Warszawa, 27 sierpnia 2015 r. Wydział Pedagogiczny ChAT 00-246 Warszawa, ul. Miodowa 21c e-mail: boguslawsliwerski@gmail.com tel. +48/601 357 596 Szanowna Pani Minister edukacji Joanna Kluzik-Rostkowska MEN Al. Szucha 25 Warszawa W związku zku ze skierowaniem do Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN wniosku o przygotowanie opinii projektu Rozporządzenia Pani Minister, przeprowadziliśmy w Zespole ds. Polityki Oświatowej KNP PAN merytoryczne konsultacje, by pomóc resortowi w dostrzeŝeniu eniu zarówno zalet proponowanej regulacji, jak i niepokojących błędów z tym związanych. zanych. Z upowaŝnienia ekspertów członków Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN profesorów zwyczajnych: Doroty Klus-Stańskiej z Uniwersytetu Gdańskiego, Marka Konopczyńskiego z Pedagogium-WyŜszej Szkoły Nauk Społecznych w Warszawie oraz z upowaŝnienia - członka Polskiej Komisji Akredytacyjnej - profesora zwyczajnego Amadeusza Krause z Uniwersytetu Gdańskiego kieruję treść naszej ekspertyzy: 1
EKSPERTYZA PROJEKTU ROZPORZĄDZENIA W SPRAWIE SZCZEGÓŁOWYCH KWALIFIKACJI WYMAGANYCH OD NAUCZYCIELI Z DN. 5. SIERPNIA 2015 R., JEGO UZASADNIENIA I OCENY SKUTKÓW REGULACJI (OSR) Pragniemy pozytywnie podkreślić próbę uwzględnienia przez Ministerstwo Edukacji Narodowej opinii i stanowisk, które zostały sformułowane wobec pierwszej wersji rozporządzenia oraz zawartą w uzasadnieniu projektu deklarację podniesienia jakości kształcenia nauczycieli. Niestety, analiza zawartości projektu pokazuje, Ŝe słabości poprzednich regulacji prawnych nie zostały usunięte, natomiast pojawiły się nowe. Wynika to z faktu, Ŝe choć rozporządzenie wymusza formalne wyegzekwowanie od nauczycieli kwalifikacji na poziomie magisterskim, to jednocześnie wobec grup nauczycieli kształconych na kierunkach pedagogicznych (m. in. przygotowywanych do pracy w przedszkolach, klasach początkowych, placówkach specjalnych, świetlicach terapeutycznych itd.) umoŝliwia ich uzyskanie drogą krótszą niŝ dotychczas. Źródło tego nieporozumienia zdaje się kryć za niezrozumieniem przez Autorów projektu Rozporządzenia róŝnicy, jaką proces boloński wprowadził między jednolitymi studiami magisterskimi a studiami magisterskimi II stopnia, z których te ostatnie trwają tylko 2 lata i nie muszą być merytoryczną kontynuacją studiów licencjackich. Wątpliwości budzą teŝ inne niespójności z uregulowaniami prawnymi, jakie wynikają z aktów prawnych Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz koszt społeczny całkowitego zakwestionowania kwalifikacji zdobytych na studiach pierwszego stopnia na kierunkach pedagogicznych. Szczególny chaos wprowadza nieuzasadnione utoŝsamianie przygotowania pedagogicznego z przygotowaniem do wykonywania zawodu nauczyciela prowadzącego zajęcia dydaktyczne. PoniŜej prezentujemy uzasadnienia naszej oceny oraz propozycję korekty rozporządzenia. 1. Mimo przywoływania w OSR licznych przykładów krajów europejskich, w których wymagane jest pięcioletnie (a nawet 6,5 letnie) kształcenia do zawodu 2
