III. Odpady Województwo małopolskie od lat zajmuje czołowe miejsce w kraju ze względu na ilość wytwarzanych na jego obszarze odpadów. Według danych statystycznych GUS za rok 2004 województwo małopolskie zajmowało: - trzecie miejsce w Polsce (po śląskim i dolnośląskim) pod względem ilości wytworzonych odpadów, z udziałem 8,1% ogółem wytworzonej ilości odpadów, - pierwsze miejsce pod względem ilości wytworzonych odpadów niebezpiecznych, które stanowiły 35,1% wszystkich odpadów niebezpiecznych wytworzonych w Polsce. Wśród 47 miast Polski o największej ilości wytworzonych odpadów znajduje się 7 miast województwa małopolskiego: Kraków, Oświęcim, Trzebinia, Bukowno, Libiąż, Brzeszcze i Skawina. W roku 2005 w województwie małopolskim powstało łącznie 10 956,6 tys. Mg odpadów, z czego: - 94,9 % to odpady powstające w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, - 5,1% stanowiły odpady komunalne z gospodarstw domowych 1. Odpady powstające w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej. W roku 2005 w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej powstało łącznie ok. 10 394,4 tys.mg odpadów, z czego: odpady niebezpieczne - stanowiły 7,0% tj. 729,8 tys. Mg, inne niż niebezpieczne - 93,0 % tj. 9 664,6 tys. Mg. W ogólnej masie odpadów wytworzonych w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, w roku 2005 największy udział miały: odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin, odpady z procesów termicznych, odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach, odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla, odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej, odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej, odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności. Udziały poszczególnych grup odpadów w ogólnej masie odpadów zestawiono w tabeli nr 1. Tabela 1. Odpady wytworzone w roku 2005 w największych ilościach Grupa 01 odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin 10 odpady z procesów termicznych 15 odpady opakowaniowe; sorbenty, tkaniny do wycierania, materiały filtracyjne i ubrania ochronne nieujęte w innych grupach Podgrupa 0103 odpady z fizycznej i chemicznej przeróbki rud metali (odpady z poflotacyjnego wzbogacania rud metali ) 0104 odpady z fizycznej i chemicznej przeróbki kopalin innych niż rudy metali (odpady powstające przy płukaniu i oczyszczaniu kopalin) 1001 odpady z elektrowni i innych zakładów energetycznego spalania paliw (mieszanki popiołowożużlowe z mokrego odprowadzania odpadów paleniskowych popioły lotne z węgla, żużle) 1002 odpady z hutnictwa żelaza i stali (żużle z procesów wytapiania wielkopiecowe, stalownicze) 45,1 28,8 1501 odpady opakowaniowe 9,7 Udział grupy w ilości odpadów wytworzonych ogółem 96
05 odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla 19 odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej 02 odpady z rolnictwa, sadownictwa, hodowli, rybołówstwa, leśnictwa oraz przetwórstwa żywności 17 odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej 11 odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych 0506 odpady z procesów termicznej przeróbki węgla (odpady z pirolitycznej przeróbki węgla, odpady ciekłe zawierające fenole) 0501 odpady z przeróbki (np.rafinacji) ropy naftowej (osady z zakładowych oczyszczalni ścieków zawierające substancje niebezpieczne) 1912 odpady z mechanicznej obróbki odpadów (metale żelazne) 1908 odpady z oczyszczalni ścieków (ustabilizowane komunalne osady ściekowe) 0206 odpady z przemysłu piekarniczego i cukierniczego 0207 odpady z produkcji napojów alkoholowych i bezalkoholowych (wytłoki, osady moszczowe i pofermentacyjne, wywary) 1704 odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali (żelazo i stal) 1701 odpady materiałów i elementów budowlanych oraz drogowych (odpady betonu i gruz betonowy) 1101 odpady z obróbki i powlekania metali oraz innych materiałów (wody popłuczne zawierające substancje niebezpieczne) 1102 odpady i szlamy z hydrometalurgii metali nieżelaznych Razem: 97,2 5,1 3,2 2,5 1,8 1,6 Głównymi źródłami odpadów w województwie małopolskim były: przemysł wydobywczy, energetyka, hutnictwo, przemysł spożywczy, przemysł petrochemiczny, sektor komunalny. Na wielkość i strukturę strumienia odpadów decydujący wpływ miała grupa podmiotów wytwarzających powyżej 100 tys. Mg odpadów rocznie. Grupa ta, stanowiąca 2,7% wszystkich wytwórców, w roku 2005 wytworzyła 91,0% ogólnej ilości odpadów. Jednostki wytwarzające największe ilości odpadów wraz z ich udziałem w strumieniu wytwarzanych odpadów zawiera tabela 2. Tabela 2. Wytwórcy największych ilości odpadów Powiat Nazwa jednostki Udział w ilości odpadów wytworzonych w 2005 r. [%] m.kraków Mittal Steel Poland S.A. O/Huta im.sendzimira w Krakowie 16,7 olkuski Zakłady Górniczo-Hutnicze Bolesław w Bukownie 15,9 chrzanowski Zakład Górniczy Janina w Libiążu Południowy Koncern Węglowy S.A. 11,7 chrzanowski Trzebionka Zakłady Górnicze S.A. w Trzebini 10,8 krakowski LAJKONIK SNACK GmbH Sp.K. w Skawiniw\e 10,6 oświecimski Energetyka Dwory Sp. z o.o. w Oświęcimiu 6,8 oświęcimski Kompania Węglowa S.A.- Kopalnia Węgla Kamiennego Brzeszcze- 6,5 Silesia w Brzeszczach chrzanowski Elektrownia Siersza S.A. Południowy Koncern Energetyczny S.A.w 3,8 Jaworznie krakowski Elektrownia Skawina S.A. w Skawinie 3,0 m.kraków Elektrociepłownia Kraków S.A. 2,5 m.tarnów Zakłady Azotowe Tarnów S.A. w Tarnowie-Mościcach 1,4 m.kraków Złomex Zakład Przerobu Złomu S.A. w Krakowie 1,3 Udział łączny 91,0 Odpady niebezpieczne W roku 2005, w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej, powstało łącznie 729,8 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. W strumieniu odpadów niebezpiecznych dominują odpady pochodzące 97
