PRAWO KARNE W KODYFIKACJACH XIX-WIECZNYCH

Transkrypt

1 1 PRAWO KARNE W KODYFIKACJACH XIX-WIECZNYCH Materiały opracowane na podstawie: S. Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 2, Kraków 1998, s W. Witkowski, Historia ustroju i prawa polskiego ( ), 4. wydanie, Warszawa 2009, s , 38-39, 72-73, , , , J. Bardach, B. Leśnodorski, M. Pietrzak, Historia ustroju i prawa polskiego, wyd. V, Warszawa S KONCEPCJE PRAWA KARNEGO Zobacz prezentację poświęconą źródłom prawa w XIX w. POSZCZEGÓLNE KODYFIKACJE Zabór Pruski, Księstwo Warszawskie, II Rzesza Landrecht pruski 1794 (PPK) Modyfikacje w Księstwie Warszawskim Kodeks pruski 1851 Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej 1871 Tytuł XX, 17 rozdziałów, 1577 paragrafów Silna kazuistyka, elementy szkoły humanitarnej, równość wobec prawa (choć nie expressis verbis) Nullum crimen, nulla poena sine lege; przestępstwo: działanie lub zaniechanie zabronione przez ustawę, powodujące szkodę, zawinione przez sprawcę Rodzaje winy: dolus (zły zamiar), wina umyślna (culpa), wina nieumyślna (niedbalstwo) Występuje konstrukcja obrony koniecznej Usiłowanie karane lżej niż dokonanie Przestępstwa publiczne (przeciw państwu zdrada główna, opór przeciw władzy, wykroczenia urzędnicze; przeciw religii) i prywatne (przeciw życiu, zdrowiu, mieniu, moralności publicznej, czci osobistej) Bardzo ważna kara pozbawienia wolności: czasowy lub dożywotni, w twierdzy, więzieniu, domu kary, domu poprawy Przy orzekaniu obowiązek uwzględnienia stanu oskarżonego Kara śmierci (ścięcie i powieszenie) za zbrodnie przeciw państwu i życiu człowieka (60 przypadków) Relikt: kwalifikowana kara śmierci łamanie kołem, spalenie na stosie, kary na zwłokach Przy przestępstwach przeciw państwu możliwa dodatkowa kara konfiskaty majątku Wobec czeladzi i służby dominalne prawo karcenia Powrót do prawa polskiego i subsydiarne stosowanie PPK i Franciszkany, w praktyce stosowane skodyfikowane prawo zaborcze Usuniecie sprzeczności prawa zaborczego z Konstytucją Księstwa Warszawskiego oraz Kodeksem Napoleona: zniesienie odpowiedzialności ojców nieślubnych (KN zabraniał dochodzenia ojcostwa), ograniczenie kary chłosty, kara śmierci wyłącznie powieszenie i ścięcie, kary dodatkowe utrata praw obywatelskich i śmierć cywilna obligatoryjne przy karze śmierci Wzorem kodeks francuski z 1810 r. oraz bawarski kodeks Anzelma Feuerbacha z 1813 Formalna definicja przestępstwa; podział przestępstw: zbrodnie (kara śmierci, ciężkie więzienie, więzienie powyżej 5 lat); występki (twierdza do 5 lat, areszt ponad 6 tygodni, grzywna powyżej 50 talarów), wykroczenia (areszt do 6 tygodni, grzywna do 50 talarów); przewidziana była także kara nagany sądowej Okoliczności wykluczające lub łagodzące karalność: niepoczytalność, przymus, nieletniość, przedawnienie Ww. kary oraz kary dodatkowe: utrata/ograniczenie praw obywatelskich, dozór policyjny, wygnanie z kraju, konfiskata przedmiotów z przestępstwa, publiczne ogłoszenie wyroku, umieszczenie w domu pracy do 3 lat Powstał na gruncie kodeksu Związku Północnoniemieckiego z 1870 r., ten z kolei na kodeksie pruskim z 1851 Wpływ szkoły socjologicznej na pierwsze miejsce nie represja za czyn, co ujawnienie przez sprawcę czynników indywidualnych jako nosiciela stanu niebezpieczeństwa Złagodzenie karania - kara okresowego więzienia do 15 lat