nauczyciela, projekt MEN nie realizuje deklarowanej intencji poprawy jakości w tym zakresie: zamiast wydłuŝenia ścieŝki kształcenia nauczycieli umoŝliwia bowiem jej bardzo powaŝne w skutkach skrócenie. Według projektu MEN - pedagogiczne studia pierwszego stopnia na kierunkach pedagogicznych (pedagogika, pedagogika specjalna i pedagogika wczesnej edukacji) nie będą dawać Ŝadnych kwalifikacji, a jako etap poprzedzający wymagane rozporządzeniem studia magisterskie nie muszą być z nimi związane merytorycznie. W efekcie przyjęcia takiego rozwiązania liczne grupy nauczycieli, którzy dotychczas przygotowywali się do zawodu w ciągu 3-letnich studiów licencjackich (co juŝ budziło liczne zastrzeŝenia z uwagi na zbyt krótki czas), obecnie kwalifikacje mogą uzyskać w ciągu 2 lat studiów magisterskich. Status formalny studiów maskuje w ten sposób realne skrócenie i obniŝenie jakości kształcenia przyszłych nauczycieli. 2. Obecny projekt MEN zrównuje wykształcenie uzyskane na dwuletnich studiach II stopnia (magisterskich) z wykształceniem zdobytym na pozauczelnianym kursie kwalifikacyjnym oraz przedkłada wagę tych kursów nad studiami pierwszego stopnia (licencjackimi). W świetle projektu MEN 3-letnie studia licencjackie nie dają kwalifikacji, a te moŝe zapewnić ukończenie kursu realizowanego poza uczelniami wyŝszymi. Warto pamiętać o tym, Ŝe prowadzące róŝnego rodzaju kursy czy szkolenia placówki doskonalenia nauczycieli nie mają obowiązku poddania swoich działań akredytacji. Ta bowiem jest dobrowolna, w przeciwieństwie do nadzoru Polskiej Komisji Akredytacyjnej nad jakością kształcenia, jakie prowadzą szkoły wyŝsze. Studia realizowane na uczelniach, zgodnie prawem dotyczącym szkolnictwa wyŝszego, podlegają cyklicznej kontroli merytorycznej przez PKA i muszą zapewniać takie warunki, jak: odpowiednia liczba kadry o wysokich kwalifikacjach, aktualizację treści kształcenia w zgodzie z wynikami badań naukowych i restrykcyjne procedury zapewniania jakości. Kursy, prowadzone za zgodą kuratorów oświaty, nawet jeśli tym wymaganiom podlegają, to jednak nie są poddane obligatoryjnej kontroli jakości kształcenia, jak ma to miejsce w przypadku szkolnictwa wyŝszego. 3
Projekt MEN nie róŝnicuje przygotowania pedagogicznego i nauczycielskiego, zgodnego ze standardami kształcenia nauczycieli. Trudno ustalić, czym róŝni się przygotowanie pedagogiczne, opisane w 2 (w które włączono dydaktykę szczegółową), od przygotowania do prowadzenia przedmiotu, zajęć lub innej działalności pedagogicznej, w tym nienauczycielskiej, np. opiekuńczej, animacyjnej, rewalidacyjnej, terapeutycznej. Brak odróŝnienia "przygotowania pedagogicznego" od przygotowania pedagogicznego do wykonywania zawodu nauczyciela" (przygotowania nauczycielskiego)prowadzi do sytuacji, w której absolwentowi studiów pedagogicznych, który nie realizował zajęć dydaktycznych (np. absolwentowi pedagogiki społecznej, pedagogiki resocjalizacyjnej, pedagogiki opiekuńczej z gerontologią itp.), nie moŝna z powodów formalnych wpisać do suplementu "posiada przygotowanie pedagogiczne". A przecieŝ takie posiada! 3. Wbrew argumentom zawartym w Uzasadnieniu MEN do opiniowanego projektu - widoczne są rozbieŝności między Rozporządzeniem a regulacjami wprowadzanymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego, w tym ze standardami kształcenia nauczycieli i systemem bolońskim. MoŜna nawet odnieść wraŝenie, Ŝe MEN nie dostrzega ogromnych zmian, jakie potęŝnym nakładem sił wprowadzono na uczelniach wyŝszych takŝe w zakresie kształcenia nauczycieli. Dotyczy to między innymi następujących aspektów