Najważniejsze kodeksy cywilne i karne na podst. Historii Prawa K. Sójki-Zielińskiej. Poniższe kodeksy przedstawione są dosyć szczegółowo, z uwagi na szczegółowość podręcznika prof. Sójki Zielińskiej. Zagadnienia ujęte hasłowo, pozostaje tylko rozszerzyć w pięknych zdaniach. Owocnej nauki
ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO Landrecht pruski z 1794 r. Zawieszenie publikacji Landrechtu pod wpływem rewolucji we Francji wprowadzono po włączeniu ziem II rozbioru jako posiłkowy w stosunku do praw prowincjonalnych. bardzo obszerny (blisko 20tys art.), napisany kazuistycznie, z wieloma mentorskimi wskazówkami etycznymi. Objął prawie całość prawa materialnego (państwowe, administracyjne, karne, prywatne 15tys art.), napisany po niemiecku, ale językiem niezrozumiałym, rozwlekłym, liczne dygresje i życiowe przykłady. Oparty na prawie powszechnym typowy przykład kodeksu przejściowego między feudalizmem a kapitalizmem ( pruska droga ), min. obok nowoczesnej definicji własności, istniała własność podzielona, oparty na stanowej strukturze, przywilejach szlachty, poddaństwie chłopów wraz z reformami Steina-Hardenberga załamały się podstawy Landrechtu. Kodeks cywilny austriacki z 1811 r. (ABGB). Prace zaczęte za Marii Teresy zakończyły się za Józefa II Kodeksem Józefińskim w 1786 (głównie prawo osobowe). Za Leopolda II powstał w 1797 r. Kodeks cywilny zachodniogalicyjski nawiązywał do prawa natury, nieliczne przepisy feudalne liczne dyskusje i zakończenie prac w 1811 r. jako ABGB. Ok. 1500 art., krótki wstęp i 3 części o prawie osobowym, o prawie rzeczowym i o przepisach wspólnych prawom osobowym i rzeczowym. Kwestie materialne oparty na abstrakcyjnie ujmowanych założeniach równości podmiotów prawa, wolnej własności i swobody umów, i choć powstał w czasie istnienia podziałów stanowych, to zostały one uregulowane w odrębnych przepisach, tzw. politycznych kwestia formy sformułowania krótkie i proste, wyraziste, z odwołaniami do zasad słuszności i rozsądku o ujęciu ogólnym. W systematyce i terminologii nawiązywał do prawa rzymskiego. W ciągu XIX w nie zmieniany choć zniesiono feudalizm, poddano regulacji ABGB własność chłopską, wydawanie ustaw szczegółowych dot. spraw nieprzewidzianych w ABGB, reformy konstytucyjne pierwsza faza (lata 60. i 70.) w duchu liberalizmu, od lat 80. nawrót do reform antyliberalnych (hasła solidaryzmu społecznego) Początek XX w. 3 nowele: zmiany w dziedzinie prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego, przepisy o sprostowaniu i odnowieniu granic, zmiany w niektórych przepisach prawa zobowiązań (najobszerniejsza). Obowiązuje do dziś w Republice Austrii. Kodeks Napoleona. Tuż po rewolucji liczne zmiany w prawie w duchu liberalizmu, laicyzacji i indywidualizacji 1800 r. Napoleon powołuje 4-osobową komisję (prawników ancien-regime u) projekt do Rady Stanu ostateczna wersja to 36 ustaw połączonych w jedno pod nazwą Kodek cywilny Francuzów w 1804, a w 1807 zmieniono nazwę na kodeks Napoleona, ostatecznie nazwany Code civil. Ponad 2tys art., 3 księgi (systematyka nawiązująca do Instytucji, usankcjonowanie 3 wolności osoby, własności i obrotu): * o osobach m.in. przepisy o nabywaniu i utracie praw cywilnych, prawo małżeńskie osobowe, przepisy o władzy ojcowskiej, adopcji, opiece i kurateli; * o majątkach i różnych rodzajach własności przepisy o własności, użytkowaniu i służebnościach; * o różnych sposobach nabywania własności zobowiązania, prawo spadkowe, prawo majątkowe małżeńskie. Uznawany za klasyczną kodyfikację mieszczańskiego" prawa cywilnego epoki kapitalizmu wolnokonkurencyjnego (wolność, nieograniczona własność prywatna i swoboda umów, swoboda jednostki i jej inicjatywy gospodarczej) zasada liberalizmu i indywidualizmu,