z hutnictwa żelaza, hydrometalurgii metali nieżelaznych, przemysłu chemicznego, unieszkodliwiania odpadów. Udziały dominujących grup odpadów w masie odpadów niebezpiecznych zawiera tabela 3. Tabela 3. Odpady niebezpieczne wytworzone w największych ilościach Grupa Podgrupa Udział grupy w ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych ogółem [%] 05 odpady z przeróbki ropy naftowej, oczyszczania gazu ziemnego oraz pirolitycznej przeróbki węgla 0506 odpady z procesów termicznej przeróbki węgla 68,6 11 odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych 1101 odpady z obróbki i powlekania metali oraz innych materiałów (kwasy trawiące, wody popłuczne) 1102 odpady i szlamy z hydrometalurgii metali nieżelaznych (szlamy z hydrometalurgii cynku) 22,5 07 odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej 17 odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej 19 odpady z urządzeń do likwidacji i neutralizacji odpadów oraz oczyszczania ścieków i gospodarki wodnej 13 oleje odpadowe i odpady ciekłych paliw 0701 odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania podstawowych produktów przemysłu chemii organicznej (pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne) 1705 gleba i ziemia zawierająca substancje niebezpieczne, 1706 materiały izolacyjne oraz materiały konstrukcyjne zawierające azbest 1912- odpady z mechanicznej obróbki odpadów nieujęte w innych grupach 1908 odpady z oczyszczalni ścieków nieujęte w innych grupach 1305 odpady z odwadniana olejów w separatorach 0,5 1302 odpadowe oleje silnikowe, przekładniowe i smarowe Razem: 98,7 4,2 1,6 1,3 O wielkości i strukturze strumienia odpadów decyduje grupa wytwórców, z których każdy wytwarza rocznie powyżej 1000 Mg odpadów niebezpiecznych. Łączny udział tej grupy w wytworzonej masie odpadów niebezpiecznych w roku 2005 wynosił 98,0%. W tabeli poniżej podano największych wytwórców odpadów niebezpiecznych. Tabela 4. Wytwórcy największej ilości odpadów niebezpiecznych Powiat Nazwa wytwórcy odpadów niebezpiecznych Udział w ilości odpadów wytworzonych w 2005 r. [%] m.kraków Mittal Steel Poland S.A. O/ Huta im.sendzimira w Krakowie 82,8 olkuski Zakłady Górniczo-Hutnicze Bolesław w Bukownie 8,1 m.tarnów Zakłady Azotowe Tarnów S.A. w Tarnowie-Mościcach 4,1 chrzanowski Rafineria Trzebinia S.A. w Trzebini 1,3 m.kraków Klinkmar Sp. z o.o. w Krakowie 1,0 wadowicki Unimark Sp. z o.o. w Wadowicach 0,2 bocheński Stalprodukt S.A. w Bochni 0,2 chrzanowski EkoNaft Sp. z o.o. w Trzebini 0,2 chrzanowski Ocynkownia Śląsk Sp. z o.o. w Chrzanowie 0,1 Udział łączny 98,0 98
Postępowanie z odpadami powstającymi w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej. Działania podejmowane przez podmioty w zakresie gospodarki odpadami określają przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku o odpadach (Dz.U. Nr 62/2001 poz.628 zpz) oraz akty wykonawcze do niej, które nakazują: - w pierwszej kolejności zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na środowisko przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użytkowania, - zapewniać zgodny z zasadami ochrony środowiska odzysk, jeżeli nie udało się zapobiec powstawaniu odpadów, - zapewniać zgodne z zasadami ochrony środowiska unieszkodliwianie, których powstaniu nie udało się zapobiec lub których nie udało się poddać odzyskowi. Procesy odzysku i unieszkodliwiania winny być prowadzone w miejscu powstawania odpadów. Jeżeli nie jest to możliwe, odpady powinny być przekazywane do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być poddane odzyskowi lub unieszkodliwione w oparciu o najlepszą dostępną technikę lub technologię. Ostatecznością winno być unieszkodliwianie poprzez składowanie odpadów na składowiskach. W województwie małopolskim w roku 2005, z ilości odpadów wytworzonych ogółem: - poddano odzyskowi 77,2% tj. 8025,5 tys.mg, - unieszkodliwiono poza składowaniem 6,4% tj. 663,5 tys. Mg, - magazynowano 9,6% tj.996,9 tys.mg, - składowano na składowiskach 6,8% tj. 708,5 tys. Mg. Sposób postępowania z odpadami w województwie przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5. Postępowanie z odpadami powstałymi w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej Odpady Ilość Sposób postępowania wytworzona Poddane odzyskowi Unieszkodliwione poza składowaniem Magazynowane Unieszkodliwione przez składowanie na składowiskach Wytworzone ogółem 10 394,4 Niebezpieczne 729,8 Inne Niż niebezpieczne 9664,6 8025,5 77,2% 147,6 20,2% 7877,9 81,5% [tys.mg] 663,5 6,4% 578,2 79,3% 85,3 0,9% 996,9 9,6% 1,0 0,1% 995,9 10,3% 708,5 6,8% 3,0 0,4% 705,5 7,3% Z ilości odpadów poddanych procesom odzysku i unieszkodliwiania, bezpośrednio u wytwórców - unieszkodliwiono 89,2%, - poddano odzyskowi 31,8%. Najczęściej stosowanymi metodami odzysku były: - wykorzystywanie jako paliwa lub innego środka wytwarzania energii, - recykling lub regeneracja metali i związków metali, - recykling lub regeneracja innych materiałów nieorganicznych. Wśród procesów unieszkodliwiania, poza składowaniem odpadów na składowiskach, dominują: - obróbka fizyczno-chemiczna, w wyniku której powstają odpady unieszkodliwiane za pomocą innych procesów unieszkodliwiania (np. parowanie, suszenie, strącanie) - termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urządzeniach zlokalizowanych na lądzie, - obróbka w glebie i ziemi. Pozostałe ilości przekazywano odbiorcom zewnętrznym, przy czym o wyborze odbiorcy odpadów w minimalnym stopniu decydowała zasada bliskości miejsca odzysku lub unieszkodliwiania, a najczęściej względy ekonomiczne. 99
Jednostki wytwarzające odpady składowały łącznie 708,5 tys.mg, w tym 3,0 tys. Mg odpadów niebezpiecznych. Odpady składowano zarówno na terenie województwa małopolskiego, jak i poza jego terenem, głównie w województwach: śląskim, wielkopolskim i dolnośląskim. Tabela 6. Odpady składowane w największych ilościach. Odpady składowane w roku 2005 w największych ilościach Udział w ilości odpadów składowanych w roku 2005 [%] Grupa Rodzaj odpadu 01 Odpady z flotacyjnego wzbogacania rud metali nieżelaznych 42,7 10 Mieszanki popiołowo-żużlowe z mokrego odprowadzania odpadów 39,4 paleniskowych 19 Odpady z oczyszczalni ścieków 10,6 Odpady z oczyszczania gleby, ziemi i wód podziemnych Razem: 92,7 Odpady niebezpieczne składowane w największych ilościach Udział w ilości odpadów niebezpiecznych składowanych w roku 2005 [%] 17 Materiały izolacyjne i konstrukcyjne zawierające azbest 52,7 19 Szlamy zawierające substancje niebezpieczne z fizykochemicznej przeróbki odpadów oraz z innego niż biologiczna oczyszczanie ścieków 30,1 82,8 Postępowanie z odpadami w poszczególnych powiatach województwa małopolskiego Ilość wytwarzanych odpadów jest ściśle związana z gospodarczym charakterem poszczególnych