Mgr Ewa Rudnicka Olsztyn UWM Kultura organizacyjna w przestrzeni społecznej biblioteki jako elementy merchandisingu. Na przykładzie Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie Abstract As an answer to the demand of their users, academic libraries design social spaces in their interiors, which supports the social integration of students world. According to the American sociologist Ray Oldenburg, library is the third place and properly planned it could become a place of learning adapted for spending leisure time of its user. In managing the organization, the libraries in Poland more and more often reach for the tools typical for commercial companies. Such a tool is merchandising the element of marketing. Using this method to arrange the social space in the modern building of an UWM University Library in Olsztyn. was described in the following work. Streszczenie Biblioteki akademickie odpowiadając na zapotrzebowanie użytkowników aranżują w swych wnętrzach przestrzenie społeczne, które sprzyjają integracji społecznej świata studenckiego. Trzecie miejsce, jakim według amerykańskiego socjologa Ray`a Oldenburga, jest biblioteka, odpowiednio zaplanowane może stać się miejscem nauki przystosowanym do spędzania również czasu wolnego użytkowników. Biblioteki w Polsce zarządzając organizacją coraz częściej sięgają po środki typowe dla firm komercyjnych, a takim narzędziem jest merchandising element marketingu. W pracy przedstawiono wykorzystanie tej metody do aranżacji przestrzeni społecznej w nowoczesnym gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie. Ukierunkowanie współczesnych bibliotek akademickich na użytkownika i jego potrzeby powoduje poszukiwanie nowych dróg oddziaływań i sposobów na przyciągnięcie uwagi otoczenia na usługi biblioteczne. Elementami wpływania na zainteresowanie działalnością biblioteczną są m.in. marketing, kreowanie wizerunku bibliotek, kultura organizacyjna czy też public relations. Rozszerzanie narzędzi zarządzania bibliotekami o sposoby kierowania przedsiębiorstwami wynika z tego, iż usługowość bibliotek jest coraz częściej podkreślana w charakterze tych instytucji. Jedną z metod komercyjnych, znajdującą z powodzeniem zastosowanie w organizacji bibliotek, jest merchandising - narzędzie marketingowe optymalizujące działalność przedsiębiorstw komercyjnych. 26 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Merchandising stosowany był od początku XX. wieku przez, początkowo, firmy amerykańskie, potem europejskie, a do Polski dotarł wraz ze zmianami ustrojowymi w latach 90. W języku polskim brak jest odpowiednika na angielski termin merchandisingu, toteż jest on stosowany wprost z oryginału wraz z licznymi jego rodzajami i określeniami, a oznacza sprzedaż, handlować 1. Znawcy tematu podkreślają istnienie dwóch definicji pojęcia. Pierwsze, szerokie ujęcie merchandisingu to współczesna, systemowa i innowacyjna koncepcja zarządzania przedsiębiorstwem handlowym, którego autorem jest Jacek Chwałek 2. Węższa definicja mówi o merchandisingu jako metodzie socjotechnicznej, która wpływa na budowanie pozytywnych i trwałych relacji z klientem oferując mu w przestrzeni handlowej nie tylko potrzebne towary, ale także atrakcje dostępne jedynie w tym sklepie 3. Według Ryszarda Pałgana pojęcie to mieści w sobie metody wpływania na wybory konsumentów poprzez optymalną organizację sprzedaży, a także zbudowanie więzi między odbiorcami a handlowcami 4. Z kolei Agnieszka I. Baruk uważa, że jest on niejako filozofią kupca, samodzielnie realizującego własną strategię pozyskiwania nabywców poprzez sposób prezentacji powierzchni handlowej 5. Biblioteki, adaptując wiele z komercyjnych sposobów oddziaływania na odbiorców, z wielkim sukcesem mogą stosować tę technikę, świadomie budując swój wizerunek instytucji nowoczesnej, współpracującej ze swymi użytkownikami w celu maksymalnego zaspokojenia ich potrzeb. Cele, którym może służyć merchandising w bibliotece to przede wszystkim zwiększenie zainteresowania biblioteką, jej ofertą, zacieśnienie więzi z użytkownikami, pozyskanie nowych odbiorców oraz kreowanie pozytywnego wizerunku, jako instytucji przyjaznej otoczeniu. Można je osiągnąć poprzez odpowiednie wykorzystanie walorów architektonicznych