Odpady zmieszane na 1 mieszkańca Trend spadkowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Zużycie wody z wodociągów na 1 korzystającego (m 3 ) Trend spadkowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Tereny przemysłowe - udział w gruntach zabudowanych i zurbanizowanych Tereny zieleni (bez lasów) - udział w powierzchni ogółem Trend boczny charakteryzuje następujące wskaźniki: Grunty zabudowane i zurbanizowane ogółem - udział w powierzchni ogółem Tym samym największa liczba wskaźników charakteryzuje się korzystnym trendem wzrostowym oraz niekorzystnym trendem spadkowym. 105

Tabela 64. Tabela podsumowująca zjawiska zachodzące w sferze środowiskowej lp. 1 2 3 4 5 6 7 Wskaźnik Grunty zabudowane i zurbanizowane ogółem - udział w powierzchni ogółem Tereny mieszkaniowe - udział w gruntach zabudowanych i zurbanizowanych Tereny przemysłowe - udział w gruntach zabudowanych i zurbanizowanych Tereny rekreacji i wypoczynku - udział w gruntach zabudowanych i zurbanizowanych Tereny zieleni (bez lasów) - udział w powierzchni ogółem Zużycie wody z wodociągów na 1 korzystającego (m3) Odpady zmieszane na 1 mieszkańca * dynamika (miasto, wieś) 2014/2012 Jednostka terytorialna JST Zmiana Milicz 2014/2010 Ocena w odniesieniu do zmiany 2014/2010 POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Powiat milicki* Wartość Milicz 2014 Ocena w odniesieniu do wartości w 2014: POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Powiat milicki* Gmina 0,1% 5,5% 3,2% 1,7% 3,9% 5,2% 6,9% 3,8% MIASTO 1,0% 1,0% 30,4% 27,8% 24,5% 30,4% WIEŚ -0,2% 1,9% 3,0% 3,6% 4,7% 3,3% Gmina 2,6% 7,5% 2,4% 0,8% 15,9% 19,3% 15,3% 16,1% MIASTO 2,3% 2,3% 22,6% 30,7% 24,0% 22,6% WIEŚ 2,6% 0,5% 13,7% 12,7% 9,7% 15,0% Gmina -1,5% -1,4% -0,9% 13,2% 4,0% 7,1% 10,3% 4,1% MIASTO -3,8% -3,8% 8,3% 13,5% 13,9% 8,3% WIEŚ 0,2% 22,7% 2,7% 3,4% 8,0% 3,4% Gmina 1,8% -6,0% -3,5% 18,2% 6,4% 4,0% 5,7% 6,5% MIASTO -1,0% -1,0% 13,4% 6,1% 8,6% 13,4% WIEŚ 4,2% 29,8% 4,2% 2,7% 3,9% 5,3% Gmina -1,5% -0,4% 2,8% -1,3% 0,16 0,18 0,27 0,11 MIASTO -3,5% -1,8% 0,0% -2,0% 4,97 2,21 1,95 4,97 WIEŚ 13,4% 0,00 0,00 0,07 0,00 Gmina -5,9% -4,8% -5,7% -8,0% 33,2 33,9 32,9 31,0 MIASTO 7,1% -4,1% -4,1% 0,0% 45,5 35,2 35,1 45,5 WIEŚ -24,2% -4,5% -8,9% -11,1% 20,7 31,8 27,5 24,1 Gmina 11,3% -9,7% -15,0% 13,5% 192,9 215,2 269,0 163,2 MIASTO 5,4% -16,0% -19,2% 3,6% 283,6 266,3 304,1 283,6 WIEŚ 32,8% 18,0% 6,8% 40,8% 108,9 137,3 189,7 107,9 Trend Milicz Boczny Wzrostowy Spadkowy Wzrostowy Spadkowy Spadkowy Wzrostowy OCENA OGÓLNA 106

2.4 Diagnoza zjawisk w sferze przestrzenno-funkcjonalnej Infrastruktura opieki zdrowotnej Najważniejszą placówką publicznej służby zdrowia w gminie oraz powiecie jest Milickie Centrum Medyczne (szpital powiatowy) znajdujące się przy ulicy Grzybowej 1 w Miliczu. Posiada ono 12 oddziałów szpitalnych (oddział wewnętrzny, oddział dziecięcy, oddział ginekologiczno-położniczy, oddział chirurgii ogólnej, oddział ortopedyczny, oddział intensywnej terapii, oddział rehabilitacji, oddział neonatologiczny, oddział psychiatryczny ogólny, oddział psychiatryczny dla dzieci, oddział detoksykacji alkoholowej i oddział terapii uzależnień) oraz ogólną izba przyjęć. W gminie Milicz działają publiczne i niepubliczne zakłady podstawowej opieki zdrowotnej, a także apteki i punkty apteczne. Liczba aptek i punktów aptecznych funkcjonujących na terenie gminy Milicz pozostaje od lat na zbliżonym poziomie w roku 2014 było ich siedem (z czego pięć na obszarze miejskim), co stanowiło większość takich placówek na terenie powiatu milickiego. Tabela 65. Apteki ogólnodostępne i punkty apteczne w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 12 458 12 898 13 219 13 505 13 747 POLSKA - MIASTO 9 478 9 856 10 080 10 260 10 423 POLSKA - WIEŚ 2 980 3 042 3 139 3 245 3 324 DOLNOŚLĄSKIE 1 009 1 038 1 042 1 068 1 080 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 862 884 883 904 916 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 147 154 159 164 164 Powiat milicki 10 10 10 9 10 Powiat milicki - MIASTO 4 4 5 Powiat milicki - WIEŚ 6 5 5 Milicz 7 7 7 6 7 Milicz - miasto 4 4 4 4 5 Milicz - obszar wiejski 3 3 3 2 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Stopniowo spada liczba ludności na jedną aptekę ogólnodostępną i punkt apteczny, co wskazuje na coraz większą dostępność tych placówek. W roku 2010 w gminie Milicz było to 3 511 osób (2 995 na obszarze miejskim i 4 198 na obszarze wiejskim), natomiast cztery lata później 3 483 osoby (2 334 na obszarze miejskim i 6 356 na obszarze wiejskim). Jednak jak pokazują dane, trend spadkowy dotyczy wyłącznie miasta, a wartość wskaźnika dla gminy pozostaje wyższa niż w skali kraju i województwa dolnośląskiego. Tabela 66. Ludność na aptekę ogólnodostępną i punkt apteczny w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 107

POLSKA 3 093 2 988 2 915 2 850 2 799 POLSKA - MIASTO 2 471 2 373 2 315 2 267 2 227 POLSKA - WIEŚ 5 072 4 981 4 841 4 696 4 592 DOLNOŚLĄSKIE 2 891 2 810 2 797 2 725 2 693 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2 367 2 302 2 297 2 234 2 200 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 5 965 5 727 5 573 5 427 5 449 Powiat milicki 3 753 3 753 3 747 4 147 3 727 Powiat milicki - MIASTO 2 969 2 940 2 334 Powiat milicki - WIEŚ 4 266 5 112 5 119 Milicz 3 511 3 511 3 508 4 070 3 483 Milicz - miasto 2 995 2 989 2 969 2 940 2 334 Milicz - obszar wiejski 4 198 4 207 4 228 6 330 6 356 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Również liczba przychodni podległych samorządowi funkcjonujących na terenie gminy Milicz pozostaje od lat na zbliżonym poziomie w roku 2014 były to trzy placówki (z czego dwie na obszarze miejskim), a więc wszystkie z terenie powiatu milickiego. Tabela 67. Przychodnie podległe samorządowi w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 2 596,0 2 610,0 2 516,0 2 436,0 2 419,0 POLSKA - MIASTO 1 491,0 1 498,0 1 498,0 1 454,0 1 447,0 POLSKA - WIEŚ 1 105,0 1 112,0 1 018,0 982,0 972,0 DOLNOŚLĄSKIE 203,0 209,0 226,0 216,0 215,0 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 99,0 108,0 127,0 123,0 122,0 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 104,0 101,0 99,0 93,0 93,0 Powiat milicki 3,0 3,0 4,0 3,0 3,0 Powiat milicki - MIASTO 3 2 2 Powiat milicki - WIEŚ 1 1 1 Milicz 3 3 4 3 3 Milicz - miasto 2 2 3 2 2 Milicz - obszar wiejski 1 1 1 1 1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Dostępność przychodni na terenie gminy Milicz nadal pozostaje niższa niż na poziomie kraju i województwa dolnośląskiego - w roku 2014 na 10 tysięcy mieszkańców przypadało 1,2 przychodni (1,7 na obszarze miejskim, 0,8 na obszarze wiejskim), natomiast średnia dla Polski wynosiła 0,6, a dla Dolnośląskiego 0,7. Tabela 68. Przychodnie na 10 tys. mieszkańców Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 0,7 0,7 0,7 0,6 0,6 POLSKA - MIASTO 0,6 0,6 0,6 0,6 0,6 POLSKA - WIEŚ 0,7 0,7 0,7 0,6 0,6 108

DOLNOŚLĄSKIE 0,7 0,7 0,8 0,7 0,7 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 0,5 0,5 0,6 0,6 0,6 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 1,2 1,1 1,1 1,0 1,0 Powiat milicki 0,8 0,8 1,1 0,8 0,8 Powiat milicki - MIASTO 2,5 1,7 1,7 Powiat milicki - WIEŚ 0,4 0,4 0,4 Milicz 1,2 1,2 1,6 1,2 1,2 Milicz - miasto 1,7 1,7 2,5 1,7 1,7 Milicz - obszar wiejski 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Przyglądając się liczbie porad lekarskich udzielanych na przestrzeni lat 2010-2014 w gminie Milicz, trudno jest mówić o jakichkolwiek prawidłowościach. Liczba porad udzielonych w roku 2014 jest większa niż cztery lata wcześniej i roku 2012, natomiast niższa niż w roku 2011 i 2013. Tabela 69. Porady lekarskie ogółem w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 152 225 012 156 954 237 154 328 324 157 968 921 159 733 890 POLSKA - MIASTO 113 922 342 117 480 221 116 428 287 119 011 242 120 766 856 POLSKA - WIEŚ 38 302 670 39 474 016 37 900 037 38 957 679 38 967 034 DOLNOŚLĄSKIE 11 910 064 12 869 821 12 481 916 12 175 248 12 124 494 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 9 952 790 10 834 668 10 525 559 10 256 255 10 181 176 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 1 957 274 2 035 153 1 956 357 1 918 993 1 943 318 Powiat milicki 201 415 212 886 202 618 205 566 206 769 Powiat milicki - MIASTO 95 777 106 856 103 101 Powiat milicki - WIEŚ 106 841 98 710 103 668 Milicz 124 394 135 628 121 658 132 312 128 649 Milicz - miasto 95 180 104 088 95 777 106 856 103 101 Milicz - obszar wiejski 29 214 31 540 25 881 25 456 25 548 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Gdy jednak pod uwagę weźmiemy wskaźnik liczby porad udzielonych na 1000 mieszkańców, to zauważymy, że jego wartość w roku 2014 w gminie była wyższa niż w kraju i województwie dolnośląskim (wynosiła odpowiednio: 5 277, 4 151 oraz 4 169). Tym samym wzrosła w stosunku do roku 2010 o 4,3%. W przypadku gminy widać również bardzo dużą różnicę wartości wskaźnika dla obszaru miejskiego i wiejskiego w mieście jest cztery razy wyższa (w pozostałych obszarach referencyjnych różnica jest mniej więcej dwukrotna). Tabela 70. Porady lekarskie na 1000 mieszkańców w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 3 951 4 073 4 005 4 104 4 151 POLSKA - MIASTO 4 865 5 024 4 989 5 117 5 202 109

POLSKA - WIEŚ 2 534 2 605 2 494 2 557 2 553 DOLNOŚLĄSKIE 4 083 4 413 4 283 4 184 4 169 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 4 878 5 325 5 189 5 077 5 053 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 2 232 2 308 2 208 2 156 2 175 Powiat milicki 5 367 5 673 5 408 5 508 5 548 Powiat milicki - MIASTO 8 066 9 088 8 835 Powiat milicki - WIEŚ 4 175 3 862 4 050 Milicz 5 062 5 519 4 954 5 419 5 277 Milicz - miasto 7 944 8 706 8 066 9 088 8 835 Milicz - obszar wiejski 2 319 2 499 2 040 2 011 2 010 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Infrastruktura edukacyjna Zadania związane z edukacją i wychowaniem w gminie Milicz realizują liczne placówki oświatowe. W diagnozie szerzej omówiono wychowanie przedszkolne oraz szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne ze względu na to, że podlega ono władzom gminnym. Za szkolnictwo na poziomie ponadgimnazjalnym i szkolnictwo specjalne odpowiada natomiast powiat. Na terenie gminy Milicz funkcjonuje 7 publicznych przedszkoli i oddziałów przedszkolnych, 6 publicznych szkół podstawowych oraz 4 gimnazja (w tym 1 niepubliczne). Ofertę edukacyjną uzupełniają następujące szkoły ponadgimnazjalne: I Liceum Ogólnokształcące w Miliczu, Zespół Szkół im. Tadeusza Kościuszki w Miliczu, w skład którego wchodzi Technikum, Zasadnicza Szkoła Zawodowa dla Młodocianych Pracowników i szkoły zaoczne dla dorosłych, Liceum Ogólnokształcące dla Dorosłych oraz Policealne Studium TWP w Miliczu, Szkoła Policealna oraz Technikum Uzupełniające LIDER w Miliczu. W skład sieci sześcioletnich publicznych szkół podstawowych prowadzonych przez Gminę Milicz wchodzą następujące szkoły: Szkoła Podstawowa Nr 2 i Szkoła Muzyczna I Stopnia w Miliczu, Szkoła Podstawowa im. Juliusza Słowackiego w Sułowie, Szkoła Podstawowa w Dunkowej, Szkoła Podstawowa w Nowym Zamku, Szkoła Podstawowa w Czatkowicach, Szkoła Podstawowa we Wziąchowie Wielkim. W drodze Uchwały Nr XXII/176/01 Rady Miejskiej w Miliczu z dnia 15 lutego 2001 roku zostały określone obwody publicznych szkół podstawowych w gminie Milicz: Obwód szkolny Szkoły Podstawowej Nr 2 i Szkoły Muzycznej I Stopnia w Miliczu obejmuje: Miasto Milicz, sołectwa: Duchowo, Gogołowice, Kaszowo, Miłochowice, Piękocin, Postolin, Ruda Milicka, Sławoszowice, Stawiec, Świętoszyn, Wałkowa, Wszewilki. 110

Obwód szkolny Szkoły Podstawowej im. Juliusza Słowackiego w Sułowie obejmuje sołectwa: Baranowice, Grabówka, Gruszeczka, Łąki, Miłosławice, Olsza, Pracze, Ruda Sułowska, Sulimierz, Sułów, Wilkowo. Obwód szkolny Szkoły Podstawowej w Dunkowej obejmuje sołectwa: Brzezina Sułowska, Dunkowa, Piotrkosice, Poradów, Słączno, Węgrzynów. Obwód szkolny Szkoły Podstawowej w Nowym Zamku obejmuje sołectwa: Nowy Zamek, Godnowa, Tworzymirki, Tworzymirki Górne. Obwód szkolny Szkoły Podstawowej w Czatkowicach obejmuje sołectwa: Borzynowo, Czatkowice, Grabownica, Niesułowice, Henrykowice, Młodzianów. Obwód szkolny Szkoły Podstawowej we Wziąchowie Wielkim obejmuje sołectwa: Bartniki, Gądkowice, Gołkowo, Kolęda, Latkowa, Ostrowąsy, Potasznia, Wielgie Milickie, Wodników Górny, Wrocławice, Wróbliniec, Wziąchowo Małe, Wziąchowo Wielkie. W skład sieci trzyletnich publicznych gimnazjów prowadzonych przez Gminę Milicz wchodzą następujące szkoły: Gimnazjum w Miliczu, Gimnazjum w Sułowie, Gimnazjum we Wróblińcu. W drodze Uchwały Nr XXI/161/2000 Rady Miejskiej w Miliczu z dnia 29 grudnia 2000 r. zostały określone obwody publicznych gimnazjów publicznych w gminie Milicz: Obwód szkolny Gimnazjum w Miliczu obejmuje: Miasto Milicz, sołectwa: Czatkowice, Duchowo, Godnowa, Gogołowice, Grabownica, Kaszowo, Miłochowice, Niesułowice, Nowy Zamek, Piękocin, Postolin, Ruda Milicka, Sławoszowice, Stawiec, Świętoszyn, Wałkowa, Wszewilki. Obwód szkolny Gimnazjum w Sułowie obejmuje sołectwa: Baranowice, Brzezina Sułowska, Dunkowa, Grabówka, Gruszeczka, Łąki, Miłosławice, Olsza, Piotrkosice, Poradów, Pracze, Ruda Sułowska, Słączno, Sulimierz, Sułów, Węgrzynów, Wilkowo. Obwód szkolny Gimnazjum we Wróblińcu obejmuje sołectwa: Bartniki, Borzynowo, Gądkowice, Gołkowo, Henrykowice, Kolęda, Latkowa, Młodzianów, Ostrowąsy, Potasznia, Tworzymirki, Tworzymirki Górne, Wielgie Milickie, Wodników Górny, Wrocławice, Wróbliniec, Wziąchowo Małe, Wziąchowo Wielkie. 22 Jak wynika z Informacji o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014, w porównaniu z 2012 r. znacznie (o 13) zmniejszyła się liczba nauczycieli niepełnozatrudnionych. To wyraz bardziej świadomej polityki kadrowej dyrektorów oraz ściślejszego nadzoru organu prowadzącego w tym zakresie. Zatrudnianie nauczycieli w niepełnym wymiarze godzin tylko w pewnej części dotyczy nauczycieli przedmiotów o niewielkiej liczbie godzin nauczania. Zatrudnienie na części etatu powoduje, że nauczyciele ci przebywają w szkole tylko przez parę godzin w tygodniu, a tym samym nie uczestniczą w wielu ważnych zadaniach szkoły, są słabo dostępni zarówno dla uczniów, jak i rodziców, właściwie nie identyfikują się ze szkołą. To rodzi 22 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 111

określone problemy, a także generuje dodatkowe koszty, których przy innej strukturze zatrudnienia można by uniknąć. Kadra jest bardzo dobrze wykształcona, o wysokich kwalifikacjach formalnych. W roku szkolnym 2013/2014 prawie 80% stanowili nauczyciele mianowani i dyplomowani. Największym odsetkiem nauczycieli o najwyższym stopniu awansu zawodowego w stosunku do wszystkich zatrudnionych w szkole mogły się poszczycić Szkoła Podstawowa oraz Gimnazjum w Sułowie 65% i 52%. Najmniej nauczycieli dyplomowanych uczyło w Czatkowicach zaledwie 9% oraz we Wziąchowie Wielkim 13%. Tabela 71. Kadra nauczycielska zatrudniona w szkołach i przedszkolu w gminie Milicz w roku szkolnym 2013/2014 Pełnozatrudnieni Niepełnozatrudnieni Nazwa placówki Liczba osób Liczba etatów Liczba osób Liczba etatów Przedszkole Samorządowe w Miliczu 17 17 6 1,41 Szkoła Podstawowa w Miliczu 78 78 12 7,14 Szkoła Podstawowa w Sułowie 17 17 6 1,85 Szkoła Podstawowa we Wziąchowie Wielkim 17 17 6 3,21 Szkoła Podstawowa w Dunkowej 8 8 6 2,83 Szkoła Podstawowa w Czatkowicach 5 5 6 4,14 Szkoła Podstawowa w Nowym Zamku 8 8 6 2,39 Gimnazjum w Miliczu 33 33 14 8,98 Gimnazjum w Sułowie 10 10 12 5,18 Gimnazjum we Wróblińcu 7 7 9 5,68 Razem: 200 200 83 42,81 Źródło: Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014 Odsetek dzieci objętych opieką w żłobkach wyniósł w roku 2014 w gminie Milicz 3,5%. Pomimo, że wartość ta wzrosła, to nadal pozostaje niższa niż średnia dla kraju (5,9) oraz województwa dolnośląskiego (10). Jest jednak wyższa niż powiecie milickim (2,3). Tabela 72. Odsetek dzieci objętych opieka w żłobkach w latach 2010-2014 (%) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 2,6 3,0 3,8 4,8 5,9 POLSKA - MIASTO 4,5 5,1 6,4 7,8 9,5 POLSKA - WIEŚ 0,0 0,0 0,2 0,5 0,9 DOLNOŚLĄSKIE 4,5 5,3 6,6 8,1 10,0 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 6,7 7,9 9,7 11,6 13,7 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 0,0 0,0 0,3 0,7 2,0 Powiat milicki 0,0 0,0 2,0 1,5 2,3 Powiat milicki - MIASTO 6,3 5,2 7,6 112

Powiat milicki - WIEŚ 0 0 0 Milicz 0 0 3,0 2,4 3,5 Milicz - miasto 0 0 6,3 5,2 7,6 Milicz - obszar wiejski 0 0 0 0 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat, objętych wychowaniem przedszkolnym wyniósł w roku 2014 w gminie Milicz 73,1. Pomimo, że wartość ta stopniowo rośnie, to nadal pozostaje niższa niż średnia dla kraju (79,4) oraz województwa dolnośląskiego (80). Warto zwrócić uwagę na bardzo niski odsetek dzieci w tym wieku uczęszczających do placówek przedszkolnych na obszarach wiejskich. 113

Tabela 73. Odsetek dzieci w wieku 3-5 lat objętych wychowaniem przedszkolnym w latach 2010-2014 (%) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 62,6 69,2 69,7 74,1 79,4 POLSKA - MIASTO 78,8 84,0 83,7 87,6 92,9 POLSKA - WIEŚ 41,0 49,3 50,8 55,7 60,8 DOLNOŚLĄSKIE 63,0 70,0 70,2 75,0 80,0 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 76,7 83,1 82,6 87,1 91,7 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 36,1 44,1 45,9 51,1 56,4 Powiat milicki 54,4 55,0 56,8 60,1 69,3 Powiat milicki - MIASTO 113,5 115,8 117,0 Powiat milicki - WIEŚ 33,7 37,1 49,2 Milicz 61,6 60,8 61,9 65,1 73,1 Milicz - miasto 116,1 114,0 113,5 115,8 117,0 Milicz - obszar wiejski 14,9 16,6 20,8 23,7 36,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Malejąca liczba dzieci w wieku 3-5 lat przypadających na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego, wskazuje na coraz większą dostępność takich placówek w gminie Milicz. W roku 2014 było to 1,1 dzieci, czyli o 0,2 mniej niż cztery lata wcześniej. Wartość ta jest niższa niż w kraju, województwie dolnośląskim oraz powiecie milickim. Gdy jednak pod uwagę weźmiemy obszar wiejski gminy, to dostępność wychowania przedszkolnego jest tu mniejsza niż na pozostałych obszarach referencyjnych. Tabela 74. Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na jedno miejsce w placówce wychowania przedszkolnego w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 1,35 1,34 1,31 1,24 1,17 POLSKA - MIASTO 1,01 1,01 1,00 0,95 0,91 POLSKA - WIEŚ 2,49 2,39 2,28 2,08 1,93 DOLNOŚLĄSKIE 1,31 1,28 1,27 1,18 1,11 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 1,02 1,01 1,01 0,96 0,91 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 2,98 2,74 2,60 2,18 1,94 Powiat milicki 1,52 1,66 1,65 1,56 1,27 Powiat milicki - MIASTO 0,67 0,63 0,59 Powiat milicki - WIEŚ 4,18 3,95 2,48 Milicz 1,30 1,51 1,44 1,35 1,10 Milicz - miasto 0,60 0,68 0,67 0,63 0,59 Milicz - obszar wiejski 0,00 0,00 20,40 19,56 3,86 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Zapewnienie miejsc w przedszkolach jak największej liczbie chętnych powinno być jednym z priorytetowych zadań samorządu lokalnego. Gmina Milicz ten priorytet realizuje, czego dowodem jest wzrost liczby dzieci, które w ostatnich latach zostały objęte edukacją przedszkolną. Szczególnie ważny jest wzrost liczby miejsc przedszkolnych na wsi. Według raportu UNICEF na obszarach wiejskich w Polsce praktycznie nie istnieje instytucjonalna opieka nad dziećmi do lat 3. 114

Istnieje natomiast duża dysproporcja między liczbą dzieci korzystających z edukacji przedszkolnej w mieście i na wsi. Gmina Milicz dzięki powstaniu od stycznia 2014 r. czterech punktów przedszkolnych na wsi oraz zaawansowanym pracom nad budową nowego przedszkola w Sułowie, a także dzięki zabiegom organizacyjnym, aby w przedszkolu samorządowym zapewnić więcej miejsc najmłodszym dzieciom wyróżnia się pod tym względem pozytywnie. 23 Tabela 75. Dzieci w przedszkolach w gminie Milicz w roku szkolnym 2013/2014 Liczba dzieci ogółem 2007 6-latki W tym urodzone w latach 2008 2009 2010 5-latki 4-latki 3-latki Liczba dzieci zameldowanych na stałe ogółem 24 1439 323 293 300 293 253 Liczba dzieci uczęszczających do przedszkoli, z tego: 950 302 288 193 141 26 Prowadzonych przez Gminę Milicz i w partnerstwie z Gminą: 654 239 230 121 57 7 Przedszkole Samorządowe w Miliczu 292 50 146 75 21 0 Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej w Dunkowej 22 10 12 - - - Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej w Sułowie 65 33 32 - - - Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej w Nowym Zamku 18 66 99 3 - - Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej w Miliczu 95 95 - - - - Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej w Czatkowicach 15 88 7 - - - Oddział Przedszkolny w Szkole Podstawowej we Wziąchowie 61 37 24 - - - Punkt Przedszkolny w Sułowie 25 - - 16 9 - Punkt Przedszkolny w Dunkowej 12 - - 3 8 1 Punkt Przedszkolny w Czatkowicach 12 - - 4 6 2 Punkt Przedszkolny w Nowym Zamku 17 - - 11 2 4 Punkt Przedszkolny w Gądkowicach 20 - - 9 11 - Prowadzonych przez inne podmioty: 296 63 58 72 84 19 Przedszkole Parafialne w Miliczu 84 77 24 23 25 55 Dzienny Ośrodek Rehabilitacyjno-Wychowawczy 143 55 33 29 25 11 Przedszkole Świat Malucha 50 1 1 16 24 88 Punkt Przedszkolny w Miliczu 19 - - 44 10 55 2011 2-latki % upowszechnienia 65% 93% 98% 64% 48% 10% Źródło: Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014 W roku 2014 w gminie Milicz szkołę podstawową ukończyło 263 absolwentów (w tym 64,6% na obszarze miejskim), a naukę pobierało 1 584 uczniów (w tym 63,9% na obszarze miejskim). Było to 64,6% wszystkich absolwentów oraz 64,8% wszystkich uczniów szkół podstawowych powiatu milickiego. 23 Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014 24 Dla roczników 2007 i 2008 wg danych SIO na 31 marca 2014 roku, a dla pozostałych roczników wg stanu z ewidencji ludności na 14 października 2014 roku. 115