2 2 Instytucja przedterminowego zwolnienia po odbyciu ¾ kary i dobrym sprawowaniu Kara śmierci tylko morderstwo lub jego usiłowanie wobec panującego Wykluczenie odpowiedzialności do lat 12, granica nieletniości podniesiona z 16 do 17 lat Rozbudowane prawodawstwo karne pozakodeksowe , zwłaszcza przepisy polityczne, ustawy szczególne i wyjątkowe: prasowa z 1874, leśna 1878 (kary nawet za kradzież paproci i mchu), przeciwko socjalnej demokracji, przeciw anarchistom z 1884 (ustawa dynamitowa : kara śmierci za zamach z użyciem dynamitu, jeśli ktoś stracił życie, a sprawcy można przypisać dolus eventualis), 1909 kradzież prądu elektrycznego Zabór Austriacki Józefina 1787 Zastępuje surową Theresianę z 1768 Idee humanitarne Formalna równość wobec prawa, wyjątki feudalne kara chłosty Pierwszy kodeks z zasadą Nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori Formalna definicja przestępstwa, zniesienie analogii Podział przestępstw: kryminalne i policyjne Występuje konstrukcja obrony koniecznej Okoliczności wyłączające winę: trwała choroba umysłowa, czasowa utrata władz umysłowych Likwidacja kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym, dozwolona w trybie nadzwyczajnym za przestępstwa buntu, rozruchów, powstań Podstawowa kara pozbawienia wolności, obostrzona np. przykucie Brak przedawnienia zbrodni i kary Kodeks Karny Zachodniogalicyjski 1796 Kodeks doświadczalny Oparty na zasadach Józefiny Łagodniejsze kary, choć kara śmierci za zdradę główną Wsteczny w zakresie równości wobec prawa i przestępstw obyczajowych Franciszkana 1803 Generalnie łagodniejsza od Józefiny, choć wprowadzenie kary śmierci w postępowaniu zwyczajnym (mord, zabójstwo rabunkowe, zbrodnicze podpalenie, fałszerstwo państwowych papierów kredytowych) Wprowadzenie przedawnienia przestępstwa i kary Dwie księgi: podział na zbrodnie i przestępstwa policyjne, w ramach ksiąg prawo materialne i procedura, w każdej część ogólna i szczególna Kodeks z 1852 Kodeks przestarzały w momencie wejścia w życie, zbyt wiele norm prawa absolutystycznego Szeroko rozumiany zły zamiar, odpowiedzialność od 10 roku życia Podział: zbrodnie, występki i wykroczenia Katalog kar: kary główne (kara śmierci, więzienie dożywotnie, więzienie czasowe 6 miesięcy- 20 lat) Kara śmierci: zdrada główna, morderstwo, zabójstwo, rozbójnicze uszkodzenie cudzej własności, złośliwe działania i zaniechania, którym skutkiem jest śmierć człowieka, podpalenie, zbrodnia popełniona przez szajkę Za występki i wykroczenia: kara aresztu, grzywna pieniężna, przepadek towarów i przedmiotów, utrata praw, chłosta, wydalenie z państwa, kraju koronnego lub miejsca pobytu Część szczególna ochrona specjalna: interes państwa, cesarza, rodziny cesarskiej, kazuistyka w zakresie ochrony własności Anachronizmy usuwane nowelizacjami 1867 zniesienie kary chłosty, 1870 zniesienie zakazu koalicji Ustawy szczególne zawierające przepisy karne: prasowa z 1862, o włóczęgach 1873 Kongresowe Królestwo Polskie Kodeks Karzący z 1818 Prace w ramach deputacji karnej Komisji Prawodawczej od 1817, oparty głownie na Franciszkanie Kodeks przejściowy choć wiele elementów bardzo nowoczesnych (kapitalistycznych): Nullum crimen sine lege, Nulla poena sine lege; ochrona własności przemysłowej, przestępstwo fałszowania papierów wartościowych Pozostałości prawa feudalnego: kara jako odwet, szczególna ochrona własności ziemskiej, zaostrzone karanie przestępstw przeciw ustrojowi państwa, religii i moralności, zasada talionu za fałszywe oskarżenie lub fałszywe zeznanie (na podstawie którego nastąpiło skazanie) grozi kara jaką poniósł skazany 588 art., 3 księgi podział na zbrodnie, występki i przewinienia policyjne (trzy księgi kodeksu)