budynków bibliotecznych, tak zewnętrznych, jak i wewnętrznych. Właściwa aranżacja wnętrz, stosowana kolorystyka, meble oddane do użytku klientom są bodźcami wpływającymi na odbiorców jako elementami przestrzeni stworzonej z myślą o ich dobrym samopoczuciu. Maja Wojciechowska zauważa, że umiejętne zarządzanie powierzchnią biblioteczną może przyczynić się do uatrakcyjnienia biblioteki jako instytucji, wykreowania pozytywnego stosunku do niej oraz poczucie, że zaspakaja ona [biblioteka aut.] nie tylko podstawowe potrzeby czytelnicze, ale oferuje 1 Monika Woytowicz-Neymann, Roman Kozierkiewicz, Mieczysław Puławski: Słownik handlowy angielsko-polski. Warszawa 1991 s. 423 2 Jacek Chwałek: Innowacje w handlu. Warszawa 1992 s. 95 3 Aleksander Binsztok, Tymoteusz Zuzański: Jak oczarować klientów w sklepie czyli merchandising z elementami psychologii zachowań konsumenckich. Gliwice 2013 s. 14 4 Ryszard Pałgan: Merchandising. Gdynia 2012 s. 8 5 Agnieszka Izabela Baruk: Jak skutecznie oddziaływać na odbiorców? Wybrane formy sprzedaży i wywierania wpływu na nabywców. Toruń 2006 s. 114 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 27
również szereg innych korzyści [ ], które w przyszłości będą procentowały regularnymi odwiedzinami 6. Biblioteki naukowe, do jakich należą biblioteki akademickie, z pewną powściągliwością sięgają po metody działań firm komercyjnych. Ich obszar pracy jest zwykle ograniczony do określonych grup odbiorców, o których względy, wydawałoby się, nie muszą zabiegać, ponieważ mają wyłączność na ich obsługę. W ostatnich latach widać jednak zainteresowanie menedżerów bibliotecznych rozszerzeniem narzędzi zarządzania bibliotekami o marketing oraz jego odmiany. Nowe gmachy bibliotek akademickich są budowane i wyposażane wyraźnie z myślą o odbiorcach, a formy współpracy z użytkownikami, proponowane usługi oraz organizowane życie kulturalne w bibliotekach świadczą o przyswojeniu przez menedżerów bibliotecznych umiejętności zarządzania nowymi metodami. Promowanie biblioteki, jako strategia promocji visual merchandising, czyli wpływanie na odbiorcę w bibliotece poprzez pobudzanie go dość szeroką gamą oddziaływań, nie tylko bibliotecznych, może z sukcesem pomóc książnicom uczelnianym w otwarciu się na otoczenie i w zdobyciu nowych czytelników. Wykorzystując lokalizację biblioteki, zewnętrzne walory budynku, oświetlenie, kolorystykę, meble, sposób prezentacji zbiorów, ale również atmosferę instytucji, można stworzyć przestrzeń niepowtarzalną i zachęcającą użytkownika do częstego jej odwiedzania. Merchandising może wykorzystać również klimat pracy biblioteki, a także swoiste zarządzanie przestrzenią, w której prócz procesów bibliotecznych przebiegają inne działania. Biblioteki akademickie w minionych 20. latach zauważyły zależność między przyjazną kulturą organizacyjną a przestrzenią społeczną, jako wartości podnoszących ich atrakcyjność w oczach odbiorców. Obecnie każda biblioteka bez względu na typ czy środowisko, w którym działa, stara się dostrzec nowe możliwości dla swej pracy w turbulentnie zmieniającym się otoczeniu. Zmiany społeczne powodowane nowymi technologiami, migracjami ludności czy też nowymi sposobami komunikacji społecznej są dostrzegane przez biblioteki i wykorzystywane w działalności bibliotecznej dla uzyskania nowej jakości współpracy z użytkownikami. Iwona Dalati zauważa, że budowa wizerunku biblioteki jako instytucji nakierowanej na oczekiwania odbiorcy jest niezwykle ważne dla działania bibliotek 7. Biblioteki akademickie dostrzegły możliwości otwarcia się na środowisko naukowe w tworzeniu przestrzeni społecznej, zwanej też trzecim miejscem, w którym kultura organizacyjna biblioteki zaznacza się bardziej bądź mniej wyraźnie dla odwiedzających ją użytkowników. 