obszarów oraz lokalizacją największych wytwórców odpadów w województwie, stąd też wśród 22 powiatów województwa widoczne jest bardzo duże zróżnicowanie pod względem masy i struktury strumienia odpadów. Podobnie jak w latach poprzednich: - największe ilości odpadów powstały w Krakowie oraz w powiatach: chrzanowskim, olkuskim, krakowskim i oświęcimskim (łącznie 95,1% ogółem wytworzonych odpadów), - najmniejsze ilości odpadów wytworzono w powiatach: proszowickim i tatrzańskim (0,006% ogółem wytworzonych odpadów). Najwięcej odpadów niebezpiecznych w skali województwa wytworzyły jednostki zlokalizowane w Krakowie, Tarnowie oraz w powiatach: olkuskim i chrzanowskim (łącznie 98,5% odpadów niebezpiecznych), przy czym w Krakowie wytworzono 84,2% ilości odpadów niebezpiecznych wytworzonych w województwie. Najmniej odpadów niebezpiecznych powstało na terenach, na których dominującym sektorem jest rolnictwo tj. w powiatach: miechowskim, ziemskim tarnowskim, proszowickim, limanowskim i tatrzańskim (0,027% łącznie).gospodarkę odpadami w poszczególnych powiatach w roku 2005 prezentuje tabela 7. Tabela 7. Gospodarka odpadami w poszczególnych powiatach Odpady wytworzone w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej w roku 2005 [tys. Mg] Miasto/powiat Wytworzone Poddane odzyskowi Kraków Nowy Sącz Tarnów Bocheński Brzeski Unieszkodliwione poza składowaniem Magazynowan e O 2306,1 1081,8 602,8 434,7 186,7 N 614,8 53,5 560,7 0,4 0,2 O 45,2 36,6 6,2 0,0 2,4 N 0,8 0,3 0,6 0,0 O 230,2 122,9 3,0 1,6 102,7 N 30,7 30,0 0,3 0,04 0,4 O 32,4 25,8 1,9 0,5 4,3 N 1,4 1,2 0,03 0,1 0,2 O 89,0 87,4 0,9 0,3 0,4 N 0,4 0,1 0,02 0,2 0,0 Unieszkodliwione przez składowanie na składowiskach 100
Chrzanowski Dąbrowski Gorlicki Krakowski Limanowski Miechowski Myślenicki Nowosądecki Nowotarski Olkuski Oświęcimski Proszowicki Suski Tarnowski Tatrzański Wadowicki Wielicki O 2802,8 2523,8 12,8 16,8 249,2 N 13,1 1,4 11,5 0,2 0,01 O 1,5 0,1 0,1 0,8 0,4 N 0,03 0,01 0,02 0,0 O 24,5 22,8 0,2 0,0 1,5 N 0,5 0,2 0,2 0,0 0,1 O 1558,6 1493,0 8,3 0,1 57,2 N 0,6 0,1 0,5 0,0 O 6,1 5,1 0,2 0,0 0,8 N 0,1 0,0 0,01 0,0 0,0 O 14,3 14,2 0,02 0,001 0,01 N 0,02 0,0 0,02 0,0 O 4,5 3,5 0,7 0,01 0,3 N 0,1 0,0 0,1 0,0 O 6,2 2,1 3,5 0,0 0,6 N 1,2 0,0 1,2 0,0 O 18,0 5,0 12,4 0,3 0,3 N 1,0 0,01 0,0 0,9 O 1775,6 1155,3 1,7 539,8 78,8 N 60,5 59,8 0,1 0,0 0,6 O 1438,4 1418,8 1,3 0,1 18,3 N 3,2 0,5 1,2 0,0 1,5 O 0,3 0,004 0,03 0,0 0,2 N 0,03 0,0 0,03 0,0 O 5,6 3,3 1,6 0,01 0,7 N 1,0 0,03 0,1 0,0 O 11,5 8,2 1,2 0,03 2,0 N 0,03 0,01 0,02 0,0 O 0,3 0,1 0,03 0,0 0,2 N 0,04 0,01 0,03 0,0 O 11,2 7,3 3,0 0,5 0,4 N 1,6 0,1 1,5 0,0 O 12,0 8,3 1,4 1,3 1,0 N 0,5 0,3 0,2 0,0 0,0 O odpady wytworzone w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej ogółem N odpady niebezpieczne W roku 2005 niemal we wszystkich powiatach, za wyjątkiem proszowickiego, odnotowano wysoki odsetek odpadów poddanych procesom odzysku lub unieszkodliwiania, wahający się od 41,6% do 99,1%. W postępowaniu z odpadami niebezpiecznymi zdecydowanie przeważały procesy unieszkodliwiania, lecz odsetek odpadów unieszkodliwionych był bardzo zróżnicowany i sięgał od 0,1% w powiecie olkuskim do 99,4% w powiecie nowosądeckim. Składowanie odpadów niebezpiecznych, jako metoda unieszkodliwiania, stosowane jest nadal w 9 spośród 22 powiatów województwa, a odsetek odpadów składowanych waha się od 0,03% w Krakowie do 47,6% w powiecie oświęcimskim. 101
Odpady wytworzone ogółem 6,38% 9,59% 77,21% 6,82% Odpady niebezpieczne 0,13% 79,23% 0,42% 20,22% Odpady inne niż niebezpieczne 0,9% 10,3% 81,50% 7,30% odzysk unieszkodliwione magazynowane składowane Rys 1. Postępowanie z odpadami powstałymi w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej 102
2. Gospoda ka odpadami komunalnymi. Pod pojęciem odpady komunalne rozumie się odpady powstające w gospodarstwach domowych, a także odpady niezawierające odpadów niebezpiecznych pochodzące od innych wytwórców odpadów, które ze względu na swój charakter lub skład są podobne do odpadów powstających w gospodarstwach domowych. Gospodarowanie odpadami komunalnymi jest elementem gospodarki komunalnej, stąd też zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, z dnia 13.09.1996 r. (Dz. U. Nr 132/96 poz.622 zpz.) prowadzenie gospodarki odpadami komunalnymi jest zadaniem własnym gminy. W roku 2005 na terenie województwa powstało ok. 562,2 tys. Mg odpadów komunalnych. W ilości tej 93,3% stanowiły odpady z gospodarstw domowych i obiektów użyteczności publicznej, a 6,7% - odpady wytworzone w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej. Z wytworzonej ilości odzyskano 38,9 tys. Mg surowców wtórnych, co stanowi ok. 6,9% wytworzonych odpadów komunalnych. Odzysk odpadów prowadzony był dwutorowo: - selektywna zbiórka odpadów u źródła, z której pochodzi 75,5% odzyskanych surowców, - segregacja odpadów na składowisku, z której pochodzi 24,3% wyselekcjonowanych surowców. Z pozostałej ilości odpadów 523,3 tys. Mg odpadów składowano na składowiskach. Mimo rozwoju systemów selektywnej zbiórki, z ilości zebranych i wywiezionych w roku 2005 odpadów komunalnych w województwie, ok.93,1% unieszkodliwiono poprzez składowanie na składowiskach. 3. Składowiska odpadów W roku 2005 w województwie małopolskim odpady składowano na 65 składowiskach, w tym na 24 przemysłowych i 41 komunalnych. Na 8 składowiskach przemysłowych i 1 komunalnym składowane były odpady niebezpieczne. Według danych GUS powierzchnia czynnych składowisk na koniec 2004 r. wynosiła łącznie 1026 ha z czego 8,8% zajmowały składowiska komunalne, a 89,8% - składowiska przemysłowe. Na składowiskach zlokalizowanych na terenie województwa małopolskiego złożono w roku 2005 łącznie 1222,4 tys.mg odpadów, z czego: - 45,0% tj. 549,5 tys.mg przyjęły składowiska komunalne, - 55,0% (672,9 tys.mg) składowiska przemysłowe. W ilości odpadów pochodzących z działalności gospodarczej przyjętych w roku 2005 na składowiskach 3,7% tj. 25,1 tys.mg stanowiły odpady niebezpieczne. Wśród nich 34,7% tj. 8,6 tys.mg stanowiły odpady zawierające azbest, składowane na składowiskach Nad Białą w Tarnowie i w Ujkowie Starym. Składowane odpady azbestowe pochodzą zarówno z terenu województwa małopolskiego, jak i z innych województw. Składowiska na których złożono największe ilości odpadów wytworzonych w wyniku prowadzonej działalności gospodarczej zawierają tabele nr 8 i 9. Tabela 8. Składowiska przemysłowe, na których złożono największe ilości odpadów (powyżej 20 000 Mg) L.p. Powiat Nazwa składowiska % składowanych odpadów ogółem 1. chrzanowski Składowisko odpadów poflotacyjnych - Trzebinia 33,4 2. m.kraków Składowisko popiołów i żużli w Krakowie 15,1 3. olkuski Stawy osadowe odpadów flotacyjnych ZGH Bolesław w Bukownie 11,6 4. m.tarnów Składowisko Nad Białą w Tarnowie 10,3 5. krakowski Składowisko Elektrowni Skawina - BasenC 8,4 6. m.kraków Składowisko żelazonośne w Krakowie 5,3 7. olkuski Osadnik Wód Dołowych w Szyjkach KW S.A. ZG-E Janina 3,0 Łącznie: 87,1 103