projektu rozporządzenia MEN: - System boloński wprowadził studia dwustopniowe, tymczasem w projekcie rozporządzenia znacząco obniŝono status studiów pierwszego stopnia (licencjackich), a w niektórych przypadkach zlikwidowano sens ich podejmowania (na kierunkach pedagogicznych); nie uczyniono z nich bowiem etapu merytorycznie związanego z zawodem nauczyciela. Rozporządzenie nie uwzględnia moŝliwości nabycia przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela w trakcie trzyletnich studiów zawodowych o profilu praktycznym z wymaganą Ustawą 3 miesięczną praktyką zawodową, którą uznano przecieŝ wcześniej za doskonały początek nabywania kwalifikacji nauczycielskich. 4
Rozporządzenie nie uwzględnia konstrukcji wzorcowych efektów kształcenia dla dyscypliny pedagogika, zawartych w rozporządzeniu MNiSzW, zgodnie z którą na obu poziomach kształcenia w duŝej mierze realizowane są podobne treściowo efekty kształcenia z wyraźną róŝnicą stopnia ich pogłębienia i wzbogacenia. Ponadto część efektów z pierwszego i drugiego poziomu studiów ma budowę hierarchiczną. Eksperci PKA analizując przygotowanie zawodowe nauczycieli, przy warunkach rekrutacji na studia magisterskie, wielokrotnie wskazywali uczelniom, Ŝe konstrukcja KRK dla kierunków pedagogicznych nie pozwala realizować efektów kształcenia II stopnia bez opanowania podstaw pedagogiki ze studiów I stopnia. 4. Rozporządzenie uderza w system szkół niepublicznych i państwowych wyŝszych szkół zawodowych, z których wiele wyspecjalizowało się w przygotowaniu zawodowym nauczycieli na pierwszym stopniu studiów, a pedagogika stanowi nierzadko ich główny kierunek kształcenia. Po wprowadzeniu rozporządzenia w proponowanym kształcie uczelnie te w duŝej mierze stracą rację bytu. 5. W bardzo trudnej sytuacji postawiono studentów, którzy począwszy od roku 2012 podjęli lub w bieŝącym roku podejmą studia na kierunkach pedagogicznych, zorganizowane według obecnie obowiązujących przepisów. Ci, którzy je ukończyli jako kwalifikacyjne, właśnie się dowiedzą, Ŝe muszą powtórnie zdobyć te same kwalifikacje na studiach magisterskich. Natomiast ci, którzy juŝ studiują, muszą zostać poinformowani, Ŝe ukończenie tych studiów nie daje kwalifikacji. Otrzymają je dopiero po zdublowaniu tych samych kwalifikacji na studiach magisterskich. W efekcie uczelnie nie dotrzymają umów - zgodnie z obowiązującym stanem prawnym zawieranych z kandydatami na studia, a takŝe umów, które juŝ zostały ze studentami podpisane. MoŜe to spowodować lawinę pozwów sądowych i przynieść negatywne skutki społeczne takŝe w postaci niszczenia i tak juŝ nadwątlonego zaufania do instytucji państwowych. 5
6. Niejasne są intencje autorów projektu Rozporządzenia stojące za formalnym rozdzieleniem kwalifikacji nauczycieli przedszkoli i klas I-III, skoro wprowadzono w 2009 r. gwarancje toŝsamości kształcenia na tych dwóch poziomach edukacji. 7. Nie wiadomo teŝ, dlaczego wymaga się ukończenia studiów na kierunku pedagogika, choć na uczelniach funkcjonują kierunki pedagogiczne (pedagogika, ale teŝ pedagogika specjalna czy pedagogika wczesnej edukacji). 