charakter antyfeudalny w ogólnych założeniach, a założeniach szczegółowych nawiązujący do dawnego prawa zwyczajowego Francji płn, prawa rzymskiego krajów prawa pisanego i prawa okresu Rewolucji. Rewolucyjny charakter w prawie majątkowym, zachowawczy w prawie osobowym i rodzinnym. Arcydzieło sztuki legislacyjnej zwięzły, prosty i jasny, unikał kazuistyki i zbyt abstrakcyjnych norm. Elastyczność sformułowań. Zakres obowiązywania wprowadzany na terenach podbitych, potem nawiązywały do niego inne kodeksy: rumuński, pierwszy kodeks włoski, portugalski, hiszpański, ale też w Ameryce Płd., Bliskim Wschodzie i Afryce Płn. Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego. Aleksander I prace kodyfikacyjne (główna osoba Michał Sperański) projekt nawiazujący do Kodeksu Napoleona ostra krytyka Sperański zesłany na Sybir. Mikołaj I Sperański wraca z wygnania i podejmuje dalsze prace w komisji kodyfikacyjnej (myśl unifikacji prawa na podstawie historyczno-narodowej) Najpierw ułożenie chronologiczne od czasów Sobornego Ulożenija z 1649 r. do 1825 r. Pełny Zbiór Praw Cesarstwa Rosyjskiego w 46 tomach ukazał się drukiem w 1830 r. Potem ułożenie systematyczne Zwód Praw Cesarstwa Rosyjskiego w 1835 wszedł w życie. 15 tomów, prawie wszystkie dziedziny prawa, prawo prywatne w t. X wg systematyki podobnej do Instytucji oraz w innych tomach. Prawo prywatne o charakterze feudalno-stanowym, bez uwzględnienia interesów mieszczaństwa z niewielką liczą nowych instytucji. Liczne wady techniczne: luki, wewnętrzne sprzeczności, sformułowania kazuistyczne, niejednolita terminologia. Próba reformy 1882 r. komisja projekt w 1905 r. nie przyjęty, jedynie znowelizowano część prawa. Po rewolucji październikowej obowiązywał jeszcze jakiś czas na tzw. kresach wschodnich. Kodeks cywilny niemiecki (BGB). Przygotowanie pierwsze głosy (Thibaut) w 1814 r., zahamowane krytyką autorytetów prawniczych i rozbicia politycznego Niemiec po zjednoczeniu podjęto prace w komisji kodyfikacyjnej od 1874 r. krytyka ze względu na trzymanie się pandektystyki, brak uwzględnienia praw socjalnych druga komisja w 1890 r. w niewielkim stopniu wzięła tą krytykę pod uwagę w 1900 r. wszedł w życie BGB. Ponad 2tys. art., systematyka pandektowa. Forma szczytowe osiągnięcie jurysprudencji pojęciowej" bardzo rozbudowany aparat abstrakcyjnych i precyzyjnie skonstruowanych pojęć język trudny i niezrozumiały dla laików. Oparty na założeniach liberalno-indywidualistycznych, ale z uwzględnieniem akcentów antyliberalnych i antyindywidualistycznych (próba kompromisu między różnymi kierunkami polityki społecznej i ekonomicznej). Początkowo utrzymano instytucje feudalne (jak lenna, fideikomisy). Kodeks abstrahował od zagadnień pozaprawnych pewnym ustępstwem w uwzględnianiu potrzeb życia było zamieszczenie licznych klauzul generalnych (od początku kwestia kontrowersyjna). Wpływ BGB kodeks grecki, włoski, polski kodeks zobowiązań, brazylijski, meksykański, peruwiański, syjamski, chiński i japoński. Republika Weimarska zmiany BGB minimalne, a raczej odrębne akty (ustawodawstwo waloryzacyjne, ustawodawstwo pracy, ustawy o ochronie lokatorów itp). III Rzesza kodeks obowiązywał formalnie, ale załamanie jego podstaw poprzez ustawodawstwo norymberskie (rasowe podziały społ.; likwidacja praw indywidualnych w imię wspólnoty narodowej") rozpoczęto pracę nad nowym kodeksem w 1940 r. w ramach denazyfikacji Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec unieważniła te normy dot. ideologii III Rzeszy, ale i resztki ustroju feudalnego.