Tabela 9. Składowiska przemysłowe, na których złożono największe ilości odpadów niebezpiecznych (powyżej 100 Mg) Składowiska, na których złożono w roku 2005 największe ilości odpadów niebezpiecznych (powyżej 100 Mg) L.p. Powiat Nazwa składowiska %ogółem składowanych odpadów niebezpiecznych 1 oświęcimski Składowisko odpadów niebezpiecznych Nowe geomembrana; 61,6 Oświęcim 2. m.tarnów Składowisko Nad Białą w Tarnowie 33,2 3. oświęcimski Składowisko odpadów niebezpiecznych Stare; Oświęcim 1,7 3.. m.kraków Składowisko odpadów - Hałda w Pleszowie 0,7 4. bocheński Zakładowe Składowisko Odpadów Stalprodukt S.A. 0,7 5. m.tarnów Składowisko odpadów niebezpiecznych - Sektor AN II 0,5 w Tarnowie Składowiska komunalne 6. olkuski Zakład Gospodarki Komunalnej Bolesław Sp. z o.o 1,2 składowisko Ujków Stary Łącznie: 99,6 Na koniec roku 2005 ilość odpadów nagromadzonych na składowiskach przemysłowych wyniosła 181 704,0 tys. Mg. 19 16 miechowski 29 18 28 17 olkuski 15 dąbrowski 11 proszowicki 10 krakowski 30 12 13 9 34 chrzanowski KRAKÓW 1 3 11 7 5 brzeski 18 10 19 2 4 6 21 41 4 3 20 32 8 33 1 9 Tarnów oświęcimski wielicki 7 8 15 14 bocheński 22 tarnowski 36 40 39 6 31 21 38 wadowicki 5 20 myślenicki 35 limanowski 12 suski 24 17 16 2 14 23 22 Nowy Sącz gorlicki nowotarski 26 nowosądecki 13 23 Objaśnienia: 27 24 Składowiska, na których składowano 25 odpady w 2005 roku 37 składowiska przemysłowe tatrzański składowiska komunalne na składowisku składowano odpady niebezpieczne Rys.2. Lokalizacja składowisk odpadów przemysłowych i komunalnych w województwie małopolskim. 104
Składowiska odpadów przemysłowych Nr Nazwa składowiska, lokalizacja Administrator Powiat 1* Składowisko Odpadów w Pleszowie - Slag Recycling Sp. z o.o..w Krakowie, ul. Hałda Ujastek 2 Składowisko Szlamów 1N w Krakowie, MITTAL STEEL Poland S.A. Oddział Huta os. Pleszów im. T. Sendzimira w Krakowie 3 Składowisko Żelazonośne w Krakowie, MITTAL STEEL Poland S.A. Oddział Huta os. Przewóz, ul. Dymarek im. T. Sendzimira w Krakowie 4 Składowisko Popiołów i Żużli w Krakowie MITTAL STEEL Poland S.A. Oddział Huta im. T. Sendzimira w Krakowie 5 Składowisko Odpadów Paleniskowych w Elektrociepłownia KRAKÓW S.A.w Krakowie, oś. Mogiła Niwy Krakowie 6* Składowisko Nad Białą w Tarnowie Jednostka Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie 7 Składowisko Czajki w Tarnowie Jednostka Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie 8* Zbiorniki Odpadów Toksycznych AN w Jednostka Ratownictwa Chemicznego w Tarnowie Tarnowie 9* Zakładowe Składowisko Odpadów Zakłady Przetwórstwa Hutniczego Przemysłowych w Borku STALPRODUKT S.A. w Bochni 10* Składowisko Przemysłowe Zakładów Zakłady Chemiczne ALWERNIA S.A. w Chemicznych ALWERNIA S.A. w Alwerni Alwerni 11 Składowisko Odpadów Poflotacyjnych w Zakłady Górnicze TRZEBIONKA S.A. w Trzebini Trzebini 12 Osadnik wód dołowych w Szyjkach KW S.A. Zakład Górniczo-Energetyczny JANINA sp. z o.o. 13 Osadnik wód dołowych Ruch II w Libiążu KW S.A. Zakład Górniczo-Energetyczny JANINA sp. z o.o. 14 Gorlice ul. Biecka Zakład Maszyn Górniczych Glinik Sp. z o.o. 15 Składowisko Odpadów Paleniskowych Basen C2, C3 Kopanka Elektrownia SKAWINA S.A. w Skawinie 16 Składowisko Odpadów Poprodukcyjnych FTS STOMIL WOLBROM S.A. w w Jeżówce gm. Wolbrom Wolbromiu 17 Stawy Osadowe Odpadów flotacyjnych Bukowno ZGH Bolesław Bukowno 18* Składowisko Odpadów Niebezpiecznych EMPOŚ Sp. z o.o. Miejsko-Przemysłowa Stare Oświęcim, ul. Nadwiślańska 46 Oczyszczalnia Ścieków w Oświęcimiu 19* Składowisko Odpadów Niebezpiecznych EMPOS Sp. z o.o. Miejsko-Przemysłowa Nowe(geomembrana) Oświęcim, ul. Oczyszczalnia Ścieków w Oświęcimiu Nadwiślańska 46 20 21 22* 23 Składowisko Odpadów innych niż niebezpieczne w Monowicach, Oświęcim, ul. Nadwiślańska 46 Składowisko Wapna i Popiołu Osadnik III, Oświęcim, ul. Nadwiślańska 46 Składowisko Odpadów Przemysłowych Grupa KĘTY S.A.w Kętach Składowisko Zakładowe MZWiK w Nowym Targu 24 Składowisko Przemysłowe w Białce EMPOS Sp. z o.o. Miejsko-Przemysłowa Oczyszczalnia Ścieków w Oświęcimiu EMPOS Sp. z o.o. Miejsko-Przemysłowa Oczyszczalnia Ścieków w Oświęcimiu Grupa KĘTY S.A. w Kętach MZWiK w Nowym Targu Objaśnienia: * na składowisku składowano odpady niebezpieczne Fabryka Osłonek Białkowych FABIOS w Białce k. Makowa Podhalańskiego Miasto Kraków Miasto Kraków Miasto Kraków Miasto Kraków Miasto Kraków Miasto Tarnów Miasto Tarnów Miasto Tarnów bocheński chrzanowski chrzanowski chrzanowski chrzanowski gorlicki krakowski olkuski olkuski oświęcimski oświęcimski oświęcimski oświęcimski oświęcimski nowotarski suski 105
Składowiska odpadów komunalnych Nr Nazwa składowiska, lokalizacja Miasto/ Gmina Powiat 1 Barycz, Kraków ul. Krzemieniecka Kraków Miasto Kraków 2 Nowy Sącz Nowy Sącz Miasto Nowy Sącz 3 Tarnów Krzyż Tarnów Miasto Tarnów 4 Borek Rzezawa bocheński 5 Lipnica Murowana Lipnica Murowana bocheński 6 Nowy Wiśnicz Nowy Wiśnicz bocheński 7 Jadowniki Brzesko brzeski 8 Maszkienice Dębno brzeski 9 Trzebinia Trzebinia chrzanowski 10 Chrzanów - Balin Chrzanów chrzanowski 11 Szarwark Dąbrowa Tarnowska dąbrowski 12 Biecz Biecz gorlicki 13 Uście Gorlickie Uście Gorlickie gorlicki 14 Kulerzów Mogilany krakowski 15 Polanowice Słomniki krakowski 16 Słopnice Limanowa limanowski 17 Łukowica -Świdnik Łukowica limanowski 18 Miechów, ul. Doły Komorowskie Miechów miechowski 19 Mianocice Książ Wielki miechowski 20 Borzęta Myślenice myślenicki 21 Sułkowice, ul. Tysiąclecia Sułkowice myślenicki 22 Podegrodzie Podegrodzie nowosądecki 23 Biała Niżna Grybów nowosądecki 24 Krynica - Głębokie Krynica nowosądecki 25 Andrzejówka Muszyna nowosądecki 26 Stary Sacz - Piaski Stary Sącz nowosądecki 27 Szczawnica Jaworki Stare Szczawnica nowotarski 28* Ujków Stary Bolesław olkuski 29 Gołaczewy Piaski Wolbrom olkuski 30 Chełmek, ul. Jaworznicka Chełmek oświęcimski 31 Kęty- Kęckie Góry Północne Kęty oświęcimski 32 Oświęcim, ul. Nadwiślańska Oświęcim oświęcimski 33 Brzeszcze-Jawiszowice Brzeszcze oświęcimski 34 Żębocin Proszowice proszowicki 35 Sucha Beskidzka Sucha Beskidzka suski 36 Tuchów Tuchów tarnowski 37 Zoniówki II, Zakopane Zakopane tatrzański 38 Andrychów, ul. Biała Droga Andrychów wadowicki 39 Zebrzydowice-Bieńkowice Kalwaria Zebrzydowska wadowicki 40 Chocznia, ul. Kościuszki Wadowice wadowicki 41 Niepołomice, ul. Wodna Niepołomice wielicki Objaśnienia: * na składowisku składowano odpady niebezpieczne 106