6 Maja Wojciechowska: Merchandising wizualna promocja biblioteki. Wprowadzenie do problematyki. Zarządz. Bibl. nr 1 2011 s. 66 7 Iwona Dalati: Rola i znaczenie autokreacji bibliotekarskiej w kształtowaniu wizerunku biblioteki akademickiej. W: Bibliotekarz przewodnik po księgozbiorze, wiedzy i informacji / pod red. Mai Wojciechowskiej i Jolanty Laskowskiej. Gdańsk 2013 s. 103-104 28 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Koncepcja trzeciego miejsca to efekt przemyśleń socjologa amerykańskiego, Ray`a Oldenburga, opisanych w książce The Great Good Place z 1989 roku. Zauważa on, że miasta generują przestrzenie, które są dla ludzi niezwykle ważne z punktu widzenia poczucia wspólnoty 8. Są nimi wszelkie miejsca, w których mieszkańcy miast mogą pobyć ze sobą bardziej lub mniej zobowiązująco. Najważniejsze jest tu wzmocnienie uczucia przynależności do danej społeczności, a to dają m.in. kawiarnie, biblioteki, puby, herbaciarnie, kluby strefy cechujące się przyjazną, czasem niemalże domową atmosferą. Tu można spotkać osoby nie tylko znajomych, o tych samych potrzebach spędzania czasu wolnego, tu można odpocząć od codziennego życia w warunkach komfortowej swobody. Można zrelaksować się od trudów pracy w pojedynkę lub uczestnicząc w wydarzeniu kulturalnym przygotowanym przez właściciela przestrzeni. Danuta Konieczna, wieloletni dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie, zauważa, iż Biblioteka przestaje być wyłącznie skarbnicą wiedzy, a staje się instytucją stwarzającą optymalne środowisko do pracy i aktywności kulturalnej, gdzie technologie informacyjno-komunikacyjne odgrywają coraz większą rolę 9. Idea trzeciego misja doskonale komponuje się ze współczesną koncepcją architektury bibliotecznej, której wyrazicielem jest Andrew McDonald. Jego dziesięć przykazań budownictwa bibliotek wskazuje na konieczność tworzenia projektów, które czyniłyby z bibliotek miejsca przyjazne i otwarte na ludzi, dające poczucie bezpieczeństwa i sprzyjające spotkaniom 10. Biblioteka Uniwersytecka (BU) Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie swe trzecie miejsce eksponuje bardzo wyraźnie. Gmach biblioteczny otwarty w 2007 roku dał możliwość takiej aranżacji wnętrz, by spełniały one oczekiwania współczesnego użytkownika. BU w planach dyrekcji miała być miejscem, gdzie się nie tylko gromadzi, przechowuje i udostępnia materiały naukowe służące do przygotowania się do zajęć. Miała także otwierać swe wnętrza dla odpoczynku użytkowników, spotkań towarzyskich czy też dla wydarzeń kulturalnych. Przestrzeń społeczna miała przyciągać swą atmosferą, pokazywać bibliotekę akademicką w innym wymiarze jako miejsca, gdzie dobrze jest bywać. Biblioteka uczelniana miała kojarzyć się z określeniami: przyjazna, sympatyczna, otwarta, współpracująca, empatyczna i elastyczna. W takich warunkach także kultura organizacyjna BU miała szansę na zmiany, co zakładały plany 8 Wikipedia, The Great Good Place (Oldenburg) [online, dostęp: 15 VI 2014] Dostępny w World Wide Web http://en.wikipedia.org/wiki/the_great_good_place_(oldenburg) 9 Danuta Konieczna: Nowe trendy w architekturze i organizacji przestrzeni w bibliotekach polskich. Bibliotekarz Warmińsko-Mazurski [online] 2009 nr 1/2 [dostęp: 15 VI 2014] Dostępny w Word Wide Web: ww.wbp.olsztyn.pl/bwm/1-2_09-ie/index.htm 10 Andrew McDonald: The Ten Commadments Revisited : the Qualities of Good Library Space, LIBER Quarterly, [online] 2006, Vol.16 no 2 [dostęp: 15 VI 2014 r.] Dostępny w World Wide Web: http://liber. library.uu.nl/index.php/lq/article/view/urn%3anbn%3anl%3aui%3a10-1-113444/8011 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 29
dyrekcji, a jej wzbogacenie i dynamiczność wyraźnie mogły zaznaczać się tak w obszarach przeznaczonych do działań bibliotecznych, jak i w przeznaczonych z myślą o swobodzie odwiedzających Bibliotekę 11. Koncepcja trzeciego miejsca jest wpisana w przestrzeń biblioteczną BU, przenika się z nią i daje tym samym nową jakość działaniom bibliotecznym. Biblioteka udostępniając czytelnikom swe wnętrza przewiduje zmiany w swojej ofercie i stara się dostosowywać do wymogów różnych grup odbiorców, których gości. Jednak nie rezygnuje z oddziaływania na użytkowników, eksponując swą obecność w miejscach, które nie koniecznie muszą być przez nich wykorzystane do studiowania czy pracy naukowej. Biblioteka Uniwersytecka w Olsztynie, zachęcając swych gości przede wszystkim do odwiedzenia jej, tworzy nić porozumienia między ofertą biblioteczną a oczekiwaniami potencjalnych czytelników, co może w przyszłości wpłynąć na ich regularne kontakty z Biblioteką. BU tworzy swą przestrzeń społeczną zanim gość przekroczy jej progi, co wpisuje się w działania merchandisingu