Wykres 27. Uczniowie i absolwenci szkół podstawowych w Gminie Milicz w latach 2010-2014 1 800 1 600 1400 1200 1 000 800 600 400 200 0 1507 1532 1491 1459 1584 273 252 237 249 263 2010 2011 2012 2013 2014 uczniowie absolwenci Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W ostatnim analizowanym okresie, w stosunku do roku 2010, niemal dwukrotnie zwiększyła się liczba uczniów przypadających na jedną klasę w szkołach podstawowych. W gminie Milicz było to 18,6 uczniów (21,3 na obszarze miejskim i 15,1 na obszarze wiejskim), a zatem nieznacznie więcej niż średnia dla kraju (18,1), lecz mniej niż dla województwa dolnośląskiego (19,3) i niemal tyle samo co dla powiatu milickiego (18,4). Tabela 76. Uczniowie szkoły podstawowe przypadający na 1 oddział (klasę) w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 9,2 18,0 18,1 18,1 18,1 POLSKA - MIASTO 11,0 20,9 21,0 20,9 20,7 POLSKA - WIEŚ 7,5 15,0 15,0 14,9 15,1 DOLNOŚLĄSKIE 9,8 19,2 19,3 19,3 19,3 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 11,1 21,3 21,3 21,3 21,2 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 7,7 15,6 15,7 15,6 15,9 Powiat milicki 9,8 19,2 18,7 18,4 18,4 Powiat milicki - MIASTO 23,7 22,8 21,3 Powiat milicki - WIEŚ 16,4 16,3 16,7 Milicz 10,0 19,6 19,1 18,9 18,6 Milicz - miasto 13,1 24,5 23,7 22,8 21,3 Milicz - obszar wiejski 7,4 14,7 14,3 14,6 15,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 w Gminie Milicz gimnazjum ukończyło 254 absolwentów (w tym 66,9% na obszarze miejskim), a naukę pobierało 755 uczniów (w tym 71,8% na obszarze miejskim). Było to 66,8% wszystkich absolwentów oraz 64,4% wszystkich uczniów gimnazjów z terenu powiatu milickiego. 116

Wykres 28. Uczniowie i absolwenci szkół gimnazjalnych w Gminie Milicz w latach 2010-2014 1000 800 888 848 795 751 755 600 400 307 287 288 274 254 200 0 2010 2011 2012 2013 2014 uczniowie absolwenci Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku szkolnym 2013/2014 do 74 oddziałów w sześciu szkołach podstawowych uczęszczało 1429 uczniów, z czego prawie 64% stanowili uczniowie Szkoły Podstawowej Nr 2 w Miliczu. W ramach zespołu szkół, który tworzy Szkoła Podstawowa Nr 2 i Szkoła Muzyczna I Stopnia w Miliczu, funkcjonowała cztero- i sześcioletnia szkoła muzyczna, do której uczęszczało 73 uczniów. W czteroletniej kształciło się 22 uczniów, natomiast w sześcioletniej szkole uczyło się 51 uczniów. Ponadto w Szkole Podstawowej Nr 2 już kolejny rok kontynuowano zajęcia w klasach sportowych o specjalności piłka siatkowa. Do 3 oddziałów sportowych w klasach IV-VI uczęszczało 70 uczniów. W żadnej ze szkół, mimo rosnącej liczby dzieci z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego, nie podjęto inicjatywy utworzenia oddziału integracyjnego. W roku szkolnym 2013/2014 dwoje uczniów Szkoły Podstawowej w Miliczu posiadało orzeczenie o potrzebie nauczania indywidualnego. 25 Tabela 77. Uczniowie w szkołach podstawowych w gminie Milicz w roku szkolnym 2013/2014 Nazwa szkoły Liczba uczniów kl. I kl. II kl. III kl. IV kl. V kl. VI Razem Liczba oddziałów Szkoła Podstawowa Nr 2 w Miliczu 160 134 180 153 122 160 909 37 Szkoła Podstawowa w Sułowie 36 26 39 24 27 33 185 9 Szkoła Podstawowa we Wziąchowie Wielkim 16 28 24 28 26 33 155 10 Szkoła Podstawowa w Dunkowej 11 10 15 15 19 8 78 6 Szkoła Podstawowa w Czatkowicach 5 6 5 7 13 10 46 6 Szkoła Podstawowa w Nowym Zamku 7 7 10 10 11 11 56 6 Razem: 235 211 273 237 218 255 1429 74 Źródło: Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014 25 Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014 117

W całym analizowanym okresie liczba uczniów przypadających na jedną klasę w szkołach gimnazjalnych, pozostawała na zbliżonym poziomie. W roku 2014 w gminie Milicz było to 20,4 uczniów (21,7 na obszarze miejskim i 17,8 na obszarze wiejskim), a zatem mniej niż średnia dla kraju (21,3) i dla województwa dolnośląskiego (21,5) i nieznacznie więcej niż dla powiatu milickiego (20,2). Tabela 78. Uczniowie gimnazjum przypadający na 1 oddział (klasę) w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 21,7 21,6 21,6 21,5 21,3 POLSKA - MIASTO 22,4 22,3 22,3 22,2 22,0 POLSKA - WIEŚ 20,6 20,5 20,4 20,2 19,9 DOLNOŚLĄSKIE 21,9 22,0 22,0 21,8 21,5 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 22,6 22,6 22,6 22,4 22,2 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 19,6 19,9 20,1 19,7 19,1 Powiat milicki 21,1 22,6 22,1 21,1 20,2 Powiat milicki - MIASTO 21,8 22,4 21,7 Powiat milicki - WIEŚ 22,5 20,2 19,1 Milicz 20,7 21,7 21,5 21,5 20,4 Milicz - miasto 21,0 22,0 21,8 22,4 21,7 Milicz - obszar wiejski 19,9 21,1 20,9 19,6 17,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku szkolnym 2013/2014 do 27 oddziałów trzech gimnazjów prowadzonych przez Gminę Milicz uczęszczało 605 uczniów. Przed rokiem było ich 643, a oddziałów 28. Tabela 79. Uczniowie w gimnazjach w gminie Milicz w roku szkolnym 2013/2014 Liczba uczniów Liczba Nazwa szkoły kl. I kl. II kl. III Razem oddziałów Gimnazjum w Miliczu 129 118 124 371 15 Gimnazjum w Sułowie 42 39 41 122 6 Gimnazjum we Wróblińcu 38 30 44 112 6 Razem: 209 187 209 605 27 Źródło: Informacja o stanie realizacji zadań oświatowych Gminy Milicz w roku szkolnym 2013/2014 118

Jak wspomniano, gmina Milicz nie prowadzi edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym. W roku 2014 na jej obszarze (a tym samym całym powiecie milickim) licea ogólnokształcące ukończyło 164 absolwentów, a naukę pobierało 450 uczniów. Wykres 29. Uczniowie i absolwenci szkół ogólnokształcących w Gminie Milicz w latach 2010-2014 600 500 400 466 480 471 482 450 300 200 100 197 134 145 155 164 0 2010 2011 2012 2013 2014 uczniowie absolwenci Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W całym analizowanym okresie liczba uczniów przypadających na jedną klasę w liceach ogólnokształcących pozostawała na zbliżonym poziomie. W roku 2014 w gminie Milicz było to 28,1 uczniów, a zatem więcej niż średnia dla kraju (26,9) i dla województwa dolnośląskiego (26,5) i tyle samo co dla powiatu milickiego. Tabela 80. Uczniowie szkół ogólnokształcących dla młodzieży przypadający na 1 oddział (klasę) w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 27,4 27,2 27,1 27,1 26,9 POLSKA - MIASTO 27,6 27,4 27,3 27,2 27,0 POLSKA - WIEŚ 23,1 23,0 22,7 22,5 22,2 DOLNOŚLĄSKIE 27,1 27,0 26,9 26,6 26,5 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 27,2 27,1 27,0 26,7 26,6 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 22,1 21,0 21,1 18,2 20,0 Powiat milicki 27,4 26,7 27,7 28,4 28,1 Powiat milicki - MIASTO 27,7 28,4 28,1 Powiat milicki - WIEŚ 0 0 0 Milicz 27,4 26,7 27,7 28,4 28,1 Milicz - miasto 0 0 0 0 0 Milicz - obszar wiejski 0 0 0 0 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 119

Infrastruktura czasu wolnego (kultura, sport, rekreacja) Głównym inicjatorem i organizatorem życia kulturalnego jest Ośrodek Kultury w Miliczu, mieszczący się przy ul. Piłsudskiego 14. Jest gminną instytucją kultury, której głównym celem jest zaspokajanie potrzeb i aspiracji kulturalnych społeczeństwa poprzez tworzenie i upowszechnienie różnych dziedzin kultury oraz sztuki profesjonalnej i amatorskiej. Swoją działalność kulturalną realizujemy również poprzez funkcjonowanie filli ośrodka w sołectwie Sułów oraz na świetlicach wiejskich w 52 sołectwach gminy Milicz. Ośrodek dysponuje: salą na 190 miejsc w Miliczu i salą widowiskową na 150 miejsc w Filli w Sułowie, instrumentarium (2 fortepiany + fortepian cyfrowy w Filii w Sułowie), małą sceną z zapleczem, aparaturą akustyczną na potrzeby imprez estradowych, koncertów kameralnych, aparaturą projekcyjną DVD, salą warsztatowo-wystawową, pracownią plastyczną. 26 Obiekt Ośrodka Kultury w Miliczu wybudowany został w latach 70-tych i od tamtej pory nie był remontowany. Z uwagi na zmieniające się potrzeby odbiorców kultury obiekt nie jest dostosowany do najnowszych - cyfrowych form przekazu kultury. Do zajęć stałych organizowanych przez OK w Miliczu należą: Pracownia plastyczna Plastulinek - działa już 8 rok, skupiając młodzież i dzieci, które w kręgu działań plastycznych pragną twórczo spędzać swój wolny czas. Wiolinek - zajęcia muzyczne dla najmłodszych dzieci. Studio Piosenki - zajęcia wokalne, prowadzone w dwóch grupach - dziecięcy zespół wokalny (dla dzieci w wieku 6-10 lat) oraz młodzieżowy zespół wokalny. Zajęcia szachowe Zajęcia taneczne - prowadzone są przez instruktorkę z 18-letnim doświadczeniem tanecznym. Trenerka posiadająca taneczną klasę mistrzowską jest właścicielką Centrum Tańca Show Dance w Krotoszynie oraz prowadzi zajęcia w 14 miejscowościach na terenie Wielkopolski i Dolnego Śląska. Taniec towarzyski i użytkowy pod okiem instruktora, Milicki Chór Kameralny Amadei Amici - jest amatorskim zespołem wokalnym, od blisko 10 lat skupiającym miłośników śpiewu, ludzi różnych zawodów, studentów i uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Szczyci się różnorodnym i wciąż poszerzanym repertuarem, w którym znajdują się zarówno utwory świeckie, jak i sakralne z tradycji katolickiej i prawosławnej, współczesne i dawne, z niemal wszystkich krajów europejskich, a nawet afrykańskie. Chór wykonuje też aranżacje utworów popularnych, popowych, folk i muzykę ludową. Milicka orkiestra dęta - powstała w 2009 roku, od początku funkcjonowania zespół działa przy Ośrodku Kultury w Miliczu. Swoją grą uświetnia m.in. uroczystości patriotyczne, kościelne i okolicznościowe. Najchętniej jednak zespół wykonuje utwory muzyki rozrywkowej 26 http://dokis.pl/institutions/view/66 120

Dyskusyjny klub Literacka Szuflada - to nowa propozycja Ośrodka Kultury w Miliczu. Intencją organizatorów jest skupienie ludzi pióra (niezależnie od wieku), którzy w sposób amatorski uprawiają literaturę w szerokim znaczeniu tego słowa. DKL Szuflada skupia zdeklarownych uczestników. Ponieważ formuła spotkań jest otwarta, ewentualni słuchacze są mile widziani. Planuje się indywidualne wieczorki literackie członków klubu. 27 Ośrodek przygotowuje również imprezy cykliczne takie jak: Profile, pasje i profesje, Baw się z nami, Festiwal Pieśni Maryjnej, Festiwal Pieśni Patriotycznej (wspólnie z Biblioteką Publiczną), Milicki Festiwal Filmowy, Nadbarycka Noc Filmowa, Turniej wsi z gminy Milicz, Sołtysiada Koncert kolęd, Konkurs na najpiękniejsza palmę, konkursy plastyczne, koncerty i konkursy muzyczne, wernisaże. Poza OK, zadania w zakresie kultury, sportu i rekreacji w gminie Milicz realizowane są poprzez Bibliotekę Publiczną w Miliczu oraz Ośrodek Sportu i Rekreacji Sp. z o.o. w Miliczu. Dane GUS potwierdzają, że w roku 2014 w gminie Milicz działała jedna instytucja zaliczana do kategorii domy i ośrodki kultury, kluby i świetlice (na obszarze miejskim). Dla porównania, w całym powiecie milickim były to trzy instytucje (w tym dwie na obszarze wiejskim), a w województwie dolnośląskim 298 (w tym 174 na obszarze wiejskim). Tym samym, na jedną taką placówkę przypadało 24 380 mieszkańców gminy, czyli więcej niż średnia dla kraju (9,5 tysiąca, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim), województwa dolnośląskiego (9,8 tysiąca, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim) oraz powiatu (12,4 tysiąca, wyższa wartość wskaźnika na obszarze wiejskim). Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed trzech lat, na wszystkich obszarach referencyjnych widoczny jest spadek liczby mieszkańców przypadających na jedną instytucję kultury (największy na obszarze wiejskim województwa dolnośląskiego 20%), co oznacza coraz większą dostępność tych instytucji. 27 http://www.kultura-milicz.pl/ 121

Tabela 81. Liczba mieszkańców na 1 dom, ośrodek kultury, klub i świetlicę w latach 2011-2014 Jednostka terytorialna 2011 2012 2013 2014 POLSKA 10 393 9 957 9 868 9 574 POLSKA - MIASTO 15 887 15 694 15 704 15 592 POLSKA - WIEŚ 6 777 6 377 6 297 6 033 DOLNOŚLĄSKIE 11 132 10 446 10 283 9 760 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 16 277 16 625 16 290 16 249 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 6 437 5 644 5 598 5 136 Powiat milicki 12 510 12 489 12 440 12 422 Powiat milicki - MIASTO 11 874 11 758 11 669 Powiat milicki - WIEŚ 12 797 12 781 12 799 Milicz 24 576 24 559 24 417 24 380 Milicz - miasto 11 956 11 874 11 758 11 669 Milicz - obszar wiejski nd nd nd nd Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 w gminie działały cztery zespoły artystyczne (wszystkie na obszarze miejskim). Dla porównania, w całym powiecie milickim było to 11 zespołów (w tym siedem na obszarze wiejskim), a w województwie dolnośląskim 935 (w tym 334 na obszarze wiejskim). Tym samym, na 10 tysięcy mieszkańców gminy przypadało 1,6 zespołu, czyli mniej niż średnia dla kraju (4,1, nieznacznie wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim), województwa dolnośląskiego (3,0, wyższa wartość wskaźnika na obszarze wiejskim) oraz powiatu (3,0, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim). Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed trzech lat, niemal na wszystkich obszarach referencyjnych widoczny jest wzrost liczby zespołów artystycznych przypadających na 10 tysięcy mieszkańców (wyjątkiem jest obszar miejskim województwa dolnośląskiego, gdzie odnotowano spadek rzędu 10,1%). Tabela 82. Zespoły artystyczne na 10 tys. mieszkańców w latach 2011-2014 Jednostka terytorialna 2011 2012 2013 2014 POLSKA 3,7 4,0 4,0 4,1 POLSKA - MIASTO 3,8 4,1 4,1 4,1 POLSKA - WIEŚ 3,4 3,8 3,9 4,0 DOLNOŚLĄSKIE 3,2 3,5 3,3 3,2 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 3,3 3,6 3,2 3,0 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 2,8 3,3 3,6 3,7 Powiat milicki 2,1 2,7 3,2 3,0 Powiat milicki - MIASTO 2,5 3,4 3,4 Powiat milicki - WIEŚ 2,7 3,1 2,7 Milicz 1,2 1,2 1,6 1,6 Milicz - miasto 2,5 2,5 3,4 3,4 Milicz - obszar wiejski nd nd nd nd Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 w gminie odbyło się 89 imprez artystycznych (wszystkie na obszarze miejskim), o 32 mniej niż rok wcześniej. Dla porównania, w całym powiecie milickim było takich wydarzeń 218 122

(w tym 129 na obszarze wiejskim), a w województwie dolnośląskim 15,9 tysiąca (w tym niemal 11 tysięcy na obszarze miejskim). Tym samym, na 10 tysięcy mieszkańców Gminy przypadało 36,5 imprezy, czyli mniej niż średnia dla kraju (57,5 wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim), województwa dolnośląskiego (54,7, nieznacznie wyższa wartość wskaźnika na obszarze wiejskim) oraz powiatu (58,5, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim). Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed trzech lat, w skali kraju oraz województwa widoczny jest wzrost liczby imprez artystycznych przypadających na 10 tysięcy mieszkańców (odpowiednio 19,3 i 9,7%), natomiast w przypadku powiatu oraz gminy Milicz odnotowano spadek (odpowiednio 36,7 i 23,3%). Tabela 83. Imprezy artystyczne na 10 tys. mieszkańców Jednostka terytorialna 2011 2012 2013 2014 POLSKA 48,2 50,6 53,5 57,5 POLSKA - MIASTO 53,4 55,9 57,6 62,3 POLSKA - WIEŚ 40,2 42,5 47,4 50,2 DOLNOŚLĄSKIE 49,9 49,6 53,0 54,7 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 51,7 51,5 51,5 54,2 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 45,7 45,2 56,4 55,8 Powiat milicki 92,5 92,6 76,1 58,5 Powiat milicki - MIASTO 98,5 102,9 76,3 Powiat milicki - WIEŚ 89,9 63,8 50,4 Milicz 47,6 47,6 49,6 36,5 Milicz - miasto 97,9 98,5 102,9 76,3 Milicz - obszar wiejski nd nd nd nd Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W zajęciach organizowanych przez samorządowe instytucje kultury w gminie Milicz w 2015 roku uczestniczyło łącznie 9 118 osób. Była to liczba znacznie wyższa niż w roku 2014, gdy zajęciach uczestniczyło 7 799 mieszkańców, lecz niższą niż pięć lat wcześniej (11 180 mieszkańców). Oznacza to odpowiednio wzrost na poziomie 16,9% i spadek o 18,4%. Wśród uczestników bezpłatnych i płatnych zajęć organizowanych przez samorządowe instytucje kultury dominują mieszkańcy Milicza (5 950 osób), a wśród sołectwa, mieszkańcy sołectwa Czatkowice (1 007 osób) i Sułów (1 002 osoby). Należy zaznaczyć, że w roku 2015, w zajęciach uczestniczyli mieszkańcy tylko sześciu z 52 sołectw gminy (rok wcześniej dziewięciu sołectw, a w 2010 15 sołectw). Tabela 84. Liczba osób uczestniczących w bezpłatnych oraz płatnych zajęciach organizowanych przez samorządowe instytucje kultury Sołectwa 2015 2014 2010 Baranowice brak brak brak Bartniki brak brak brak Borzynowo brak brak brak Brzezina Sułowska brak 70 150 Czatkowice 1 007 658 570 Duchowo 120 brak brak Dunkowa 541 425 390 Gądkowice 298 212 430 123

Godnowa brak brak brak Gogołowice brak brak 250 Gołkowo brak brak brak Grabownica brak brak brak Grabówka brak brak 300 Gruszeczka brak brak brak Henrykowice brak brak brak Kaszowo brak brak brak Kolęda brak brak brak Latkowa brak brak brak Łąki brak brak brak Miłochowice brak brak brak Miłosławice brak brak brak Młodzianów brak brak brak Niesułowice brak brak brak Nowy Zamek brak 250 150 Olsza brak brak 350 Ostrowąsy brak brak brak Piękocin brak 120 120 Piotrkosice brak brak 150 Poradów brak brak brak Postolin brak brak brak Potasznia brak brak brak Pracze brak brak brak Ruda Milicka brak brak brak Ruda Sułowska brak brak 200 Sławoszowice brak 120 200 Słączno brak 100 100 Stawiec brak brak brak Sulimierz brak brak brak Sułów 1 002 944 1 220 Świętoszyn brak brak brak Tworzymirki brak brak brak Tworzymirki Górne brak brak brak Wałkowa brak brak brak Węgrzynów 200 brak brak Wielgie Milickie brak brak 200 Wilkowo brak brak brak Wodników Górny brak brak brak Wrocławice brak brak brak Wróbliniec brak brak brak Wszewilki brak brak brak Wziąchowo Małe brak brak brak Wziąchowo Wielkie brak brak Brak 124

Milicz (miasto) 5 950 4 900 11 180 Źródło: dane gminne Jak wcześniej zaznaczono Ośrodek Kultury w Miliczu działa również poprzez świetlice wiejskie, które znajdują na terenie każdego z sołectw gminy Milicz. Jak wynika z udostępnionych danych, w roku 2015 z oferty domu kultury i świetlic skorzystało łącznie 6 450 dzieci, z czego zdecydowaną większość stanowiły dzieci zamieszkujące Milicz (5 700). Było to o 23,9% więcej niż rok wcześniej (4 600 dzieci) i 35,7% więcej niż w roku 2010 (4 200 dzieci). Poza miastem Milicz, najczęściej były to dzieci z sołectwa Sułów (450 dzieci). Należy zaznaczyć, że w roku 2015, z oferty domu kultury i świetlic korzystały tylko dzieci z 18 z 52 sołectw gminy (rok wcześniej 15 sołectw, a w 2010 24 sołectwa). Tabela 85. Liczba dzieci korzystających z usług oferowanych przez domy kultury, świetlice Sołectwa 2015 2014 2010 Baranowice 15 brak 30 Bartniki brak 45 30 Borzynowo brak brak brak Brzezina Sułowska brak brak brak Czatkowice brak brak brak Duchowo brak brak 40 Dunkowa 40 brak 35 Gądkowice brak 30 50 Godnowa brak brak brak Gogołowice brak 60 brak Gołkowo brak brak brak Grabownica brak brak brak Grabówka 30 brak 30 Gruszeczka brak brak brak Henrykowice brak brak brak Kaszowo brak brak brak Kolęda brak brak brak Latkowa 20 30 50 Łąki 15 brak brak Miłochowice brak 40 40 Miłosławice 30 brak 60 Młodzianów brak brak brak Niesułowice 20 25 brak Nowy Zamek 20 brak 45 Olsza 30 brak 80 Ostrowąsy brak 40 70 Piękocin brak 45 35 Piotrkosice 15 25 25 Poradów brak brak brak Postolin brak 40 brak 125

Potasznia 25 brak brak Pracze 20 75 35 Ruda Milicka brak brak 30 Ruda Sułowska 20 brak 70 Sławoszowice brak brak 170 Słączno brak 80 90 Stawiec brak 60 60 Sulimierz 20 brak brak Sułów 450 200 60 Świętoszyn 20 brak brak Tworzymirki brak brak brak Tworzymirki Górne brak brak 90 Wałkowa brak brak brak Węgrzynów 20 brak 30 Wielgie Milickie brak brak 40 Wilkowo brak brak brak Wodników Górny 30 40 brak Wrocławice brak brak brak Wróbliniec brak brak brak Wszewilki brak brak brak Wziąchowo Małe brak brak brak Wziąchowo Wielkie brak brak brak Milicz (miasto) 5 700 4 600 4 200 Źródło: dane gminne Wspomniana Biblioteka Publiczna w Miliczu organizuje zajęcia cykliczne, do których zalicza się: konkurs poezji śpiewanej im. Agnieszki Osieckiej, Konkurs Pieśni Patriotycznej czy akcja Cała Polska Czyta Dzieciom. Działa w niej Dyskusyjny Klub Książki oraz organizowane są spotkania autorskie. Inicjatywą, na którą należy zwrócić uwagę, jest Biblioteka Webowa, umożliwiająca czytelnikom korzystanie z e-booków. 28 Jako instytucja upowszechniania kultury, realizuje zadania w zakresie zaspokajania potrzeb czytelniczych i informacyjnych dzieci i młodzieży. Gromadzi i udostępnia książki z zakresu literatury pięknej i popularno-naukowej dla dzieci i młodzieży (ponad 14 000 woluminów), czasopisma z różnych dziedzin oraz wydawnictwa multimedialne. Oddział posiada również stały dostęp do Internetu. Biblioteka obsługuję czytelników indywidualnych i zbiorowych. Organizuje imprezy czytelnicze (konkursy, spotkania autorskie), lekcje biblioteczne z zakresu edukacji czytelniczej i medialnej. Biblioteka proponuje czytelnikom udział w różnorodnych imprezach tj.: lekcje biblioteczne dla uczniów szkół podstawowych, gimnazjum, szkół średnich, spotkania w bibliotece dla przedszkolaków, spotkania z pisarzami, dziennikarzami, podróżnikami, spotkania w ramach Dyskusyjnego Klubu Książki. Konkursy czytelnicze, literackie i plastyczne, wystawy i promocje książek, wyjazdy do teatru na koncerty, wycieczki turystyczno-krajoznawcze. Udział we wszystkich imprezach 28 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 126

za wyjątkiem organizowanych przez bibliotekę wycieczek i wyjazdów do teatru jest bezpłatny. W czytelni do dyspozycji czytelników znajdują się 3 stanowiska komputerowe z dostępem do Internetu. 29 Bibliotek Publiczna w Miliczu działa również poprzez filie: Czatkowice, Dumkowa, Gądkowice, Sułów. Liczba ludności przypadającej na jedną placówkę biblioteczną w gminie Milicz, w roku 2014 wyniosła 2 709 (11 669 w mieście i 1 589 na wsi), co oznacza wzrost rzędu 10,2% w stosunku do roku 2010. Wartość dla kraju wyniosła 4 100 (wzrost o 4,1%), dla województwa dolnośląskiego 4 234 (wzrost o 7,8%), a dla powiatu milickiego 2 848 (wzrost o 25,8%). Spadek wartości wskaźnika odnotowano na obszarach miejskich Polski (3,8%), powiatu milickiego (1,7%) oraz gminy Milicz (2,6%). Niezależnie od poziomu agregacji przedstawionych danych, większa liczba mieszkańców na jedną bibliotekę widoczna jest w miastach. Tabela 86. Ludność na 1 placówkę biblioteczną (łącznie z punktami bibliotecznymi ujętymi zgodnie z siedzibą jednostki macierzystej) w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 3 940 3 990 4 072 4 103 4 100 POLSKA - MIASTO 7 000 7 061 7 139 6 801 6 733 POLSKA - WIEŚ 2 349 2 387 2 454 2 555 2 571 DOLNOŚLĄSKIE 3 926 3 968 4 157 4 169 4 234 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 8 162 8 271 8 522 8 178 8 360 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 1 779 1 804 1 914 1 973 2 004 Powiat milicki 1 975 2 346 2 342 2 488 2 484 Powiat milicki - MIASTO 11 874 11 758 11 669 Powiat milicki - WIEŚ 1 706 1 826 1 828 Milicz 2 458 2 458 2 456 2 713 2 709 Milicz - miasto 11 981 11 956 11 874 11 758 11 669 Milicz - obszar wiejski 1 399 1 402 1 409 1 582 1 589 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Księgozbiór bibliotek na 1000 mieszkańców gminy Milicz w roku 2014 był większy niż w skali powiatu, województwa dolnośląskiego i Polski i wyniósł 3 947 (4 374 w mieście i 3 554 na wsi), co oznacza spadek rzędu 8,1% w stosunku do roku 2010. Wartość dla kraju wyniosła 3 398 (spadek o 1,8%), dla województwa dolnośląskiego 3 171 (spadek o 7,1%), a dla powiatu milickiego 3 837 (spadek o 26,3%). Wzrost wartości wskaźnika odnotowano wyłącznie na obszarze miejskim Polski (0,3%). Tabela 87. Księgozbiór bibliotek na 1000 ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 3 458 3 439 3 416 3 402 3 398 POLSKA - MIASTO 3 385 3 379 3 378 3 378 3 396 POLSKA - WIEŚ 3 573 3 531 3 473 3 440 3 399 DOLNOŚLĄSKIE 3 411 3 351 3 270 3 215 3 171 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2 885 2 853 2 828 2 786 2 758 29 http://www.bibliotekamilicz.pl/biblioteka/o-bibliotece.html 127

DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 4 637 4 497 4 282 4 189 4 103 Powiat milicki 5 208 4 318 4 134 3 967 3 837 Powiat milicki - MIASTO 4 801 4 578 4 374 Powiat milicki - WIEŚ 3 824 3 686 3 593 Milicz 4 295 4 314 4 220 4 084 3 947 Milicz - miasto 4 670 4 715 4 801 4 578 4 374 Milicz - obszar wiejski 3 938 3 934 3 676 3 625 3 554 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Liczba czytelników bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców gminy Milicz, w roku 2014 wyniosła 181 (262 w mieście i 106 na wsi), co oznacza wzrost rzędu 2,6% w stosunku do roku 2010. Wartość dla kraju i województwa dolnośląskiego była niższa i wyniosła 164 (spadek odpowiednio o 3 i 4,5%), a dla powiatu milickiego 150 (spadek o 14,5%). Niezależnie od poziomu agregacji przedstawionych danych, większa liczba czytelników widoczna jest w miastach. Oznacza to, że mieszkańcy gminy, chętniej niż przeciętny Polak, sięgają po książkę. Tabela 88. Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 ludności w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 169 168 168 167 164 POLSKA - MIASTO 207 206 207 207 202 POLSKA - WIEŚ 110 109 108 106 105 DOLNOŚLĄSKIE 172 173 173 169 164 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 195 197 199 194 188 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 120 118 115 112 111 Powiat milicki 175 156 150 152 150 Powiat milicki - MIASTO 252 260 262 Powiat milicki - WIEŚ 102 101 98 Milicz 176 181 179 183 181 Milicz - miasto 241 251 252 260 262 Milicz - obszar wiejski 115 114 111 111 106 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Liczba wypożyczeń na jednego czytelnika (w woluminach) w gminie Milicz, w roku 2014 wyniosła 20,6 (18,9 w mieście i 24,5 na wsi) co oznacza spadek rzędu 8,5% w stosunku do roku 2010. Wartość dla kraju była niższa i wyniosła 18,3 (spadek o 0,8%), dla województwa dolnośląskiego 18,6 (spadek o 5,4%), a dla powiatu milickiego 20,3 (spadek o 13,2%). Wzrost wartości wskaźnika odnotowano jedynie na obszarach miejskich Polski (0,2%). Niezależnie od poziomu agregacji przedstawionych danych, większa liczba wypożyczeń widoczna jest na obszarach wiejskich. 128

Tabela 89. Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika w woluminach w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 18,4 18,6 18,9 18,5 18,3 POLSKA - MIASTO 18,0 18,2 18,6 18,2 18,0 POLSKA - WIEŚ 19,8 19,7 19,7 19,4 19,1 DOLNOŚLĄSKIE 19,7 20,0 19,5 19,1 18,6 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 19,6 20,1 19,5 19,2 18,6 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 20,0 19,7 19,4 18,9 18,7 Powiat milicki 23,4 23,4 23,7 20,5 20,3 Powiat milicki - MIASTO 21,8 18,7 18,9 Powiat milicki - WIEŚ 26,0 22,6 22,0 Milicz 22,5 22,9 23,1 20,6 20,6 Milicz - miasto 20,1 21,2 21,8 18,7 18,9 Milicz - obszar wiejski 27,3 26,4 26,0 24,6 24,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Łączna liczba czynnych czytelników bibliotek publicznych w gminie Milicz, w roku 2015 wyniosła 4 335 osób, z czego większość (71,6%) stanowili mieszkańcy miasta Milicz. Było to o 1,8% mniej niż rok wcześniej i niemal tyle samo co w roku 2010). Biorąc pod uwagę sołectwa, największą liczbę czytelników odnotowano w sołectwie Czatkowice (404 osoby), Gądkowice (351 osób) i Sułów (319 osób). Należy jednak zaznaczyć, że w tych trzech sołectwach swoje filie ma Biblioteka Publiczna w Miliczu, a zatem czytelnictwo jest związane z dostępnością książek. Tabela 90. Liczba czynnych czytelników bibliotek publicznych w sołectwach gminy Milicz Sołectwa 2015 2014 2010 Baranowice brak brak brak Bartniki brak brak brak Borzynowo brak brak brak Brzezina Sułowska brak brak brak Czatkowice 404 417 367 Duchowo brak brak brak Dunkowa 157 173 172 Gądkowice 351 397 603 Godnowa brak brak brak Gogołowice brak brak brak Gołkowo brak brak brak Grabownica brak brak brak Grabówka brak brak brak Gruszeczka brak brak brak Henrykowice brak brak brak Kaszowo brak brak brak Kolęda brak brak brak Latkowa brak brak brak 129

Łąki brak brak brak Miłochowice brak brak brak Miłosławice brak brak brak Młodzianów brak brak brak Niesułowice brak brak brak Nowy Zamek brak brak brak Olsza brak brak brak Ostrowąsy brak brak brak Piękocin brak brak brak Piotrkosice brak brak brak Poradów brak brak brak Postolin brak brak brak Potasznia brak brak brak Pracze brak brak brak Ruda Milicka brak brak brak Ruda Sułowska brak brak brak Sławoszowice brak brak brak Słączno brak brak brak Stawiec brak brak brak Sulimierz brak brak brak Sułów 319 350 306 Świętoszyn brak brak brak Tworzymirki brak brak brak Tworzymirki Górne brak brak brak Wałkowa brak brak brak Węgrzynów brak brak brak Wielgie Milickie brak brak brak Wilkowo brak brak brak Wodników Górny brak brak brak Wrocławice brak brak brak Wróbliniec brak brak brak Wszewilki brak brak brak Wziąchowo Małe brak brak brak Wziąchowo Wielkie brak brak brak Milicz 3 104 3 077 2 888 Źródło: dane gminne W Miliczu funkcjonuje Ośrodek Sportu i Rekreacji Sp. z o.o., który realizuje działania z zakresu organizacji zajęć sportowych i rekreacyjnych na terenie gminy. OSiR organizuje popularyzujące sport imprezy oraz następujące ligi: Milicką Ligę Halowej Piłki Nożnej, Milicką Ligę Piłki Siatkowej Kobiet OSiR Sp. z o.o. Milicz, Policyjną Milicką Ligę Koszykówki, Milicką Ligę Siatkówki, Dolnośląską Ligę Darta. OSiR zarządza również Kąpieliskiem Karłów, Stadionem Miejskim i Halą Sportową. 130

OSiR powstał w roku 1968, na mocy uchwały Rady Miejskiej w Miliczu, a do jego zadań w szczególności należało: zapewnienie prawidłowej eksploatacji obiektów rekreacyjnych i sportowych, zagospodarowanie w urządzenia rekreacyjne i sportowe terenów będących w trwałym zarządzie Ośrodka Sportu i Rekreacji oraz terenów sportowych i rekreacyjnych w sołectwach, udostępnienie obiektów dla organizowania imprez rekreacyjnych, sportowych i szkoleniowych, inspirowanie i koordynowanie działań w rozwoju kultury fizycznej i turystyki realizowanych przez szkoły, stowarzyszenia, sołectwa i inne organizacje działające w tym zakresie, ustalenie w porozumieniu z Burmistrzem Gminy wysokości dotacji do działalności stowarzyszeń i innych organizacji działających w zakresie kultury fizycznej i turystyki oraz rozliczenie tych dotacji, organizowanie zleconych imprez lub innych usług w zakresie kultury fizycznej, prowadzenie działalności hotelarskiej związanej z funkcjonowaniem działalności rekreacyjnej ośrodka, prowadzenie kampingów, pól biwakowych i parkingów, prowadzenie wypożyczalni sprzętu sportowego i turystycznego, prowadzenie działalności handlowej na terenie ośrodka w zakresie związanym z jego funkcjonowaniem. Do obiektów sportowo-rekreacyjnych zarządzanych przez OSiR należą: Pływalnia Milicka nowoczesny basen sportowy składający się z 6 torów o długości 25 metrów, a do tego brodzik dla dzieci do nauki pływania, zjeżdżalnia rurowa, sauna fińska i turecka. Oprócz basenów pływackiego i rekreacyjnego dodatkowo przewidziano liczne atrakcje wodne tj.: wyspa z grzybkiem wodnym, cztery ławeczki powietrzne oraz gejzer powietrzny, dwie stacje masażu pleców i dwa przeciwprądy. Basen przystosowany będzie również dla osób niepełnosprawnych. Na piętrze zagospodarowano dwie sale o powierzchni 112 mkw, które będzie można wykorzystać jako salę fitness z profesjonalnym sprzętem i salę do ćwiczeń z lustrami. Kompleks połączony będzie z dotychczasową salą gimnastyczną przy Szkole Podstawowej nr 2. Kąpielisko - kąpielisko Karłów położone jest na obrzeżach Milicza, ok. 2 km od centrum miasta, w otoczeniu lasu, w obrębie cennych przyrodniczo obszarów jakimi są: Park Krajobrazowy Doliny Baryczy i Baryczy oraz Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000 Dolina Baryczy (PLB20001), w pobliżu projektowanego Specjalnego Obszaru Ochrony Siedlisk Natura 2000 Ostoja nad Baryczą (PLH020041) i w niewielkiej odległości od Rezerwatu Przyrody Stawy Milickie (ok. 3,1 km). Obecnie obiekt, z uwagi na przestarzałą infrastrukturę nie spełnia swoich funkcji Stadion Miejski pełnowymiarowe boisko ze sztuczną murawą, oświetleniem, zapleczem sanitarnym, salą konferencyjną, trybunami i parkingiem, 30 pełnowymiarowe boisko piłkarskie z naturalną murawą, orlik lekkoatletyczny. Ogólnie na terenie gminy usytuowane są 42 boiska sportowe o różnym stanie technicznym 9 o stanie bardzo dobrym, 13 dobrym, 13 średnim i 7 złym. W Miliczu znajduje się także 7 hal sportowych. 31 30 http://www.osirmilicz.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=9&itemid=112 131

Według danych gminnych, po jednym ogólnodostępnym obiekcie sportowym w promieniu 1000 m od ulicy w mieście lub występującym w miejscowości/wsi (nie licząc obiektów szkolnych), jest w sołectwach: Bartniki, Czatkowice, Duchowo, Gądkowice, Gogołowice, Grabówka, Henrykowice, Latkowa, Łąki, Niesułowice, Nowy Zamek, Postolin, Potasznia, Ruda Milicka, Sławoszowice, Słączno, Sułów, Świętoszyn, Węgrzynów, Wilkowo, Wrocławice. W pozostałych 31 sołectwach, nie ma takich obiektów. W mieście Milicz jest ich 10. W roku 2014 w gminie Milicz działo 14 klubów sportowych, w tym 9 w mieście (dla porównania, w całym powiecie milickim było to 18 klubów, a w województwie dolnośląskim 1 246 klubów). Tym samym, na 10 tysięcy mieszkańców gminy, przypadało 5,7 klubu (7,7 w mieście i 3,9 na wsi), czyli więcej niż średnia dla kraju (3,6), województwa dolnośląskiego (4,3) oraz powiatu (4,8). W skali kraju i województwa, wyższą wartość wskaźnika odnotowano na obszarach wiejskich. Tabela 91. Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców w roku 2010, 2012 i 2014 Jednostka terytorialna 2010 2012 2014 POLSKA 3,4 3,7 3,6 POLSKA - MIASTO 3,1 3,3 3,3 POLSKA - WIEŚ 4,0 4,3 4,1 DOLNOŚLĄSKIE 3,4 4,1 4,3 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2,9 3,4 3,5 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 4,4 5,9 6,0 Powiat milicki 5,1 4,8 4,8 Powiat milicki - MIASTO 9,3 7,7 Powiat milicki - WIEŚ 2,7 3,5 Milicz 6,1 5,7 5,7 Milicz - miasto 9,2 9,3 7,7 Milicz - obszar wiejski 3,2 2,4 3,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 kluby sportowe działające w Gminie Milicz liczyły 784 członków (11,7% więcej niż w roku 2010), w tym 649 na obszarze miejskim (dla porównania, w całym powiecie milickim było to 885 członków, a w województwie dolnośląskim 75,5 tysiąca członków). Tym samym, na 10 tysięcy mieszkańców gminy, przypadało 322 członków klubów sportowych (556 w mieście i 106 na wsi), czyli więcej niż średnia dla kraju (245), województwa dolnośląskiego (260) oraz powiatu (237). Wyższą wartość wskaźnika odnotowano na obszarach miejskich, natomiast obszar wiejskich gminy, był jedynym, na którym odnotowano spadek liczby członków klubów sportowych, w porównaniu do roku 2010 (o 21,1%). Wśród klubów sportowych działających na terenie gminy wymienić należy: KS Barycz Milicz (piłka nożna), UKS Plon Gądkowice (piłka nożna), ULKS Bizon Milicz (zapasy), Pitbull Milicz (kickboxing), 31 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 132

UKS AS Milicz (piłka nożna), UKS Milicz (piłka nożna), Klub Siatkarski Milicz LKS Barycz Sułów (piłka nożna), UKS Smecz Milicz (badminton). 32 Tabela 92. Członkowie klubów sportowych na 10 tys. mieszkańców w roku 2010, 2012 i 2014 Jednostka terytorialna 2010 2012 2014 POLSKA 232 239 245 POLSKA - MIASTO 251 262 273 POLSKA - WIEŚ 203 205 202 DOLNOŚLĄSKIE 201 241 260 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 210 242 262 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 179 240 255 Powiat milicki 209 209 237 Powiat milicki - MIASTO 504 556 Powiat milicki - WIEŚ 72 92 Milicz 286 279 322 Milicz - miasto 443 504 556 Milicz - obszar wiejski 136 68 106 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 w klubach sportowych działających w gminie Milicz ćwiczyło 715 osób (1,8% więcej niż w roku 2010), w tym 583 na obszarze miejskim (dla porównania, w całym powiecie milickim było to 811 osób, a w województwie dolnośląskim niemal 75,5 tysiąca). Tym samym, na 10 tysięcy mieszkańców gminy, przypadało 293 ćwiczących w klubach sportowych (500 w mieście i 104 na wsi), czyli więcej niż średnia dla kraju (239), województwa dolnośląskiego (259) oraz powiatu (218). Wyższą wartość wskaźnika odnotowano na obszarach miejskich, natomiast obszar wiejskich gminy, był jedynym, na którym odnotowano spadek liczby ćwiczących w klubach sportowych, w porównaniu do roku 2010 (o 21,2%). Tabela 93. Ćwiczący w klubach sportowych na 10 tys. mieszkańców w roku 2010, 2012 i 2014 Jednostka terytorialna 2010 2012 2014 POLSKA 223 235 239 POLSKA - MIASTO 244 259 269 POLSKA - WIEŚ 192 199 194 DOLNOŚLĄSKIE 212 242 259 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 225 248 267 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 182 229 242 Powiat milicki 212 196 218 Powiat milicki - MIASTO 469 500 Powiat milicki - WIEŚ 70 89 Milicz 286 267 293 32 http://www.osirmilicz.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=9&itemid=112 133

Milicz - miasto 447 469 500 Milicz - obszar wiejski 132 77 104 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 w Gminie Milicz, na 10 tys. km 2 przypadało 192,2 km ścieżek rowerowych, co oznacza wzrost wartości tego wskaźnika o 72%, w porównaniu do roku 2011. Taki sam przyrost procentowy odnotowano w całym powiecie, lecz sama wartość wskaźnika jest niższa i wynosi 120,3 km. Długość ścieżek rowerowych w Gminie (wyrażona omawianym wskaźnikiem), pozostaje jednak nadal mniejsza niż średnia dla kraju (298,9 km) i województwa dolnośląskiego (390,8 km). Tabela 94. Ścieżki rowerowe na 10 tys. km 2 w latach 2011-2014 (km) Jednostka terytorialna 2011 2012 2013 2014 POLSKA 184,9 222,4 247,1 298,9 DOLNOŚLĄSKIE 255,2 295,1 304,4 390,8 Powiat milicki 69,9 380,4 116,1 120,3 Milicz 114,7 623,9 190,4 197,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W tym samym roku w Gminie Milicz, na 10 tys. ludności przypadało 3,5 km ścieżek rowerowych, co oznacza wzrost wartości tego wskaźnika o 73,4%, w porównaniu do roku 2011. Niemal taki sam przyrost procentowy odnotowano w całym powiecie, lecz sama wartość wskaźnika jest niższa i wynosi 2,3 km. Długość ścieżek rowerowych w Gminie (wyrażona omawianym wskaźnikiem), jest większa niż średnia dla kraju (2,4 km) i województwa dolnośląskiego (2,7 km). Tabela 95. Ścieżki rowerowe na 10 tys. ludności w latach 2011-2014 (km) 2011 2012 2013 2014 POLSKA 1,5 1,8 2,0 2,4 DOLNOŚLĄSKIE 1,7 2,0 2,1 2,7 Powiat milicki 1,3 7,3 2,2 2,3 Milicz 2,0 11,1 3,4 3,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 134

Infrastruktura turystyczna Infrastruktura noclegowa gminy pozwala na całoroczne przyjmowanie turystów. Oferta noclegowa zawiera pokoje o różnym standardzie, których ceny rozpoczynają się już od 20 zł, a kończą nawet na 380 zł. W roku 2014 w gminie działało pięć turystycznych obiektów noclegowych (w tym trzy na obszarze miejskim), ich liczba zmalała w stosunku do czterech wcześniejszych lat. Dla porównania, w całym powiecie milickim było ich dziewięć (w tym trzy na obszarze miejskim), a w województwie dolnośląskim 903 (w tym 684 na obszarze miejskim). Tabela 96. Turystyczne obiekty noclegowe w latach 2010-2014 (wg stanu na 31 VII) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 7 206 7 039 9 483 9 775 9 885 POLSKA - MIASTO 4 304 4 189 5 324 5 418 5 450 POLSKA - WIEŚ 2 902 2 850 4 159 4 357 4 435 DOLNOŚLĄSKIE 726 692 946 909 903 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 576 546 718 680 684 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 150 146 228 229 219 Powiat milicki 11 10 11 11 9 Powiat milicki - MIASTO 6 6 3 Powiat milicki - WIEŚ 5 5 6 Milicz 7 6 7 7 5 Milicz - miasto 6 5 6 6 3 Milicz - obszar wiejski 1 1 1 1 2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Zakwaterowanie można m. in. znaleźć w następujących obiektach: Hotel Libero Milicz, ul. Kościuszki 2 (65 miejsc noclegowych w pokojach 1-, 2-, 3-osobowych), Pensjonat W Starym Młynie, Pensjonat Hubertówka w Zamku Myśliwskim, Turystyka Wiejska Ceglany Dom, Hotel Naturum w Rudzie Sułowskiej, Pokoje Gościnne "Pod Lasem" we Wszewilkach, Pokoje gościnne "U BARTKA" w Średzinie, Siedlisko "Żuraw i Czapla" we Wróblińcu, Willa Haneczka w Miliczu, Domki letniskowe Ostoja, Zajazd Karłów Milicz ul. Sycowska 1 (16 miejsc, pokoje 2- i 3-osobowe), Schronisko Młodzieżowe przy Powiatowym Centrum Edukacyjnym Milicz, ul. Trzebnicka 4b (80 miejsc noclegowych w pokojach 8-, 5-, 4- i 2-osobowych), Internat Zespołu Szkół Leśnych sezonowa baza noclegowa Milicz, al. ZHP (czynne od 3 VII do 27 VIII, pokoje: 2- i 3-osobowe, 120 miejsc), Mirosław Krzyżoszczak Pokoje Gościnne Milicz, ul. Krotoszyńska 21 (12 miejsc, pokoje 2-, 4-, 6-osobowe), 135

Ośrodek Wypoczynkowy "PRZYSTAŃ U GRAŻYNY" Sułów, ul. Leśna 8 (12 murowanych domków 4-osobowych), Gospodarstwo agroturystyczne Pencjonat u Buni, Leśniczówka kwatera myśliwska Wróbliniec, Górale 1 (9 miejsc, pokoje 2- i 3-osobowe), Baza gastronomiczna składa się z kilku obiektów usytuowanych głównie w centrum Milicza. Jej uzupełnienie stanowią usługi gastronomiczne świadczone dodatkowo przez gospodarstwa agroturystyczne. Poniżej kilka ważniejszych obiektów gastronomicznych w gminie: Parkowa Milicz, ul. Piłsudskiego 2 (od 50 do 120 osób, ogródek letni do 120 osób), W Starym Młynie, Niesułowice 25 (40 osób), Smażalnia Ryb "U BARTKA" w Średzinie, Pierogarnia Nad Zalewem, Lawendowy Zakątek, Restauracja Grabownica Włoska Tratoria Buon Apettito Nasza Karczma, Milicz, ul. Mickiewicza 16 (40 osób), Imbiss Milicki, Milicz, ul. 11 listopada 1, (40 osób, ogródek 20 osób). Ważną rolę odgrywa Punkt Informacji Turystycznej w Miliczu prowadzone przez Gminę Milicz na milickim rynku. Centrum zajmuje się głównie udzielaniem informacji na temat: możliwości wypoczynku i spędzania czasu wolnego na terenie gminy i Doliny Baryczy, bazy noclegowej i gastronomicznej, atrakcji turystycznych, producentów i usługodawców posługujących się znakiem Regionalnego Systemu Promocji Dolina Baryczy Poleca. Można tam także nabyć mapy turystyczne, płyty z filmem Rytmy natury w Dolinie Baryczy, publikacje i przewodniki po Miliczu oraz okolicy, pamiątki. Udostępnia materiały poświęcone aktywnej turystyce, Regionalnemu Systemowi Promocji Dolina Baryczy Poleca czy bazie gastronomicznej i noclegowej w gminie Milicz i regionie Doliny Baryczy. 33 Tym samym, na tysiąc mieszkańców gminy przypadało 0,21 obiektu (0,26 na obszarze miejskim i 0,21 na obszarze wiejskim), czyli tyle samo co średnia dla kraju (tu również wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim) i mniej niż dla województwa dolnośląskiego (0,31, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim), natomiast więcej niż dla powiatu milickiego (0,24, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim). Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed czterech lat, widoczny jest spadek liczby obiektów noclegowych na 1000 mieszkańców - w gminie Milicz wyniósł 28%. 33 Strategia Zrównoważonego Rozwoju Gminy Milicz na lata 2014-2020 136

Wykres 30. Turystyczne obiekty noclegowe na 1000 mieszkańców, stan na koniec 2014 Milicz - obszar wiejski Milicz - miasto Milicz Powiat milicki - WIEŚ Powiat milicki - MIASTO Powiat milicki DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO DOLNOŚLĄSKIE POLSKA - WIEŚ POLSKA - MIASTO POLSKA 0,16 0,21 0,26 0,23 0,26 0,24 0,25 0,23 0,26 0,29 0,31 0,34 0,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30 0,35 0,40 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 gmina Milicz dysponowała 339 miejscami noclegowymi w turystycznych obiektach noclegowych (w tym 109 na obszarze miejskim), ich liczba, w stosunku do roku 2010, spadła o 53,9%. Dla porównania, w całym powiecie milickim było ich 529 (w tym 109 na obszarze miejskim; spadek o 39,8% w porównaniu do stanu sprzed czterech lat), a w województwie dolnośląskim 60,3 tysiąca (w tym 49,9 tysiąca na obszarze miejskim; wzrost o 24,5% w odniesieniu do roku 2010). Tabela 97. Miejsca noclegowe całoroczne w latach 2010-2014 (wg stanu na 31 VII) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 610 111 606 246 675 433 679 445 694 023 POLSKA - MIASTO 373 560 375 442 413 120 412 667 422 378 POLSKA - WIEŚ 236 551 230 804 262 313 266 778 271 645 DOLNOŚLĄSKIE 49 067 49 551 59 072 58 441 60 320 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 40 110 41 108 48 906 48 090 49 933 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 8 957 8 443 10 166 10 351 10 387 Powiat milicki 879 877 702 921 529 Powiat milicki - MIASTO 0 0 350 523 109 Powiat milicki - WIEŚ 0 0 352 398 420 Milicz 736 733 558 731 339 Milicz - miasto 527 525 350 523 109 Milicz - obszar wiejski 209 208 208 208 230 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Na tysiąc mieszkańców Gminy przypadało 13,9 miejsca noclegowego w turystycznych obiektach noclegowych (9,3 na obszarze miejskim i 13,9 na obszarze wiejskim), czyli mniej niż średnia dla kraju (18, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim), województwa dolnośląskiego (20,7, wyższa wartość wskaźnika na obszarze miejskim) oraz powiatu milickiego (14,2, wyższa wartość 137

wskaźnika na obszarze miejskim). Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed czterech lat (w przypadku powiatu milickiego do roku 2012), w skali kraju i województwa widoczny jest wzrost liczby miejsc noclegowych na tysiąc mieszkańców (odpowiednio 13,9 i 23,3%), natomiast w przypadku powiatu i gminy Milicz odnotowano spadek (39,4 i 53,6%). Wykres 31. Miejsca noclegowe całoroczne na 1000 mieszkańców - stan na koniec 2014 Milicz - obszar wiejski Milicz - miasto Milicz Powiat milicki - WIEŚ Powiat milicki - MIASTO Powiat milicki DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO DOLNOŚLĄSKIE POLSKA - WIEŚ POLSKA - MIASTO POLSKA 9,3 9,3 11,6 13,9 14,2 18,1 16,4 17,8 18,2 18,0 20,7 24,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 gminę Milicz odwiedziło 6 204 turystów. W stosunku do roku 2010, ich liczba spadła o 33,1%. Dla porównania, cały powiat milicki odwiedziło 10 321 przyjezdnych (w tym większość zatrzymała się na obszarze wiejskim; spadek o 19% w porównaniu do stanu sprzed czterech lat), a województwo dolnośląskie 2,4 miliona (w tym większość zatrzymała się na obszarze miejskim; wzrost o 27,5% w odniesieniu do roku 2010). Tabela 98. Turyści w latach 2010-2014 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 20 461 496 21 476 616 22 635 388 23 401 138 25 083 978 POLSKA - MIASTO 15 872 697 16 648 898 17 456 915 18 153 958 19 476 793 POLSKA - WIEŚ 4 588 799 4 827 718 5 178 473 5 247 180 5 607 185 DOLNOŚLĄSKIE 1 895 540 2 026 726 2 186 248 2 195 284 2 416 382 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 1 649 048 1 755 482 1 883 095 1 897 698 2 091 460 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 246 492 271 244 303 153 297 586 324 922 Powiat milicki 12 748 14 892 10 978 11 125 10 321 Powiat milicki - MIASTO 5 211 4 354 3 087 Powiat milicki - WIEŚ 5 767 6 771 7 234 Milicz 9 276 10 062 7 318 6 446 6 204 Milicz - miasto 6 114 6 783 5 211 4 354 3 087 Milicz - obszar wiejski 3 162 3 279 2 107 2 092 3 117 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 138