8. Zawarte w OSR zapewnienie, Ŝe Przedmiotowa zmiana nie spowoduje dodatkowych skutków finansowych dla budŝetu państwa i budŝetów j.s.t., poniewaŝ podnoszenie kwalifikacji jest naturalną tendencją wśród nauczycieli jest zdumiewające i stanowi kolejny przejaw przerzucania na nauczycieli cięŝaru nieustannie wprowadzanych nowych regulacji prawnych. PROPOZYCJA KOREKTY: Dla rzeczywistego podniesienia jakości kształcenia nauczycieli niezbędna jest korekta projektu. Z uwagi na fakt, Ŝe niniejsze stanowisko dotyczy zmian wobec kształcenia na kierunkach pedagogicznych, formułujemy tu propozycje korekt dla kształcenia tych właśnie grup nauczycieli. Proponujemy dwa warianty zmiany, z których pierwsza umoŝliwia pracę na stanowisku nauczyciela po co najmniej 5 latach kształcenia (2 + 3) w obszarze związanym merytorycznie z wykonywanym zawodem, a druga umoŝliwia zdobycie kwalifikacji juŝ na studiach licencjackich, ale uzaleŝnia awans zawodowy od ukończenia uzupełniających studiów magisterskich lub podyplomowych. NiezaleŜnie od wariantu korekty - NaleŜy wprowadzić definicję "przygotowanie pedagogiczne do zawodu nauczyciela" zbieŝną ze standardami kształcenia nauczycieli w szkołach wyŝszych oraz utrzymać definicję "przygotowanie pedagogiczne" dla absolwentów pedagogicznych specjalności nie dydaktycznych (tradycyjnie nazywanych nienauczycielskimi). 6
- Z zachowaniem okresu przejściowego naleŝy wyeliminować kursy dające kwalifikacje do wykonywania zawodu nauczyciela pozostawiając moŝliwość prowadzenia przez ośrodki pozaakademickie kursów doskonalących. 1) Intencja wydłuŝenia ścieŝki kształcenia nauczycieli na kierunkach pedagogicznych (np. w zakresie wczesnej edukacji, pedagogiki specjalnej, pedagogiki resocjalizacyjnej) i podniesienia jego jakości zostałaby zrealizowana przez wprowadzenie zapisów o dwustopniowym przygotowaniu do zawodu nauczyciela, tzn. zapewniających: - wykonywanie zawodu nauczyciela na stanowiskach związanych z tymi specjalizacjami przez osoby, które zrealizowały dwustopniowe przygotowanie w dyscyplinie pedagogika (np. w zakresie wczesnej edukacji, specjalizacji w ramach pedagogiki specjalnej, pedagogiki resocjalizacyjnej), na które składają się pedagogiczne studia pierwszego i drugiego stopnia. -wykonywanie zawodu nauczyciela na tych stanowiskach równieŝ przez osoby, które posiadały kwalifikacje do nauczania przedmiotu lub prowadzenia zajęć edukacyjnych zdobyte na studiach magisterskich i uzupełniły swoje kwalifikacje na studiach magisterskich lub dyplomowych na kierunkach pedagogicznych. - wykonywanie zawodu nauczyciela przez osoby, które posiadały kwalifikacje zawodowe w obszarze nauk humanistycznych i społecznych zdobyte na studiach licencjackich, posiadały przygotowanie pedagogiczne i uzupełniły swoje kwalifikacje na studiach magisterskich na kierunkach pedagogicznych 1. 2) Intencja wydłuŝenia ścieŝki kształcenia nauczycieli i podniesienia jego jakości zostałaby zrealizowana w warunkach ścisłego powiązania przepisów 1 Zasadność posiadania przygotowania pedagogicznego przed podjęciem studiów magisterskich na kierunkach pedagogicznych wynika z hierarchicznej konstrukcji efektów kształcenia tej dyscypliny. Absolwent studiów licencjach podejmujący studia magisterskie i realizujący pogłębione efekty kształcenia powinien posługiwać się co najmniej podstawową terminologią pedagogiczną, znać podstawowe koncepcje pedagogiczne, poruszać się w podstawowej literaturze pedagogicznej. Bez takich podstaw realizacja pogłębionych efektów kształcenia na odpowiednim poziomie merytorycznym niezbędnym dla zawodu nauczyciela jest mało prawdopodobna. 7