stworzenie pozytywnej wizytówki instytucji, odpowiedzialnej za pierwsze wrażenie, które zostanie w pamięci odwiedzającego już na zawsze. Wokół budynku stworzono strefę zieleni, w której ustawione ławki dają możliwość wypoczynku. W otwartej przestrzeni wyraźnie zaznaczają się artefakty fizyczne kultury organizacyjnej Biblioteki poprzez srebrne litery na tympanonie, którymi napisano nazwę instytucji. Tympanon nawiązuje do greckiej tradycji gimnazjonu, w którym filozofowie i ich uczniowie oddawali się dysputom naukowym. Powiązanie to sugeruje również dużą przestrzeń, w której swobodnie przemieszczali się Grecy uczestniczący w sporach filozoficznych. Zasady tła i wyróżnika, elementy strategii promocji zostały tu zastosowane z pełnym powodzeniem dla przyjętej metody działania 12. Kultura organizacyjna BU jest kulturą otwartą na użytkowników, których możliwości uczestnictwa w procesie kształcenia, bądź chęci rozwoju własnego były do tej pory ograniczone. Artefakty otwarcia, zrozumienia i empatii ujawniają się już w wejściach do Biblioteki przystosowanych do szerokości wózków inwalidzkich. Wewnątrz budynku na osoby niepełnosprawne czekają windy. Obsługa budynku oraz pracownicy szczególną troską otaczają tę grupę użytkowników, starając się zachęcić do korzystania z usług bibliotecznych i proponowanych wydarzeń kulturalnych. Na zewnątrz gmachu uwidaczniają się również inne elementy trzeciego miejsca w bibliotece, jakimi są księgarnia naukowa czy kawiarnia Biblioteka Cafe. Oba miejsca dostępne są dopiero po wejściu do BU, jednak z zewnątrz gmachu akcentują swą 11 Zmiany kultury organizacyjnej BU opisano m.in. w pracy Ewy Rudnickiej Zmiany kultury organizacyjnej biblioteki na przykładzie Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie. Forum Bibl. Med. 2013 R. 6 nr 1 s. 266-276 12 Zasady tła i wyróżnika mówią o elementach merchandisingu obecnych na zewnątrz budynków handlowych frontonie, będącego tłem dla informacji o instytucji oraz o kolorach zastosowanych dla wyróżnienia z otoczenia. Zob. Ryszard Pałgan: Merchandising s. 27 30 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
obecność reklamującymi je napisami. Wskazują na rozszerzenie możliwości korzystania z budynku nie tylko dla osób zainteresowanych ofertą biblioteczną. Księgarnia pozwala zapoznać się z nowościami wydawniczymi i dokonać zakupu nie korzystając z zasobów bibliotecznych. Biblioteka Cafe to, przede wszystkim, miejsce spotkań. Można się tu posilić, gdy zmęczy już studiowanie materiałów naukowych, ale można się umówić i wypić kawę ze znajomymi. Te zewnętrzne formy oddziaływania Biblioteki wpisują się w zestaw praktyk merchandisingu, który wyodrębnia budynek z otoczenia, czyniąc go niepowtarzalnym i interesującym. Użytkownik przekraczający próg gmachu witany jest feerią światła bijącego z przeszklonego dachu. Zastosowanie nietypowego dachu symbolizuje brak ograniczeń dla nauki, otwartość pracowników instytucji, a jednocześnie daje możliwość odpoczynku dla zmęczonych czytaniem oczu i obserwacji nieba czy to pełnego światła słonecznego, czy też rozgwieżdżonego, wieczornego. Biblioteka bowiem czynna jest od godzin porannych (8 00 ) do wieczornych (20 00 ), a obecnie rozpoczęto praktykę zamykania książnicy o 22 00 w dniach sesji egzaminacyjnych. Z badań wynika, iż oświetlenie odgrywa wielką rolę w odbiorze atmosfery instytucji stanowi to aż 40% odczuć wynoszonych z pierwszego wrażenia 13. Agnieszka I. Baruk uważa, że światło w działaniach merchandisingowych ma niebagatelne znaczenie, ponieważ przykuwa uwagę odbiorców, wpływa na atmosferę przestrzeni, ułatwia orientację, może nawet zwiększyć poziom zainteresowania 14. Kolejnym artefaktem fizycznym BU, widocznym po przekroczeniu głównego wejścia do Biblioteki, są schody. Spektakularne, ustawione w centralnym miejscu holu, symbolizują szeroki dostęp do wiedzy, jaki stwarza akademicka książnica, a także wskazują na możliwości podniesienia swych umiejętności, wynikających z korzystania z zasobów BU. Zachęcają wchodzących do przekraczania swych ograniczeń, jednocześnie niejako mówiąc o nauce, która ciągle się rozszerza i sięga przysłowiowych gwiazd. Schody zbudowane są z jasnego połyskującego kamienia, a po obu ich stronach umieszczono duże rośliny