3 3 Kodeks Kar Głównych i Poprawczych 1847 Kodeks z 1903 tzw. Tagancewa wzorem francuskim; poprzedzone krótkim wstępem ogólnym (pojęcie przestępstwa, rodzaje kar, terytorialne i personalne obowiązywanie ustawy karnej); część ogólna jest w każdej z trzech ksiąg Niezły język i poziom techniki prawodawczej Formalna definicja prawa: przestępstwem czyn polegający na działaniu przez kodeks zakazanym lub zaniechaniu gdy kodeks nakazuje działać Analogia w odniesieniu do występków i przepisów policyjnych Odróżnienie winy umyślnej i nieumyślnej, nazewnictwo: zły zamiar (bezpośredni i pośredni = umyślność) oraz wina (nieumyślność w formie lekkomyślności i niedbalstwa) Okoliczności wykluczające zły zamiar: stała niepoczytalność sprawcy, przejściowa choroba psychiczna, przejściowe zakłócenie czynności psychicznych, upojenie alkoholowe bez zamiaru popełnienia przestępstwa, przymus fizyczny, błąd co do prawa System kar: kary główne (zbrodnie), kary poprawcze (występki), kary policyjne (przewinienia policyjne); podstawowe kary pozbawienia wolności (więzienie i areszt) kary główne: więzienie dożywotnie warowne, czasowe więzienie warowne lat, więzienie ciężkie 3-10 lat; kary poprawcze: dom poprawy (8 dni 3 lata), areszt publiczny (8 dni 3 lata), kary pieniężne, lary cielesne; kary policyjne: kary pieniężne, areszt policyjny, areszt domowy, kary cielesne Przewidziana kara śmierci przez ścięcie lub powieszenie 7 przestępstw i uporczywa recydywa Kary pozbawienia wolności z dodatkowymi udręczeniami typu: zakucie w kajdany, spanie na gołych deskach lub słomie, skromne wyżywienie chleb i woda co trzeci dzień, pręgierz, przykucie na łańcuchu; kary dodatkowe: przymusowe roboty w i na zewnątrz więzienia; kara chłosty za zgodą skazanego zamiennie z pozbawieniem wolności, lecz nie wobec osób korzystających z praw obywatelskich i ich rodzin; chłosta orzekana obok więzienia dla podpalaczy i złodziei Kara śmierci cywilnej zniesiona w 1825 r. Po 1831 r. wprowadzenie kary zesłania na Syberię (po zmianie konstytucji, która pierwotnie zakazywała odbywania kary poza Królestwem Polskim) Unowocześnienie więziennictwa zasługa hr. Fryderyka Skarbka, ekonomisty, referendarza w Radzie Stanu Królestwa Polskiego Prace w Sekretariacie Stanu Królestwa Polskiego przez Komisję Kodyfikacyjną, równolegle prace nad kodeksem rosyjskim o tej samej nazwie z 1845 r. Jeden z głównych twórców Romuald Hube, zwolennik koncepcji kary jako odwetu Kodeks z 1847 był przerobioną pod kątem odrębności Królestwa Polskiego wersją kodeksu z 1845 Kodeks wsteczny, silna kazuistyka, analogia obok zasady nullum crimen sine lege, 1221 art., trudny do stosowania w praktyce Kodeks surowy, skomplikowany system kar (11 typów), liczne odmiany kary zesłania i kary zesłania na ciężkie roboty odstraszanie