Samorząd wobec zmian w otoczeniu oświaty Wnioski z przeszłości i potencjalne skutki postulowanych nowelizacji ustaw Mariusz Tobor
Wybrane zmiany w otoczeniu oświaty samorządowej w minionych kilkunastu latach Niż demograficzny Modyfikacje Karty Nauczyciela Zmiany innych przepisów, np. modyfikacje podstaw programowych Wprowadzenie egzaminów zewnętrznych Wahania znaczenia kuratoriów Obniżenie wieku rozpoczynania obowiązku szkolnego Zmiany podejścia do przedszkoli
Często trudno jest przewidzieć zmiany w otoczeniu Polityka maksymalizacji liczby zatrudnionych nauczycieli przy danej puli godzin, która służy ochronie miejsc pracy Zbyt niskie średnie wynagrodzenia i konieczność wypłacania dodatków z art. 30a KN
Jednak nie wszystkie zmiany są tak zaskakujące O niektórych wiemy od wielu lat Inne można przewidzieć
Niż demograficzny i jego następstwa
Miliony Zmiany liczb uczniów w szkołach prowadzonych przez JST 2,8 2,6 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 SP Gimnazja Ponadgimn. 0,8 0,6 0,4 0,2 0 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 Lata
Niż jest od dawna znanym faktem Czy samorządy dostosowały się do zmiany warunków?
Przeciętne liczby uczniów w pierwszych klasach szkół prowadzonej przez JST 140 120 100 80 60 40 SP gimn. LO tech. ZSZ 20 0 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011
Przeciętne wielkości oddziałów pierwszych klas 33 31 29 27 25 23 21 19 SP gimn. LO tech. ZSZ 17 15 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011
Przeciętne zasadnicze wskaźniki organizacji (koszty nauczycieli mierzone w liczbach etatów przeliczeniowych na 100 uczniów) 12 11 10 9 8 SP gimn. LO tech. ZSZ 7 6 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011
Bezwładność organizacyjna szkół Bezwładność organizacyjna to tendencja do utrzymywania poziomu zatrudnienia mimo zmniejszającej się liczby uczniów Dopasowanie organizacji konkretnej szkoły do warunków demograficznych następuje najczęściej z opóźnieniem i skokowo Wynika przede wszystkim z utrzymywania liczb oddziałów i etatów wsparcia Przejawia się we wzroście wskaźników organizacji
Paradoks techników Spadek wielkości oddziałów nawet w czasach wzrostu wielkości szkół Spowodowany wzrostem liczby zawodów nauczanych w technikach (spadkiem liczby uczniów przypadających na jeden zawód)
Liczba uczniów na zawód Liczba zawodów Średnie liczby uczniów przypadających na jeden zawód i liczby zawodów nauczanych w technikach 45 40 35 9 8 7 30 25 20 15 10 5 0 L. uczn. na zawód Liczba zawodów 09-2006 09-2007 09-2008 09-2009 09-2010 09-2011 6 5 4 3 2 1 0
Wzrost liczby zawodów nauczanych w technikach Bezwładność organizacyjna Wzrost kosztów
Przyczyny bierności samorządów Okres względnej prosperity w drugiej połowie poprzedniej dekady (dobre dochody własne i szybciej rosnąca subwencja) Unikanie zwolnień Opór społeczny Negocjacyjna metoda zatwierdzania organizacji szkół
Tradycyjny system przygotowywania arkuszy organizacyjnych Wiele reguł o niejasnych zależnościach powoduje, że organizacja szkół ustalana jest w drodze negocjacji Nieunikniony subiektywizm decyzji Taki system słabo motywuje dyrektorów do racjonalizacji wydatków Dyrektor jest tylko biernym wykonawcą ustaleń góry Trudności z utrzymaniem zakładanego poziomu wydatków Zob. Lokalne standardy zatrudnienia w oświacie [w:] Finansowanie oświaty samorządowej, Biblioteczka oświaty samorządowej tom 3.