Na tysiąc mieszkańców gminy przypadało 254 turystów (265 na obszarze miejskim i 245 na obszarze wiejskim), czyli mniej niż średnia dla kraju (652), województwa dolnośląskiego (831) oraz powiatu milickiego (277). Wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich. Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed czterech lat, w skali kraju i województwa widoczny jest wzrost liczby turystów na tysiąc mieszkańców (odpowiednio 22,8 i 27,9%), natomiast w przypadku powiatu milickiego i Gminy Milicz odnotowano spadek (odpowiednio 18,5 i 32,6%). Wykres 32. Turyści na 1000 mieszkańców - stan na koniec 2014 Milicz - obszar wiejski Milicz - miasto Milicz Powiat milicki - WIEŚ Powiat milicki - MIASTO Powiat milicki DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO DOLNOŚLĄSKIE POLSKA - WIEŚ POLSKA - MIASTO POLSKA 245 265 254 283 265 277 364 367 652 831 839 1038 0 200 400 600 800 1000 1200 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W roku 2014 w gminie Milicz udzielono 20 222 noclegów (większość na obszarze wiejskim). W stosunku do roku 2010, ich liczba spadła o 31,9%. Dla porównania, w całym powiecie milickim udzielono 32,5 tysiąca noclegów (większość zatrzymała się na obszarze wiejskim; spadek o 20,2% w porównaniu do stanu sprzed czterech lat), a w województwie dolnośląskim 5,6 miliona (większość na obszarze miejskim; wzrost o 32,9% w odniesieniu do roku 2010). Tabela 99. Noclegi udzielone w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 55 794 467 57 148 253 62 014 890 62 959 452 66 579 589 POLSKA - MIASTO 40 688 780 42 057 592 45 446 758 46 663 960 49 373 837 POLSKA - WIEŚ 15 105 687 15 090 661 16 568 132 16 295 492 17 205 752 DOLNOŚLĄSKIE 4 814 319 4 998 693 5 718 092 5 921 122 6 397 928 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 4 092 603 4 248 313 4 943 670 5 164 654 5 586 098 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 721 716 750 380 774 422 756 468 811 830 Powiat milicki 40 764 48 769 34 382 32 062 32 525 Powiat milicki - MIASTO 14 248 10 078 7 679 Powiat milicki - WIEŚ 20 134 21 984 24 846 Milicz 29 684 35 351 24 051 21 118 20 222 Milicz - miasto 13 760 19 621 14 248 10 078 7 679 Milicz - obszar wiejski 15 924 15 730 9 803 11 040 12 543 139

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Na tysiąc mieszkańców Gminy przypadało 829 udzielonych noclegów (658 na obszarze miejskim i 829 na obszarze wiejskim), czyli mniej niż średnia dla kraju (1 730), województwa dolnośląskiego (2 200) oraz powiatu milickiego (873). W Polsce oraz Dolnośląskim wyższą wartość wskaźnika odnotowuje się na obszarach miejskich. Porównując dane z roku 2014 do danych sprzed czterech lat, w skali kraju i województwa widoczny jest wzrost liczby udzielanych noclegów na tysiąc mieszkańców (odpowiednio 19,5 i 33,3%), natomiast w przypadku powiatu milickiego i Gminy Milicz odnotowano spadek (odpowiednio 19,6 i 31,3%). Wykres 33. Noclegi udzielone na 1000 mieszkańców - stan na koniec 2014 Milicz - obszar wiejski 987 Milicz - miasto 658 Milicz 829 Powiat milicki - WIEŚ 971 Powiat milicki - MIASTO 658 Powiat milicki DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 873 908 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 2772 DOLNOŚLĄSKIE 2200 POLSKA - WIEŚ 1127 POLSKA - MIASTO 2127 POLSKA 1730 0 500 1 000 1 500 2 000 2 500 3 000 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Szlaki turystyczne 34 Przez teren gminy przebiega kilkanaście różnego typu szlaków turystycznych: pieszych, rowerowych, konnych i kajakowych. Większość z nich jest częścią wiekowego systemu, który biegnie wzdłuż malowniczej Doliny Baryczy. Gmina współfinansowała wydanie podręcznego pakietu folderów Wszystkie drogi prowadzą po Dolinie Baryczy", który został opracowany przez Fundację Doliny Baryczy oraz w minionym roku odnowiła oznakowanie najważniejszych szlaków pieszych i rowerowych. Dolina Baryczy ma wiele do zaoferowania rowerzystom. Liczna sieć utwardzonych dróg leśnych, dróg lokalnych o niskim natężeniu ruchu, a także piękne krajobrazy i urozmaicona rzeźba terenu sprzyjają długim wycieczkom rowerowym. Warto wspomnieć, że przez Dolinę Baryczy biegnie międzynarodowy szlak rowerowy Eurovelo R9 wiodący od Bałtyku do Adriatyku. Innym atutem turystycznym tego obszaru jest szlak kajakowy biegnący po Bystrzycy pomiędzy licznymi stawami. Gmina Milicz jest także atrakcyjnym miejscem dla miłośników ptaków. Dzięki dwóm czatowniom, 34 Tamże 140

a także wysokiej wieży obserwacyjnej wybudowanej przy stawie Grabownica, ornitolodzy hobbyści (i nie tylko) mogą podglądać ptaki w ich naturalnym środowisku. Do szlaków pieszych przecinających gminę Milicz zaliczamy m.in: Szlak czerwony Zamkowy, Szlak żółty Kwitnącej Azalii, Szlak zielony Rezerwatów Przyrody, Szlak Niebieski Archeologiczny Szlaki rowerowe są głównymi osiami spajającymi sieć wszystkich tras turystycznych w gminie. Szlaki rowerowe w gminie to m. in.: Ścieżka rowerowa Trasą dawnej kolejki wąskotorowej" (20 km): Sułów Milicz Grabownica. Wąski tor ze Żmigrodu do Milicza eksploatowano już w roku 1894. Ostatni kurs odbył się 14 września 1991 roku. Dzięki inwestycji nieużywany teren dawnej kolejki został przekształcony w bardzo atrakcyjny produkt turystyczny. W trzech miejscach: Sułów Milicki, Milicz Zamek i Milicz Wąskotorowy ustawiono ekspozycje dawnego taboru kolejowego, Szlak Rowerowy R9 (17 km), Rowerowy Szlak Pomarańczowy" Doliny Baryczy (95 km), Szlak rowerowy Czerwony (57 km). Przez gminę Milicz biegną także szlaki jeździeckie: Szlak konny Doliny Baryczy część wielkopolska" (67 km): Sadowie/Strzyżew Przygodziczki Dębnica Trzcieliny Huta Moja Wola Poręby. W Gminie Milicz biegnie od Poradowa do Baranowic (10 km). Szlak konny Doliny Baryczy część dolnośląska (80 km): Lasowice Sułów Piękocin Gogołowice Trzebicko Lelików Grabownica Czatkowice Dąbrowa Krośnice Lasowice. Przez Gminę Milicz biegnie na długości 15 km od Smielic do polany Hubertus. Przez gminę biegnie także jeden szlak kajakowy Odolanów Żmigród (60 km). Szlak biegnie wzdłuż Baryczy. Na terenie Gminy mierzy 36 km i zaczyna się przy jazie przy moście we Wróblińcu, a kończy przy drewnianym moście w Łąkach. Szlak cieszy się ogromnym zainteresowaniem w sezonie. Zabytki W rejestrze Narodowego Instytutu Dziedzictwa znalazło się kilka obiektów m.in.: Rynek w Miliczu, jeden z największych na Dolnym Śląsku. Jego założenie wiąże się z nową lokalizacją miasta, która najprawdopodobniej miała miejsce w XIV w. Wówczas wytyczono plac na planie zbliżonym do kwadratu o wymiarach 2 x 2 sznury (średniowieczna miara sznura to ok. 47 m). Kamienice stojące przy Rynku są w większości XIX-wieczne. W jego centralnej części co najmniej od XVII w. stał ratusz, którego ostatnia modernizacja miała miejsce w 1851 r. W budynku mieścił się główny odwach wojskowy z aresztem, sąd powiatowy oraz magistrat. W 1945 r. został spalony przez wojska Armii Radzieckiej, ale do chwili obecnej jego położenie jest zaznaczone na rynkowym bruku. W połowie XIX w. wzniesiono stojący do dziś budynek, aktualnie Bank PKO. Kościół św. Anny - znajduje się na przedmieściach Milicza, w Karłowie, miejscu wielowiekowych pielgrzymek katolików. Wybudowano go w 1588 r. na polecenie 141

Kurzbachów. Z powodu złego stanu technicznego na początku XIX w. został w dużej części rozebrany. Za panowania Maltzanów i na ich polecenie w latach 1807-1808 postawiono nowy kościół, także pod wezwaniem św. Anny. Jest to klasycystyczna budowla z elementami neogotyckimi. W empirowym ołtarzu głównym znajduje się gotycka rzeźba św. Anny Samotrzeciej. W krypcie kościoła mieści się grób Joachima Karola von Maltzana. Kościół św. Michała Archanioła przy ul. Kościelnej w Miliczu. Wybudowany został w latach 1817-1821. Jest to kościół klasycystyczny; główny ołtarz, w stylu barokowym, pochodzi z pierwszej połowy XIX w. Ozdobiony jest figurą Matki Boskiej, po jego bokach znajdują się rzeźby św. Barbary i św. Katarzyny pochodzące z 1790 r. Niedaleko głównego ołtarza znajduje się kamienna chrzcielnica w stylu renesansowym. Kościół św. Andrzeja Boboli, pierwotnie luterański kościół św. Krzyża. Był to jeden z sześciu kościołów łaski powstałych po układzie altransztadzkim z 1707 r., stanowiącym ustępstwo cesarza dla śląskich ewangelików. Budowa rozpoczęła się w czerwcu 1709 r., a zakończyła w 1714 r. Znaczącym donatorem inwestycji była rodzina hrabiów von Maltzan, którzy od 1590 r. władali Miliczem, architektem i budowniczym był Gottfried Hoffman z Oleśnicy. Wieża kościoła początkowo miała około 59 m, ale w obawie przed runięciem została w 1789 r. skrócona i jej wysokość obecnie wynosi 49 m. Zawieszono na niej trzy dzwony ufundowane przez rodzinę Maltzanów na początku XX w. W kościele znajdują się oryginalne, 33-głosowe organy 1718 r., ufundowane przez barona Salish i wybudowane przez W. Sauera. Kompleks Pałacowy. Neoklasycystyczny kompleks należący do hrabiów von Maltzan powstał pod koniec XVIII w. i do 1945 r. należał do tej rodziny. Od 1963 r. jest siedzibą Zespołu Szkół Leśnych. Otacza go 48-hektarowy park w stylu angielskim z unikatowymi gatunkami drzew i przepięknymi rododendronami. Ruiny Zamku. Zamek powstał, jak wskazują na to zachowane fragmenty murów, w połowie XIV w. W 1358 r. Milicz stanowił własność księcia Konrada Oleśnickiego. Następnie należał do Biskupów wrocławskich, Książąt oleśnickich, baronów Kurzbachów i w końcu hrabiów von Maltzan. W Postolinie znajdują się ruiny dworu oraz park dendrologiczny (założony w 2. poł. XIX w.), poewangelicki kościół neogotycki (z drugiej połowy XIX w., obecnie filialny kościół Chrystusa Króla). Niedaleko na wzgórzu Wieżyca z kolei zobaczyć można XIX-wieczny zamek myśliwski, tzw. Więżę Odyniec, wysoką na 25 m. W rejestrze zabytków znajduje się 49 obiektów z terenu gminy Milicz. W miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wyróżniono tereny podlegające ochronie prawnej w zakresie środowiska kulturowego: obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków, strefę A ochrony konserwatorskiej, strefę B ochrony konserwatorskiej, strefę K ochrony krajobrazu, dominanty architektoniczne, zabytkowe parki, zabytkowe aleje i szpalery, stanowiska archeologiczne, strefę W ochrony archeologicznej oraz strefę OW obserwacji archeologicznej. Strefą ścisłej ochrony konserwatorskiej A objęte są: historyczne centrum Milicza, tzw. Stare Miasto, Zespół pałacowo-parkowy z zabudowaniami pomocniczymi oraz ruiny zamku / wszystkie obiekty położone w parku w Miliczu, 142

zespół Kościoła Pokoju p.w. Św. Andrzeja w Miliczu, Rynek wraz z zabudową przyrynkową oraz założenie pałacowo-parkowe w Sułowie. Strefą ochrony konserwatorskiej B objęte są: obszar parku pałacowego oraz tereny położone na południe od strefy A. Szczególnej ochronie podlegać powinien park pałacowy oraz układ urbanistyczny i obiekty architektury w zespole zamkniętym ulicami: Armii Krajowej, Kościuszki, Powstańców Wielkopolskich i Trzebnicką- Pl. Ks. Eugeniusza Waresiaka, obszary wyznaczone w miejscowości Miłochowice (Pogórzyno), część historycznego Sułowa wraz z obydwoma kościołami i cmentarzami nieobjęta strefą A, kilkanaście obszarów nieurządzonej zieleni, obszary za terenie parku krajobrazowego oraz terenu z zabudową w miejscowości Ruda Milicka, dwa obszary we wsi Gądkowice, część wsi Miłosławice, elementy historycznego układu przestrzennego w miejscowościach: Duchowo, Niesułowice, Gogołowice, Stawiec, Przysiółek Kąty. Strefą ochrony krajobrazu K objęte są: tereny doliny Baryczy oraz obszar stref konserwatorskich A i B, teren naturalnego krajobrazu integralnie związanego z zabytkowym zespołem pałacowoparkowym w Miliczu, Szwedzka Górka w Sułowie, teren rzeki Prądni oraz obszary w granicach parku krajobrazowego w Rudzie Milickiej, obszary w obrębach: Wszewilki, Sławoszowice, Stawiec, fragment historycznego układu przestrzennego wsi Wałkowa. Strefą ochrony ekspozycji E, objęto: ciąg ekspozycyjny w Miliczu ciągnący się wzdłuż południowego brzegu Baryczy w części wschodniej miasta a ograniczony od wschodu nasypem kolejowym, panoramę wsi rozciągającą się z drogi gminnej Kaszowo Postolin, ekspozycja miejscowości Świętoszyn oparta o lasy i wzgórze, teren wokół zabytkowych zespołów zabudowy folwarcznej w obrębach Sławoszowice, Duchowo, Ruda Milicka, Niesułowice, Wałkowa, teren wokół zabytkowych zespołów zabudowy folwarcznej w obrębach : Godnowa, Wszewilki, Stawiec, Gogołowice, Świętoszyn, ekspozycja grodziska w obrębach Wszewilki, Sławoszowice, Stawiec, Milicz. Strefą ochrony archeologicznej W objęte są: teren unikatowego w skali Polski i Europy Środkowej zespołu osadniczego stanowisk archeologicznych położonych w dolinie Baryczy na wschód od Starego Miasta oraz obszar Starego Miasta, grodzisko w Miłochowicach z późnego średniowiecza, grodzisko stożkowate w Wałkowie, obszar zawierający relikty zamku średniowiecznego położone pomiędzy Młynówką a Baryczą w Sułowie, obszary położone w Świętoszynie, Miłosławicach i Koruszce, 143

grodzisko wczesnośredniowieczne w Gądkowicach, kopiec w południowo-zachodniej części Świętoszyna, przysiółek Nowe Grodzisko we wsi Nowy Zamek, teren wokół stanowiska archeologicznego nr 11/76/70-31 AZP (urządzenie obronne z okresu średniowiecza ) w obrębie Duchowo, teren wokół kurhanu z epoki brązu w obrębie Wszewilki oraz teren wokół dwóch kurhanów z epoki brązu w obrębie Gogołowice. Strefą obserwacji archeologicznej OW objęte są: obszar Starego Miasta położony w obrębie miasta Milicza, zespół staromiejski Sułowa jako obszar domniemanej zawartości ważnych reliktów archeologicznych, wsie Dąbrowa, Dziewiętlin, Krośnice, Miłochowice, Świebodów, Wąbnice, Wierzchwice, cześć miejscowości Ostrowąsy, obszary położone w Gądkowicach, Świętoszynie, Miłosławicach i Koruszce. Ponadto w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego dla miasta i miejscowości z terenu gminy Milicz ustanowiono, że dla obiektów posiadających wysokie wartości kulturowe, tj. zabytków objętych wojewódzką ewidencją zabytków, wszelkie prace budowlane oraz zmiana funkcji wymagają uzgodnienia Konserwatora Zabytków. Na obszarze gminy znajduje się 148 stanowisk archeologicznych. 35 Infrastruktura transportowa Połączenie komunikacyjne gminy jest korzystne zarówno pod względem połączeń regionalnych, jak i lokalnych. Potrzeby mieszkańców zaspokajają dwa podstawowe systemy komunikacyjne: drogowy oraz kolejowy. Sieć dróg na terenie gminy Milicz tworzą zarówno drogi gminne, jak i powiatowe oraz wojewódzkie. Większą część dróg stanowią te o nawierzchni gruntowej, niewiele natomiast ma charakter dróg o nawierzchni twardej odpowiednio 620 km wobec 66 km. Przez obszar gminy przebiega również fragment drogi krajowej nr 15 z Wrocławia do Ostródy. Łączna długość wszystkich dróg istniejących w terenie gminy wynosi 854,34 km. Średnio na 100 ha użytków rolnych w gminie przypada 5,1 km dróg. W odniesieniu do poszczególnych obrębów zagęszczenie sieci dróg wynosi od 1,7 km/100 ha UR we Wziąchowie Małym do 18,3 km/100 ha UR w Gruszeczce (najmniejsza powierzchnia użytków rolnych w gminie). W obrębie Piotrkosice, posiadającym największą powierzchnię użytków rolnych w gminie, gęstość sieci drogowej wynosi 4,2 km/100 ha UR. Długość dróg o nawierzchni asfaltowej, betonowej oraz brukowej wynosi 236,59 km, długość dróg o nawierzchni utwardzonej (szutrowe, żwirowe, tłuczniowe) wynosi 41,48 km, natomiast łączna długość dróg nieutwardzonych (gruntowych) wynosi 589,86 km. Duża część dróg na terenie gminy ma charakter gruntowy, co wynika z jej rolniczego i turystycznego charakteru. Ponadto przez teren gminy przebiega droga wojewódzka nr 439 Żmigród (od DK 5) Sułów Milicz (do DK 15) oraz droga wojewódzka nr 446 Milicz (od DK 15) Twardogóra Syców (węzeł S8 Syców Zachód). Obie drogi posiadają klasę techniczną G i pozostają pod zarządem Dolnośląskiej 35 Program Opieki nad zabytkami Gminy Milicz na lata 2012-2015 144

Służby Dróg i Kolei. Milicz posiada jedynie małą obwodnicę, której funkcję pełni DK 15 wcześniej cały ruch przechodził przez Rynek. Rysunek 3. Sieć drogowa gminy Milicz Źródło: Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Milicz Ciągi piesze i chodniki na terenie gminy znajdują się w stanie dobrym. Najwięcej wybudowano chodników w samym Miliczu aż 32 km, w Sułowie 4 km, w Gądkowicach 500 m, a we Wziąchowie Małym i Wielkim po 100 m. Również dobrze oceniono stan parkingów w gminie, natomiast miejsca postojowe przy ul. Piłsudskiego w Miliczu uzyskały nawet ocenę bardzo dobrą. W samym mieście istnieją jeszcze trzy parkingi, w tym jeden w Rynku (co jest dość typowym położeniem dla miast tej wielkości co Milicz). Po jednym parkingu wybudowano w sułowskim Rynku oraz w Rudzie Milickiej. Przez gminę Milicz przebiega linia kolejowa nr 281 Oleśnica - Chojnice (przez Milicz, Krotoszyn, Jarocin, Wrześnię, Gniezno, Nakło n. Notecią i Więcbork). Jest to linia w dużej części jednotorowa, zelektryfikowana na odcinku do Gniezna. Kursy osobowe odbywają się na niej coraz rzadziej, w 2013 r. spółka PKP Polskie Linie Kolejowe została przez Urząd Transportu Kolejowego wezwana do zapewnienia bezpieczeństwa na tej trasie. W wyniku kontroli wykryto bowiem szereg nieprawidłowości, w tym uszkodzone podkłady żelbetowe i drewniane, uszkodzenia szyn czy brak znaków. PKP PLK wykonuje drobne prace remontowe od 2012 r., większe remonty przewidziano po 2014 r., przy wykorzystaniu środków z nowej perspektywy budżetowej UE. Obecnie liczba przejazdów na tej trasie została przez Przewozy Regionalne okrojona z 4-5 par dziennie do jednej, w zasadzie tylko w weekendy. Trudno jednoznacznie stwierdzić, jakie są dalsze plany co do funkcjonowania tej linii. W dokumencie Masterplan dla transportu kolejowego w Polsce do 2030 roku przewidziano, że 145

na odcinku Oleśnica Gniezno dopuszczony będzie jedynie ruch towarowy, a dopiero dalej mieszany. Dobrze rozwinięta jest sieć komunikacji samochodowej. Większość miejscowości gminy posiadają połączenia z Miliczem. Milicz posiada bezpośrednie połączenia z Wrocławiem, Poznaniem, Ostrowem Wielkopolskim, Lubinem, Koninem, Zgorzelcem, Jarocinem i Rawiczem. Na terenie woj. dolnośląskiego połączony jest z Oleśnicą, Trzebnicą, Wołowem, Górą Śl., Twardogórą, Żmigrodem, Sycowem, Obornikami Śl., Wińskiem, Krośnicami i Cieszkowem. Istniejący dworzec i plac manewrowy PKS zlokalizowany jest w południowej części centrum miasta, w rejonie ulic Kopernika, Mickiewicza i Dworcowej. Miejscowości, przez które przebiegają główne szlaki komunikacyjne (Trzebnica-Milicz- Gniezno, Milicz-Żmigród, Milicz-Twardogóra, Milicz-Sulmierzyce) są dobrze skomunikowane z pobliskimi ośrodkami miejskimi. Są jednak wsie, które z uwagi na ograniczoną ilość kursów (bądź ich całkowity brak) mają słabe połączenie z Miliczem oraz z innymi okolicznymi wsiami. Należą do nich m.in. Baranowice, Brzezina Sułowska, Latkowa, Wałkowa i Wodników Górny. Liczba połączeń sukcesywnie maleje z uwagi na zmniejszające się zainteresowanie tą formą transportu. Większość mieszkańców porusza się własnymi środkami lokomocji. W związku z rosnącą liczbą samochodów na drogach powstaje konieczność zapewnienia pieszym bezpiecznych warunków do przemieszczania się wewnątrz wsi. Obecny stan rozmieszczenia chodników jest niewystarczający. Największe zapotrzebowanie na tego typu inwestycje wykazują wsie: Bartniki, Duchowo, Dunkowa, Kolęda, Łąki, Olsza, Ostrowąsy, Poradów, Postolin, Ruda Milicka, Stawiec, Świętoszyn, Wałkowa, Wróbliniec i Wziąchowo Wielkie głownie przez wzgląd na przebieg tras szybkiego ruchu bądź obecność placówek edukacyjnych. 36 36 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Milicz 146

Podsumowanie Zgodnie z wcześniej opisaną metodologią, opracowano tabelę zawierającą najważniejsze, wcześniej opisane wskaźniki opisujące zjawiska zachodzące w sferze funkcjonalnej. Trend wzrostowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3-5 lat Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców Członkowie klubów sportowych na 10 tys. mieszkańców Ćwiczący w klubach sportowych na 10 tys. mieszkańców Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców Zespoły artystyczne na 10 tys. mieszkańców (2014/2011) Ścieżki rowerowe na 10 tys. km 2 Trend wzrostowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Porady lekarskie ogółem na 1000 mieszkańców Ludność na 1 placówkę biblioteczną i punkt biblioteczny Trend spadkowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na 1 miejsce w przedszkolu Uczniowie szkoły podstawowej przypadający na 1 oddział (2014/2011) Uczniowie gimnazjum przypadający na 1 oddział Trend spadkowy, niekorzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Księgozbiór bibliotek na 1000 mieszkańców Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców Imprezy artystyczne na 10 tys. mieszkańców (2014/2011) Miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców Turyści na 1000 mieszkańców Udzielone noclegi turystom na 1000 mieszkańców Trend boczny charakteryzuje następujące wskaźniki: Przychodnie w gestii samorządu na 10 tys. mieszkańców Ludność na 1 aptekę ogólnodostępną i punkt apteczny Mieszkańcy na 1 dom, ośrodek kultury, klub, świetlicę (2014/2011) Tym samym największa liczba wskaźników charakteryzuje się niekorzystnym trendem spadkowym oraz korzystnym trendem wzrostowym. 147