Skazanie na karę główną wiązano z pozbawieniem praw stanu, przewidziana także konfiskata majątku, możliwe skierowanie sprawy do zwierzchności duchownej celem orzeczenia pokuty kościelnej, przewidziane także pozbawienie pogrzebu dla samobójcy Kary główne zesłania na ciężkie roboty łączono z piętnowaniem i chłostą, chyba że stan społeczny zakazywał wykonywania kar cielesnych (szlachta, duchowni wyznań chrześcijańskich, urzędnicy, właściciele nieruchomości, fabrykanci, więksi kupcy) Kary cielesne obecne także przy niektórych karach poprawczych Łagodzenie kary: nieletniość, szczere przyznanie się, skrucha, wskazanie współsprawców, ciemnota Zaostrzanie kary: recydywa, szczególne okrucieństwo, niskie pobudki Szczególna ochrona religii, surowe karanie apostazji od prawosławia i w ogóle chrześcijaństwa, także nakłanianie do tego (zniesienie apostazji z prawosławia na inne wyznania chrześcijańskie 1906) Złe przyjęcie surowego i wstecznego kodeksu, 1861 Wydział Prawodawczy Rady Stanu wnioskował o powrót do Kodeksu Karzącego, wniosek przyjęty przez Ogólne Zgromadzenie Prawodawcze Rady Stanu, wniosek przepadł wskutek wydarzeń powstania styczniowego 1867 zniesienie kar cielesnych (piętnowanie i chłosta) lecz sądy gminne nadal nakładają karę rózgi 1876 zastąpienie kodeksem rosyjskim z 1866 (była to tylko nowa redakcja kodeksu z 1845, zatem brak istotnych zmian), nowelizowany w 1885 Ustawy szczególne: 1874 o buntach i tajnych związkach, 1881 o środkach ochrony spokoju państwowego i publicznego Ustawa 1882 o środkach wybuchowych: Rada Ministrów władna ogłaszać stan wojenny na danym terytorium, co upoważnia ministra spraw wewnętrznych do zsyłania w trybie administracyjnym Wysoki poziom prawodawczy, kodeks nowoczesny Formalna definicja przestępstwa czyn określony przez ustawę karną Zakaz wstecznego działania ustawy karnej i analogii Podział przestępstw: zbrodnie, występki, wykroczenia (kryterium zagrożenia karą) Okoliczności wykluczające bezprawność: obrona konieczna, stan wyższej konieczności

4 4 Wina umyślna (dolus directus, dolus eventualis), wina nieumyslna (lekkomyślność i niedbalstwo) Zbrodnie popełniane tylko umyślnie Złagodzona karalność usiłowania Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika równa odpowiedzialności sprawcy Część szczególna: na pierwszym miejscu przeciw religii, kazuistyczne w zakresie ochrony własności i zabójstwa Ogólnie jednak większa swoboda sędziego Nowoczesne instytucje: zawieszenie wykonania kary, odstąpienie od wymierzenia kary, warunkowe zwolnienie W Rosji w 1904 weszły w życie wyłącznie przepisy dotyczące przestępstw przeciw bezpieczeństwu wewnętrznemu i zewnętrznemu (przeciw monarsze i jego rodzinie, zamach na ustrój państwa i jego terytorium, bunt, spisek) i w tym zakresie stosowano także część ogólną kodeksu Wprowadzony w Królestwie Polskim przez pomyłkę Generał-gubernator von Beseler mylnie twierdząc, że kodeks ten obowiązuje, rozporządzeniem z 8 IX 1915 potwierdził jego obowiązywanie na terenie generałgubernatorstwa warszawskiego; na ziemiach litewskich wprowadzony zarządzeniem głównodowodzącego na Wschodzie Na terenie generałgubernatorstwa lubelskiego wprowadzenie rozporządzeniem Tymczasowej Rady Stanu z 7 sierpnia 1917 (przeddzień przejęcia sądownictwa przez