doniczkowe, których barwy żółto-zielone zwiększają wrażenie optymizmu i radości. Hol wejściowy to miejsce, z którego korzystają czytelnicy, jak i potencjalni czytelnicy, bądź nieczytelnicy 15. Można w tym miejscu oddać wypożyczone materiały w Wypożyczalni Głównej, można udać się do Kolekcji Dydaktycznej wypożyczalni podręczników, lub schodami w górę do czytelń. Ustawione na parterze stanowiska komputerowe umożliwiają przejrzenie katalogu elektronicznego i sprawdzenie/zamówienie potrzebnych do nauki książek. Tu usytuowana jest Wypożyczalnia Międzybi- 13 Zob. Aleksander Binsztok, Tymoteusz Zuzański: Jak oczarować klientów w sklepie s. 148 14 Agnieszka Izabela Baruk: Jak skutecznie oddziaływać na odbiorców? s. 146 15 Nazwą nieczytelnicy określono np. wizytujące BU osoby, uczestników konferencji uczelnianych, dzieci przedszkolne Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 31
blioteczna. W tym miejscu można dowiedzieć się o zasadach korzystania ze zbiorów BU, ale też można skorzystać z oferty księgarni czy też kawiarni. W holu znajduje się stanowisko informacyjne Biblioteki, gdzie użytkownik może znaleźć odpowiedź na pytania dotyczące BU czy też imprez odbywających się aktualnie w budynku. Ustawione w holu tablice informacyjne zawierają ogłoszenia o rozlicznych wydarzeniach uczelnianych czy bibliotecznych kulturalnych, naukowych bądź o innym charakterze. To w tym miejscu gość widzi najważniejszą rolę Biblioteki informacyjną. W holu mieszczą się nieliczne już gabloty katalogowe, przypominające o zmieniającym się, i to w zawrotnym tempie, środowisku bibliotecznym. Szafy katalogowe są wspomnieniem czasów, gdy zasoby biblioteczne były dostępne jedynie poprzez katalog kartkowy, a zamówienia dokonywano na podstawie ręcznie wypełnionych rewersów. Dziś zapewne nieliczni z czytelników BU pamiętają druk rewersowy i długość czasu oczekiwania na upragnione materiały biblioteczne. Symbol historii bibliotecznej obecny przy wejściu do gmachu pokazuje, jak bardzo zmienia się biblioteka jako instytucja i jak bardzo wychodzi ona naprzeciw oczekiwaniom otoczenia. W holu głównym mają miejsce również zdarzenia nie mające wiele wspólnego z działalnością biblioteczną, jak choćby akcja zapisów do grona dawców szpiku kostnego. Na początku roku akademickiego właśnie tutaj studenci mogą zorientować się w ofercie bankowej dla tej grupy użytkowników bankowych. Takie wydarzenia zorganizowane w budynku biblioteki dają szansę na pozyskanie nowych użytkowników BU. Tę też przestrzeń Biblioteka udostępnia Uczelni w Dniach Nauki. Zainteresowani atrakcjami zorganizowanymi w budynku Biblioteki wówczas mają szansę na zwiedzenie jej, zapoznanie się z ofertą biblioteczną, czy też skorzystanie ze zbiorów udostępnianych w czytelniach. Dni Nauki wskazują na silne powiązania Biblioteki z Uczelnią i na zmiany w komunikacji między użytkownikiem a biblioteką. Współczesna biblioteka akademicka traci zdecydowanie charakter instytucji gromadzącej zbiory, wypełnionej nabożną ciszą i niejako wyłączonej z tempa życia poza biblioteką. Imprezy, jak wspomniane Dni Nauki, wskazują na łączność zgromadzonych zasobów i pracujących nad nimi bibliotekarzami z dynamicznie rozwijającym się życiem naukowym oraz z potrzebą kontaktu ze społeczeństwem, na co dzień nie korzystającym ze zbiorów biblioteki akademickiej. Świetlisty hol niesie przesłanie, iż w tym miejscu czytelnik zostanie szybko i sprawnie obsłużony, zyska potrzebną mu informację, ale też ma możliwość spędzenia ciekawie czasu. Hol jest wykorzystywany jako miejsce orientacyjne dla umawiających się w BU osób czy też jako poczekalnia dla osób oczekujących na zajęcia. Merchandising, jako strategia promocji, zakłada oddziaływanie na zmysły klienta, toteż założono, że wykorzystanie światła naturalnego, zmieniającego się w zależności od pory dnia czy roku oraz elementy architektoniczne czyli schody powinny wywołać zachęcające wrażenie na odwiedzających BU 16. 