Kodeks cywilny szwajcarski (ZGB). Wpływ pandektystyki, ale silniejszy niż w BGB wpływ prawa rodzimego. Też prawo francuskie, austriackie. Początek Szwajcaria już od XVI w. wyodrębniła się od I Rzeszy, w szczególności nie uznając jurysdykcji Sądu Kameralnego (brak globalnej recepcji prawa rzymskiego). Po rewolucji w 1848 r. i powstaniu państwa związkowego program unifikacji prawa prywatnego w ramach poszczególnych kantonów (powstały liczne kodyfikacje, w tym najważniejsza Zurychu) z czasem potrzeba ujednolicenia w ramach całej federacji 1874 r. komisja federalna projekt z 1881 r. ogólnoszwajcarskiego kodeksu zobowiązań, a w 1898 r. w wyniku rewizji konstytucji całość prawa prywatnego weszła w kompetencje Związku. Prace na kodeksem główna osoba Eugen Huber (sam opracował pewne części) projekt kodeksu cywilnego uchwalony jednogłośnie w 1907 r. i dołączono do niego kodeks zobowiązań z 1881 r. całość weszła w życie w 1912 r. Systematyka kombinacja pandektystyki i Instytucji (wstęp pewne postanowienia ogólne i cztery księgi: I prawo osobowe, tj. o osobach fizycznych i prawnych, II prawo rodzinne, III prawo spadkowe, IV prawo rzeczowe z dołączonym kodeksem zobowiązań jako V księga). Materia najnowocześniejszy, uniknięcie wad BGB poprzez pogodzenie tradycji prawa rodzimego z prawem rzymskim, oraz kompromis miedzy kapitalizmem a sytuacją drobnych posiadaczy. Tendencje egalitarne i liberalne zmodyfikowane w duchu społecznym. Forma przewyższa BGB, jasny język i styl, krótkie artykuły, przejrzysty, abstrakcyjny, ale nie szafuje klauzulami generalnymi. Kwestia luk art. 1 (szkoła wolnego prawa) upoważnienie dla sędziego do rozstrzygania tak jak gdyby sam był ustawodawcą w praktyce nie wykorzystywane. Wpływ kodeksu: recypowany w Turcji, wzorowany na nim francusko-włoski projekt zobowiązań, polski kodeks zobowiązań z 1933 r., a także nowelizacje ABGB w zakresie prawa spadkowego i hipotecznego. ŹRÓDŁA PRAWA KARNEGO Code penal z 1810 r. Pierwszy klasyczny kodeks karny triumfującego mieszczaństwa", wzór dla kolejnych. Osiągnięcie z punktu widzenia techniki legislacyjnej. Tylko przepisy karnego materialnego. Wstęp i 4 części (po 2 na ogólną i szczególną), jasny i precyzyjny, trójpodział przestępstw na zbrodnie, występki i wykroczenia (kryterium kara i sąd właściwy). Treść antyfeudalny, ale bardzo surowy w celu odstraszania (ze względu na sytuację społeczną) szerokie stosowanie kar śmierci, też kwalifikowanych, przywrócenie konfiskaty i kar mutylacyjnych (piętnowanie), kara dodatkowa śmierć cywilna. Szczególnie rozbudowany katalog przestępstw związanych z ochroną własności i bardzo surowe kary. Zmiany:najpierw usunięto niektóre okrutne kary (kwalifikowana śmierć, pręgierz, śmierć cywilna. Stopniowo coraz większe łagodzenie kar, szersze uwzględnianie okoliczności, ostrzejsze traktowanie recydywistów, rozwijanie elementów poprawczych, środki wychowawcze wobec nieletnich. Po drugiej wojnie światowej (ruch tzw. nowej obrony społecznej) kolejne reformy w duchu szkoły socjologicznej, głównie dot. nieletnich, opieki. obowiązywał do 1994 r. Kodeksy karne austriackie. Theresiana z 1768 r. (Maria Teresa) feudalny, ale pewne postępy, głównie dotyczące formalnej strony, jak systematyzacja materiału i tworzenie pojęć ogólnych. W kwestii treści nadal feudalny wielość kar okrutnych, tortury (wraz z rycinami jak odpowiednio je wykonać stąd nazwa Nemesis Theresiana), stosowanie analogii, kar arbitralnych, różnice