Podsumowanie W województwie małopolskim, według wieloletnich danych pochodzących z monitoringu odpadów, powstaje rocznie ponad 10 000 tys. Mg odpadów, z czego ok. 95% stanowią odpady pochodzące z prowadzonej działalności gospodarczej. Głównymi źródłami odpadów w województwie małopolskim są: przemysł wydobywczy, energetyka, hutnictwo, przemysł petrochemiczny, sektor komunalny. Coraz większy udział w strumieniu wytwarzanych odpadów ma sektor usług związanych z odzyskiem lub unieszkodliwianiem odpadów. Gospodarkę odpadami powstającymi w wyniku działalności gospodarczej w województwie cechuje wysoki odsetek odpadów poddawanych procesom odzysku i unieszkodliwiania poza składowaniem, wynoszący dla odpadów ogółem 83,6%, a dla odpadów niebezpiecznych 99,3%. W przypadku odpadów komunalnych, mimo rozwoju systemów segregacji i selektywnej zbiórki odpadów u źródła, składowanie pozostaje dominującym sposobem unieszkodliwiania odpadów. 107
IV. HAŁAS 1. Kryteria oceny stanu akustycznego Hałas jest zjawiskiem nie mającym jednoznacznej definicji. Szkodliwość działania hałasu na organizm człowieka objawia się zmęczeniem, gorszą wydajnością nauki, trudnościami w skupieniu uwagi, zaburzeniami orientacji, drażliwością, podwyższeniem ciśnienia krwi, bólem i zawrotami głowy, czasowym lub trwałym uszkodzeniem słuchu. U małych dzieci hałas budzi duży niepokój, niepewność, zagubienie, powoduje płacz. Wpływ hałasu na człowieka jest często bagatelizowany, między innymi dlatego że skutki oddziaływania hałasu nie są dostrzegalne natychmiast. Fakty jednak świadczą o poważnym zagrożeniu spowodowanym jego działaniem. Badania prowadzone w Polsce potwierdzają, że hałas o ponadnormatywnym poziomie obejmuje 21% powierzchni kraju, oddziałując na jedną trzecią ludności. Wyniki badań ankietowych wskazują, że w krajach wysoko rozwiniętych skargi ludności na poszczególne zanieczyszczenia środowiska w największej części dotyczą hałasu (ok. 36%). Źródłami hałasu dla których zgodnie z obowiązującymi przepisami prawnymi ustalono dopuszczalne wartości w środowisku są: drogi lub linie kolejowe w tym torowiska tramwajowe poza pasem drogowym, linie elektroenergetyczne, starty, lądowania i przeloty statków powietrznych, instalacje i pozostałe obiekty i grupy źródeł hałasu: - przemysł - gospodarka komunalna Zgodnie z ostatnimi publikacjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) można przyjąć przedstawione w tab.1 kryteria zdrowotne spowodowane ekspozycją na hałas. Tabela 1. Kryteria zagrożenia hałasem Środowisko Efekt zdrowotny Poziom dźwięku A, [db] Przedział czasu odniesienia [h] strefa zamieszkania pomieszczenia mieszkalne dokuczliwość 50-55 16 zrozumiałość mowy 35 16 sypialnia zaburzenia snu 30 8 klasy szkolne zaburzenia w komunikowaniu się 35 podczas lekcji strefa przemysłowa, handlowa, komunikacyjna muzyka w słuchawkach (np. walkmen) uszkodzenia słuchu 70 24 uszkodzenia słuchu 85 1 uroczystości rozrywkowe przedstawienia uszkodzenia słuchu 100 4 Zasady ochrony środowiska (w tym również przed nadmiernym hałasem) oraz warunki korzystania z jego zasobów, z uwzględnieniem wymogów zrównoważonego rozwoju określa ustawa Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001r. (Dz. U. Nr 62 z 2001 r., poz. 627), której ostatnia nowelizacja dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia dyrektywy 2002/49/WE, odnoszącej się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku. Zagadnienia dopuszczalnych poziomów hałasu w 108
środowisku reguluje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r. (Dz. U. 2004 Nr 178, poz. 1841) w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku wzorowane na rozwiązaniach niektórych państw członkowskich Unii Europejskiej. Rozporządzenie wprowadza zróżnicowane poziomy hałasu w środowisku w zależności od rodzaju źródła hałasu i na poziomie porównywalnym ze standardami obowiązującymi w tych państwach. Generalnie, jako tereny chronione akustycznie załącznik do rozporządzenia wyszczególnia: tereny pod zabudowę budynkami mieszkalnymi, budynkami zamieszkania zbiorowego, budynkami użyteczności publicznej przeznaczonymi do wykonywania funkcji społecznej, służby zdrowia i związanymi ze stałym wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży, tereny uzdrowiskowe oraz tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem. Zgodnie z 6 cytowanego wyżej rozporządzenia na terenach nie wyszczególnionych w załączniku do rozporządzenia dopuszczalny poziom hałasu określa się przyjmując wartości dopuszczalne dla rodzaju terenu o zbliżonym przeznaczeniu. Tabela 2. Załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 29 lipca 2004 r (poz. 1841) - wypis Dopuszczalny poziom hałasu wyrażony równoważnym poziomem dźwięku A w db Instalacje i pozostałe obiekty Drogi lub linie kolejowe i grupy źródeł hałasu L.p. Przeznaczenie terenu 1 a) Obszary ochrony uzdrowiskowej b) Tereny szpitali poza miastem 2 a) Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży c) Tereny domów opieki d) Tereny szpitali w miastach 3 a) Tereny zabudowy mieszkanio-wej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego b) Tereny zabudowy mieszkanio-wej jednorodzinnej z usługami rzemieślniczymi c) Tereny rekreacyjno wypoczynkowe poza miastem d) Tereny zabudowy zagrodowej 4 a) Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. mieszkańców ze zwartą zabudową mieszkaniową i koncentracją obiektów administracyjnych, handlowych i usługowych pora dnia przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia kolejno po sobie następującym pora nocy przedział czasu odniesienia równy 1 najmniej korzystnej godzinie nocy pora dnia przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom pora nocy przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom 45 40 50 45 50 40 55 50 55 45 60 50 55 45 65 55 109