16 Zob. Ryszard Pałgan: Merchandising s. 33 32 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Schody prowadzące z holu głównego kierują użytkownika na antresolę, która projektowana była z myślą o stworzeniu dla odbiorców miejsca w Bibliotece, w którym będą czuli się swobodni i nieskrępowani działaniami bibliotecznymi. Miejsce to na poziomie pierwszego piętra - okala cały dolny hol i wyposażone jest w stoliki i wygodne miękkie fotele. Antresola jest tłumnie odwiedzana przez użytkowników BU, którzy wykorzystują tę przestrzeń na wszelkie sposoby. Uczą się tu wspólnie, jak i indywidualnie. Spotykają się ze znajomymi i czekają na zajęcia. Odpoczywają, słuchają muzyki przez słuchawki, a nawet zdarza się, że śpią. Jak widać, trzecie miejsce w BU uważają za niezmiernie wygodne i doceniają je mogąc przenieść tu część swojej studenckiej egzystencji. Ustawiając wygodne fotele w przestrzeni wyciszonej przez dyskretne w kolorze wykładziny, oświetlonej rozproszonym światłem dziennym płynącym z oszklonego dachu budynku, Biblioteka zaprasza do skorzystania z tego miejsca. O ile kolorystyka wykładzin jest szaro-piaskowa, to obicia mebli są już ożywczo pomarańczowe. Według Ryszarda Pałgana kolor ten wywołuje pozytywne skojarzenia związane z poczuciem zadowolenia, przyjemnością, dobrocią czy wreszcie optymizmem 17. Na antresoli rozpoczyna się życie kulturalne Biblioteki. W kulturze organizacyjnej BU wydarzenia kulturalne odbywające się w gmachu są niezmiernie istotne. Wskazują na uczestniczenie Biblioteki w życiu kulturalnym Uczelni, jak i lokalnym olsztyńskim. Tu odbywają się wystawy malarskie, fotograficzne, rzeźbiarskie i in. twórców olsztyńskich, związanych z Olsztynem lub współpracujących z lokalnymi instytucjami kulturalnymi. Często autorami prezentowanych prac są studenci Uczelni bądź jej pracownicy. Działalnością wystawienniczą antresola zyskuje zainteresowanie użytkowników, którzy przybywają czasem wyłącznie dla obejrzenia wystawionych tam dzieł artystycznych, lub daje możliwość przebywającym czytelnikom zaspokojenia potrzeby estetycznej człowieka. Rozległość przestrzeni jest na tyle duża, iż jednocześnie może tu być ustawionych kilka wystaw, bez kolizji i zakłócania odbioru. Na poziomie antresoli usytuowana jest sala, w której odbywają się prelekcje i prezentacje filmów w ramach Biblioteki Kulturalnej, autorskiego projektu pracowników BU, od sześciu lat uatrakcyjniającego życie nie tylko mieszkańcom kampusu, ale również całego miasta. Sala ta jest już na stałe oznaczona banerem informacyjnym wskazującym na cykliczne wydarzenie kulturalne. Program imprez, przewidziany na semestr, umożliwia zaplanowanie czasu wolnego spędzonego w budynku Biblioteki. Zarządzanie działalnością kulturalną Biblioteki nie jest zadaniem łatwym, wymaga połączenia wybranych wydarzeń ze środowiskiem bibliotecznym, w tym przypadku też akademickim. Maja Wojciechowska zaznacza, że Każda ekspozycja bowiem poza pewną kreacją przestrzeni ma za zadanie realizować określony przekaz informacyj- 17 Tamże, s. 32 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 33
ny 18. Wystawy, wykłady czy wydarzenia filmowe i teatralne łączą się ze zbiorami Biblioteki, a także z prelegentami, którzy są z reguły związani z Uczelnią. Bocznymi schodami z antresoli można udać się do ogrodu zimowego Biblioteki, przestrzeni odseparowanej od głównego ciągu komunikacyjnego, w trzech czwartych przeszklonej, a przez to zyskującej niezwykłe walory estetyczne. Piękna panorama miasta, którą można stąd podziwiać uzupełniona jest bogactwem zieleni doniczkowej, wśród której ustawione są miękkie, tym razem seledynowe fotele i niskie stoliki. Skłaniają one gościa do zagłębienia się w nich i spędzenia kilku miłych chwil w ciszy i spokoju. Ogród jest uczęszczany przez studentów poszukujących miejsca na przygotowanie się do zajęć czy też do spotkań ze znajomymi. Tu też odbywają się uroczyste spotkania bibliotekarzy olsztyńskich z okazji np. świąt, czy też jest ono wykorzystywane jako idealne miejsce na catering uzupełniający obrady licznych konferencji odbywających się w budynku. Z ogrodu wychodzi się na taras, który otwierany jest w okresie letnim i służy do wypoczynku gościom BU. Antresola prowadzi nas do kolejnego miejsca w budynku rozświetlonego naturalnym światłem ze szklanej kopuły, które sąsiaduje z Oddziałem Zbiorów Specjalnych, Oddziałem Informacji Naukowej i Czytelni Czasopism, Czytelnią Internetową oraz Izbą Tradycji UWM. Kolista przestrzeń o charakterze holu, nazwana przez bibliotekarzy pod stożkiem, często jest