Tabela 100. Tabela podsumowująca zjawiska zachodzące w sferze funkcjonalnej lp. 1 Wskaźnik Przychodnie w gestii samorządu na 10 tys. mieszkańców Jednostka terytorialna JST Zmiana Milicz 2014/2010 Ocena w odniesieniu do zmiany 2014/2010 Wartość Milicz Powiat POLSKA DOLNOŚLĄSKIE 2014 milicki* Ocena w odniesieniu do wartości w 2014: Trend Powiat Milicz POLSKA DOLNOŚLĄSKIE milicki* Gmina 0,8% -6,7% 6,2% 0,7% 1,23 0,63 0,74 0,81 MIASTO 2,7% -2,1% 24,8% -32,2% 1,71 0,62 0,61 1,71 WIEŚ -0,9% -12,9% -12,3% 0,0% 0,79 0,64 1,04 0,39 Boczny OCENA OGÓLNA 2 Porady lekarskie ogółem na 1000 mieszkańców Gmina 4,3% 5,1% 2,1% 3,4% 5 277 4 151 4 169 5 548 MIASTO 11,2% 6,9% 3,6% 9,5% 8 835 5 202 5 053 8 835 WIEŚ -13,3% 0,7% -2,6% -3,0% 2 010 2 553 2 175 4 050 Wzrostowy 3 Ludność na 1 aptekę ogólnodostępną i punkt apteczny Gmina -0,8% -9,5% -6,9% -0,7% 3 483 2 799 2 693 3 727 MIASTO -22,1% -9,8% -7,1% -21,4% 2 334 2 227 2 200 2 334 WIEŚ 51,1% -9,5% -8,7% 20,0% 6 356 4 592 5 449 5 119 Boczny 4 Odsetek dzieci objętych wychowaniem przedszkolnym w wieku 3-5 lat Gmina 18,7% 26,9% 27,1% 27,3% 73,1 79,4 80,0 69,3 MIASTO 0,7% 18,0% 19,6% 3,1% 117,0 92,9 91,7 117,0 WIEŚ 146,0% 48,6% 56,6% 45,9% 36,7 60,8 56,4 49,2 Wzrostowy 5 Dzieci w wieku 3-5 lat przypadające na 1 miejsce w przedszkolu Gmina -15,5% -13,6% -15,8% -16,3% 1,10 1,17 1,11 1,27 MIASTO -1,7% -9,8% -10,8% -11,4% 0,59 0,91 0,91 0,59 WIEŚ -80,3% -22,6% -34,9% -40,8% 3,86 1,93 1,94 2,48 Spadkowy 6 Uczniowie szkoły podstawowej przypadający na 1 oddział (2014/2011) Gmina -5,1% 0,5% 0,5% -4,1% 18,64 18,12 19,34 18,37 MIASTO -13,1% -0,9% -0,6% -9,8% 21,33 20,70 21,15 21,33 WIEŚ 2,7% 1,2% 2,0% 2,1% 15,14 15,13 15,91 16,69 Spadkowy 7 Uczniowie gimnazjum przypadający na 1 oddział Gmina -1,2% -2,1% -1,8% -4,4% 20,41 21,26 21,51 20,21 MIASTO 3,4% -1,4% -1,6% -0,4% 21,68 22,05 22,22 21,68 WIEŚ -10,9% -3,4% -2,9% -15,0% 17,75 19,92 19,08 19,09 Spadkowy 8 Ludność na 1 placówkę biblioteczną i punkt biblioteczny Gmina 10,2% 4,1% 7,8% 25,8% 2 709 4 100 4 234 2 484 MIASTO -2,6% -3,8% 2,4% -1,7% 11 669 6 733 8 360 11 669 Wzrostowy 148

WIEŚ 13,5% 9,5% 12,7% 7,2% 1 589 2 571 2 004 1 828 9 Księgozbiór bibliotek na 1000 mieszkańców Gmina -8,1% -1,8% -7,1% -26,3% 3947 3398 3171 3837 MIASTO -6,3% 0,3% -4,4% -8,9% 4374 3396 2758 4374 WIEŚ -9,7% -4,8% -11,5% -6,1% 3554 3399 4103 3593 Spadkowy 10 Czytelnicy bibliotek publicznych na 1000 mieszkańców Gmina 2,6% -3,0% -4,5% -14,3% 181,1 163,8 164,4 149,9 MIASTO 9,0% -2,1% -3,3% 4,2% 262,4 202,3 188,2 262,4 WIEŚ -8,2% -4,5% -7,5% -3,8% 105,7 105,0 110,7 98,4 Wzrostowy 11 Wypożyczenia księgozbioru na 1 czytelnika Gmina -8,5% -0,8% -5,4% -13,2% 20,61 18,30 18,64 20,29 MIASTO -5,8% 0,2% -5,2% -13,0% 18,93 18,03 18,62 18,93 WIEŚ -10,6% -3,3% -6,4% -15,6% 24,46 19,11 18,72 21,96 Spadkowy 12 Kluby sportowe na 10 tys. mieszkańców Gmina -5,9% 5,6% 26,8% -4,6% 5,74 3,64 4,28 4,83 MIASTO -16,0% 8,2% 20,6% -16,7% 7,71 3,32 3,53 7,71 WIEŚ 23,9% 2,4% 35,0% 28,6% 3,93 4,13 5,98 3,52 Spadkowy 13 Członkowie klubów sportowych na 10 tys. mieszkańców Gmina 12,6% 5,3% 29,5% 13,5% 321,6 244,7 259,7 237,5 MIASTO 25,5% 8,7% 24,9% 10,3% 556,2 272,8 262,0 556,2 WIEŚ -21,8% -0,7% 42,0% 28,9% 106,2 201,9 254,6 92,2 Wzrostowy 14 Ćwiczący w klubach sportowych na 10 tys. mieszkańców Gmina 2,7% 6,9% 22,3% 2,6% 293,3 238,9 259,4 217,6 MIASTO 11,7% 10,3% 19,0% 6,5% 499,6 268,7 267,4 499,6 WIEŚ -21,2% 0,7% 32,3% 27,4% 103,8 193,6 241,5 89,1 Wzrostowy 15 Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 10 tys. mieszkańców Gmina 34,0% 21,9% 27,6% 43,6% 44,7 33,1 36,1 38,6 MIASTO 38,8% 23,7% 26,6% 19,8% 62,6 36,8 37,6 62,6 WIEŚ 27,4% 18,8% 30,7% 14,5% 28,3 27,4 32,7 27,7 Wzrostowy 16 Mieszkańcy na 1 dom, ośrodek kultury, klub, świetlicę (2014/2011) Gmina -0,8% -7,9% -12,3% -0,7% 24380 9574 9760 12422 MIASTO -2,4% -1,9% -0,2% -1,7% 11669 15592 16249 11669 WIEŚ -11,0% -20,2% 0,0% 6033 5136 12799 Boczny 17 Zespoły artystyczne na 10 tys. mieszkańców (2014/2011) Gmina 34,4% 11,3% 1,4% 38,5% 1,64 4,07 3,21 2,95 MIASTO 36,6% 7,3% -10,1% 35,7% 3,43 4,11 2,98 3,43 WIEŚ 18,3% 31,9% 0,0% 4,00 3,74 2,73 Wzrostowy 149

18 19 Imprezy artystyczne na 10 tys. mieszkańców (2014/2011) Miejsca noclegowe na 1000 mieszkańców 20 Turyści na 1000 mieszkańców 21 Udzielone noclegi turystom na 1000 mieszkańców 22 Ścieżki rowerowe na 10 tys. km2 Gmina -23,3% 19,3% 9,7% -36,7% 36,5 57,5 54,7 58,5 MIASTO -22,1% 16,7% 5,0% -22,6% 76,3 62,3 54,2 76,3 WIEŚ 24,9% 22,0% -43,9% 50,2 55,8 50,4 Gmina -53,6 13,9% 23,3% -39,4% 13,9 18,0 20,7 14,2 MIASTO -78,8% 14,0% 26,1% -68,3% 9,3 18,2 24,8 9,3 WIEŚ 9,0% 13,7% 13,8% 19,3% 18,1 17,8 11,6 16,4 Gmina -32,6% 22,8% 27,9% -18,5% 254 652 831 277 MIASTO -48,2% 23,8% 28,4% -39,7% 265 839 1 038 265 WIEŚ -2,3% 21,0% 29,3% 25,4% 245 367 364 283 Gmina -31,3% 19,5% 33,3% -19,6% 829 1 730 2 200 873 MIASTO -42,7% 22,4% 38,2% -45,2% 658 2 127 2 772 658 WIEŚ -22,0% 12,8% 10,4% 23,4% 987 1 127 908 971 Gmina 72,0% 61,6% 53,1% 72,0% 197,2 298,9 390,8 120,3 MIASTO WIEŚ * dynamika (miasto, wieś) 2014/2012 Spadkowy Spadkowy Spadkowy Spadkowy Wzrostowy 150

2.5 Diagnoza zjawisk w sferze technicznej Mieszkalnictwo W 2014 roku na terenie gminy Milicz znajdowało się 4 105 budynków mieszkalnych (w tym 1 222 na obszarze miejskim), a zasoby mieszkaniowe w mieście tworzyło 7 714 mieszkań, składających się z 31 893 izb o łącznej powierzchni 632 040 m 2. Analiza danych dotyczących liczebności zasobów mieszkaniowych w latach 2010-2014 wskazuje na rozwój gminy w tym zakresie. We wskazanym okresie liczba budynków mieszkalnych w gminie Milicz zwiększyła się o 5,9%, natomiast mieszkań o 2,9%, a izb o 3,7%. Całkowita powierzchnia użytkowa mieszkań wzrosła w latach 2010-2014 o 4,7%. Przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania rośnie zarówno w Polsce i województwie dolnośląski, jak i powiecie milickim i gminie Milicz. Najwyższy wzrost procentowy, porównując rok 2010 i 2014 (wśród analizowanych jednostek terytorialnych) odnotowano na obszarach wiejskich kraju 2,2%. Obecnie w gminie przeciętna powierzchnia mieszkania wynosi 81,9 m 2, a zatem jest to wartość wyższa niż średnia dla Polski (73,4 m 2 ) i Dolnośląskiego (72,2 m 2 ) i niższa niż dla powiatu (84,3 m 2 ). Na wszystkich obszarach referencyjnych, większy metraż mieszkań odnotowuje się na wsiach (w analizowanej gminie jest to 96,8 przy wartości wskaźnika 69,2 na obszarze miejskim). Tabela 101. Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w latach 2010-2014 (m 2 ) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 72,3 72,6 72,8 73,1 73,4 POLSKA - MIASTO 63,6 63,8 63,9 64,1 64,2 POLSKA - WIEŚ 90,3 90,8 91,3 91,8 92,3 DOLNOŚLĄSKIE 71,5 71,7 71,9 72,0 72,2 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 65,3 65,4 65,4 65,4 65,4 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 90,0 90,6 91,2 91,8 92,3 Powiat milicki 83,0 83,3 83,5 83,9 84,3 Powiat milicki - MIASTO 68,8 69,1 69,2 Powiat milicki - WIEŚ 92,1 92,6 93,1 Milicz 80,6 81,0 81,2 81,6 81,9 Milicz - miasto 68,5 68,7 68,8 69,1 69,2 Milicz - obszar wiejski 94,9 95,4 95,8 96,3 96,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Rośnie również przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na jedną osobę. Najwyższy wzrost procentowy, porównując rok 2010 i 2014 (wśród analizowanych jednostek terytorialnych) odnotowano w województwie dolnośląskim 6,1%. Obecnie w gminie przeciętna powierzchnia mieszkania na jedną osobę wynosi 25,9 m 2, a zatem jest to wartość niewiele niższa niż średnia dla Polski (26,7 m 2 ) i Dolnośląskiego (27,3 m 2 ) i nieznacznie wyższa niż dla powiatu (25,6 m 2 ). Na wszystkich obszarach referencyjnych, większy metraż mieszkań przypadający na jedną osobę 151

odnotowuje się na wsiach (w analizowanej gminie jest to 27,1 przy wartości wskaźnika 24,6 na obszarze miejskim). Tabela 102. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę w latach 2010-2014 (m 2 ) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 25,3 25,6 25,9 26,3 26,7 POLSKA - MIASTO 24,7 25,0 25,4 25,7 26,1 POLSKA - WIEŚ 26,2 26,5 26,8 27,2 27,6 DOLNOŚLĄSKIE 26,3 26,6 27,0 27,5 27,9 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 25,7 26,1 26,5 26,9 27,3 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 27,5 27,8 28,2 28,7 29,2 Powiat milicki 24,3 24,6 24,8 25,3 25,6 Powiat milicki - MIASTO 23,9 24,3 24,6 Powiat milicki - WIEŚ 25,3 25,7 26,1 Milicz 24,6 24,9 25,2 25,6 25,9 Milicz - miasto 23,2 23,4 23,9 24,3 24,6 Milicz - obszar wiejski 25,9 26,3 26,4 26,9 27,1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS W analizowanym okresie czasowym widoczny jest wzrost liczby mieszkań, przypadających na 1000 mieszkańców. Najwyższy wzrost procentowy, porównując rok 2010 i 2014 (wśród analizowanych jednostek terytorialnych) odnotowano na obszarze miejskim województwa dolnośląskiego 5,8%. Obecnie w gminie na 1000 mieszkańców przypada 316,4 mieszkania, a zatem jest to wartość niższa niż średnia dla Polski (363,4) i Dolnośląskiego (386,2), lecz wyższa niż dla powiatu milickiego (303,7). Na wszystkich obszarach referencyjnych, większą liczbę mieszkań przypadających na 1000 osób odnotowuje się w miastach (w analizowanej gminie jest to 355,8 przy wartości wskaźnika 280,2 na obszarze wiejskim). Tabela 103. Mieszkania na 1000 mieszkańców w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 349,6 352,6 356,1 359,9 363,4 POLSKA - MIASTO 388,1 391,9 396,5 401,4 405,9 POLSKA - WIEŚ 290,0 291,8 294,1 296,4 298,7 DOLNOŚLĄSKIE 367,7 371,0 375,9 381,6 386,2 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 394,4 398,7 404,8 411,9 417,3 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 305,6 307,1 309,7 312,9 316,2 Powiat milicki 293,0 294,9 297,6 301,2 303,7 Powiat milicki - MIASTO 347,1 351,5 355,8 Powiat milicki - WIEŚ 274,7 278,1 280,0 Milicz 304,8 306,9 310,2 313,9 316,4 Milicz - miasto 338,2 340,2 347,1 351,5 355,8 Milicz - obszar wiejski 273,0 275,4 275,7 278,9 280,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS 152

Gmina Milicz nie dysponuje danymi potwierdzającymi stan techniczny obiektów mieszkalnych. Obrazem stanu technicznego obiektów mieszkalnych może być liczba zgłoszonych projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych przez wspólnoty mieszkaniowe. Z obszaru miasta Milicz wpłynęło do Gminy Milicz ponad 100 takich projektów i przedsięwzięć rewitalizacyjnych z obszaru centrum miasta. Oznacza to, że obszar ten charakteryzuje się znaczną degradacją techniczną obiektów mieszkalnych. Duża część projektów związana jest zarówno z poprawą stanu technicznego obiektów mieszkalnych, jak również poprawą ich estetyki. Problem niskiego stanu technicznego obiektów mieszkalnych potwierdzili również uczestnicy sesji warsztatowych, jak również mieszkańcy Gminy Milicz. Tylko 8% badanych uznało, że stan techniczny obiektów budowlanych jest wysoki. Zdecydowana większość respondentów wskazała, że charakteryzuje się on średnią oceną (66,9% badanych), natomiast 25,1% badanych oceniło go jako niski. Wodociągi i kanalizacja Woda wykorzystywana do celów komunalno-przemysłowych w gminie Milicz pochodzi z ujęć czwartorzędowych. Według danych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska wody podziemne z terenu gminy należą do klasy III, co oznacza ich zadowalającą jakość. Głównym problemem są przekroczenia norm żelaza i manganu w wodzie. Zbiorowe zaopatrzenie w wodę jest zadaniem Zakładu Usług Komunalnych w Miliczu, z którego struktury wyodrębniono Wydział Wodociągów. Zarządza on kilkoma obiektami służącymi do poboru wody: Zakład Uzdatniania Wody w Miliczu, Stacja Uzdatniania Wody w Brzezinie Sułowskiej (cztery studnie: ujęcie 4-rzędowe - 2 studnie; ujęcie 3-rzędowe - 2 studnie; oddzielone kilkunastometrową warstwą nieprzepuszczalną z iłów) Stacja Uzdatniania Wody w Praczach (nieczynna, przeznaczona do likwidacji), Stacja Uzdatniania Wody w Gądkowicach, Stacja Uzdatniania Wody w Bartnikach (nieczynna od 1,5 roku, przeznaczona do likwidacji wraz z ujęciem wody), Stacja Uzdatniania Wody w Henrykowicach. Poza 5 ujęciami wody na terenie gminy funkcjonuje 20 studni głębinowych. Całkowita wydajność studni w zakresie poboru wody wynosi 844 m³/h. Według ostatnich danych, biorąc pod uwagę analizowane jednostki terytorialnie, najwyższy odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej odnotowano w miastach województwa dolnośląskiego (97,5%), zaś najniższy w ogóle polskich wsi (84,3%). W gminie Milicz z wodociągu korzysta 90,4% mieszkańców (95,2% na obszarze miejskim, 86% na wsi), natomiast w całym powiecie milickim 93% (95,2% na obszarze miejskim, 92% na wsi). Mniejszy stopień uzbrojenia obszarów wiejskich w wodociągi, jest widoczny we wszystkich obszarach referencyjnych, natomiast należy zaznaczyć, że to właśnie tu, porównując dane za rok 2010 i 2014, szybciej niż w miastach, rośnie odsetek ludności korzystających z sieci. 153

Ogółem w roku 2014 długość czynnej sieci rozdzielczej wynosiła 199 km (w tym 40,7 km na obszarze miejskim), co stanowiło wzrost o 3,4% w stosunku do roku 2010. Wzrosła również liczba przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, o 4,8% (z 3 569 w roku 2010 do 3 802 w roku 2014). Według danych gminnych, wszystkie sołectwa gminy Milicz mają dostęp do sieci wodociągowej. Tabela 104. Odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej w latach 2010-2014 (%) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 87,4 87,6 87,9 88,0 91,6 POLSKA - MIASTO 95,3 95,4 95,4 95,5 96,4 POLSKA - WIEŚ 75,2 75,7 76,2 76,6 84,3 DOLNOŚLĄSKIE 91,5 91,6 91,9 92,1 94,8 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 96,7 96,7 96,8 96,9 97,5 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 79,4 79,9 80,8 81,2 88,5 Powiat milicki 86,8 86,9 87,0 87,2 93,0 Powiat milicki - MIASTO 95,1 95,2 95,2 Powiat milicki - WIEŚ 83,3 83,5 92,0 Milicz 87,3 87,5 87,6 87,8 90,4 Milicz - miasto 95,1 95,1 95,1 95,2 95,2 Milicz - obszar wiejski 80,0 80,3 80,5 80,9 86,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Biorąc pod uwagę sieć kanalizacyjną, najwyższy odsetek ludności z niej korzystającej odnotowano w miastach województwa dolnośląskiego (90%), zaś najniższy na obszarze wiejskim Gminy Milicz (29,7%). Ogółem w Gminie z kanalizacji korzysta 58,4% mieszkańców (89,8% na obszarze miejskim), natomiast w całym powiecie milickim 54,6% (89,8% na obszarze miejskim, 38,6% na wsi). Mniejszy stopień kanalizacji obszarów wiejskich jest widoczny we wszystkich obszarach referencyjnych, natomiast należy zaznaczyć, że tak ja w przypadku sieci wodociągowej, to właśnie tu szybciej niż w miastach, rośnie odsetek ludności korzystających z kanalizacji (największy przyrost procentowy ma miejsce na obszarze wiejskim Gminy - 78,9%). Ogółem w roku 2014 długość czynnej sieci kanalizacyjnej wynosiła 106,4 km (w tym 30,6 km na obszarze miejskim), co stanowiło wzrost aż o 124,9% w stosunku do roku 2010. Wzrosła również liczba przyłączy do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania, o 29,9% (z 1 231 w roku 2010 do 1 599 w roku 2014). Według danych gminnych, 26 z 52 sołectw gminy Milicz nie ma dostępu do sieci kanalizacyjnej. Tabela 105. Odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w latach 2010-2014 (%) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 62,0 63,5 64,3 65,1 68,7 POLSKA - MIASTO 86,1 86,7 87,0 87,4 89,3 POLSKA - WIEŚ 24,8 27,8 29,4 30,9 37,3 DOLNOŚLĄSKIE 68,1 69,3 70,1 70,8 75,0 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 85,5 86,3 86,7 87,2 90,0 154

DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 27,7 30,1 32,2 33,5 41,1 Powiat milicki 42,7 42,9 45,7 47,3 54,6 Powiat milicki - MIASTO 89,2 89,5 89,8 Powiat milicki - WIEŚ 25,5 28,0 38,6 Milicz 51,9 52,1 53,6 55,0 58,4 Milicz - miasto 89,1 89,1 89,2 89,5 89,8 Milicz - obszar wiejski 16,6 17,0 20,2 23,0 29,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Siecią kanalizacyjną w gminie zarządza Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej Dolina Baryczy Sp. z o.o. Spółka ta została powołana przez trzy gminy: Milicz, Cieszków i Żmigród. Do jej zadań należy zarządzanie kanalizacją i przyłączami znajdującymi się na terenie tych gmin oraz oczyszczalniami i przepompowniami ścieków. Według ostatnich danych, biorąc pod uwagę analizowane jednostki terytorialnie, najwyższy odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich odnotowano w Miliczu oraz obszarze miejskim powiatu milickiego (99,4%), zaś najniższy w ogóle polskich wsi (37,4%). W gminie Milicz z oczyszczalni ścieków korzysta 70,1% mieszkańców (na wsi 43,3%), natomiast w całym powiecie milickim 59,9% (42% na wsi). Mniejszy odsetek ludności korzystających z oczyszczalni jest widoczny na obszarach wiejskich we wszystkich obszarach referencyjnych, natomiast należy zaznaczyć, że to właśnie tu, porównując dane za rok 2010 i 2014, szybciej niż w miastach, rośnie odsetek ludności korzystających z sieci. Największy wzrost odnotowano na wsiach gminy Milicz 101%. Tabela 106. Odsetek ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków miejskich i wiejskich w latach 2010-2014 Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 64,7% 65,7% 68,6% 70,3% 71,5% POLSKA - MIASTO 88,0% 88,4% 91,7% 93,3% 93,9% POLSKA - WIEŚ 28,5% 30,6% 33,1% 35,3% 37,4% DOLNOŚLĄSKIE 76,0% 76,9% 77,2% 77,7% 78,6% DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 95,3% 95,3% 94,9% 94,7% 94,9% DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 31,2% 34,3% 36,8% 39,2% 41,8% Powiat milicki 51,8% 50,2% 51,8% 52,1% 59,9% Powiat milicki - MIASTO 100,0% 97,7% 99,4% Powiat milicki - WIEŚ 29,5% 31,1% 42,0% Milicz 59,4% 59,5% 59,9% 60,3% 70,1% Milicz - miasto 99,2% 99,4% 100,0% 97,7% 99,4% Milicz - obszar wiejski 21,5% 21,7% 22,3% 25,5% 43,3% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Zgodnie z wymaganiami technicznymi poddaje się modernizacji istniejące oczyszczalnie ścieków w Miliczu, Żmigrodzie i Sułowie z wykorzystaniem środków UE. Największym problemem dotychczas funkcjonujących instalacji był brak monitoringu efektów ich działania, zły stan techniczny 155

(nadmierna eksploatacja), niski poziom automatyzacji, niedostosowanie do wymagań technologicznych. System ciepłowniczy 37 Główne źródła ciepła dla gospodarstw domowych na terenach wiejskich mają charakter indywidualny. Wykorzystuje się najczęściej węgiel i koks, rzadziej gaz. Należy stwierdzić, że do najistotniejszych źródeł energii cieplnej należą na terenie gminy Milicz węgiel kamienny (61%), gaz ziemny (18%), olej opałowy (10%), biomasa (8%) i energia elektryczna (3%). Zapotrzebowanie na moc cieplną łącznie na terenie gminy Milicz określono na 108.43 MW, przy czym największa część przypada na mieszkalnictwo (87,74 MW), zaledwie 16,89 MW wykorzystuje przemysł20. Oznacza to, że 81% produkowanej energii elektrycznej zużywają gospodarstwa domowe, około 16% zakłady przemysłowe i usługowe, a instytucje użyteczności publicznej zaledwie 3%. W kwietniu 2012 r. firma Zakład Projektowania i Usług Technicznych AiM Brzozowscy Sp. j. rozpoczęła prace przy budowie elektrociepłowni. W styczniu 2012 r. powołano spółkę Elektrociepłownia Milicz Sp. z o.o., która ma za zadanie wytwarzanie i sprzedaż energii cieplnej i elektrycznej. W wyniku spalania gazu ziemnego instalacje wytwarzają energię elektryczną o mocy 8 MW (docelowo 10MW) i cieplną o mocy 7,5 MW. Oprócz tego wybudowano około 10-kilometrową sieć rur preizolowanych, którymi ciepło miało być dostarczane do odbiorców. Inwestycja kosztująca 50 mln zł zakończyła się w drugiej połowie 2013 r. Obecnie do sieci podpięte są większe obiekty użyteczności publicznej, w szczególności szkoły gminne i powiatowe na terenie Milicza oraz urzędy. System gazowniczy Gazyfikacja gminy rozpoczęła się w 1972 r. i obecnie sieć gazową posiada miasto Milicz oraz trzy wsie na terenie gminy: Wszewilki, Miłochowice i Sławoszowice. Polska Spółka Gazownictwa na terenie gminy Milicz rozprowadza gaz ziemny wysokometanowy za pośrednictwem gazociągu średniego ciśnienia Dziadkowo/Odolanów Milicz. Oprócz tego do zasilania gminy w gaz służy sześć stacji gazowych II stopnia (średniego ciśnienia), w tym 2 znajdują się na terenie miasta Milicz. Ogółem w roku 2014 długość czynnej sieci gazowej wynosiła 114 811 m (w tym 27 380 m na obszarze miejskim), co stanowiło wzrost o 6,7% w stosunku do roku 2010. Z odmienną sytuacja mamy do czynienia w przypadku odsetka ludności korzystającej z sieci gazowej. Jedynym obszarem, na którym odnotowano jego wzrost jest ogół polskich wsi oraz obszar wiejski województwa dolnośląskiego (odpowiednio 7,7 i 16,5%). Na pozostałych obszarach nastąpił spadek (największy w Gminie Milicz 2,9%; nie uwzględniając obszaru wiejskiego Gminy, na którym wartość wskaźnika pozostaje od lat niezmienna i jest najniższa wśród analizowanych jednostek 37 Tamże 156

terytorialnych 6,7%). Tendencja ta może wynikać z coraz mniejszej liczby nowobudowanych mieszkań/budynków, w których rezygnuje się z instalacji gazowych, na rzecz bezpieczniejszych rozwiązań. Wartość omawianego wskaźnika w Gminie Milicz, w roku 2014 wyniosła 46,9%, a zatem mniej niż średnia dla kraju (52,2%) oraz województwa dolnośląskiego (61,4%). Tabela 107. Odsetek ludności korzystającej z sieci gazowej w latach 2010-2014 (%) Jednostka terytorialna 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA 52,5 52,5 52,4 52,4 52,2 POLSKA - MIASTO 72,9 72,7 72,4 72,3 71,7 POLSKA - WIEŚ 20,8 21,2 21,7 22,0 22,4 DOLNOŚLĄSKIE 62,8 62,7 61,8 61,7 61,4 DOLNOŚLĄSKIE - MIASTO 84,6 84,4 83,1 82,9 82,4 DOLNOŚLĄSKIE - WIEŚ 12,1 12,6 12,9 13,6 14,1 Powiat milicki 39,1 39,1 38,6 38,4 38,2 Powiat milicki - MIASTO 90,9 90,7 90,7 Powiat milicki - WIEŚ 14,3 14,4 14,2 Milicz 48,3 48,1 47,3 47,2 46,9 Milicz - miasto 92,1 91,8 90,9 90,7 90,7 Milicz - obszar wiejski 6,7 6,7 6,6 6,7 6,7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS Stan techniczny instalacji gazowych na terenie gminy oceniany jest jako dobry, co oznacza, że nie wymaga on modernizacji ani tym bardziej wymiany poszczególnych elementów. Znacząca większość sieci funkcjonuje już od ponad 20 lat. Plan Rozwoju Polskiej Spółki Gazownictwa Sp. z o.o. na lata 2014-2018 przewiduje jednak remonty sieci średniego ciśnienia. Ponadto przez teren gminy przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia. Jego operatorem jest z kolei Operator Gazociągów Przesyłowych Gaz-System S.A. System elektroenergetyczny 38 Cała gmina jest podłączona do sieci elektrycznej, ale tak jak to często się zdarza poza dużymi miastami wymaga ona nakładów inwestycyjnych na modernizację. Pozwoli to zapobiegać wyłączeniom prądu czy spadkom napięcia zwłaszcza w trudnych warunkach pogodowych. Ponadto w całym powiecie milickim widać wzrost zapotrzebowania na energię elektryczną wśród gospodarstw domowych (brak danych dla zinstytucjonalizowanych odbiorców prądu). Siecią elektroenergetyczną na terenie gminy Milicz zarządza TAURON Dystrybucja S.A. Oddział we Wrocławiu. Obszar Gminy zasilany jest ze stacji 110 kv/20 kv R-163 GPZ w Miliczu wyposażonej w transformatory o mocy 16 i 25 MVA, 8 pól WN i 24 pola SN. na obszarze Gminy Milicz znajdują się 224 stacje transformatorowe 20/0,4 kv, w tym: 134 słupowe, 90 kontenerowych, wieżowych, wbudowanych itp. Wśród tej liczby na obszarach wiejskich znajdują się 171 stacje, a w mieście Milicz 53 stacje, w tym 11 stacji pozostających w eksploatacji u odbiorców. 38 Tamże 157