W przypadku występujących ewidentnych przekroczeń dopuszczalnego poziomu dźwięku w środowisku, celem ustalenia działań priorytetowych związanych z ograniczaniem uciążliwości akustycznej w środowisku w myśl rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie wartości progowych poziomów hałasu (Dz. U. Nr 8 z 2002 r. poz. 81), zostały określone wartości poziomu dźwięku w środowisku, których przekroczenie powoduje zaliczenie obszaru do kategorii terenu zagrożonego, hałasem wymagającego podjęcia szybkiej i bezwarunkowej interwencji w zakresie ochrony akustycznej. Tabela 3. Załącznik do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 stycznia 2002 r. (poz. 81) Wartości progowe poziomów hałasu. - wypis Wartość progowa poziomu hałasu wyrażona równoważnym poziomem dźwięku A w db drogi lub linie pozostałe obiekty i Lp. Przeznaczenie terenu kolejowe*) pora dnia (przedział czasu odniesienia równy 16 godzinom) pora nocy (przedział czasu odniesienia równy 8 godzinom) grupy źródeł hałasu pora dnia pora (przedział czasu odniesienia równy 8 najmniej korzystnym godzinom dnia, kolejno po sobie następujący m) nocy (przedział czasu odniesienia równy jednej, najmniej korzystnej godzinie nocy) 1 Obszary ochrony uzdrowiskowej 60 50 50 45 2 Tereny wypoczynkowo-rekreacyjne poza miastem 60 50 -- -- 3 1) Tereny zabudowy związanej ze stałym lub wielogodzinnym pobytem dzieci i młodzieży 2) Tereny zabudowy szpitalnej i domów opieki społecznej 65 60 60 50 4 Tereny zabudowy mieszkaniowej 75 67 67 57 * - Wartości określone dla dróg i linii kolejowych stosuje się także dla torowisk tramwajowych poza pasem drogowym 2. Charakterystyka prowadzonych badań Badania zagrożeń akustycznych na terenie województwa pochodzące od wszystkich rodzajów hałasów występujących w środowisku, dla których ustalone są stosowne wartości normatywne prowadzone są w ramach działań planowych oraz interwencyjnych. Hałas przemysłowy i komunalny Analogicznie do lat poprzednich w roku 2005 na terenie województwa przeprowadzano szereg działań kontrolnych, które zakończyły się pomiarami akustycznymi. Analiza zagrożenia mieszkańców hałasem przemysłowym i komunalnym potwierdza, iż w ostatnich latach zmienia się struktura ilościowa i jakościowa głównych uciążliwości akustycznych. Rozwój w ostatnim okresie sektora usług sprawia, iż w miejsce skarg na duże zakłady przemysłowe, kierowane są skargi na hałas generowany poprzez małe obiekty usługowe, hurtownie, urządzenia wentylacyjno-klimatyzacyjne i chłodnicze obiektów handlowych, co ilustruje rysunek zamieszczony poniżej. 110
22,7% 22,7% 13,6% 9,1% 31,8% przemysł handel i usługi zakłady rzemieślnicze komunikacja inne Rys.1 Rozkład branżowy kontrolowanych obiektów Hałas komunikacyjny Najbardziej uciążliwym dla mieszkańców dużych aglomeracji, jak również małych miast i miejscowości, położonych przy szlakach komunikacji drogowej jest hałas drogowy generowany przez poruszające się pojazdy samochodowe. Obejmuje swym zasięgiem największą część ludności oraz terenu województwa. Pozostałe grupy hałasów (kolejowy i lotniczy) mają charakter zdecydowanie lokalny, a ich uciążliwość związana jest z pojedynczymi zdarzeniami (przelot samolotu lub przejazd pociągu). Hałas drogowy Przez województwo małopolskie przebiega 903 km dróg krajowych (w tym odcinek płatnej autostrady 52 km Kraków-Katowice), 1360,6 km dróg wojewódzkich, 6397 km dróg powiatowych, oraz 29386 km dróg gminnych. Przecinają go: drogi międzynarodowe: E40 (nr 4) Zgorzelec-Medyka, E77 (nr 7) Gdańsk-Chyżne i E462 (nr 96) Głogoczów-Bielsko-Biała oraz dziewięć dróg międzyregionalnych: 73 Tarnów-Kielce, 95 Rabka-Zakopane, 97 Nowy Targ-Jurgów, 98 Wadowice-Przemyśl, 99 Brzesko-Nowy Sącz, 777 Kraków-Sandomierz, 914 Kraków-Mysłowice, 952 Kraków-Oświęcim, 970 Nowy Sącz- Piwniczna. Najwyższa gęstość dróg przypadająca na jednostkę powierzchni, występuje w powiatach północnych, najniższa w powiatach południowych, gdzie trudne, górskie warunki terenowe stanowią znaczne ograniczenia możliwości rozwoju. Województwo małopolskie znajduje się w czołówce rankingu województw pod względem obciążenia ruchem dróg krajowych: śląskie 12.125 pojazdów/dobę małopolskie 9.137 poj./dobę łódzkie 9.052 poj./dobę wielkopolskie > 8.000 poj./dobę mazowieckie > 8.000 poj./dobę Również pod względem wskaźnika wzrostu natężenia ruchu 2000/1995, nasze województwo plasuje się także na drugim miejscu z wielkością wskaźnika 1,36 po śląskim (wskaźnik wzrostu 1,39). Odcinki dróg krajowych na obszarze województwa, na których odnotowano największe natężenie pojazdów samochodowych ogółem to: Kraków Wieliczka (droga nr 4) 35.419 poj./dobę Kraków Głogoczów (droga nr 7) 29.286 poj./dobę Kraków Rząska (droga nr 7 i 79) 26.911 poj./dobę Łapczyca Bochnia (droga nr 4) 24.566 poj./dobę. 111
Przytoczone powyżej dane, w świetle badań statystycznych dotyczących oceny zagrożeń poszczególnych rodzajów hałasu, skłaniają do wnikliwej analizy hałasu pochodzenia komunikacyjnego. Decydujący wpływ na klimat akustyczny środowiska ma niezwykle dynamiczny rozwój motoryzacji, a tym samym wzrost natężenia przewozów towarowych i osobowych w ruchu lokalnym oraz tranzytowym. Taki stan rzeczy powoduje zwiększoną ilość skarg na hałas komunikacyjny, jak i zwiększenie nakładów na eliminację jego nadmiernej emisji. Dla badań wykonanych w ramach interwencji oraz działań monitoringowych przeprowadzono całodobowe pomiary akustyczne, które wykazały przekroczenia wartości normatywnych zarówno w porze dziennej jak i nocnej, przy czym najwyższe przekroczenia standardów akustycznych (niejednokrotnie >10 db) notuje się w porze nocnej. Poniżej w tabeli 4 zaprezentowano przykładowe wyniki pomiarów wykonanych w roku 2005. Tabela 4. Rozkład poziomu hałasu drogowego w wybranych punktach województwa Poziom dźwięku [db] Czas pomiaru [godz] Droga Nr 44 Droga Nr 44 Kolej Autostrada