M T FAZY KSZTAŁTOWANIA ZDOLNOŚĆ! KOORDYNACYJNYCH MAGAZYN TRENERA 5
Kształtowanu zdolnośc koordynacyjnych należy pośwęcć dużo mejsca już od najwcześnejszych lat oddzaływana trenngowego. Zdolnośc te należą bowem do najwcześnej podatnych 1 na kształtowane. Optymalne możlwośc stwarza wek dzecęcy ze względu na sprawność funkcjonowana układu nerwowego, a w szczególnośc na dużą ruchlwość plastyczność procesów nerwowych. Dzec w weku szkolnym, szczególne w okrese 10-12 roku życa, wykazują doskonałe dostosowane notoryczne do różnorodnych warunków oraz dużą zdolność szybkego przyswajana nowych skomplkowanych ruchów, tym wększą, m bogatszy jest zasób już wcześnej opanowanych przez ne dzałań ruchowych. W metodyce nauczana ne stneje kwesta zbyt wczesnego wdrażana nauczana tych zdolnośc - wręcz, przecwne, stneje raczej zbyt późne ch akcentowane. Dyspozycje weku dzecęcego ; do kształtowana koordynacj należy zatem bezwzględne wykorzystać dla opanowana szerokego za kresu umejętnośc, nawyków dośwadczeń ruchowych, także poprzez właścwe, rozumany trenng technczny. Koordynacja ruchowa 1 jej składowe są nezbędnym czynnkem wpływającym na sukces w welu sportach. W nektórych, takch jak gmnastyka czy surfng (wndsurfng), równowaga jest głównym atrybutem. W nnych kluczowe są zdolnośc orentacj przestrzennej szybkego reagowana - do nch należą sporty, vy których trzeba trafać w przedmoty (hokej, gry.z użycem płk tp.) W welu sportach zespołowych dobre przygotowane koordynacyjne jest nezbędne do operowana płką w sposób efektywny,,.a. także przyczyna sę ono do wytworzena ogólne dobrego przygotowana zawodnka.... f; ; Przy wdrażanu ćwczeń rozwjających koordynację warto zwrócć uwagę na metodę zmennośc ćwczeń. Rankng dyscypln sportowych, w których koordynacja ruchowo-wzrokowa odgrywa najważnejszą rolę (według zespołu ekspertów Entertanment and Sports Programmng Network - ESPN, amerykańskej stacj telewzyjnej) WYNIK PODANY W SKALI 1-10 Rankng Dyscyplna Ocena Baseball/Softball Tens stołowy Tens zemny Squash Wyścg samochodowe Płka ręczna Hokej na lodze Koszykówka Satkówka Szermerka Badmnton Lacrosse Hokej na trawe Łuczhctwo Płka nożna Rodeo Płka wodna Sztuk walk Obejmuje ona dwa krytera różncowana środków stosowanych w kształtowanu koordynacj: zmennośc wykonana ćwczena oraz! zmennośc warunków jego realzacj. ' '.Zmenne sposoby wykonana ćwczena obejmują: tempo kerunek ruchu, wymagana w stosunku do welkośc użytej sły, udzał;; 1 męśn, objętość ruchu, łączene strukturalne różnych form ruchu,odtwarzane zmennych rytmów akcentowanesfaz ruchu, ćwczena symetryczn, asymetryczne, waranty rozpoczęca zakończena ruchu oraz samodzelne rozwązywane zadań ruchowych. -zmenne warunk wykonana ćwczeń to: różne warunk przestrżenne ruchu (otwarte zamknęte), użyce różnych przyborów; ogranczena kontrol wzrokowej, różna nawerzchna do zajęć (podłoga, materac, trawnk, nerównośc, podwyższena ltp;)';tożne.obcążena zewnętrzne (work, pasy tp,), ćwczena z różnym partneram lub przecwnkam; ogranczony czas ogranczona przestrzeń pracy ZÄSÄOY PROGRAMU ROZWOJU KOORDYNACJI W CYKLU ROCZNYM w podokresach przygotowana. wszechstronnego - nauczane różnych nowych ćwczeń, także odległych od specjalzacj: podokresach przygotowana 2w specjalnego - stosowane obszernego zestawu ćwczeń specjalnych; 3w perwszej połowe okresu startowego - trenng różnorakch warantów technk; 4w drugej połowe okresów startowych - doskonalene wybranych warantów technk w zmennych warunkach. REGUŁY pomocne w rozwoju. zdolnośc koordynacyjnych» wprowadzać nowe, neznane wcześnej ćwczena; ff doberać różne warunk wykonywana ćwczeń, K wykorzystywać ćwczena lustrzane", łączyć zadana w różnorake łańcuchy ruchowe, zmenać technk wykonywana zadań, wprowadzać okresowo dodatkowe utrudnena (np. beg przez płotk z pałeczką sztafetową) lub zakłócena akustyczne, śwetlne czy mechanczne, zmenać przestrzenne warunk wykonana ruchu (np. wyższe płotk), czasam wprowadzać dodatkowe obcążena zewnętrzne, zmenać środowsko ćwczeń (np. las, hala, boskó,:plaża).