Ogółem na terenie gminy jest 298,9 km linii napowietrzno-kablowych średniego napięcia oraz 509 km linii napowietrzno-kablowych niskiego napięcia. Obecnie ok. 80% sieci ma powyżej 20 lat, a 20% jest siecią młodszą. Na chwilę obecną można przyjąć rezerwę mocy około 5MW po 2,5MW na każdą z sekcji stacji R-163 w Miliczu. Ponadto jaz na rzece Barycz w Sułowie piętrzy wodę dla małej elektrowni wodnej. Jej zarządcą jest Dolnośląski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych, natomiast użytkownikiem (zgodnie z umową do 2030 r.) jest osoba prywatna. Elektrownia ta ma niewielką wydajność ze względu na przepływowy charakter - efektywność zależy od ilości wody. Telekomunikacja i łączność 39 Sieć telefonii stacjonarnej dociera do wszystkich miejscowości w gminie. Jej funkcjonowanie nie budzi zastrzeżeń, nie ma również problemów z podłączeniem do niej nowych abonentów. Zainteresowanie tą formą łączności jednak sukcesywnie maleje na rzecz telefonii komórkowej. Inna popularną formą łączności oferowana przez operatorów sieci telefonii stacjonarnej i komórkowej jest Internet. W większości wsi działa on bez zarzutów, jedynie we wsiach: Olsza, Ostrowąsy, Postolin i Pracze mieszkańcy skarżą się na słaby zasięg sieci internetowej. Melioracje i urządzenia wodne 40 Na system melioracji w gminie składa się 229,79 km cieków podstawowych, 559,15 km rowów melioracji szczegółowych oraz towarzyszące im urządzenia hydrotechniczne (jazy, śluzy, zastawki, przepusty, tamy). Właściwe funkcjonowanie sieci uzależnione jest m.in. od utrzymania przepustowości cieków podstawowych i rowów melioracyjnych oraz od dobrego stanu technicznego urządzeń hydrotechnicznych. Jest ona szczególnie rozbudowana w zachodniej oraz środkowowschodniej części gminy, co ma związek z lokalizacją kompleksów stawowych. System melioracji (zwłaszcza cieki podstawowe) jest ściśle powiązany z gospodarką stawową, gdyż w odpowiednich okresach służy on zasilaniu wodnemu stawów lub ich odwadnianiu. Na terenie gminy ok. 1/3 powierzchni użytków rolnych jest zdrenowana. Najwięcej sieci drenarskiej przypada na: Czatkowice, Dunkową, Młodzianów, Ostrowąsy, Piotrkosice, Wodników Górny i Wziąchowo Małe. Głównymi przyczynami pogarszania się stanu melioracji wodnych w gminie są: porastanie cieków podstawowych i rowów trzcinami, krzewami i inną roślinnością, co skutkuje zmniejszeniem światła ich przekroju; zbyt małe średnice przepustów i ich zły stan techniczny; zniszczenie niektórych urządzeń hydrotechnicznych (głownie na rowach melioracji szczegółowych), które regulowałyby stan wód w rowach; zły stan wałów przeciwpowodziowych na rzekach. 39 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Milicz 40 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Milicz 158

Brak konserwacji rowów, ich zamulenie i niewystarczająca przepustowość jest głównym powodem powstawania miejscowych zastoisk wodnych i lokalnych podtopień. Najwięcej takich podmokłych obszarów obserwuje się w Bartnikach, Gądkowicach, Gogołowicach i Wielgiach Milickich. Utrzymaniem dobrego stanu technicznego urządzeń melioracji szczegółowych na terenie gminy zajmuje się głownie Rejonowy Związek Spółek Wodnych z siedzibą we Wszewilkach. Jednak nie wszystkie wsie są zrzeszone w spółkach, przede wszystkim ze względu na mała ilość rolników w tych miejscowościach. Wieloletnia Prognoza Finansowa Jak wynika z Wieloletniej Prognozy Finansowej, dochody oraz wydatki Gminy będą malały do roku 2020, natomiast w kolejnych latach wzrosną i w roku 2028 osiągną poziom 110,6 mln i 107,5 mln złotych. Tym samym, nie przewiduje się deficytu budżetowego, a najlepszy wynik finansowy prognozuje się na rok 2026 4,2 mln złotych (najmniejszy w roku bieżącym 1,1 mln złotych). Wykres 34. Dochody i wydatki ogółem Gminy Milicz na lata 2016-2028 (zł) 2028 2027 2026 2025 2024 2023 2022 2021 2020 2019 2018 2017 2016 107 469 113,00 110 624 113,00 104 306 552,00 107 296 552,00 100 117 899,00 104 317 899,00 98 302 683,00 101 342 683,00 94 866 167,00 98 446 167,00 91 941 854,00 95 521 854,00 89 359 289,00 87 427 685,00 84 895 509,00 86 068 726,00 89 703 592,00 86 566 327,00 92 899 289,00 90 267 685,00 87 835 509,00 88 368 726,00 91 988 592,00 88 516 327,00 94 305 744,00 95 391 744,00 0 20 000 000 40 000 000 60 000 000 80 000 000 100 000 000 120 000 000 wydatki ogółem dochody ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie Wieloletniej Prognozy Finansowej 159

Wykres 35. Wyniki budżetu Gminy Milicz na lata 2016-2028 (zł) 1086 000,00 1950 000,00 2285 000,00 2300 000,00 2940 000,00 2840 000,00 3540 000,00 3580 000,00 3580 000,00 3040 000,00 4200 000,00 2990 000,00 3155 000,00 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 Źródło: opracowanie własne na podstawie Wieloletniej Prognozy Finansowej Z wykazu przedsięwzięć, stanowiącego załącznik nr 2 do wspomnianej prognozy wynika, że największe łączne nakłady finansowe (w ramach wydatków na programy, projekty lub zadania związane z programami realizowanymi z udziałem środków, o których mowa w art.5 ust.1 pkt 2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009.r. o finansach publicznych) zostaną przeznaczone na budowę dróg, termomodernizację obiektów użyteczności publicznej, inwestycje w infrastrukturę edukacyjną i sportową, ścieżki rowerowe. Poniżej przedstawiono szczegółowo założenia Wieloletniej Prognozy Finansowej. Łącze nakłady Wyszczególnienie Limit 2016 Limit 2017 Limit 2018 Limit 2019 finansowe Wydatki na programy, projekty lub zadania związane z programami realizowanymi z udziałem środków, o których mowa w art..5 ust.1 pkt.2 i 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U.Nr 157, poz.1240, z późn.zm.), z tego: Budowa krytego basenu przy Szkole Podstawowej nr 2 i Szkole Muzycznej I Stopnia w Miliczu Budowa nawierzchni drogi Miłochowice- Pogórzyno- Budowa Drogi Budowa przystani kajakowej wraz z przebudową drogi dojazdowej (ul. Mostowa )w Miliczu Budowa wiaty drewnianej z kominkiem i zapleczem kuchenno-sanitarnym, urządzenie placu zabaw, wyrównanie i ogrodzenie boiska w m. Stawiec Łącznik drogi krajowej DK15 z drogą wojewódzką 439 - Poprawa bezpieczeństwa i płynności jazdy Modernizacja drogi przy ul.leśników i Sportowej w Sułowie - wydatki majątkowe: 41 337 243,00 4 316 141,00 8 835 000,00 12 600 000,00 3 100 000,00 12 611 243,00 266 141,00 2 100 000,00 1 000 000,00 1 000 000,00 830 000,00 30 000,00 800 000,00 180 000,00 155 000,00 6 200 000,00 50 000,00 150 000,00 3 000 000,00 3 000 000,00 516 000,00 500 000,00 Przebudowa Ośrodka kultury w Miliczu 2 000 000,00 1 000 000,00 1 000 000,00 Rozbudowa szkoły wraz z budową przedszkola w Sułowie - Zapewnienie opieki edukacyjnej dla małych dzieci 3 000 000,00 1 500 000,00 1 500 000,00 Ścieżka rowerowa - udostępnienie walorów 4 000 000,00 2 000 000,00 2 000 000,00 160

przyrodniczych - udostępnienie walorów przyrodniczych Termomodernizacja budynków mieszkalnych - Ograniczanie strat ciepła 900000,00 800000,00 100000,00 Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej - Ograniczanie strat ciepła 6000000,00 1000000,00 2000000,00 3000000,00 Termomodernizacja świetlic wiejskich i remiz OSP - Ograniczanie strat ciepła 3000000,00 1000000,00 2000000,00 Wydatki na programy, projekty lub zadania pozostałe, z tego: Adaptacja i wyposażenie pracowni szkolnych - Poprawa edukacji szkolnej - wydatki majątkowe: 25 850 630,00 4 106 582,75 6 525 000,00 2 415 000,00 2 740 000,00 310 000,00 10 000,00 300 000,00 Adaptacja pomieszczeń na cele żłobka 520 000,00 20 000,00 500 000,00 Budowa boiska trawiastego przy ul. Powstańców Wielkopolskich - Rozwój sportu na terenie gminy 1 025 915,00 816 425,00 Budowa drogi do m. Pomorsko 350 000,00 20 000,00 330 000,00 Budowa drogi gminnej w m. Niesułowice 630 000,00 30 000,00 600 000,00 Budowa drogi z chodnikiem łączącej ul. Ogrodową z ul. Szkolną w Sułowie Budowa dróg do nowego osiedla we Wszewikach Budowa i modernizacja oświetlenia drogowego Budowa nowej nawierzchni drogi wraz z odwodnieniem w m. Stary Piękocin 200 000,00 30 000,00 170 000,00 2 850 000,00 150 000,00 700 000,00 1 000 000,00 1 000 000,00 650 000,00 300 000,00 100 000,00 600 000,00 569 157,75 Budowa parkingu przy ul. Zamkowej w Sułowie 311 000,00 300 000,00 Budowa remizy w Gądkowicach 565 000,00 455 000,00 Budowa wraz z przebudową budynków socjalnych w Miliczu 2 050 000,00 50 000,00 2 000 000,00 Przebudowa drogi w m. Duchowo 525 000,00 25 000,00 500 000,00 Przebudowa dróg gminnych w m. Bartniki 300 000,00 60 000,00 240 000,00 Przebudowa Remizy OSP w Bartnikach - Poprawa bezpieczeństwa pożarowego Rozbudowa Remizy OSP Potasznia - Poprawa bezpieczeństwa pożarowego Uporządkowanie gospodarki wodociągowej na obszarze Gminy Milicz 365 000,00 350 000,00 371 000,00 356 000,00 11 324 746,00 800 000,00 1 080 000,00 1 000 000,00 1 000 000,00 Uzbrojenie terenu byłego lotniska w Miliczu 2 902 969,00 500 000,00 425 000,00 Źródło: opracowanie własne na podstawie Wieloletniej Prognozy Finansowej 161

Podsumowanie Zgodnie z wcześniej opisaną metodologią, opracowano tabelę zawierającą najważniejsze, wcześniej opisane wskaźniki dotyczące zjawisk zachodzących w sferze technicznej. Trend wzrostowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę Mieszkania na 1000 mieszkańców Odsetek ludności korzystający z sieci wodociągowej Odsetek ludności korzystający z sieci kanalizacyjnej Odsetek ludności korzystający z oczyszczalni ścieków Trend spadkowy, korzystny charakteryzuje następujące wskaźniki: Odsetek ludności korzystający z sieci gazowej Tym samym największa liczba wskaźników charakteryzuje się korzystnym trendem wzrostowym. 162

Tabela 108. Tabela podsumowująca zjawiska w sferze technicznej lp 1 2 3 4 5 6 7 Wskaźnik Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania na 1 osobę Mieszkania na 1000 mieszkańców Odsetek ludności korzystający z sieci wodociągowej Odsetek ludności korzystający z sieci kanalizacyjnej Odsetek ludności korzystający z sieci gazowej Odsetek ludności korzystający z oczyszczalni ścieków * dynamika (miasto, wieś) 2014/20 Jednostka terytorialna JST Zmiana Milicz 2014/2010 Ocena w odniesieniu do zmiany 2014/2010 Wartość Milicz Powiat POLSKA DOLNOŚLĄSKIE 2014 milicki* Ocena w odniesieniu do wartości w 2014: POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Powiat milicki* Gmina 1,6% 1,5% 1,0% 1,6% 81,9 73,4 72,2 84,3 MIASTO 1,0% 0,9% 0,2% 0,6% 69,2 64,2 65,4 69,2 WIEŚ 2,0% 2,2% 2,6% 1,1% 96,8 92,3 92,3 93,1 Gmina 5,3% 5,5% 6,1% 5,3% 25,9 26,7 27,9 25,6 MIASTO 6,0% 5,7% 6,2% 2,9% 24,6 26,1 27,3 24,6 WIEŚ 4,6% 5,3% 6,2% 3,2% 27,1 27,6 29,2 26,1 Gmina 3,8% 3,9% 5,0% 3,7% 316 363 386 304 MIASTO 5,2% 4,6% 5,8% 2,5% 356 406 417 356 WIEŚ 2,7% 3,0% 3,5% 1,9% 280 299 316 280 Gmina 3,6% 4,8% 3,6% 7,1% 90,4 91,6 94,8 93,0 MIASTO 0,1% 1,2% 0,8% 0,1% 95,2 96,4 97,5 95,2 WIEŚ 7,5% 12,1% 11,5% 10,4% 86,0 84,3 88,5 92,0 Gmina 12,5% 10,8% 10,1% 27,9% 58,4 68,7 75,0 54,6 MIASTO 0,8% 3,7% 5,3% 0,7% 89,8 89,3 90,0 89,8 WIEŚ 78,9% 50,4% 48,4% 51,4% 29,7 37,3 41,1 38,6 Gmina -2,9% -0,6% -2,2% -2,3% 46,9 52,2 61,4 38,2 MIASTO -1,5% -1,6% -2,6% -0,2% 90,7 71,7 82,4 90,7 WIEŚ 0,0% 7,7% 16,5% -0,7% 6,7 22,4 14,1 14,2 Gmina 18,0% 10,5% 3,3% 15,8% 70,1% 71,5% 78,6% 59,9% MIASTO 0,2% 6,6% -0,4% -0,6% 99,4% 93,9% 94,9% 99,4% WIEŚ 101,0% 31,1% 33,9% 42,3% 43,3% 37,4% 41,8% 42,0% Trend Milicz Wzrostowy Wzrostowy Wzrostowy Wzrostowy Wzrostowy Spadkowy Wzrostowy OCENA OGÓLNA 163

2.6 Raport z badania ilościowego Charakterystyka osób badanych W badaniu na temat rewitalizacji miasta Milicz wzięło udział 360 osób. Wśród respondentów 52,0% stanowili mężczyźni, a pozostałe 48,0% stanowiły kobiety. Wykres 36. Płeć respondentów 52,0% 48,0% Kobieta Mężczyzna Ankietowani byli w różnym wieku. W badaniu najliczniejszą, grupę stanowiły osoby w wieku 35-44 lata. W tym przedziale wiekowym znalazło się 24,5% respondentów. Najmniej liczną grupę respondentów stanowiły osoby najmłodsze 9,2% badanych oraz w przedziale wiekowym +65-9,5%. Wykres 37. Wiek respondentów 9,5% 9,2% 17,1% 16,2% 23,5% 24,5% 18-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65+ 164

Wśród osób biorących udział w badaniu 50,8% zadeklarowało, iż posiada wykształcenie średnie. Ankietowani z wykształceniem wyższym stanowili 20,8% badanych. Wykształcenie podstawowe/ gimnazjalne posiadało 8,3% ankietowanych. Osoby z wykształceniem zawodowym stanowiły 20,9% respondentów. Wykres 38. Wykształcenie respondentów 20,8% 8,3% 20,2% 50,8% Podstawowe (i gimnazjalne) Zawodowe Średnie Wyższe Wyniki badania Postulowane obszary rewitalizacji na terenie miejscowości Milicz Respondenci określili swój związek z terenem wskazanym jako priorytetowy pod kątem rewitalizacji. Ankietowani w 73,4% przypadków odpowiedzieli, iż jest to ich miejsce ich zamieszkania. Miejsce pracy stanowiło 12,2% odpowiedzi, miejsce rekreacji, wypoczynku 5,8%, bycie klientem 5,2%. Wśród pozostałych czynników znalazło się także miejsce prowadzenia własnej działalności gospodarczej 1,8%. Badani wskazali również odpowiedź inne. Wykres 39. Związek respondentów z terenem wskazanym jako priorytetowy pod kątem rewitalizacji miejsce zamieszkania 73,4% miejsce pracy inne miejsce rekreacji, wypoczynku klient miejsce prowadzenia działalności gospodarczej 12,2% 10,1% 5,8% 5,2% 1,8% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% 70,0% 80,0% 165

Negatywne zjawiska na obszarze rewitalizacji W dalszej części badania respondenci zostali poproszeni o ocenę stopnia zagrożenia negatywnymi zjawiskami społecznymi na wskazanym przez nich obszarze rewitalizacji. Najwięcej respondentów podało, iż wysokie zagrożenie stanowi bezrobocie (25,7%), niski poziom uczestnictwa społeczności w życiu kulturalnym (18,0%), przestępczość (14,8%) oraz ubóstwo (14,8%). Wykres 40. Negatywne zjawiska społeczne występujące na wybranym przez respondenta obszarze rewitalizacji podziale na natężenie problemu Wykluczenie społeczne osób starszych 46,3% 29,6% 15,4% 8,7% Niski poziom uczestnictwa społeczności w życiu kulturalnym 23,8% 36,0% 22,2% 18,0% Niski poziom samoorganizacji społecznej i współpracy między mieszkańcami a władzami publicznymi 27,3% 32,8% 28,3% 11,6% Niski poziom wykształcenia społeczności i/lub niski poziom edukacji 27,0% 42,4% 23,2% 7,4% Przestępczość 22,8% 40,5% 21,9% 14,8% Ubóstwo 26,7% 23,8% 34,7% 14,8% Bezrobocie 25,4% 18,6% 30,2% 25,7% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Brak problemu Średnie zagrożenie społeczne Niskie zagrożenie społeczne Wysokie zagrożenie społeczne Elementy związane z jakością życia na obszarze rewitalizacji kolejnej części badania respondenci zostali poproszeni o wypowiedzenie się na temat różnych elementów związanych z jakością życia na wskazanym przez nich obszarze rewitalizacji. Respondenci oceniali je na skali od 1 do 3, gdzie 1 oznaczało ocenę niską, 2 ocenę średnią, a 3 ocenę wysoką. Wykres poniżej przedstawia pełny rozkład odpowiedzi dla każdego z analizowanych 166

elementów. Najwięcej respondentów ocenę niską wystawiło: poziomowi indywidualnej przedsiębiorczości (69,5%), aktywności gospodarczej obszaru (68,5%), zagrożeniom kulturalnym (68,2%). Wykres 41. Ocena poszczególnych elementów związanych z jakością życia na wskazanych przez respondentów obszarach rewitalizacji Stan techniczny obiektów budowlanych 25,1% 66,9% 8,0% Dostępność i stan terenów ziolonych oraz wypoczynku i rekreacji 15,8% 72,0% 12,2% Estetyka otoczenia 18,6% 66,2% 15,1% Jakość i dostępność ośrodków kulturalnorekreacyjnych i sportowych 14,5% 70,7% 14,8% Jakość i dostępność oferty edukacji i wychowania przedszkolnego/żłobków 13,5% 74,0% 12,5% Jakość i dostępność komunikacji publicznej 35,0% 50,8% 14,1% Stan i dostępność infrastruktury sieciowej 13,5% 52,7% 33,8% Stan i dostępność infrastruktury społecznej 21,9% 54,7% 23,5% Zagrożenia dla zdrowia ludzi 46,3% 40,5% 13,2% Zagrożenia kulturalne 68,2% 28,6% 3,2% Stan środowiska 9,6% 42,4% 47,9% Poziom indywidualnej przedsiębiorczości 69,5% 27,3% 3,2% Aktywność gospodarcza obszaru 68,5% 28,3% 3,2% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90%100% Niska Średnia Wysoka W dalszej części badania respondenci zostali poproszenie o podanie działań jakie powinny zostać zrealizowane w procesie rewitalizacji wskazanych przez nich obszarów miasta. Każdy ankietowany mógł wskazać maksymalnie 3 odpowiedzi. 167

Pożądane efekty rewitalizacji Do pożądanych efektów rewitalizacji najczęściej należały: poprawa stanu dróg i chodników oraz budowa ścieżek rowerowych (48,0%), przyciągnięcie inwestorów (28,4%), rozwój małej i średniej przedsiębiorczości (26,3%), poprawa bezpieczeństwa mieszkańców (19,6%). Wykres 42. Efekty, jakie zdaniem respondentów powinny zostać osiągnięte w procesie rewitalizacji wskazanych przez nich obszarów Poprawa stanu dróg i chodników oraz budowa ścieżek rowerowych 48,0% Przyciągnięcie inwestorów Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości 28,4% 26,3% Poprawa bezpieczeństwa mieszkańców Tworzenie przestrzeni do wypoczynku i rekreacji Remonty i renowacje budynków Zatrzymanie w mieście ludzi młodych, w tym osób z wyższym wykształceniem Podniesienie dostępności do komunalnych usług sieciowych Polepszenie komunikacji zarówno miejskiej, jak i regionalnej Aktywizacja gospodarcza obszaru Stworzenie lub rozszerzenie bazy turystycznej Odnowa zabytków w mieście Przeciwdziałanie problemom społecznym Wzrost aktywności obywatelskiej mieszkańców Ochrona środowiska Włączenie społeczne osób starszych Stworzenie przestrzeni dla działań kulturalnych, artystycznych i społecznych Zwiększenie ilości i poprawa jakości mieszkań 19,6% 14,7% 13,1% 12,8% 12,8% 11,9% 9,8% 6,7% 6,1% 6,1% 5,8% 5,8% 3,7% 3,7% 1,8% 0,0% 10,0% 20,0% 30,0% 40,0% 50,0% 60,0% Istotność problemu rewitalizacji W końcowej części badania ankietowanych zapytano o to czy uważają, iż kwestia rewitalizacji jest ważna dla ich miasta. Zdecydowana większość, bo 96,6% respondentów odpowiedziała, iż 168

problemem rewitalizacji ich zdaniem jest ważny dla miasta. Tylko 2,8% badanych nie miało zdania na ten temat a 0,6% nie uznało problem rewitalizacji istotnych dla miasta. Wykres 43. Czy uważa Pan(i), że problem rewitalizacji jest ważny dla Pana(i) miasta? 0,6% 2,8% 96,6% Tak Nie Nie mam zdania Jeżeli chodzi o rozkład tego pytania ze względu na płeć i wiek to można stwierdzić, że płeć w niewielkim stopniu wpływa na postrzeganie tego, czy problem rewitalizacji jest ważny dla miasta. Kolejne pytanie dotyczyło, tego czy problem rewitalizacji jest ważny dla mieszkańców osobiście. Na to pytanie 91,1% badanych odpowiedziała twierdząco. Dla 5,5% problem rewitalizacji osobiście nie jest ważny, 3,4% nie miało zdania na ten temat. Wykres 44. Czy uważa Pan(i), że problem rewitalizacji jest ważny dla Pana(i) osobiście? 5,5% 3,4% 91,1% Tak Nie Nie mam zdania 61,5% respondentów oceniła jakoś powietrza na terenie Milicza jako dobrą, 20,5% jako bardzo dobrą, 11,9% oceniło ją źle, 2,4% bardzo źle, zdania w tym zakresie nie miało 3,7% badanych. 169

Wykres 45. Ocena jakości powietrza na terenie Gminy Milicz 2,4% 3,7% 11,9% 20,5% 61,5% Bardzo dobrze Dobrze Źle Bardzo źle Nie wiem, trudno powiedzieć Jakość wody z kranu na terenie Milicza 59,0% oceniło dobrze, 30,0% bardzo dobrze, tylko 8,9% oceniło ją źle. 2,1% respondentów nie miała zdania na ten temat. Wykres 46. Ocena jakości wody z kranu na terenie Gminy Milicz 0,0% 2,1% 8,9% 30,0% 59,0% Bardzo dobrze Źle Nie wiem, trudno powiedzieć Dobrze Bardzo źle Do najczęstszego sposobu ogrzewania domu przez respondentów należało: ogrzewanie węglem (59,6%), drewnem (19,0%), miejskie centralne ogrzewanie (9,2%). 170

Wykres 47. Sposób ogrzewania domu/mieszkania przez respondenta 6,1% 0,3% 5,8% 9,2% 19,0% 59,6% Węglem Gazem Ciepło miejskie Drewnem Kolektorem słonecznym W inny sposób 171

3. Obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji 3.1. Stan kryzysowy Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: gospodarczych w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw lub środowiskowych w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub technicznych w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Diagnoza czynników i zjawisk kryzysowych oraz skala i charakter potrzeb rewitalizacyjnych (Rozdział 2) polegała na przeanalizowaniu sytuacji społeczno-gospodarczej w oparciu o możliwe i dostępne dane źródłowe. Diagnoza pozwoliła na określenie stanów kryzysowych występujących na obszarze gminy Milicz: W SFERZE SPOŁECZNEJ: Niekorzystne zjawiska demograficzne, starzenie się społeczeństwa i niekorzystny trend struktury wieku społeczeństwa wzrost populacji w wieku poprodukcyjnym oraz spadek populacji w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, ujemne saldo migracji, w tym migracji zagranicznych. W gminie Milicz obserwowane są niekorzystne zjawiska społeczne. Gminę Milicz w 2014 roku zamieszkiwało 4,5 tys. osób w wieku poprodukcyjnym. Od 2010 roku udział tej grupy w liczbie ludności ogółem wzrósł o 18,7%. W mieście Milicz zwiększenie się udziału osób w wieku poprodukcyjnym zachodziło jeszcze szybciej. W tym samym czasie udział ten wzrósł o 20,7%, natomiast na obszarach wiejskich 16,3%. Wartość wskaźnika udziału osób w tym wieku w ogóle ludności wyniosła w roku 2014 w gminie 18,5%, a zatem była wyższa niż w powicie, lecz jeszcze niższa niż w skali województwa dolnośląskiego i Polski. 172