Zmniejszenie liczb uczniów Spadek tempa wzrostu globalnej kwoty subwencji Trzeba przeciwdziałać skutkom bezwładności organizacyjnej
Najskuteczniejsze metody przeciwdziałania Optymalizacja sieci szkół Standaryzacja zatrudnienia
System standardów zatrudnienia Zobiektywizowany system, w którym przyznawanie środków opiera się na możliwie niewielkiej liczbie jawnych, jasnych, precyzyjnych i obiektywnie sprawdzalnych kryteriów Każda jednostka otrzymuje środki umożliwiające jej normalne funkcjonowanie Zasady finansowania zachęcają do racjonalnego wydawania pieniędzy Głównym kryterium podziału jest liczba uczniów Uwzględnia się fakt, że koszty kształcenia mogą być zróżnicowane przez czynniki obiektywne
Samorządy mogą przeciwdziałać niekorzystnym zjawiskom, umiejętnie łącząc scentralizowanie decyzji o wymiarze strategicznym z delegowaniem kompetencji i odpowiedzialności na dyrektorów
Gorzkie lekarstwa Optymalizacja sieci szkół Sprzeciw społeczności lokalnych Zwolnienia pracowników Standaryzacja zatrudnienia Konieczność zmiany sposobu zarządzania zwiększenie kompetencji i odpowiedzialności dyrektorów Zwolnienia pracowników
Obowiązujące prawo umożliwia takie działania!
Alternatywa Załamanie budżetu JST Konieczność ślepych cięć
Postulowane zmiany w Karcie Nauczyciela i ich potencjalne skutki
Ograniczenie urlopów dla poratowania zdrowia
Skala zjawiska
Zmiany odsetka nauczycieli przeliczeniowych na urlopach zdrowotnych (stany z września) 3,5% 3,0% 2,61% 2,5% 2,0% 1,69% 1,82% 2,03% 2,07% 2,25% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Tysiące Liczby nauczycieli przeliczeniowych na urlopach zdrowotnych (jednostki oświatowe prowadzone przez JST) 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Średnie procenty nauczycieli na urlopach zdrowotnych w różnych kategoriach JST (09.2011) 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% gw do 10 tys. gw >10 tys. gmw do 10 tys. gmw 10-20 tys. gmw >20 tys. gm do 5 tys. gm >5 tys. mnp do 100 tys. mnp >100 tys. pz sw przeciętna JST
Przeciętne liczby nauczycieli na urlopach w poszczególnych kategoriach JST 160 140 136,7 120 100 80 60 40 35,9 20 0 1,9 4,1 2,3 3,9 gw do 10 tys. gw >10 tys. gmw do 10 tys. gmw 10-20 tys. 9,2 gmw >20 tys. 1,5 gm do 5 tys. 8,9 gm >5 tys. mnp do 100 tys. mnp >100 tys. 6,1 6,8 6,9 pz sw przeciętna JST
Procent JST Rozkład procentów nauczycieli na urlopach zdrowotnych we wszystkich JST 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% 2,0% 2,5% 3,0% 3,5% 4,0% 4,5% 5,0% 5,5% 6,0% Ponad 6,5% wszystkie JST
Procent JST Rozkład procentów nauczycieli na urlopach zdrowotnych w gminach wiejskich 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% 2,0% 2,5% 3,0% 3,5% 4,0% 4,5% 5,0% 5,5% 6,0% Ponad 6,5% gw do 10 tys. gw >10 tys.
Procent JST Rozkład procentów nauczycieli na urlopach zdrowotnych w miastach na prawach powiatu 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% 2,0% 2,5% 3,0% 3,5% 4,0% 4,5% 5,0% 5,5% 6,0% Ponad 6,5% mnp do 100 tys. mnp >100 tys.