zagospodarowana przez wystawy artystyczne. Tu też, co roku, stoi choinka biblioteczna oraz odbywają się koncerty i spektakle teatralne. Pod stożkiem można porozmawiać przez telefon lub odpocząć na pomarańczowych miękkich sofach, a ustawiona w centralnym miejscu zieleń doniczkowa daje odpoczynek oczom, lecz można zauważyć istotną zmianę podłoga nie jest wyłożona wyciszającą wykładziną, lecz połyskuje jasnym blaskiem kamiennych płyt. W efekcie słychać odgłosy kroków czy rozmów i jest to wskazówką dla użytkowników, iż wstępują do sektorów Biblioteki, gdzie powinna panować cisza do czytelń. Kultura organizacyjna wyraźnie daje znać korzystającym z biblioteki, iż przestrzeń pod stożkiem jest, co prawda, przestrzenią społeczną, ale w pewnych granicach koniecznych dla zachowania spokoju czytelników skupionych na pracy naukowej. Pod stożkiem jest przestrzenią otoczoną przeszklonymi ścianami, co umożliwia obserwowanie pracy w różnych agendach bibliotecznych. Stała ekspozycja Izby Tradycji UWM na jednej ze ścian pokazuje kampus na przestrzeni 60 lat jej istnienia. Izba pełni rolę łącznika między działalnością Biblioteki a życiem Uczelni, ale również między pokoleniami związanymi z kształceniem wyższym w Olsztynie. Usytuowanie jej w budynku BU wskazuje na wagę istnienia książnicy w życiu naukowym i społecznym wspólnoty akademickiej. Na przeciwległej stronie usytuowano tablicę pamiątkową i zdjęcia dokumentujące akt erekcyjny Biblioteki. 18 Maja Wojciechowska: Merchandising s. 83 34 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Ażurowe schody wiodą czytelnika z poziomu pierwszego piętra ( pod stożkiem ) na kolejną kondygnację, do czytelń dziedzinowych, gdzie są zgromadzone dzieła najnowsze, o największym znaczeniu dla procesów kształcenia. Przed każdą czytelnią ustawione są tablice informacyjne, popularnie zwane potykaczami, na których umieszczane są informacje o działaniu kolekcji, o wydarzeniach mających miejsce w Bibliotece, o rocznicach literackich czy naukowych, ale także ciekawostki z życia Biblioteki. Kolekcje dziedzinowe składają się z trzech podstawowych zbiorów o charakterze humanistycznym, techniczno-rolniczym i medycznym oraz nauk społecznych, do których oznaczenia zbiorów użyto trzech kolorów. I tak w nomenklaturze bibliotecznej zaistniały kolekcja żółta, zielona i niebieska. Kolory te umieszczono na egzemplarzach książek przechowywanych w czytelniach, a także na tablicach informacyjnych. Przestrzeni tej nie można uznać jako społecznej, niemniej jest to trakt komunikacyjny, czyli wszystkie użyte elementy aranżacji i architektury mają znaczenie w użyciu narzędzia merchandisingowego 19. Stąd również ażurowymi schodami można przenieść się na najwyższą kondygnację budynku, gdzie usytuowana jest aula biblioteczna. Aula jest wykorzystywana jako jeszcze jedna przestrzeń wykładowa Uczelni. Atrakcyjność usytuowania sali zwiększa walory reprezentacyjne tak Uniwersytetu, jak i Biblioteki. Przestrzeń tę uzupełnia ogromny taras, na którym odpoczywają studenci po wykładach, ale również uczestnicy konferencji organizowanych. Tym razem jednak widok przedstawia panoramę miasteczka akademickiego, które, należy wspomnieć, jest najpiękniejsze w Polsce, a to, co je wyróżnia to choćby usytuowanie wśród trzech jezior. Zieleń, w której tonie kampus, pozwala zapomnieć o zmęczeniu, sprzyja odprężeniu i nawiązywaniu kontaktów towarzyskich. Oglądane widoki zachęcają do spacerów po studenckiej dzielnicy Olsztyna i skorzystania z innych atrakcji tu dostępnych. Między tarasem a aulą jest imponujący hol z ciemną drewnianą podłogą, często wykorzystywany jako element odbywających się tu imprez. Służy jako miejsce wystaw artystycznych, ale również umożliwia odpoczynek uczestnikom konferencji czy wykładów. Aula jest dostępna użytkownikom również z oddzielnego wejścia do budynku, które wyodrębnia tę przestrzeń z terenu Biblioteki. Hol daje wgląd w życie BU, ponieważ okala obszar pod stożkiem i pozwala zobaczyć czytelnie dziedzinowe, umieszczone niżej wystawy artystyczne czy też po prostu przyjrzeć się czytelnikom przechodzącym poniżej. Widać stąd wyraźnie gospodarza gmachu i jego akcenty tablice informacyjne oraz szeregi regałów bibliotecznych. Przestrzeń społeczna jako miejsce spotkań w bibliotece, jest pilnie badana przez bibliotekarzy w celu uzyskania informacji, jacy użytkownicy korzystają z nich, w jakim zakresie i celu oraz czy uważają je za potrzebne w Bibliotece i przydatne w studenckim czy naukowym życiu. Z badań użytkowania Biblioteki, przeprowadzonych m.in. przez 19 Jedną z technik merchandisingu jest sterowanie ruchem nabywców, w tym przypadku użytkowników biblioteki. Por. Barbara Borusiak: Merchandising. Wyd. 2 zmien. Poznań 2006 s. 15 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 35