Polaków); zniesienie kary zesłania na Syberię i katorgę, usunięcie części przepisów kazuistycznych części szczególnej NAUKA O PRZESTĘPSTWIE Materialne ujmowanie przestępstwa (definicja materialna) wymienienie rodzajów zamachów na dobra, uznanych za przestępstwo Ujęcie absolutystyczne w kodeksach Theresiana (1768), elementy kodeks rosyjski z 1845 r., elementy w Landrechcie pruskim (1794); jest to czyn skierowany przeciw pomyślności społeczeństwa, władzy, bezpieczeństwu Ujęcie humanitarne w doktrynie prawa natury, zamach na prawo natury Ujęcie naturalistyczne w szkołach antropologicznej i socjologicznej prawa karnego; przestępstwem to, co zdziałał sprawca (definiowany odpowiednio biologicznie lub społecznie) Formalne ujmowanie przestępstwa (definicja formalna) jasna definicja przez formalny zakaz i formalną sankcję, nullum crimen sine lege poenali anteriori; Józefina 1787 Osłabienie definicji formalnej poprzez dopuszczenie analogii. Analogia występowała w: Theresiana, Kodeks Karzący, rosyjski kodeks kar głównych i poprawczych z 1845, polski kodeks kar głównych i poprawczych z 1847 (choć jest definicja formalna), kodeks austriacki z 1852 (choć jest definicja formalna) W związku z przemianami społecznymi następuje przebudowa katalogu przestępstw: ograniczenie przestępstw przeciw religii (apostazja, herezja, czary) i moralności (samobójstwo), rozbudowa przepisów o ochronie własności prywatnej. Podział przestępstw według kryterium ścigania na publiczne i prywatne (oskarżenie publiczne i prywatne), przewaga z oskarżenia publicznego. 3 typy ścigania: 1/ dochodzone z oskarżenia prywatnego, 2/ z upoważnienia pokrzywdzonego, 3/ na wniosek pokrzywdzonego. Ścisłe odróżnienie publicznych i prywatnych w Landrechcie. Podział przestępstw według kryterium właściwości organów sądowych Józefina: zbrodnie kryminalne (sąd) i zbrodnie policyjne (władze administracyjne) Franciszkana: zbrodnie (sąd) i przestępstwa policyjne (władze administracyjne) Podział przestępstw według kryterium sankcji karnej zasadnicze

5 5 Wzór francuski: zbrodnie (przeciw prawie natury), występki (przeciw umowie społecznej), wykroczenia (naruszenie norm policyjno-porządkowych) Kodeks francuski 1810, Kodeks Karzący 1818, pruski 1581, austriacki 1852, ogólnoniemiecki 1871, rosyjski Podstawy odpowiedzialności karnej Pod wpływem kierunku normatywnego (XIX/XX w.) 4 elementy przestępstwa: 1/ czyn, 2/ zgodny z ustawowym zespołem znamion, 3/ bezprawny, 4/ zawiniony Przedmiotowa strona przestępstwa - dookreślenie czynu przez ustawowy zespół znamion Podmiotowa strona przestępstwa - nullum crimen sine culpa: element subiektywny, nie ma przestępstwa bez winy - dwie koncepcje winy: 1/ psychologiczna to związek psychiczny sprawcy z czynem, proces psychiczny; to za mało, ponieważ nie ma tutaj elementu oceny, nie można na jej podstawie uzasadnić konstrukcji winy nieumyślnej w postaci niedbalstwa 2/ normatywna: możliwość postawienia sprawcy zarzutu, że nie dał nakazowi posłuchu, chociaż mógł osobista zarzucalność (naganność postępowania) -Podział winy: umyślna i nieumyślna -Umyślna to zły zamiar, obejmuje świadomość i wolę Zamiar bezpośredni (dolus directus bezpośrednia chęć popełnienia przestępstwa) i zamiar ewentualny (dolus eventualis sprawca przewiduje możliwość