Koszty
Struktura stopni nauczycieli na urlopach zdrowotnych 70% 60% 50% 40% 30% 20% bez stopnia stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany 10% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Koszty urlopów wg aktualnych stawek Roczny koszt urlopu przeciętnego nauczyciela przeliczeniowego (wg aktualnych stawek) w szkołach wiejskich 49 730 zł w pozostałych szkołach 48 930 zł Łącznie samorządy wydają na urlopy zdrowotne nauczycieli ok. 727 mln zł rocznie W 2011 r. JST dodały do subwencji ok. 9 miliardów zł
Tysiące Przeciętne koszty urlopów 8000 7000 6 746 6000 5000 4000 3000 2000 1 771 1000 0 93 205 112 192 gw do 10 tys. gw >10 tys. gmw do 10 tys. gmw 10-20 tys. 452 gmw >20 tys. 72 gm do 5 tys. 437 gm >5 tys. mnp do 100 tys. mnp >100 tys. 301 335 286 pz sw przeciętna JST
Wnioski Zmniejszenie liczby nauczycieli na urlopach zdrowotnych do pewnego stopnia poprawi sytuację finansową samorządów Warto przy tym pamiętać, że: obciążenie urlopami poszczególnych JST może znacznie odbiegać od średnich obciążenie urlopami małych JST może się bardzo zmieniać w czasie zdarzają się małe JST, które mają ponad 10% nauczycieli na urlopach zdrowotnych, a to już jest bardzo poważny problem finansowy, więc zmniejszenie obciążenia do np. 3% może być dużą ulgą
Skrócenie urlopu wypoczynkowego
Długości urlopów Dni robocze Dni kalendarzowe Nienauczyciele 26 36-38 Nauczyciele w placówkach nieferyjnych 35 49 Nauczyciele w jednostkach feryjnych Ferie zimowe 10 14 Ferie letnie 44 65 Razem ferie 54 79 Dni pracy w czasie ferii 7 9 Urlop po uwzględnieniu dni pracy w ferie 47 70 Zimowa przerwa świąteczne 5 9 Wiosenna przerwa świąteczna 3 6 Razem przerwy swiąteczne 8 15 Razem rzeczywiste urlopy (minimum) 55 85
Propozycja samorządowców Skrócenie rzeczywistego urlopu do 40 dni roboczych, czyli 56 dni kalendarzowych
Efekty W odniesieniu do jednego nauczyciela skrócenie rzeczywistego urlopu o 15 dni roboczych skrócenie rzeczywistego urlopu o 29 dni kalendarzowych (czyli o 34%) wydłużenie części roku przeznaczonej na pracę o 10,4% spadek ceny pracy o 9,4% W odniesieniu do szkoły dodatkowe 15 dniówek do wykorzystania w czasie ferii w szkole z 50 nauczycielami dodatkowo 750 dniówek (do tej pory było 350, czyli razem będzie 1100)
Wątpliwości Czy szkoły potrafią zagospodarować w czasie ferii cały miesiąc pracy (22 dni robocze) każdego nauczyciela? Czy taka zmiana przyniesie realne korzyści? Jaki będzie długofalowy skutek obniżenia atrakcyjności zawodu nauczycielskiego?