Scholastykę Baran i Katarzynę Kotowską w Bibliotece Uniwersyteckiej na przełomie grudnia i stycznia 2010/2011 wynika, iż przestrzeń ta jest licznie odwiedzana antresolę i ogród zimowy w 2009 roku odwiedziło 150 tys. osób 20. Spotkanie ze znajomymi jest celem przyjścia do BU około 20% badanych, a trzeba przyznać, iż ponad 37% deklarowała odwiedzanie Biblioteki 2-3 razy w tygodniu. Świadczy to o wykorzystywaniu przestrzeni społecznej nader często przez społeczność akademicką. W ocenie atrakcyjności budynku aż 96% ankietowanych wypowiedziało się pozytywnie, a 68% badanych uważa, że z powodu przyjaznej życiu towarzyskiemu aranżacji wnętrza jest to świetne miejsce do spotykania się ze znajomymi. Organizowane tu wydarzenia kulturalne ceni sobie 63% badanych, jako wpływające na ich doznania artystyczne. Wyniki badań, obserwacje użytkowników i odwiedzających BU podczas licznych wydarzeń kulturalno-naukowych odbywających się w Bibliotece wskazują, iż jej działania merchandisingowe są doceniane przez odbiorców. Biblioteka Uniwersytecka w Olsztynie poprzez swą architekturę, aranżację wnętrz czy też organizację działalności stara się podkreślić swą rolę w życiu odwiedzających ją użytkowników. Pokazuje otwartość książnicy, łatwość w komunikacji z czytelnikiem czy też oddanie mu pewnej swobody w korzystaniu z jej oferty. Stara się oddziaływać na odbiorcę wszystkimi elementami kultury organizacyjnej ze wszystkich swych kondygnacji, gdzie usytuowane są obszary bibliotecznego życia społecznego. Sprzyja to postrzeganiu jej jako miejsca nie tylko przeznaczonemu na naukę, ale też łączącemu pokolenia. Merchandising analizując informacje o potrzebach użytkowników Biblioteki wpływa na stwarzanie sprzyjających warunków do ich zaspokojenia. Trzecie miejsce to przestrzeń stworzona dla klientów bibliotecznych, by uzupełnić główne zadanie BU służenie środowisku naukowemu i procesom kształcenia o elementy przełamujące dotychczasową surowość akademickich książnic. Aranżując obszary życia towarzyskiego Biblioteka zbliża się do współczesnego młodego człowieka potencjalnego studenta. Ten akt, w dobie spadku czytelnictwa, niskich wskazań demograficznych, konieczności kreowania nowego wizerunku biblioteki uczelnianej, potrzebie zastosowania świeżego spojrzenia w popularyzacji kultury, w tym książki, wskazuje na uzasadnienie zainteresowania się takimi technikami jak merchandising. Zmęczenie odbiorców wielością reklam, przekazów marketingowych atakujących w przestrzeni fizycznej i wirtualnej, skłania do oryginalnych sposobów prezentacji bibliotecznych wnętrz. Biblioteka Uniwersytecka w Olsztynie wykorzystuje swe możliwości architektoniczne i tworząc pozytywną atmosferę stara się, tym samym, budować trwałe relacje z otoczeniem, któremu chce służyć efektywnie, ale i efektownie. 20 Scholastyka Baran, Katarzyna Kotowska: Przestrzeń społeczna w nowoczesnej bibliotece akademickiej miejscem spotkań i nauki. W: Biblioteka jako trzecie miejsce / pod red. Marii Wrocławskiej i Justyny Jerzyk-Wojteckiej. Łódź 2011 s. 137-153 36 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Fot. 1 Fronton tło i wyróżnik. Fot. 2 Hol wejściowy - światło i kolor. Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 37
Fot. 3 Hol pod stożkiem przestrzeń wystawowa. Fot. 4 Antresola kolor i światło. 38 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)
Fot. 5. Hol pod stożkiem światło i kolor. Fot. 6 Taras przy auli przestrzeń wypoczynkowa. Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15) 39
Fot. 7 Taras przy ogrodzie zimowym - przestrzeń wypoczynkowa Fot.8 Ogród zimowy kolorystyka i wyłączenie z ruchu bibliotecznego. * Fotografie wykonał Janusz Pająk 40 Forum Bibl. Med. 2015 R. 8 nr 1 (15)