stanowe, podział kar na bardzo ciężkie, ciężkie i lekkie, mające cel wyłącznie odstraszający, przepisy prawa materialnego i procesowego razem. w praktyce Maria Teresa wielokrotnie uniewinniała skazanych na karę śmierci. Leopoldina z 1786 r. (Leopold II, władca Wlk. Ks. Toskani) wiele wad formalnych, ale w materii realizował idee oświeceniowe, jak: likwidacja okrutnych kar cielesnych i hańbiących oraz kary śmierci. Podstawowa kara pozbawienie wolności o surowych rygorach. Mały zasięg obowiązywania, ale duże oddziaływanie. Josephina z 1787 r. (Józef II, Austria) tylko prawo karne materialne (procedura skodyfikowana rok później); 2 części: I o przestępstwach i karach kryminalnych oraz II o przestępstwach i karach politycznych (mniejsze, bo sądzone przez władze administracyjnoporządkowe;krótka, wolna od kazuistyki, jasna i prosta; przyjęcie zasady nullum crimen sine lege w art. 1 zniesienie arbitralności sędziów (nulla poena sine lege); brak zróżnicowania na stan społeczny; subiektywny i indywidualny charakter odpowiedzialności karnej; zrównanie usiłowania z dokonaniem przestępstwa; pominięcie instytucji przedawnienia przestępstwa i kary; katalog przestępstw ujęcie zbrodni obrazy majestatu jako zamachu przeciwko państwu, a nie przeciw panującemu, zniesienie karalności czarów, wprowadzenie karalności pojedynków, przestępstwa przeciw religii i obyczajności jako polityczne", ale utrzymana karalność samobójstwa; katalog kar utylitaryzm społeczny zniesienie kary śmierci; podstawowa kara pozbawienia wolności, ale duża surowość w ich wykonaniu podział ze względu na czas trwania na czasowe, długie i długotrwałe (do 100 lat!), oraz ze względu na stopień dolegliwości na łagodne, ciężkie i najcięższe z możliwością obostrzenia; Po śmierci Józefa II Leopold II zliberalizował kodeks, a jego następca Fryderyk II wzmógł represję wobec ruchów rewolucyjnych 1797 r. Ustawa karna dla Galicji Zachodniej podstawa wydania Księgi ustaw na zbrodnie i ciężkie policyjne przestępstwa z 1803 r. zwanej Franciscaną. Franciscana z 1803 r. - ścisły podział przestępstw na 2 kategorie (wraz z systematyką): Księga I dotyczyła zbrodni, księga II ciężkich przestępstw policyjnych, a każda z ksiąg dzieliła się na część ogólną i szczególną wraz z odrębnymi przepisami proceduralnymi. Zbrodnie karane przez władze sądowe. Ciężkie policyjne przestępstwa przez władze administracyjne (przestępstwa nieumyślne oraz lżejsze uszkodzenia ciała i czyny naruszające dobre obyczaje). Nawiązywała do Josephiny, czasem z postępowymi (przywrócenie przedawnienia) lub wstecznymi rozwiązaniami. Katalog przestępstw rozszerzenie przestępstw przeciw władzy państwowej, przestępstwa przeciw religii i obyczajowe jako zbrodnie, rozbudowanie przestępstw przeciw mieniu; katalog kar wprowadzenie kary śmierci za najcięższe przestępstwa, zniesiono