A4 Droga Nr 94 Droga Nr 75 Droga Nr 7 Droga Nr 79 Oświęcim Skawina Kraków Aleksandrowice Olkusz Niepołomice Nowy Targ Zabierzów 22_23 59,4 60,6 54,9 73,3 64,6 66,4 59,8 64,4 23_24 57,8 57,0 56,0 71,1 63,0 62,9 60,9 62,8 00_01 57,3 52,4 58,5 69,4 61,5 59,6 58,6 61,0 01_02 56,1 58,2 40,9 69,8 61,3 61,1 58,7 60,8 02_03 56,1 56,5 53,5 69,0 60,6 60,3 57,9 60,1 03_04 57,2 55,0 54,0 69,3 61,6 64,3 55,8 60,1 04_05 58,4 60,4 53,2 68,9 62,6 66,3 56,1 59,8 05_06 61,8 63,5 52,9 71,6 65,1 69,4 60,0 61,8 06_07 63,2 65,5 57,1 71,0 66,0 70,6 62,9 64,3 07_08 63,9 65,2 61,3 71,5 66,2 71,5 65,9 65,9 08_09 64,0 66,3 61,4 72,5 66,2 72,4 67,1 67,7 09_10 63,9 66,4 59,8 73,1 66,7 72,1 67,7 68,1 10_11 64,3 66,8 60,3 75,0 66,6 72,1 67,6 67,9 11_12 63,3 67,4 49,5 75,0 65,5 72,3 66,9 67,9 12_13 63,5 66,6 61,5 75,4 64,9 72,6 67,8 68,5 13_14 64,0 66,6 57,2 75,0 65,4 73,3 67,1 68,3 14_15 63,5 66,1 60,3 74,9 66,1 72,4 68,3 67,9 15_16 63,3 67,0 55,5 75,9 65,6 72,2 70,1 67,6 16_17 63,1 67,1 59,3 75,2 65,6 72,3 69,4 67,1 17_18 63,4 65,8 60,9 75,0 65,7 71,6 68,9 68,2 18_19 62,0 64,2 59,3 74,6 66,7 70,0 67,9 67,8 19_20 60,1 62,7 59,6 73,7 65,8 68,8 66,9 68,1 20_21 59,6 62,1 58,5 73,8 64,4 68,6 66,0 67,5 21_22 58,3 61,2 58,1 74,4 64,7 66,8 66,2 66,7 6_22 58,4 59,2 54,9 70,5 62,8 65,0 58,8 61,6 22_6 63,0 65,8 59,5 74,3 65,8 71,5 67,6 67,6 Hałas kolejowy Obszar Małopolski przecina 1068,3 km linii kolejowych, w tym 40% to linie dwutorowe. Większość linii, 87,3% długości sieci, to linie zelektryfikowane. Linie kolejowe obsługują bezpośrednio (w zasięgu dojścia pieszego) ok. 25% obszaru województwa, zamieszkałego przez ok. 55% mieszkańców. Standard dostępności komunikacyjnej, wyrażony gęstością sieci kolejowej, wynosi dla województwa 6,5 km/100 km 2 i mimo, że jest niższy od standardu krajowego 7,1 km/100 km 2, uznaje się za wystarczający. Największe obciążenie ruchem pasażerskim występuje na linii magistralnej Katowice Kraków Tarnów. Najmniejsze obciążenie występuje na liniach lokalnych Kraków Niepołomice, Chabówka Nowy Sącz, Kalwaria Wadowice, Trzebinia Wadowice. Na tych liniach, w aktualnej sytuacji najbardziej deficytowych, PKP sukcesywnie zawiesza przewozy pasażerskie. 112
Tabela 5. Godzinowy rozkład poziomu dźwięku trasa kolejowa Kraków-Katowice Godzina pomiarów 22_23 23_24 00_01 01_02 02_03 03_04 04_05 Poziom dźwięku [db] 54,9 56,0 58,5 40,9 53,5 54,0 53,2 Godzina pomiarów 05_06 06_07 07_08 08_09 09_10 10_11 11_12 Poziom dźwięku [db] 52,9 57,1 61,3 61,4 59,8 60,3 49,5 Godzina pomiarów 12_13 13_14 14_15 15_16 16_17 17_18 18_19 Poziom dźwięku [db] 61,5 57,2 60,3 55,5 59,3 60,9 59,3 Godzina pomiarów 19_20 20_21 21_22 6_22 22_6 Poziom dźwięku [db] 59,6 58,5 58,1 54,9 59,5 Mapy akustyczne Posiadane przez Laboratorium WIOŚ najnowocześniejsze oprogramowanie do analiz akustycznych hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego (SoundPLAN i IMMI) pozwala na opracowywanie map akustycznych dla terenów narażonych na hałas. SoundPLAN oraz IMMI są uznanymi i szeroko stosowanymi na świecie systemami komputerowymi z racji: wiarygodności modeli obliczeniowych (w tym zgodnymi z wymogami UE dyrektywa 2002/49/WE), łatwości w obsłudze i pełnej gamie graficznych prezentacji. Program w trakcie analiz ocenia: rozprzestrzenianie się hałasu, ekranowanie, odbicia, absorbcję terenu i powietrza zgodnie z międzynarodowymi standardami. Dodatkową zaletą tych programów jest możliwość wprowadzenia przestrzennej konfiguracji terenu, co jest jego wielką zaletą w stosunku do stosowanych do niedawna programów. W roku 2005, współpracując z Gminą Kraków, laboratorium WIOŚ Kraków prowadziło pracę przy aktualizacji mapy akustycznej Krakowa. Ponadto wykonywano szereg analiz dla innych instytucji z wykorzystaniem posiadanego pakietu programowego. Przykładowe analizy dotyczące powyższych tematów zaprezentowano w postaci map zasięgów hałasu na rysunkach 2 i 3. 113
Rys. 2. Zasięg oddziaływania akustycznego od nr 18107 na terenie miejscowości Czatkowice 114
Rys. 3. Mapa akustyczna Kraków, dzielnica IX, hałas komunikacyjny, pora nocna 115
Podsumowanie Zagrożenie hałasem komunalnym i przemysłowym ma charakter lokalny i obejmuje swym zasięgiem jedynie niewielkie obszary zabudowy mieszkaniowej, sąsiadującej bezpośrednio z obiektem będącym źródłem ponadnormatywnej emisji hałasu. Najczęstszą przyczyną generowania ponadnormatywnej emisji hałasu do środowiska jest praca układów wentylacji oraz klimatyzacji obiektów. Ponadnormatywna emisja hałasu drogowego obejmuje swym zasięgiem znaczny obszar województwa, a występujące przekroczenia wartości normatywnych niejednokrotnie w porze nocnej osiągają wartości powyżej 10 db. Poprawę takiego stanu można uzyskać poprzez budowę nowych tras obwodnicowych lub alternatywnych wyposażonych w stosowne zabezpieczenia akustyczne, niejednokrotnie wyprowadzających ruch pojazdów ciężkich w obszary niezamieszkałe. Przy czym ważnym elementem etapu projektowania nowych inwestycji komunikacyjnych jest proces modelowania komputerowego pozwalający na wybór optymalnego rozwiązania układu komunikacyjnego oraz wskazujący usytuowanie stosownych zabezpieczeń akustycznych jeszcze na etapie projektu. W ostatnim okresie wyróżnić można korzystne oraz niekorzystne zjawiska, których skala oraz zasięg oddziaływań wpływają na zmiany klimatu akustycznego środowiska. Do pozytywnych aspektów zaliczyć można przede wszystkim: zaznaczające się zmniejszanie uciążliwości akustycznej hałasu przemysłowego i komunalnego, powstawanie infrastruktury służącej ochronie przed ponadnormatywnym hałasem, przede wszystkim ekrany akustyczne oraz obwodnice wyprowadzające ruch tranzytowy z centrum miast, wprowadzenie unormowań prawnych dotyczących korzystania przez samochodowy transport ciężarowy z płatnych odcinków autostradowych (wyprowadzenie części transportu ciężarowego z dróg lokalnych). Niekorzystne zjawiska pojawiające się w ostatnim czasie to: pogarszanie się warunków akustycznych w obrębie tras na terenach chronionych, powolny proces degradacji obszarów cichych. 116