dotyczących zatrudniania nauczycieli ze ścieŝką awansu zawodowego nauczycieli. Studia pierwszego stopnia dawałyby wówczas kwalifikacje (zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie standardów kształcenia nauczycieli i systemem bolońskim), ale umoŝliwiałyby uzyskanie tylko stanowiska nauczyciela staŝysty i nauczyciela kontraktowego. Natomiast kolejny awans powinien być uzaleŝniony od ukończenia studiów drugiego stopnia, zgodnych z juŝ posiadanymi kwalifikacjami (magisterskich II stopnia). Jednocześnie podkreślamy, Ŝe naszą intencją nie jest ograniczenie i usztywnienie kształcenia tylko w jednej specjalności na dwóch stopniach studiów. Chodzi nam o specjalizację pedagogiczną elastycznie ujętą w ramach wszystkich specjalności. Na przykład absolwent licencjatu z wczesnej edukacji lub pedagogiki opiekuńczej moŝe uzupełniać swoje kwalifikacje (w obu wariantach proponowanych korekt) na studiach magisterskich z oligofrenopedagogiki. Przy czym w pierwszym wariancie jego ostateczne kwalifikacje określają studia magisterskie, a w drugim wariancie zdobywa w ten sposób dodatkowe kwalifikacje i moŝliwość dalszych awansów na ścieŝce zawodowej. PODSUMOWANIE Autorzy opinii wraz ze środowiskiem pedagogów, wyraŝają duŝą wolę współpracy przy korekcie w/w projektu oraz jego doskonalenia na rzecz rzeczywistej poprawy jakości przygotowania nauczycielskiego. Raz jeszcze podkreślamy, Ŝe przywrócenie dzięki nowelizacji wyŝszego poziomu wykształcenia nauczycieli w pełni wzmocni nie tylko ich osobiste kwalifikacje, ale takŝe zapewni najwyŝsze standardy przygotowania do tego trudnego zawodu. WyraŜamy pełną aprobatę dla wymagania od nauczyciela wykształcenia magisterskiego, bez względu na to, czy pracuje w przedszkolu, szkole podstawowej, gimnazjum czy ponadgimnazjalnej. Nie moŝemy się jednak zgodzić na wyeliminowanie studiów pierwszego stopnia z procesu przygotowania 8
nauczycielskiego. Dobre przygotowanie nabyte podczas studiów pierwszego stopnia jest niezbędne do nabycia pełnych kwalifikacji nauczycielskich uzupełnionych o studia magisterskie. Inaczej mówiąc w pewnych obszarach pedagogiki, np. pedagogiki wczesnej edukacji, pedagogiki specjalnej (w tym oligofrenopedagogiki) konieczne są kwalifikacje dwustopniowe w obrębie dyscypliny pedagogika (i jej subdyscyplin) obejmujące zarówno pierwszy, jak i drogi stopień studiów. Z uwagi na fakt licznych niespójności prawnych między regulacjami Ministerstwa Edukacji Narodowej a aktami prawnymi wydawanymi przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego oraz głęboko zróŝnicowaną specyfikę studiów pedagogicznych, która wymaga spokojnej debaty i wysłuchania głosów przedstawicieli róŝnych subdyscyplin pedagogiki, przedstawicieli Rady Głównej Szkolnictwa WyŜszego oraz MNiSzW postulujemy wstrzymanie opiniowanego rozporządzenia do momentu wypracowania wspólnego stanowiska przez środowisko szkół wyŝszych i ustawodawcę. Do wiadomości: - Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa WyŜszego; - Rada Główna Szkolnictwa WyŜszego; - Prezes Polskiej Akademii Nauk; - rektorzy i dziekani uczelni publicznych i niepublicznych odpowiedzialni za kształcenie nauczycieli; - Polska Agencja Prasowa. 9