konfiskatę, złagodzenie wykonywania kary więzienia, wprowadziła nadzwyczajne złagodzenia kary i przedterminowe zwolnienia. Elastyczny i abstrakcyjny utrzymał się długo, choć formalnie ujęto go w nowe ramy w 1852 r. z pewnymi zmianami (zastąpiono w 1974 r.): * usunięcie przepisów z dziedziny procedury karnej * wprowadzono trójpodział przestępstw na zbrodnie (cz. I), występki i wykroczenia (cz. II). * nowa (ograniczająca) definicja zdrady głównej i obrazy majestatu, złagodzono kary więzienia. * zmiany redakcyjne (nowa numeracja przepisów, usunięcie z kodeksu definicji naukowych). Prusy Landrecht z 1794 r. tytuł XX, cz. II (ponad 1500 art.) technika niski poziom, kazuistyka, brak odróżnienia norm od wskazówek etycznych. swoiste połączenie feudalno-absolutystycznych koncepcji z elementami ideologii oświeceniowej. Przyjęcie zasady nullum crimen sine lege, ale dopuszczał stosowanie środków
zabezpieczających po odbyciu kary na dowolnie długi czas. System kar odstraszanie, choć przeważało pozbawienia wolności, to utrzymano kwalifikowane kary śmierci, z możliwością ich obostrzenia. Szerokie zastosowanie chłosty. Utrzymano tzw. karcenie domowe. Szczególna ochrona dla honoru osób ze stanów uprzywilejowanych (szlachty, kupców) Początek XIX w. początek prac nad reformą prawa karnego zakończone pod koniec XIX w. Kodeks karny pruski z 1851 r. wzorowany na Code penal z 1810 r. m.in. trójpodział przestępstw, wpływ system kar, przepisy o współuczestnictwie i usiłowaniu, w ujęciu okoliczności łagodzących. Oparty zasadzie nullum crimen sine lege oraz formalnej równości wobec prawa karnego. Znaczne rozbudowanie przepisów dotyczących ochrony praw majątkowych. Przepisy o ochronie władzy i osoby króla o charakterze absolutystyczno-policyjnym. Bawaria Kodeks karny z 1813 r. najnowocześniejszy pod kątem techniki część ogólna i szczególna, trójpodział przestępstw. Normy zbudowane w sposób syntetyczny, wolny od kazuistyki i wątków pozaustawowych, jasny i wyrobiony język, jednolita terminologia. Autor: Anzelm Feuerbach twórca teorii przymusu psychologicznego", przedstawiciel szkoły klasycznej, twórca nowoczesnej doktryny penalistycznej, rzecznik interesów młodej burżuazji niemieckiej, po raz pierwszy użył sformułowania nullum crimen sine lege. Duże ograniczenie swobody decyzji sędziowskiej poprzez bezwzględnie oznaczone kary i zakaz wydawania komentarzy do kodeksu, z wyjątkiem urzędowych. System kar bardzo represyjny (kara śmierci, kara więzienia z obostrzeniami, śmierć cywilna, kary cielesne) wynik teorii przymusu psychologicznego". Wzór dla innych kodyfikacji: m.in. kodeksu saskiego (1838), hanowerskiego (1840), badeńskiego (1841), heskiego (1841) i innych. Obowiązywał w Bawarii do 1871 roku. Zjednoczenie Niemiec potrzeba kodyfikacji dla całego państwa podstawą kodeks z 1851 r. 1870 r. kodeks karny Związku Płn.