Wzrost udziału ludności w wieku senioralnym oznacza konieczność wzmocnienia działań na rzecz aktywności tej grupy społecznej. Dotyczy to w szczególności służby zdrowia, aktywności fizycznej, intelektualnej, kulturalnej oraz szeroko rozumianej integracji społecznej. Zmiany demograficzne oraz potrzeby lokalnego rynku pracy wymuszać będą również podtrzymywanie aktywności zawodowej seniorów. Negatywne zjawiska demograficzne są pogłębiane przez niekorzystne trendy migracji. W gminie Milicz, w analizowanym okresie czasowym, dodatnie saldo migracji odnotowano jedynie w roku 2010. Od tamtej pory pozostaje ujemne, przy czym najwyższą wartość (najniższą ujemną) przyjęło w roku 2011 (-32), a najniższą (najwyższą ujemną) w roku 2014 (-80). Oznacza to, że każdego roku z gminy Milicz ubywała dość pokaźna liczba osób. Można założyć, że migrują głównie osoby w wieku produkcyjnym, w dużej mierze poszukujące lepszych warunków do życia. Negatywne zjawiska migracji korespondują więc z negatywnymi zjawiskami związanymi z ubóstwem oraz bezrobociem. Warto także zauważyć, że średnie miesięczne wynagrodzenia w powiecie milickim są wyraźnie niższe od średniej wojewódzkiej. Tym samym można wysnuć wniosek, że obszar gminy Milicz ubożeje w kapitał ludzki. Warto także zaznaczyć, że dość pokaźny odsetek migracji, to migracje zagraniczne. Potwierdza to tezę, że przyczyną migracji są warunki związane z jakością życia oraz chęcią poprawy statusu materialnego. Znaczna liczba osób korzystających z pomocy społecznej Zarówno w roku 2015 jak i 2010, najczęstszym powodem przyznawania pomocy społecznej było ubóstwo. W ostatnim analizowanym okresie, w sumie przyznano ją 542 osobom, co stanowiło spadek o 11,4% w stosunku do roku 2010. W drugiej kolejności pomoc przyznawano z uwagi na bezrobocie (173 osobom w roku 2015, 199 w roku 2010 spadek o 13,1%), a w trzeciej na niepełnosprawność (113 osobom w roku 2015, 117 w roku 2010 spadek o 3,4%). Najrzadziej pomoc otrzymywali mieszkańcy dotknięci problemem alkoholowym, jednak w tym wypadku odnotowano znaczny wzrost liczby korzystających ze świadczeń (171,4% - 19 osób w roku 2015, 7 w 2010). Jeszcze bardziej wzrosła liczba mieszkańców dotkniętych przemocą domową w roku 2015 z tego powodu pomoc otrzymało 98 osób, czyli o 1 533,3% więcej niż w 2010. Korzystnym zjawiskiem jest niewątpliwie to, że odsetek mieszkańców, z ogółu osób zamieszkujących gminę Milicz, korzystających z pomocy społecznej spada. W roku 2014 wyniósł 5,6% i był niższy niż wartość dla całego kraju (7,7%), województwa dolnośląskiego (5,8%) oraz powiatu milickiego (9%). Niemniej jednak nadal znaczny odsetek mieszkańców gminy objętych jest pomocą społeczną Dwie główne przyczyny przyznania pomocy społecznej dotyczą bezrobocia i ubóstwa. Głównym dokumentem określającym działania gminy w zakresie pomocy społecznej jest Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w gminie Milicz na lata 2006-2016. Misję sformułowano następująco: Skuteczne wspomaganie zagrożonych wykluczeniem społecznym i marginalizacją mieszkańców gminy Milicz. Planując działania rewitalizacyjne w gminie Milicz należy wyraźnie podkreślić komplementarność działań podejmowanych w ramach Strategii Rozwiązywania 173

Problemów Społecznych. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne powinny wzmacniać wysiłki podejmowane w ramach tej strategii, w szczególności poprzez projekty i przedsięwzięcia wzmacniające lokalny potencjał instytucjonalny, rozwój infrastruktury społecznej wspierającej jakość usług publicznych, w tym kształtujących wysoką jakość oferty kulturalnej, integracyjnej mieszkańców, edukacyjnej i oświatowej. Wskazane jest również, o ile to możliwe, wykorzystanie dodatkowych instrumentów i źródeł wsparcia, np. dostępnych w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich, jak też kompetencji i zaangażowania społecznego, czyli potencjału organizacji pozarządowych. Zjawisko bezrobocia długotrwałego oraz umiarkowana atrakcyjność lokalnego rynku pracy Liczba zarejestrowanych bezrobotnych zamieszkujących gminę w analizowanym okresie spadała z 1 425 osób w roku 2010, do 1 202 w 2014 (spadek o 15,7%). Biorąc pod uwagę pozostałe obszary referencyjne, większy spadek liczby zarejestrowanych bezrobotnych, odnotowano jedynie w województwie dolnośląskim 19,1% (wartość dla kraju: 6,6%, dla powiatu milickiego: 14,9%). Wskazany powyżej spadek liczby bezrobotnych w gminie Milicz w latach 2010-2014 przyczynił się do spadku udziału bezrobotnych w ogólnej liczbie mieszkańców w wieku produkcyjnym. Porównując rok 2010 i 2014, spadek w kraju wyniósł 4,3% (z 7,9 do 7,5%), w województwie dolnośląskim 16,1% (z 7,8 do 6,6%), a powiecie milickim 11,5% (z 9,2 do 8,2%). To zjawisko nie ominęło również gminy Milicz, w której udział bezrobotnych w wieku produkcyjnym w ogóle mieszkańców w tym wieku, spadł z 9 do 8% (spadek o 11,5%) i był najniższy w całym analizowanym okresie (tak jak w całym kraju, najwyższy był w roku 2013, kiedy to wyniósł 10,2%). Oznacza to jednak, że gminę Milicz nadal charakteryzowały wyższe wskaźniki bezrobocia, w porównaniu do średniej dolnośląskiej. Niepokojącym zjawiskiem jest natomiast znaczny udział osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym. W Miliczu w roku 2015 wyniósł 59,2%, natomiast biorąc pod uwagę sołectwa, to w ponad połowie przypadków przekroczył 50% ogółu bezrobotnych. Oznacza to, że ponad połowa bezrobotnych w gminie Milicz to długotrwale bezrobotni. W perspektywie długoletniej należy założyć, że poziom bezrobocia będzie się w gminie Milicz jeszcze zmniejszał, choć niepokojące zjawiska to właśnie duży odsetek osób długotrwale bezrobotnych, czyli takich osób, które nie mogą odnaleźć się na lokalnym rynku pracy lub celowo decydują się na taki status (pracują np. w szarej strefie). Wskaźniki bezrobocia warto również zestawić ze wskaźnikami liczby pracujących, wynagrodzeniami, migracjami, odsetkiem osób korzystających z pomocy społecznej oraz dynamiką rozwoju gospodarczego na obszarze gminy Milicz. Gminę Milicz charakteryzowały bardzo niskie wskaźniki pracujących na 1000 mieszkańców, co poniekąd można tłumaczyć rolniczym charakterem gminy. Niemniej jednak wskaźniki pracujących na 1000 mieszkańców wskazują, że bardzo niski odsetek mieszkańców gminy posiada stały dochód, związany z wykonywaną pracą. Duży odsetek mieszkańców uczestniczy natomiast w systemie opieki społecznej. Niski poziom wynagrodzeń nie wpływa pozytywnie na aktywność zawodową. Ograniczona oferta rynku pracy, np. niedostosowana do oczekiwań i aspiracji mieszkańców skutkuje poszukiwaniem pracy poza gminą i migracjami. 174

W tym miejscu warto również odnotować, że pomimo spadku bezrobocia, zaobserwowano również spadek liczby pracujących. Oznacza to, że za spadek bezrobocia nie odpowiada tylko liczba nowotworzonych miejsc pracy, a jest on związany z postępującymi procesami demograficznymi (przechodzenie osób z kategorii wieku produkcyjnego do poprodukcyjnego oraz migracje osób w wieku produkcyjnym poza obszar gminy Milicz). Niski poziom kapitału społecznego Niski poziom kapitału społecznego jest cechą społeczności lokalnej, którą bardzo trudno zmierzyć. Dostępne są co prawda wybrane wskaźniki, takie jak liczba organizacji pozarządowych, aktywność w życiu publicznych (wybory lokalne, parlamentarne, prezydenckie, europejskie), uczestnictwo w sesjach rady gminy lub zebraniach lokalnych, liczba zgłaszanych inicjatyw w ramach programu współpracy z organizacjami pozarządowymi jednak nie opisują one w pełni skali tego zjawiska. Wyższą aktywnością społeczną w gminie Milicz na pewno charakteryzują się mieszkańcy obszarów wiejskich, czyli mieszkańcy niedużych wspólnot, które z reguły się dobrze znają, integrują i współpracują. Trudno również porównać poziom kapitału społecznego z danej miejscowości/gminy z innymi jednostkami terytorialnymi. Jednym z objawów wysokiego kapitału społecznego może być natomiast wygląd danych miejscowości, w tym estetyka przestrzeni publicznych i mieszkalnych, stan obejść i podwórek, stopień uporządkowania przestrzeni, dbałość o wygląd obiektów mieszkalnych, jak też uczestnictwo we wspólnych przedsięwzięciach społecznych, kulturalnych. Wywiady jakościowe prowadzone w trakcie sesji warsztatowych oraz wybrane wskaźniki, np. dot. liczby organizacji społecznych, wskazują na to, że zdecydowanie wyższy poziom kapitału społecznego obserwowany jest na obszarach wiejskich gminy Milicz. Tym samym można wysnuć wniosek, że problem niskiego kapitału społecznego dotyczy w pierwszej kolejności miasta Milicz. Potwierdzają to również badania jakościowe, prowadzone w trakcie warsztatów z liderami lokalnymi. Liderzy wskazują, że problemem Milicza jest właśnie niska aktywność społeczno-kulturalna mieszkańców. Potwierdzeniem niskiego poziomu kapitału społecznego może być również estetyka miasta, w tym wygląd przestrzeni publicznych oraz części wspólnych obiektów mieszkalnych, w tym stan podwórek i otoczenia obiektów mieszkalnych. Potwierdza to dokumentacja fotograficzna. W SFERZE GOSPODARCZEJ: Niska konkurencyjność lokalnej gospodarki Powiat Milicki charakteryzuje niższy poziom wynagrodzeń w porównaniu do średniej dolnośląskiej. Tym samym, jak już opisano powyżej, wpływa to negatywnie na zjawisko bezrobocia długotrwałego oraz migracje poza obszar gminy. Gospodarka gminy Milicz oparta jest na niedużych firmach (mikro i małe przedsiębiorczości, w dużej mierze prowadzone w formie indywidualnej działalności gospodarczej). Zauważyć można wzrost aktywności gospodarczej obszaru gminy Milicz (wzrost liczby podmiotów gospodarczych prowadzących działalność gospodarczą oraz wzrost poziomu przedsiębiorczości). 175

Zaobserwowano również spadek bezrobocia. Aczkolwiek należy pokreślić, że na spadek bezrobocia wpływ miały także zmiany demograficzne oraz migracje. Liczba osób pracujących na obszarze gminy nieznacznie spadła, co może wskazywać, że pomimo wzrostu liczby podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, nie wpłynęło to na poziom zamożności mieszkańców gminy. Nadal wskaźniki pracujących w gminie Milicz są bardzo niskie. Dane statystyczne nie pokazują ile nowych miejsc pracy powstało w badanych okresie oraz nie wskazują ile osób spoza gminy Milicz dojeżdża do pracy na obszar gminy. O niskiej konkurencyjności lokalnej gospodarki świadczy natomiast poziom wynagrodzeń oraz wskaźniki salda migracji, w tym migracji zagranicznych. Dalszy rozwój gospodarczy gminy Milicz, w tym rozwój przedsiębiorstw działających w gminie Milicz może napotkać istotne bariery rozwojowe, związane z dostępnością ludzi do pracy, uzależniony od gotowości podjęcia zatrudnienia ze względu na atrakcyjność zarobków, umiejętności tych osób oraz od zmniejszającej się liczby osób w wieku produkcyjnym. Zwiększenie konkurencyjności lokalnej gospodarki powinno być oparte na specjalizacjach gminy Milicz, które na starcie dają pewne przewagi konkurencyjne, np. związane ze skróceniem dostaw, wykorzystaniem unikalności lokalnych produktów i usług, kooperacją na miejscu. Specyfika gospodarki gminy Milicz związana jest również z jej lokalizacją w przestrzeni kraju. Oddalenie od dużych ośrodków wzrostu sugeruje konieczność silniejszego oparcia na lokalnych potencjałach. Utrudniony w takim obszarze jest m.in dostęp do wykfalifikowanych kadr, np. w branżach związanych z IT, nowoczesnymi technologiami. Plan działania związany ze wzmacnianiem konkurencyjności lokalnej gospodarki a tym samym zmierzający do podniesienia atrakcyjności rynku pracy gminy Milicz powinien być oparty na lokalnych uwarunkowaniach i potencjałach, powinien również zakładać podnoszenie poziomu kapitału ludzkiego, w tym kompetencji i umiejętności wymaganych przez lokalny rynek pracy. Jednym z lokalnym potencjałów gminy Milicz są przyroda i czyste środowisko oraz wysoka atrakcyjność turystyczna. Strategia Rozwoju Gminy Milicz wskazuje Wzmocnienie funkcji turystycznej Gminy Milicz w oparciu o istniejące zasoby przyrodnicze jako jeden z celów strategicznych. W ramach celu przewidziano do realizacji następujące zadania: Rozbudowa infrastruktury rekreacyjno-turystycznej Stworzenie ponadlokalnej oferty edukacji ekologicznej bazującej na potencjale przyrodniczym Gminy Milicz Intensyfikacja promocji turystycznej gminy Działania wzmacniające potencjał turystyczny powinny być uzupełniane o działania wzmacniające kapitał ludzki, w szczególności o wiedzę i umiejętności istotne w działalnościach gospodarczych związanych z obsługą ruchu turystycznego, jak też kompetencji związanych z prowadzeniem własnej przedsiębiorczości. 176

Szczególną rolę w obsłudze ruchu turystycznego powinno pełnić miasto Milicz, największa miejscowość Doliny Baryczy, położona centralnie na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych obszaru turystycznego. W trakcie badań jakościowych, prowadzonych w trakcie warsztatów, wskazano, że problemem miasta Milicz jest niska jakość oferty usługowej, w tym ukierunkowanej na turystów. Zauważalny jest brak dywersyfikacji usług zlokalizowanych w centrum miasta oraz niska atrakcyjność centrum jako miejsca prestiżowego dla działalności gospodarczej. Kierunki działań rewitalizacyjnych powinny więc z jednej strony wzmacniać wiedzę i kompetencje mieszkańców, jak również wspierać warunki prowadzenia działalności gospodarczej, np. poprzez podniesienie atrakcyjności przestrzenno-funkcjonalnej centrum Milicza, poprawę estetyki miasta, tworzenie miejsc atrakcyjnych dla turystów lub usług obsługujących ruch turystyczny. Komplementarność do tych działań wykazywać będzie także promocja i informacja oraz działania organizacyjne, np. związane z tworzeniem produktów turystycznych. Ponadto wskazane jest wzmacnianie lokalnej gospodarki, w tym producentów i usługodawców, poprzez tworzenie lokalnych obiegów gospodarczych, umożliwiających wykorzystanie synergii współpracy przedsiębiorców lokalnych, kształtowanie wartości dodanych nieprzetworzonych produktów, lub też nowych kanałów sprzedaży. Wsparciem dla podnoszenia atrakcyjności turystycznej związane będzie również ze wzmacnianiem oferty kulturalnej oraz rekreacyjnej. W SFERZE PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNEJ ORAZ TECHNICZNEJ Degradacja przestrzenno-funkcjonalna miasta Milicza, w szczególności jego centrum Problemy sfery przestrzenno-funkcjonalnej w gminie Milicz związane są przede wszystkim z niską estetyką i funkcjonalnością przestrzeni publicznych oraz prywatnych na terenie miasta Milicz. Miasto Milicz, predysponujące do funkcji lokalnego ośrodka wzrostu, będące centrum obsługi administracyjnej, kulturalnej, oświatowej, jak też lokalne centrum gospodarcze charakteryzuje się znacznym stopniem degradacji przestrzeni, jej niską jakością, nieuporządkowaniem struktury przestrzennej, niską estetyką wielu miejsc, zarówno publicznych, ale przede wszystkim prywatnych posesji, podwórek, miejsc parkingowych, otoczenia obiektów mieszkalnych oraz samych obiektów mieszkalnych. Potwierdziła to wizja terenowa której efektem jest materiał zdjęciowa. Niska estetyka przestrzeni miasta związana jest z wieloletnim brakiem działań modernizacyjnych i remontowych, niskim poziomem zamożności mieszkańców miasta, ale przede wszystkim niskim poziomem kapitału społecznego. Opisane wyżej zjawiska wpływają na negatywny obraz przestrzeni miasta, w szczególności jego centrum. Obok zrewitalizowanej już przestrzeni rynku w Miliczu, występują bowiem liczne zdegradowane przestrzenie oraz obiekty. Wśród problemów przestrzenno-funkcjonalnych, które potwierdziły wyniki wywiadów jakościowych z liderami lokalnymi w trakcie spotkań warsztatowych, zwrócono należy uwagę przede wszystkim na: Niedostateczną liczbę miejsc parkingowych w centrum miasta. 177

Niedostatecznie rozwiniętą infrastrukturę komunikacyjną (chodniki, deptaki). Zniszczone/zaniedbane elewacje budynków użyteczności publicznej i mieszkalnych. Niedostateczny poziom bezpieczeństwa mieszkańców miasta. Niedostosowanie przestrzeni miejskiej do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wymagające modernizacji oraz rozbudowy obiekty infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej. Przestrzeń centrum miasta charakteryzuje ponadto zły stan techniczny znacznej liczby obiektów mieszkalnych, jak też niezadowalający stan części dróg i chodników. Wiele obiektów mieszkalnych wymaga podjęcia pilnych remontów i modernizacji. Istotny wysiłek, związany z rewitalizacją przestrzenno-funkcjonalną oraz techniczną przestrzeni miasta Milicz spoczywać będzie więc na właścicielach posesji i obiektów mieszkalnych, czyli wspólnotach mieszkaniowych. Kluczowe dla efektywności tego procesu będzie włączenia jak największej liczby wspólnot to działań remontowych, modernizacyjnych. Działania związane z poprawą stanu technicznego powinny być także ukierunkowane na modernizację systemu ogrzewania oraz na termomodernizacje zmniejszające koszty ogrzewania mieszkań oraz pozytywnie wpływające na stan powietrza atmosferycznego. Gmina powinna realizować komplementarne działania, związane z poprawą stanu technicznego dróg i chodników oraz poprawą stanu technicznego obiektów będących w jej zarządzie. Uzupełnieniem będą przedsięwzięcia wspierające estetyzację miasta, np. poprzez kształtowanie zieleni miejskiej. Degradację przestrzenno-funkcjonalną oraz techniczną obszaru centrum miasta (okolice Rynku) obrazuje poniższa dokumentacja fotograficzna (źródło: dokumentacja własna Urzędu Miejskiego w Miliczu). ZDEGRADOWANE BUDYNKI MIESZKALNE W CENTRUM MIASTA-OKOLICE RYNKU: 178

Okolice Rynku - ul. Wałowa. Okolice Rynku ul. Polska (budynek niezamieszkały- prywatny) 179

Okolice Rynku - ul. Szewska (budynek starej rzeźni, własność Gminy) ZDEGRADOWANE PRZESTRZENIE PUBLICZNE I WSPÓLNOTOWE W CENTRUM MIASTA: Okolice Rynku jedno z większych gminnych podwórek przy ul. Garncarskiej 180

Okolice Rynku jedno z większych gminnych podwórek przy ul. Garncarskiej Okolice Rynku jedno z większych gminnych podwórek przy ul. Garncarskiej 181

Okolice Rynku jedno z większych gminnych podwórek przy ul. Garncarskiej Okolice Rynku jedno z większych gminnych podwórek przy ul. Garncarskiej 182

Okolice Rynku jedno z większych gminnych podwórek przy ul. Garncarskiej KONCENTRACJA NEGATYWNYCH ZJAWISK OBSZAR ZDEGRADOWANY Analiza potencjalnych zjawisk kryzysowych, która została przeprowadzona za pomocą analizy danych zastanych wykazała, że obszarem, na których szczególnie koncentrują się negatywne zjawiska społeczne, ze względu na ich skalę i natężenie, jest przede wszystkim miasto Milicz. Wytyczne w zakresie rewitalizacji wskazują, że obszar zdegradowany można wyznaczyć dla miejsc koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z negatywnymi zjawiskami ze sfer gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej. Obszar można uznać za zdegradowany w przypadku współwystępowania minimum jednego problemu ze sfery społecznej oraz problemów z pozostałych sfer. Uznanie danego zjawiska ze stan kryzysowy ma miejsce, jeśli dane negatywne zjawisko charakteryzuje się wartością wskaźników je oceniających, przekraczających średnią wartość notowaną w skali gminy. Istotne jest także obiektywne stwierdzenie, że dane zjawisko ma charakter zjawiska kryzysowego (np. poprzez odniesienie poziomu zjawiska do średnich notowanych na innych poziomach statystycznych). W celu ustalenia na jakim obszarze gminy Milicz następuje koncentracja negatywnych zjawisk społecznych, a w wraz z tymi zjawiskami współwystępują negatywne zjawiska gospodarcze, środowiskowe, techniczne oraz przestrzenno-funkcjonalne, poszczególnym zjawiskom problemowym przypisano odpowiadające im wskaźniki. Punktem odniesienia terytorialnego był podział gminy na 183

miasto i sołectwa, a samego miasta Milicz na strefy. Uznanie danego zjawiska za problemowe, w przypadku danych statystycznych, następowało z reguły w przypadku stwierdzenia wartości powyżej średniej dla gminy (lub poniżej w zależności od charakteru zjawiska). Procedura wyznaczania obszarów zdegradowanych opierała się na następujących założeniach: 1) Na wstępnym etapie prac diagnostycznych zaproponowano, aby do celów agregacji danych opisujących stany kryzysowe wykorzystać podział gminy na miasto oraz sołectwa oraz dokonać podziału miasta Milicz na strefy. Założono wstępnie, że działania rewitalizacyjne powinny rozwiązywać komplementarnie problemy obszarów spójnych przestrzenie i funkcjonalnie, dlatego też przy tworzeniu stref próbowano zachować podział miasta na takie obszary. 2) W celu ustalenia koncentracji negatywnych zjawisk społecznych wybrane wskaźniki opisujące stany kryzysowe w sferze społecznej (ze względu na skalę jak również natężenie zjawiska) zostały poddane transformacji liniowej w przedziale 0-1. Następnie wyniki te zostały zsumowane i ponownie poddane transformacji liniowej. Uzyskano w ten w sposób sumaryczny wskaźnik wystandaryzowany opisujący koncentrację negatywnych zjawisk społecznych na poszczególnych obszarach. 3) Poszczególne obszary o największej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych poddane zostały analizie współwystępowania negatywnych zjawisk gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych oraz technicznych. Normalizacja wskaźników przeprowadzona została w oparciu o wzór: gdzie: W wystandaryzowana wartość wskaźnika X wyjściowa wartość wskaźnika Min minimalna wartość wskaźnika Max maksymalna wartość wskaźnika Cząstkowy wskaźnik wystandaryzowany wynik liczbowy związany z normalizacją pierwotnej danej statystycznej za pomocą liniowej transformacji danych typu min-max. W efekcie normalizacji wartości wszystkich wskaźników początkowych sprowadzone zostają do przedziału od 0 do 1, gdzie wartość 0 została przypisana danej o najmniejszej wartości, a wartość 1 została przypisana danej o największej wartości. Syntetyczny wystandaryzowany wskaźnik wynik liczbowy stanowiący średnią arytmetyczną wskaźników cząstkowych dla poszczególnych sfer problemowych, ujętych w postaci wskaźników wystandaryzowanych cząstkowych. 184

W celu określenia koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, występujących w Miliczu, przeanalizowano dostępne wskaźniki je opisujące. Poniżej zaprezentowano zestawienie problemów oraz wskaźników je oceniających. Tabela 109. Wskaźniki użyte do oceny koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, technicznych oraz przestrzenno-funkcjonalnych w gminie Milicz Lp. Negatywne zjawisko Wskaźnik pomiaru Sfera społeczna (max. 6 punktów) 1. Depopulacja Dynamika zmiany liczby mieszkańców 2015/2011 (1 wartość ujemna, 0 - wartość 0 lub dodatnia) 2. Starzenie się społeczeństwa i niekorzystny trend struktury wieku społeczeństwa. Wskaźnik obciążenia demograficznego - ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2015 r. (1 - powyżej średniej, 0 - poniżej średniej) 3. Ubóstwo Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej do ogółu ludności w 2015 r. (1 - powyżej średniej, 0 - poniżej średniej). 4. Bezrobocie Udział osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym 2015 r. (1 - powyżej średniej, 0 - poniżej średniej). 5. Przemoc w rodzinie NIEBIESKIE KARTY na 1000 mieszkańców 2015 r. (1 jeśli występuje, 0 jeśli nie występuje) 6. Przestępczość Przestępstwa kryminalne na 1000 mieszkańców 2015r. (1 - powyżej średniej, 0 - poniżej średniej) Sfera gospodarcza (max. 2 punkt) 7. Niska przedsiębiorczość Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym 2015 r. (1 poniżej średniej, 0 powyżej średniej) 8. Niska aktywność gospodarcza osób prawnych Sfera środowiskowa (max. 1 punkt) 9. Występowanie materiałów zagrażających środowisku oraz zdrowiu i życiu ludności Sfera techniczna (max. 2 punkt) 10. Niepełny dostęp do sieci kanalizacyjnej Sfera przestrzenno-funkcjonalna (max. 3 punkty) 11. Niepełny dostęp dzieci i młodzieży do usług placówek kulturalnych 12. Niepełny dostęp do placów zabaw 13. Niepełny dostęp do ogólnodostępnych obiektów sportowych Źródło: Opracowanie własne Osoby prawne gospodarcze wpisane do rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców 2015 r. (1 poniżej średniej, 0 powyżej średniej) Materiały zawierające AZBEST (I stopień zagrożenia) na 100 mieszkańców (m2) (1 - powyżej średniej, 0 - poniżej średniej) Odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej 2015 r. (0 - powyżej średniej, 1 - poniżej średniej) Dostęp dzieci i młodzieży do usług placówek kulturalnych (1 brak, 0 jest) Liczba placów zabaw dla dzieci (bez szkolnych) 2015 r. (1 brak, 0 jest) Liczba ogólnodostępnych obiektów sportowych w promieniu 1000 m od ulicy w mieście lub występowanie w miejscowości (wieś) (bez szkolnych) 2015 r. (1 brak, 0 jest) 185