V. DZIAŁALNOŚĆ WOJEWÓDZKIEGO INSPEKTORATU OCHRONY SRODOWISKA W KRAKOWIE 1. Działalność kontrolna 1.1. Kierunki działalności kontrolnej Podstawowym celem działań kontrolnych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Krakowie jest wymuszanie na użytkownikach środowiska przestrzegania przepisów ochrony środowiska. Zadania te są realizowane na podstawie planów kontroli zatwierdzanych przez Wojewodę Małopolskiego. Przy opracowywaniu planu kontroli uwzględnione zostały wytyczne Głównego Inspektora Ochrony Środowiska, wyniki raportu o stanie środowiska w województwie małopolskim opracowanego przez WIOŚ w Krakowie, a także uwarunkowania ekologiczne wynikające ze specyfiki regionu. Na podstawie tych materiałów i analiz ustalono następujący zakres problemowy kontroli: ograniczenie uciążliwości zakładów z tzw. Listy 80, ograniczenie uciążliwości zakładów umieszczonych na liście wojewódzkiej, wypełnianie wymagań ochrony środowiska przez prowadzących instalacje wymagające pozwolenia zintegrowanego, nadzór rynku, ochrona wód przed zanieczyszczeniem, przestrzeganie wymagań w zakresie ochrony powietrza przestrzeganie wymagań w zakresie postępowania z odpadami niebezpiecznymi I innymi niż niebezpieczne, z uwzględnieniem międzynarodowego obrotu odpadami, przestrzeganie wymagań w zakresie eksploatacji składowisk odpadów, przestrzeganie wymogów ustawy o opakowaniach I odpadach opakowaniowych, ograniczenie uciążliwości związanych z ponadnormatywną emisją hałasu, przestrzeganie wymagań ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową, ocena realizacji obowiązków wynikających z przeciwdziałania poważnym awariom. Oprócz kontroli planowych podejmowane były także działania kontrolne pozaplanowe na wniosek GIOŚ, wojewody, organów samorządowych oraz interwencji obywateli. W 2005 r. Inspektorat prowadził kontrole na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska w ramach następujących krajowych cykli kontrolnych: kontrola właścicieli instalacji posiadających decyzje o ustanowieniu stref ochronnych, przestrzeganie wymagań ochrony środowiska przez podmioty prowadzące działalność w zakresie transportu, zbierania, odzysku I unieszkodliwiania odpadów komunalnych, przestrzeganie wymagań ochrony środowiska przez podmioty prowadzące działalność w zakresie wykorzystania odpadów poubojowych, 1.2. Realizacja zadań kontrolnych Ewidencja podmiotów Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska prowadzi ewidencję kontrolowanych podmiotów, która jest na bieżąco aktualizowana. W 2005 r. ilość zakładów w ewidencji WIOŚ wynosiła 4089 i wzrosła o ok. 9% w porównaniu do roku 2004. Na liście najbardziej uciążliwych zakładów, tzw. Liście 80 znajdowały się 4 zakłady. 16 października 2005 r. Minister Środowiska podjął na wniosek Głównego Inspektora Ochrony Środowiska decyzję o zakończeniu funkcjonowania Listy 80 i szczególnego nadzoru kontrolnego nad zakładami umieszczonymi na liście. Na Liście wojewódzkiej znajdowało się 18 zakładów. Skreślono z listy wojewódzkiej 6 zakładów, które ograniczyły uciążliwość dla środowiska. 117
Kontrole Plan kontroli na rok 2005 zakładał przeprowadzenie 832 kontroli. Zadania te zostały zrealizowane. Poza planem wykonano 491 kontroli. Kontrole pozaplanowe podejmowane były z wniosków: wojewody i organów samorządowych, inwestorów o pozwolenie na użytkowanie lub oddania do eksploatacji realizowanych inwestycji, o wydanie opinii i zaświadczeń, ludności w związku z uciążliwością zakładów, kontrolowanych podmiotów po usunięciu naruszenia. Przeprowadzono 1323 kontrole, w tym podczas 222 kontroli wykonano badania i pomiary. Zanotowano wzrost ilości przeprowadzonych kontroli o ok. 8% w porównaniu do poprzedniego roku. Wzrosła szczególnie ilość kontroli pozaplanowych, z uwagi na nałożenie na WIOŚ wielu nowych obowiązków ustawowych (wydawanie zaświadczeń, opinii, zajmowanie stanowiska itp.), których realizacja musi być poprzedzona kontrolą. Skontrolowano 1215 użytkowników środowiska tj. około 30% jednostek będących w ewidencji WIOŚ. Zarządzenia pokontrolne wystosowano do 563 podmiotów. Skierowano 14 wniosków do sądów grodzkich, nałożono 138 mandatów karnych oraz wystosowano 8 wniosków do organów ścigania. Cele kontroli Ograniczenie uciążliwości zakładów z Listy 80 W dniu 1 stycznia 2005 w województwie małopolskim znajdowały się 4 zakłady z tzw. listy 80 tj. listy najbardziej uciążliwych zakładów w skali kraju opublikowanej w 1990 roku przez Ministra Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych. Były to: Mittal Steel Poland S. A. Oddział w Krakowie - dawna Huta im. T. Sendzimira w Krakowie, Rafineria TRZEBINIA S. A. w Trzebini, Zakłady Chemiczne ALWERNIA S. A. w Alwerni, Zakłady Górniczo-Hutnicze BOLESŁAW S. A. w Bukownie. W zakładach znajdujących się na liście przeprowadzono 7 kontroli, w tym cztery kontrole planowe oraz trzy pozaplanowe związane z oddawaniem do użytku inwestycji. W każdym z zakładów wykonano kontrolę co najmniej jeden raz w roku. Kontrolę największego zakładu województwa tj. Oddziału Krakowskiego Mittal Steel Poland S. A. przeprowadzono wraz z pomiarami emisji zanieczyszczeń do powietrza. W trakcie kontroli Mittal Steel Poland S.A. - Oddział w Krakowie stwierdzono, że jako zakład o dużym ryzyku poważnej awarii, z uwagi na zmiany statusu prawnego (maj 2004, luty 2005) nie posiada uregulowanych zagadnień formalno-prawnych związanych z przeciwdziałaniem poważnym awariom. Ponadto stwierdzono okresowe występowanie znacznej emisji niezorganizowanej pyłu i gazów do powietrza z instalacji Oddziału. W związku z tym wydano zarządzenia pokontrolne zobowiązujące do wyeliminowania istniejących nieprawidłowości. W pozostałych zakładach kontrole nie wykazały naruszeń. Wszystkie zakłady z Listy 80 realizowały przedsięwzięcia zmierzające do rozwiązania podstawowych problemów ekologicznych, które stały się podstawą umieszczenia ich na liście: Mittal Steel Poland S. A Oddział w Krakowie - podjął działania w celu rozwiązania podstawowego problemu ekologicznego tj. nadmiernej emisji zanieczyszczeń do powietrza z poszczególnych instalacji technologicznych, jednak nadal pozostaje nierozwiązany problem występującej okresowo emisji niezorganizowanej pyłu i gazów do powietrza z instalacji Koksowni, Stalowni Konwertorowej i Spiekalni. W okresach niekorzystnych warunków atmosferycznych powoduje ona negatywne oddziaływanie zakładu na otoczenie. Rafineria TRZEBINIA S.A. w Trzebini - zakończyła rekultywację dołów kwasowych, 118