Podniesienie pensum
Istota problemu
Nieśmiała próba w 2000 r. Pensum podwyższone tymczasowo na podstawie art. 42 ust. 2a Karty Nauczyciela Stosowane bardzo rzadko w roku 2011/12 tylko w 243 JST Finansowo w ogóle się nie opłaca organowi prowadzącemu
Liczby nauczycieli w wymiarem zajęć zwiększonym na podstawie art. 42 ust. 2a Karty Nauczyciela 2500 2000 1 941 1 613 1500 1 283 1000 500 833 656 664 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Próba perswazyjnego podniesienia pensum Całkowicie nieskuteczna
Możliwe realne sposoby podniesienia pensum Z rekompensatą, czyli z podwyżkami wynagrodzeń odpowiadającymi skali zwiększenia obowiązków. Skutki: zwolnienia brak korzyści finansowych dla JST Bez rekompensaty, czyli bez podwyżek wynagrodzeń. Skutki: zwolnienia zmniejszenie wydatków Różnorakie warianty pośrednie
Oszacowanie skutków podniesienia pensum bez rekompensaty
Założenia do obliczeń Na jednego pełnozatrudnionego nauczyciela tablicowego przypada obecnie 2,5 godziny ponadwymiarowej Warianty podniesienia pensum do 20 godzin (wariant 20-1 i 20-2) do 22 godzin (wariant 22-1 i 22-2) Liczba godzin ponadwymiarowych na jednego nauczyciela pełnozatrudnionego, która pozostanie 1 godzina warianty 20-1 i 22-1 2 godziny warianty 20-2 i 22-2 Liczby etatów nauczycieli niepełnozatrudnionych zmniejszą się o 10% przy pensum 20-godzinnym i 18,2 % przy 22-godzinnym Roczny koszt jednego nauczyciela przeliczeniowego wynosi 61 720 zł
Spadek liczby nauczycieli pełnozatrudnionych w procentach 0% 20-1 20-2 22-1 22-2 -2% -4% -6% -8% -10% -12% -14% -16%
Tysiące Spadek zatrudnienia w liczbach nauczycieli przeliczeniowych 0-10 -20 20-1 20-2 22-1 22-2 -30-40 -50 Etaty niepełnozatr. Liczba pełnozatr. -60-70 -80-90
Miliardy Łączne korzyści dla budżetów samorządów 6 5 4 3 2 1 0 20-1 20-2 22-1 22-2
Wnioski Zwiększenie pensum w pełni zrekompensowane podwyżkami wynagrodzeń nie przyniesie samorządom korzyści ekonomicznych Rzeczywista skala zwolnień i korzyści finansowych w poszczególnych samorządach będzie zróżnicowana w zależności od obecnego i docelowego modelu organizacyjnego oraz stopnia podwyżek płac rekompensujących zwiększenie pensum Masowe zwolnienia nauczycieli mogą stworzyć samorządom spore problemy Podniesienie pensum nie będzie miało żadnego pozytywnego wpływu na jakość kształcenia
Zmiany w otoczeniu oświaty a jakość kształcenia i wychowania
Zwolnienia nauczycieli Z powodu ograniczenia liczby urlopów dla poratowania zdrowia 10 tys. (? z 15 tys. na 5 tys.?) Z powodu podwyższenia pensum 20-60 tys.(?). Z powodu niżu demograficznego?-?)
Którzy nauczyciele stracą pracę?
Struktura stopni awansu zawodowego 60% 50% 40% 30% 20% bez stopnia stażysta kontraktowy mianowany dyplomowany 10% 0% 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Tysiące Stażyści i nauczyciele kontraktowi 120 100 80 60 stażysta kontraktowy 40 20 0 2006 2007 2008 2009 2010 2011
Zwolnienia dotkną przede wszystkim młodych nauczycieli Praktycznie nie ma szans na wymianę kadry pedagogicznej
Rzeczywisty problem nie leży w tym, że nauczyciele za mało pracują, lecz w tym, że zbyt wielu z nich nie pracuje wystarczająco dobrze
Zmiany w Karcie Nauczyciela nie doprowadzą do szybkiej poprawy jakości kadry Trzeba poprawić pracę tych nauczycieli, którzy już są zatrudnieni w szkołach
Formalnie NIE Czy to jest zmartwienie samorządów? Faktycznie TAK
Rozpoznawanie potrzeb Zindywidualizo wane programy Przemyślane wydawanie pieniędzy Planowanie działań Wspieranie dyrektorów Poprawa jakości
Wnioski końcowe
Samorządy powinny Aktywnie reagować na zmiany w otoczeniu oświaty (unikać syndromu gotowanej żaby) Podejmować wyzwania związane ze zwiększeniem jakości kształcenia Więcej uwagi poświęcić rzeczywistemu doskonaleniu nauczycieli Szukając nowych rozwiązań, korzystać z dobrych wzorów i wszelkiej dostępnej pomocy
Dziękuję za uwagę