W pierwszym kroku opracowano mapę, która wskazuje na miejsca koncentracji negatywnych zjawisk społecznych w gminie Milicz. Mapa 1. Mapa koncentracji negatywnych zjawisk społecznych w gminie Milicz opracowana na podstawie metody wskaźnikowej Źródło: opracowanie własne Jak widać na powyższej mapie gmina Milicz charakteryzuje się tym, że koncentracja negatywnych zjawisk społecznych ma miejsce w mieście. W związku z powyższym w dalszej procedurze wytyczania obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizowanych skupiono się na mieście Milicz, które zostało podzielone na 7 stref. Mapa 2. Podział miasta Milicz na strefy 186

Źródło: opracowanie własne Tabela 110. Podział miasta Milicz na strefy STREFA 1 ulice: Boczna, Długa, Garncarska, Jasna, Kościelna, Kazimierza Pułaskiego, Krotoszyńska, Krucza, Kuźnicza, Lwowska, Łąkowa, Mostowa, Osiedle, Piaskowa, Polna, Polska, Rawicka, Rynek, Rzeczna, Strzelecka, Szewska, Topolowa, Wałowa, Wodociągowa, Zamkowa STREFA 2 ulice: 11 Listopada, 1 Maja, Armii Krajowej, Aleja Lipowa, Aleja Spacerowa, Budowlana, Cicha, Generała Stefana Grota-Roweckiego, Grunwaldzka,, Kasztelańska, Marszałka Józefa Piłsudskiego, Plac Ks. Eugeniusza Waresiaka, Sułowska, Tadeusza Kościuszki, Wojska Polskiego, Wrocławska STREFA 3 STREFA 4 ulice: Kobiałka-część miasta, Kolejowa, Końcowa, Okrężna, Osadnicza. Powstańców Wielkopolskich, Przemysłowa, Stawna, Zielona, Jarosława Dąbrowskiego ulice: Akacjowa, Brzozowa, Chabrowa, Czereśniowa, Dębowa, Fiołkowa, Jaworowa, Jarosława Dąbrowskiego nr 5,7,9,11, od nr 13 do końca, Kasztanowa, Klonowa, Konwaliowa, Krótka, Lawendowa, Makowa, Modrzewiowa, Świerkowa, Wierzbowa, Wiśniowa STREFA 5 ulice: Adama Mickiewicza, plac Wojciecha Korfantego STREFA 6 ulice: Grzybowa, Kombatantów, Mikołaja Kopernika 187

STREFA 7 ulice: Dojazdowa, Kamienna, Krzywa, Kwiatowa, Leśna, Lotnicza, Łowiecka, Miodowa, Nektarowa, Nowowiejska, Odrodzenia, Ogrodowa, Poprzeczna, Poziomkowa, Pszczela, Rzemieślnicza, Słoneczna, Spółdzielcza, Sycowska, Źródło: opracowanie własne Powstała dla miasta Milicz na bazie wymienionych wcześniej wskaźników mapa wskazuje na miejsca koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z innymi zjawiskami problemowymi. Mapa 3. Mapa koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, technicznych i przestrzenno-funkcjonalnych w mieście Milicz, opracowana na podstawie metody wskaźnikowej Źródło: opracowanie własne Tabela 111. Wyniki delimitacji koncentracji problemów społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych oraz technicznych w Miliczu, w podziale na strefy Strefa w Miliczu Sfera społeczna Sfery ogółem Liczba ludności na dzień 31.12.2015 Udział ludności w liczbie ludności gminy Udział ludności w liczbie ludności gminy narastająco 188

Strefa 1 0,96 1,00 2194 9,03% 9,03% Strefa 2 1,00 0,81 3478 14,32% 23,35% Strefa 5 0,11 0,42 1579 6,50% 29,85% Strefa 6 0,35 0,38 1278 5,26% 35,11% Strefa 7 0,14 0,24 1599 6,58% 41,70% Strefa 4 0,00 0,02 914 3,76% 45,46% Strefa 3 0,08 0,00 637 2,62% 48,08% Źródło: opracowanie własne W trakcie warsztatów z udziałem lokalnych liderów, zadecydowano, że obszar zdegradowany w mieście Milicz obejmować będzie strefy, które uzyskały minimum 0,2 pkt negatywnego w standaryzacji końcowej (skala 0-1), tj. obrazującej koncentrację wszystkich problemów, które były poddane standaryzacji w analizie wskaźnikowej. 189

3.2. Obszar zdegradowany Mając na uwadze przeprowadzoną diagnozę zjawisk kryzysowych, występujących na obszarze gminy Milicz, a także przeprowadzone konsultacje z lokalnymi liderami za obszar zdegradowany należy uznać obszar obejmujący tereny zurbanizowane miasta Milicz, wchodzące w skład następujących stref: STREFA 1 STREFA 2 STREFA 5 STREFA 6 STREFA 7 Na wskazanych powyżej strefach mieszka łącznie 41,70% mieszkańców gminy Milicz. Tym samym obszar zdegradowany w gminie Milicz obejmuje swoim zasięgiem następujące ulice: Tabela 112. Ulice miasta Milicz znajdujące się na obszarze zdegradowanym STREFA 1 ulice: Boczna, Długa, Garncarska, Jasna, Kościelna, Kazimierza Pułaskiego, Krotoszyńska, Krucza, Kuźnicza, Lwowska, Łąkowa, Mostowa, Osiedle, Piaskowa, Polna, Polska, Rawicka, Rynek, Rzeczna, Strzelecka, Szewska, Topolowa, Wałowa, Wodociągowa, Zamkowa STREFA 2 ulice: 11 Listopada, 1 Maja, Armii Krajowej, Aleja Lipowa, Aleja Spacerowa, Budowlana, Cicha, Generała Stefana Grota-Roweckiego, Grunwaldzka,, Kasztelańska, Marszałka Józefa Piłsudskiego, Plac Ks. Eugeniusza Waresiaka, Sułowska, Tadeusza Kościuszki, Wojska Polskiego, Wrocławska STREFA 5 ulice: Adama Mickiewicza, plac Wojciecha Korfantego STREFA 6 ulice: Grzybowa, Kombatantów, Mikołaja Kopernika STREFA 7 ulice: Dojazdowa, Kamienna, Krzywa, Kwiatowa, Leśna, Lotnicza, Łowiecka, Miodowa, Nektarowa, Nowowiejska, Odrodzenia, Ogrodowa, Poprzeczna, Poziomkowa, Pszczela, Rzemieślnicza, Słoneczna, Spółdzielcza, Sycowska, Źródło: opracowanie własne Uzasadnienie: Przeprowadzona analiza wskaźnikowa wskazała, że w wyżej wymienionych lokalizacjach wystąpiły negatywne zjawiska społeczne, na które nałożyły się negatywne zjawiska ze sfery gospodarczej, środowiskowej, technicznej oraz przestrzenno-funkcjonalnej. 190

3.3. Obszar rewitalizacji Obszar rewitalizacji obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy, oraz zamieszkanych przez więcej niż 30% mieszkańców. Po przeprowadzeniu analiz prowadzących do wyznaczenia obszaru zdegradowanego, niezbędne jest wyznaczenie (w ramach tego obszaru) obszaru rewitalizacji. Obszar rewitalizacji jest obszarem, na którym prowadzona będzie rewitalizacja. Określenie, która część obszaru zdegradowanego stanowić będzie obszar rewitalizacji następuje w oparciu o dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest stwierdzenie szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z innymi problemami. Do wniosku tego można dojść za pomocą metod badawczych służących wyznaczeniu obszaru zdegradowanego (porównanie wartości mierników, ich koncentracji terytorialnej). Drugą z przesłanek jest uznanie, że obszar ten ma istotne znaczenie dla rozwoju gminy. To bardzo szeroka przesłanka, która pozwala gminie na zachowanie marginesu uznaniowości we wskazaniu, która część obszaru zdegradowanego poddana ma zostać rewitalizacji. Znaczenie dla rozwoju gminy oceniać można na różne sposoby, przede wszystkim istotność danego obszaru powinna jednak wynikać z gminnych dokumentów strategicznych, być w nich wskazana jako obszar szczególnej troski władz publicznych, obszar na którym skupiać się będzie życie społeczno-gospodarcze w gminie. Do oceny istotności obszaru można posłużyć się przykładowo analizami urbanistycznymi, które wskażą obszar wpisujący się w zasady ogólne planowania przestrzennego, takie jak np. zasada miasta zwartego, zasada niskoemisyjności. 41 Bazując na wynikach analizy danych zastanych, wskaźnikach opisujących poziom rozwoju społeczno-gospodarczego oraz przestrzennego, biorąc pod uwagę znaczenie wybranych obszarów dla rozwoju gminy, zdecydowano się wskazać do rewitalizacji w gminie Milicz trzy podobszary: Zabarycze, Centrum oraz Karłów, zamieszkane łącznie przez 7 160 osób, co stanowi 29,48% mieszkańców gminy, o łącznej powierzchni 243,01 ha, co stanowi 0,56% powierzchni gminy. 41 Źródło: Ustawa o rewitalizacji - praktyczny komentarz, Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa Departament Polityki Przestrzennej, Warszawa 2016 191

PODOBSZAR A - Zabarycze (lewa strona ulicy Krotoszyńskiej) zlokalizowany w Strefie 1 Obszar został wskazany do rewitalizacji ze względu na szczególną koncentrację negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z problemami przestrzenno-funkcjonalnymi oraz technicznymi. Obszar posiadający istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Liczba mieszkańców 913 osób (stan na 31.12.2015; 3,76% ludności miasta) Powierzchnia obszaru 55,39 ha (0,13% powierzchni ogółem) Lokalizacja (ulice): Strzelecka (1, 1a, 1b, 3), Rawicka (1,1a,1b,3), K. Pułaskiego (1, 1a, 2, 3, 4, 4a, 4b, 4d, 5, 6, 7, 8, 10), Krotoszyńska, Topolowa, Osiedle, Jasna, Polna, Piaskowa, Wodociągowa, Boczna Opis: Podobszar A, położony w północnej części miasta Milicz, to stosunkowo nowa dzielnica o przeważającej zabudowie jednorodzinnej. Na tym obszarze w porównaniu do innych części miasta można zaobserwować znaczący rozwój przemysłu nieuciążliwego tj. mięsny, drzewny, rolniczy oraz kumulację usług i zakładów pracy państwowych oraz prywatnych. Teren ten z uwagi na bliskość drogi krajowej nr 15 (alternatywna trasa Wrocław-Poznań) jest więc dogodny dla funkcjonowania przedsiębiorstw handlowych i usługowych. Dużym atutem obszaru jest dostępność powierzchni magazynowych czy wolnych działek usługowych, które mogą być zagospodarowane na cele rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw. Atutem jest też bliskość do centrum miasta, dostateczny stan infrastruktury komunikacyjnej przy drodze głównej są chodniki i ścieżka rowerowa prowadzące do centrum miasta. Duży poziom przedsiębiorczości na tym terenie stwarza możliwości zatrudnienia mieszkańców obszaru, dlatego też obszar ma szczególne znaczenie w kontekście walki z bezrobociem i ubóstwem. Na obszarze istnieje duża przestrzeń przeznaczona na działania społeczne i socjalne. Przy ulicach Krotoszyńskiej i Rawickiej funkcjonują mieszkania socjalne, które wymagają gruntownej przebudowy i uzupełnienia bazy o nowe lokale, co również jest szansą dla osób, które w tych lokalach zamieszkają i będą mogły podjąć pracę w okolicznych przedsiębiorstwach. 192

Mapa 4. Podobszar rewitalizacji A Zabarycze Źródło: opracowanie własne WSKAŹNIKI OPISUJĄCE NEGATYWNE ZJAWISKA SPOŁECZNE Wskaźnik Dynamika zmian ludności ogółem 2015/2010 Źródło danych UM Koncentracja problemu Zmiana liczby osób wyniosła 34 osoby Wartość średnia dla gminy Wartość obszaru -2,23% -3,46% Wskaźnik obciążenia demograficznego - ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2015 Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w 2015 UM Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym wyniosła 359 mieszkańców OPS, UM 86 osób skorzystało z pomocy społecznej 58,96 60,74 5,60% 9,10% Odsetek osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym 2015 NIEBIESKIE KARTY na 1000 mieszkańców 2015 PUP, UM 25 osób bezrobotnych miało status długotrwale bezrobotnego OPS, UM Na obszarze wystawiono 6 kart 3,73% 4,20% 1,85 6,30 Przestępstwa kryminalne na 1000 mieszkańców 2015 KP, UM Odnotowano 7 przestępstw kryminalnych 12,31 7,37 193

PODOBSZAR B Centrum miasta (Rynek, ulice przyległe) zlokalizowany w strefach: 2, 5 i 6 Obszar został wskazany do rewitalizacji ze względu na szczególną koncentrację negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujących z problemami gospodarczymi, środowiskowymi, przestrzenno-funkcjonalnymi oraz technicznymi. Obszar posiadający istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Liczba mieszkańców 5211 osób (stan na 31.12.2015; 3,76% ludności gminy) Powierzchnia obszaru 140,00 ha (0,32% powierzchni ogółem) Lokalizacja (ulice): Wojska Polskiego (13, 14, 18, 12, 10, 8, 11, 11a, 9, 7, 5, 5a, 4, 4c, 4d, 4a, 2, 1, 3, 9a, 9, 17, 19, 20, 24, 24a, 24b, 24c, 26, 28), T. Kościuszki (2, 4, 1a, 1b, 7, 9, 11, 1, 3, 3a, 5, 6, 8, 10a, 12, 13, 14, 14a, 14b, 15, 15a, 16, 17, 19, 21, 23), Armii Krajowej (16, 14, 12, 10, 8, 5, 1, 7), Grota-Roweckiego (2, 1, 3, 5, 7, 4, 6, 9, 11, 8, 13, 10, 15), Grunwaldzka (8, 6, 4, 5, 3, 1, 2, 2a, 7, 9, 11, 12, 13, 14, 10), J. Dąbrowskiego (4), Trzebnicka (1, 3, 2, 2a, 5, 7), Dworcowa (część), W. Korfantego, Tracewska, A. Mickiewicza (5a, 5b, 5c, 1a, 1b, 1c, 1d, 1e, 2a, 2b, 2c, 2d, 2e, 3a, 3b, 3c, 3d, 3e, 4a, 4b, 4c, 4d, 4e, 4f, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20), M. Kopernika (16a, 16b, 16c, 16d, 16e, 16f, 16g, 16h, 14a, 14b, 14c, 14d, 12a, 12b, 12c, 12d, 10a, 10b, 10c, 10d, 8, 2a, 2b, 2c, 4a, 4b, 4c, 6a, 6b, 6c, 6d, 2b, 2a, 18, 22h, 22g, 22f, 22e, 22d, 22c, 22b, 22a, 20), Mostowa, Kościelna, Rzeczna, Szewska, Polska, Lwowska, Rynek, Garncarska, Długa, Wałowa, Kuźnicza, Łąkowa, Wrocławska, al. Strażacka, 11 Listopada, E. Waresiaka, Skwer Żołnierzy Wyklętych, al. Spacerowa, Marszałka J. Piłsudskiego, 1 Maja, Budowlana, al. ZHP, Cicha, Zamkowa, Parkowa, Sułowska, Kombatantów, al. Lipowa, al. Piastów, Kasztelańska. Opis: Obszar położony jest w środkowej części miasta Milicz. Znajduje się tu: starówka (Rynek) z zachowaną zwartą zabudową, kościoły, restauracje, szkoły, boiska place zabaw, hotel, instytucje, ośrodki, sklepy małe i większe (supermarkety) stacje benzynowe oraz zabudowa wielorodzinna tzw. kamiennicowa (z przewagą starej zabudowy) oraz blokowa (z przewagą nowej zabudowy). Obszar ten jest w bliskości z rzeką Barycz i Młynówką, posiada jedną obwodnicę oraz zabytkowy zespół pałacowo-parkowy ze starym zamkiem. Na obszarze tym przebiega ścieżka rowerowa. Strefa ta stanowi centrum miasta Milicz a zatem jest miejscem kumulacji imprez kulturowych i edukacyjnym, ośrodków i instytucji szkolno wychowawczych oraz sportowych. Podobszar boryka się z wieloma problemami społecznymi, infrastrukturalnymi oraz gospodarczymi. Na tym obszarze kumuluje się większość negatywnych zjawisk występujących na terenie gminy. Podobszar charakteryzuje się również największym zaludnieniem. Niezaprzeczalnym atutem tej strefy jest istnienie różnorodnych podmiotów społecznych, edukacyjnych, gospodarczych, służących mieszkańcom. Istnienie takich podmiotów publicznych jak Szkoła Podstawowa nr 2 w Miliczu licząca ponad 1000 uczniów, Gimnazjum, Ośrodek Kultury, Urząd Miejski w Miliczu, Przedszkole Samorządowe czy Ośrodek Pomocy Społecznej. Ponad to podmioty gospodarcze handel i usługi dla mieszkańców są również zlokalizowane w tej strefie. Obszar jako centrum miasta posiada infrastrukturę komunikacyjną drogi i chodniki, które w większości są w stanie odpowiednim. Posiada również ogromny teren rekreacyjny 194

w postaci zabytkowego parku, w którym zlokalizowany jest klasycystyczny pałac Maltzanów, w którym obecnie funkcjonuje Technikum Leśne prowadzone przez Ministerstwo Środowiska. Park jest często odwiedzany przez mieszkańców i turystów, wymaga jednak uporządkowania. Mapa 5. Podobszar rewitalizacji B Centrum miasta Źródło: opracowanie własne WSKAŹNIKI OPISUJĄCE NEGATYWNE ZJAWISKA SPOŁECZNE Wskaźnik Dynamika zmian ludności ogółem 2015/2010 Źródło danych UM Koncentracja problemu Zmiana liczby osób wyniosła -376 osób Wartość średnia dla gminy Wartość obszaru -2,23% -4,76% Wskaźnik obciążenia demograficznego - ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2015 Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w 2015 UM OPS, UM Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym wyniosła 2102 mieszkańców 399 osób skorzystało z pomocy społecznej 58,96 67,63 5,60% 5,30% Odsetek osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym 2015 PUP, UM 185 osób bezrobotnych miało status długotrwale bezrobotnego 3,73% 4,10% NIEBIESKIE KARTY na 1000 mieszkańców 2015 OPS, UM Na obszarze strefy wystawiono 7 kart 1,85 0,90 195

Przestępstwa kryminalne na 1000 mieszkańców 2015 KP, UM Odnotowano 125 przestępstw kryminalnych 12,31 16,63 PODOBSZAR C Karłów zlokalizowany w strefie 7 Obszar został wskazany do rewitalizacji ze względu na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego. Na obszarze zdiagnozowano ponadto wysoką na tle gminy Milicz przestępczość. Liczba mieszkańców 1039 osób (stan na 31.12.2015; 4,27% ludności miasta) Powierzchnia obszaru 47,62 ha (0,11% powierzchni ogółem) Lokalizacja (ulice): Poprzeczna, Kamienna, Spółdzielcza, Ogrodowa, Odrodzenia, Lotnicza, Rzemieślnicza, Krzywa, Poziomkowa, Sycowska, Wesoła, Nowowiejska Opis: Wskazany do rewitalizacji obszar ma odmienny charakter od pozostałych, wskazanych do rewitalizacji. Położony jest w południowej części miasta Milicz. Posiada duży potencjał, który można wykorzystać dla poprawy jakości życia mieszkańców pozostałych obszarów wskazanych do rewitalizacji, jak również obszar zdegradowanych. Na obszarze tym przeważa budownictwo jednorodzinne z tendencją rozwojową. W ciągu ostatnich lat powstało wiele nowych domów, co jest wynikiem ogólnego trendu ucieczki mieszkańców z centrum miasta na jego obrzeża. Na obszarze tym istnieje jeszcze sporo dostępnych działek budowalnych o charakterze mieszkaniowym i usługowym, umożliwiających dalszy rozwój inwestycji. Teren jest bogaty w zieleń, a gęstość zabudowy jest niewielka. Jest to teren, który przede wszystkim kojarzy się z rekreacją i sportem w strefie zlokalizowany jest duży, otwarty zespół basenowy z obiektami towarzyszącymi oraz infrastrukturą sportową. Kąpielisko Karłów powstało w latach 70-tych, a swoją świetność przeżywało w latach 70-80tych. Obiekt cieszył się renomą wśród mieszkańców całego Dolnego Śląska oraz Wielkopolski. Dziś jednak z uwagi na totalną degradację techniczną i funkcjonalną, miejsce nie zachęca do spędzenia wolnego czasu. Mimo to, podczas sezonu letniego, zarówno mieszkańcy, jak i turyści zaglądają tam często aby zażyć kąpieli, czy zrelaksować się na łonie natury. Kąpielisko jest obiektem sezonowym, czynnym od maja do października. Obiekt wyposażony jest w infrastrukturę umożliwiającą korzystanie z różnych form sportu i rekreacji, jednak infrastruktura ta jest przestarzała, a obiekt z uwagi na swoje rozmiary generuje ogromne koszty utrzymania, co z kolei uniemożliwia inwestycje w nową infrastrukturę. Znajduje się tu odkryty basen otoczony trawiastą plażą o wymiarach 100x100 m (jedno z największych kąpielisk tego typu w województwie), z jedną zjeżdżalnią wodną o dł. 25 m, kort tenisowy o sztucznej nawierzchni, boisko trawiaste do piłki nożnej, 4 boiska do siatkówki plażowej. Dużym zainteresowaniem turystów cieszy się również funkcjonująca wypożyczalnia rowerów położona na terenie kąpieliska, dysponująca 30 pojazdami, dzięki temu, że kąpielisko położone jest na skrzyżowaniu najważniejszych turystycznych szlaków rowerowych i pieszych wyznaczonych w Parku Krajobrazowym Dolina Baryczy. Na terenie kąpieliska znajduje się budynek restauracyjny, który od 2 lat jest nieczynny. Istnieje również budynek pełniący kiedyś funkcje noclegowe - dom wypoczynkowy Borowik (ok. 50 miejsc noclegowych) - obecnie nieczynny i 196

wyłączony z użytkowania. Kąpielisko wyposażone jest w infrastrukturę umożliwiającą organizację imprez masowych oraz imprez dla grup zorganizowanych: wiatę, miejsce do grillowania i ogniska oraz świetlicę, w której znajduje się sala konferencyjna na 60 osób. Stan techniczny wszystkich obiektów pozostawia dziś wiele do życzenia, co powoduje stopniowe wygaszanie poszczególnych funkcji. Z uwagi na nieatrakcyjne kąpielisko i coraz niższą frekwencję zamknięta została restauracja, a następnie obiekt noclegowy. Brak udogodnień dla rodzin z dziećmi takich jak wodny plac zabaw czy po prostu czysta woda w basenie, powodują spadające zainteresowanie obiektem i coraz mniejszą opłacalność funkcjonowania obiektu z uwagi na wysokie koszty jego funkcjonowania. Obszar kąpieliska i terenów przyległych ma jednak ogromny potencja z uwagi na rosnące zainteresowanie turystyką aktywną, a przede wszystkim rowerową, z czego słynie Milicz i Dolina Baryczy. W gminie Milicz obserwuje się zwiększający ruch turystyczny, a obszar dzięki swoim walorom może być uzupełnieniem oferty usługowej Milicza wpisując się w szerszy trend, kształtowania oferty turystycznej Doliny Baryczy. Bliskość ścieżek rowerowych, które w każdy letni weekend są oblegane przez mieszkańców i turystów, dają szansę dla uruchomienia nowych działalności związanych z turystyką i rekreacją, w szczególności rodzinną, ale również daje szansę podjęcia działań służących mieszkańcom będących w trudnej sytuacji życiowej, tj. działań prospołecznych. Istnienie unowocześnionego obiektu w przypadku jego modernizacji, dawałoby dużą szansę na rozwój gospodarczy nie tylko samej strefy C, ale całego miasta. Bezpośrednio przy kąpielisku położony jest kompleks prywatnych domków letniskowych, których wynajem, w przypadku rozwoju istniejącej bazy rekreacyjnej, mógłby być dodatkowym źródłem dochodu dla mieszkańców. Na uwagę zasługuje również fakt, iż Podobszar C znajduje się w sąsiedztwie drogi krajowej nr 15, co zwiększa jej dostępność. Mapa 6. Podobszar rewitalizacji C Karłów Źródło: opracowanie własne 197

WSKAŹNIKI OPISUJĄCE NEGATYWNE ZJAWISKA SPOŁECZNE Wskaźnik Dynamika zmian ludności ogółem 2015/2010 Źródło danych UM Koncentracja problemu Zmiana liczby osób wyniosła -8 osób Wartość średnia dla gminy Wartość obszaru -2,23% -0,77% Wskaźnik obciążenia demograficznego - ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2015 Odsetek osób korzystających z pomocy społecznej w 2015 UM Liczba osób w wieku nieprodukcyjnym wyniosła 308 mieszkańców OPS, UM 32 osoby skorzystało z pomocy społecznej 58,96 42,31 5,60% 3,10% Odsetek osób długotrwale bezrobotnych w liczbie osób w wieku produkcyjnym 2015 NIEBIESKIE KARTY na 1000 mieszkańców 2015 PUP, UM 16 osób bezrobotnych miało status długotrwale bezrobotnego OPS, UM Na obszarze strefy wystawiono 3 karty 3,73% 2,20% 1,85 2,90 Przestępstwa kryminalne na 1000 mieszkańców 2015 KP, UM Odnotowano 13 przestępstw kryminalnych 12,31 12,55 Obszary wyznaczone do rewitalizacji w gminie Milicz zamieszkuje łącznie 7160 osób, co stanowi 29,48% mieszkańców gminy. Obszary wyznaczone do rewitalizacji w gminie Milicz zajmują powierzchnię 220,46 ha, co stanowi 0,51% powierzchni gminy. 198

Mapa 7. Obszar rewitalizacji w Miliczu, w podziale na podobszary A, B, C Źródło: opracowanie własne Wskazane do rewitalizacji obszary zostały poddane analizie SWOT, która stanowiła istotny krok w kierunku definiowania celów i kierunków działań. Analiza SWOT wypracowana została na podstawie materiałów diagnostycznych, podczas sesji warsztatowych z udziałem liderów lokalnych. Analiza SWOT Analiza SWOT obejmuje analizę: Mocnych stron, tj. uwarunkowań wewnętrznych, mających pozytywny charakter z punktu widzenia przyszłego rozwoju, Słabych stron, tj. uwarunkowań wewnętrznych o negatywnym charakterze, 199