popełnienia przestępstwa i godzi się na to); tak w kodeksie ogólnoniemieckim z 1871 r. i rosyjskim z 1903 Zamiar pośredni (dolus indirectus) Józefina 1787, Landrecht 1794, k.k. austriacki z 1852: odpowiedzialność sprawcy za wszystkie skutki, także niezamierzone, działania w złym zamiarze; krytyka i odrzucenie tej koncepcji, ponieważ zawiera domniemanie złego zamiaru - Nieumyślna brak złego zamiaru; jako lekkomyślność (przewiduje, że zachowanie może doprowadzić do przestępstwa, lekkomyślnie twierdzi, że się tak nie stanie) i niedbalstwo (brak przewidywania, choć mógł i powinien) - Powolna ewolucja: brak wyraźnego podziału winy w Landrechcie, choć precyzyjny opis warunków winy nieumyślnej; Kodeks Karzący lekkomyślność zaliczał do winy umyślnej Przyczyny bezkarności - z braku bezprawności czynu lub z braku winy brak bezprawności: obrona konieczna (obrona własnego lub cudzego życia, zdrowia, mienia); Kodeks Karzący łagodnie karze przekroczenie granic obrony koniecznej kara jak za występek stan wyższej konieczności (poświęcenie cudzego dobra dla ochrony własnego dobra, chronionego przez prawo); powoli rozwój instytucji, w Kodeksie Karzącym traktowany jak przymus fizyczny, zbyt wąskie ujęcie w kodeksie ogólnoniemieckim z 1871 r., ujęcie nowoczesne kodeks rosyjski z 1903 brak winy: brak poczytalności czyli możliwości należytego rozpoznania znaczenia postępowania i zdolności do pokierowania nim [świadomość + wola], z

6 6 Formy popełnienia przestępstwa niedojrzałości wieku lub stanu psychicznego (wyłączenie winy lub ograniczenie winy) niedojrzałość wieku dwa systemy: trzech okresów i dwóch okresów system trzech okresów: 1/ bezwarunkowa nieodpowiedzialność, 2/ warunkowa odpowiedzialność konieczność indywidualnego stwierdzenia świadomości i woli, kodeks rosyjski z lat, po reformie lat; kodeks niemiecki z lat, kodeks rosyjski lat, za działanie bez świadomości tylko środki poprawcze albo łagodniejsze środki represyjne; 3/ bezwarunkowa odpowiedzialność system pośredni trzech okresów (odmiana systemu trzech okresów): Austria 1852 dzieci do 10 lat karcenie domowe, lat lżejsze karanie bezwarunkowe, za zbrodnię jak za występek karą specjalną (zamknięcie w miejscu odosobnionym), za występki i wykroczenia brak kary; 1818 Kodeks Karzący za zbrodnie i występki do 12 lat tylko karcenie domowe, od 12 lat za zbrodnię jak za występek (z działania do 15 lat, z zaniechania do 18 lat), za występek i wykroczenie łagodniej system dwóch podziałów kodeks francuski 1810, do 16 roku odpowiedzialność warunkowa, krytyka i w 1912 przyjęcie systemu trzech okresów (środkowy lat) Podżeganie i pomocnictwo KKGiP 1847 uczestnikami przestępstwa także ci, co nie przeszkodzili konstrukcja odpowiedzialności na zasadzie akcesoryjności, uzależniona od odpowiedzialności sprawcy Landrecht 1794 także akcesoryjność Józefina 1787 podżegacz odpowiada z granicach swego zamiaru nawet, gdy podżegany nie popełnił przestępstwa Usiłowanie KKGiP 1847 najcięższe przestępstwa także karalność zamiaru i przygotowania, usiłowanie jak dokonanie Józefina, Kodeks Karzący usiłowanie jak dokonanie Landrecht 1794, Kodeks rosyjski 1903 usiłowanie łagodniej niż dokonanie NAUKA O KARZE Racjonalizacja kary Odstraszanie: Theresiana 1768, Landrecht pruski 1794, kodeks Napoleoński 