-Niemieckiego 1871 r. rozciągnięty na całą II Rzeszę. Przepisy wstępne, 2 części (I O karaniu za zbrodnie, występki i wykroczenia w ogólności oraz II O poszczególnych zbrodniach, występkach i wykroczeniach i ich karalności). Liberalizował przepisy kodeksu z 1851 r. ograniczenie i złagodzenie karalności przestępstw przeciw państwu, kary śmierci, maksymalną wysokość kary pozbawienia wolności z lat 20 do 15, warunkowe zwolnienie po 3/4 kary. Dużo ustaw szczególnych ustawa antysocjalistyczna, ustawa dynamitowa", kilkadziesiąt innych. Republika Weimarska projekt nowego kodeksu karnego z 1930 r. zasadnicza reforma Hitlerowska III Rzesza liczne nowele totalitarne: np. zerwanie z zasadą legalizmu, powrót analogii, rozbudowa środków zabezpieczających i poprawczych dla recydywistów, osób wykazujących predyspozycje do przestępstwa, ogromny wzrost czynów karalnych (zdrada, sabotaż, ochrona NSDAP i in.) i zaostrzenie represji karnej. Podczas wojny seria rozporządzeń karnych pod nazwą niemieckiego prawa wojennego". Kodeksy karne rosyjskie. Instrukcja Katarzyny II zbiór zasad, jakimi miała się kierować stworzona przez carycę komisja. Odbiegała od metod rządzenia Katarzyny, która chciała odegrać przed Zachodem rolę oświeconej monarchini, przesycając tekst Instrukcji zdaniami z dzieł filozofów i myślicieli epoki, do tego stopnia, że jej wydawanie zostało we Francji zakazane.
Zwód Praw t. XV z 1832 r. odróżniono normy ogólne od szczególnych, treść jednak tak bardzo przestarzała, że z chwilą ukazania się Zwodu konieczność podjęcia prac nad jego reformą. Kodeks Kar Głównych i Poprawczych (min. Romuald Hube, polak, zwolennik współpracy z caratem, zwolennik szkoły klasycznej) z 1846 r. Pomimo pewnych nowych elementów, typowa kodyfikacja państwa absolutyzmu policyjnego dostosowana do ustroju feudalno-pańszczyźnianego. Grupa przepisów należących do części ogólnej. Pomimo, że przestępstwo było zdefiniowane jako naruszenie ustawy, to dopuszczono analogię. Szeroka karalność różnych stopni usiłowania, też zamierzenia. Rozbudowane przestępstwa przeciwko władzy, porządkowi publicznemu. Podział kar na główne i poprawcze: * główne pozbawienie wszelkich praw połączonych z karą śmierci lub z zesłaniem na katorgę lub Sybir. * poprawcze m.in. zesłanie krótkotrwałe, roty aresztanckie, osadzenie w twierdzy, więzienie, kary cielesne, grzywnę. Stanowy charakter kar. Liczne ustawy szczegółowe. Kodeks Tagancewa z 1903 r. Zwięzły, wyodrębniona część ogólna, oparty na szkole klasycznej. Trójpodział przestępstw na zbrodnie (zagrożone karą śmierci, katorgą, zesłaniem), występki (zagrożone więzieniem do 6 lat lub twierdzą) oraz wykroczenia karane aresztem lub grzywną. Nullum crimen sine lege. Nowoczesne ujęcie odpowiedzialności karnej. W części szczególnej tendencja do kazuistyki Katalog kar nawiązywał do dawnych tradycji (min. katorga, zesłanie). Uzyskał sankcję cesarską, ale w całości nie został wprowadzony, min. ze względu na potrzebę reformy więziennictwa, choć cześć przepisów została wprowadzona (w związku z ruchami rewolucyjnymi) równolegle obowiązywał KKGP w redakcji z 1885 r. wraz z ustawą o karach wymierzanych przez sędziów pokoju oraz nieliczne przepisy kodeksu z 1903 r. wraz z częścią ogólną. 1915 r. władze niemieckie okupacyjne w Polsce potwierdziły obowiązywanie kodeksu (mylnie myśląc, że on obowiązuje), co zostało potwierdzone przez Tymczasową Radę Stanu (choć niektóre przepisy zmieniono).