1810, KKGiP 1847 Elementy humanitarne i utylitarne: Józefina 1787 Odwet: Kodeks Karzący 1818 Sposoby określania kary Kary nieokreślone bezwzględnie [kary arbitralne, jeszcze Theresiana 1768] Kary określone bezwzględnie [ścisłe określenie kary, wprowadzone celem ograniczenia dowolności w orzekaniu ale brak możliwości indywidualizacji karania] Kary względnie określone [minimum i maksimum kary, alternatywność kar, np. pozbawienie wolności albo grzywna], np. Kodeks francuski 1810, Józefina 1787

7 7 Zasady wymiaru kary Podział kar Rodzaje kar Wprowadzanie zasady równości wobec prawa, ale dopuszczalne wyjątki status społeczny Doktryna prawa karnego, zwłaszcza szkoła socjologiczna, postulat podziału na przestępców przypadkowych i recydywistów, silniejsze karanie recydywistów 1/ podział wg podziału przestępstw Dwupodział przestępstw: Józefina 1787, Franciszkana 1803, KKGiP 1847 Trójpodział Kodeks Karzący / wg stopnia samodzielności Kary zasadnicze i dodatkowe (te ostatnie mogły być także niekiedy zasadniczymi, np. chłosta) Kary dodatkowe obligatoryjne (np. śmierć cywilna kodeksy 1810, 1818) albo fakultatywne (np. utrata lub ograniczenie praw obywatelskich lub politycznych) Śmierci, pozbawienia wolności, cielesne, majątkowe, utraty uprawnień, na czci Kara śmierci humanitarna tendencja do usunięcia lub radykalnego ograniczenia; brak Józefina 1787, kodeks niemiecki 1871 tylko morderstwo lub jego usiłowanie na osobie monarchy Liczne kodeksy za przestępstwa przeciw państwu i zabójstwo (np. Kodeks Karzący 1818, Kodeks francuski 1810) Zazwyczaj wykonanie przez powieszenie lub ścięcie, zazwyczaj nie stosowano wobec kobiet, dzieci i starców Kara pozbawienia wolności podstawowy środek represji, w miejsce kary śmierci; łączona z dodatkowymi dolegliwościami: przymusowa praca, ograniczone wyżywienie i odzież, hańbiące przykucie łańcuchem i in. Idea wychowania więźnia: koncepcje Johna Howarda ( ) Systemy penitencjarne: kon. XVIII w. Anglia i USA system celkowy (odosobnienie, rezygnacja wskutek zachorowania na choroby psychiczne) II poł. XIX w. Anglia system progresywny: stopniowe przechodzenie od więzienia o ostrzejszym rygorze do łagodniejszego, na tej samej zasadzie system klasyfikacyjny w Szwajcarii Kary cielesne stopniowe usuwanie, piętnowanie w Rosji do 1864; chłosta w Niemczech poł. XIX w., w Austrii do 1867, w Rosji do 1864; przeżytek ustroju feudalnego Kary majątkowe malejące znaczenie na pocz. XIX w., ponieważ: nietykalne prawo własności, eliminowanie represji rodziny (zasada odpowiedzialności indywidualnej), różna dolegliwość dla osoby zamożnej i ubogiej (naruszenie zasady równości wobec prawa i proporcjonalności kary do przestępstwa); brak konfiskaty majątku we Franciszkanie i Kodeksie Karzącym II poł. XIX w. wobec nieskuteczności kar więzienia powrót do kar pieniężnych (zasadniczych, dodatkowych, zastępczych)

8 Utrata praw i kary na czci najdotkliwsza śmierć cywilna, najczęściej kara obligatoryjna przy najcięższych przestępstwach (Kodeks francuski 1810, Kodeks Karzący 1818, KKGiP 1847) Zastępowana utratą praw stanowych, politycznych, cywilnych, prawa wykonywania zawodu, pobytu w określonym miejscu Utrata czci i praw honorowych tytułów, stopni, przywilejów, orderów; nakaz przeproszenia publicznego, np. w prasie 8