M T Przykładowe ćwczena koordynacyjne przydatne w welu dyscyplnach HHHHHHK M ĆWICZENIA ZDOLNOŚCI 1 RÓWNOWAGI Równowagę jako zdolność do utrzymywana postawy sponzowanej" w sytuacj małego pola podparca I szybkego odzyskwana utraconej równowag można kształtować poprzez take ćwczena jak: ćwczena na ławeczce gmnastycznej (np. marsz, beg - podskok, mjane sę, kozłowane płk obok ławeczk); po ser przewrotów, obrotów lub przerzutów wykonać proste zadane równoważne, np. przejść po narysowanej ln prostej, stanąć na jednej nodze tp.; w parach: wytrącane partnera z równowag poprzez uderzene bark w bark" w truchce lub begu; w przysadze w parach walka kogutów";» odbjane płk podeszwą buta o podłoże; stane na płce obunóż lub na jednej nodze. ĆWICZENIA ZDOLNOŚĆ! "łrszybkiego REAGOWANIA Zdolność do możlwe szybkej odpowedz czynnoścą ruchową na określony bodzec (wzrokowy, słuchowy, dotykowy) można kształtować poprzez następujące ćwczena: a z dwóch ćwczących jeden sto twarzą do ścany (odległość: 3-5 m), drug jest ustawony za jego plecam z płkam tensowym w dłonach; zadanem perwszego jest złapane płk odbtej od ścany; starty z różnych pozycj (sad, klęk,rozkrok, pad Itp.) na krótkm dystanse (5-10 m); trener podaje różne sygnały startowe (słuchowe, wzrokowe), z których część może być fałszywa; zawodncy A B w truchce; zawodnk A begne przed zawodnkem B; zawodnk A startuje maksymalne szybko do płk zagranej przez ^ zawodnka B,zatrzymuje^ ją wraca do pozycj /«wyjścowej. '-gf IFJCWICZENIA ZDOLNOŚCI CIRYTMIZACJI RUCHÓW Rytm to zdolność do wyczuca typowej dla danego ćwczena ampltudy ruchów w czase, jak równeż zdolność odtworzena ruchem rytmu narzuconego bodźcam słuchowym. Typowe ćwczena: beg ze skpplngem: A, B, C; w beg z pokonanem 4-8 przeszkód (np. ławeczk, małe płotk) ustawonych w jednakowej odległośc od sebe; odległośc mędzy przeszkodam pokonujemy jednakową lczbą kroków; f beg z pokonanem 4-8 przeszkód (np. ławeczk, małe płotk, płk) ustawonych w różnej odległośc od sebe; odległośc mędzy przeszkodam pokonujemy różną lczbą kroków; I uderzane płk o ławeczkę (prawą, lewą nogą) odległą o ok. 2-3 m od ćwczącego; uderzene płk bez przyjęca w różnym tempe; dowolne ćwczena gmnastyczne, akrobatyczne Itp. wykonywane w rytme muzyk (aerobk). 5CWICZENIA CZUCIA MIĘŚNIOWEGO Czuce męśnowe to zdolność różncowana napęca męśnowego stosowana sły męśnowej w sam raz względem potrzeb. Przykładowe ćwczena: rzuty różnym płkam (tensowa, palantowa, lekarska) do celu - odległość 5-10 m; skok rzuty z zadanem osągnęca określonego wynku (np. skok w dal Z mejsca - 1,5 m, rzut płką lekarską na odległość 6 m); żonglerka różnym płkam (np. płk tensowe, do płk ręcznej, koszykówk); uderzene płk o ścanę (na stojąco, w wyskoku); podane płk do partnera (zmenna odległość 5-10 m). ĆWICZENIA ZDOLNOŚCI O ORIENTACJI PRZESTRZENNEJ Zdolność do wyczuca położena własnego cała (lubjego częśc) w przestrzen, jak równeż, zdolność oceny swojego położena względem różnych, typowych dla danej dyscyplny sportu punktów odnesena, często doskonal sę poprzez następujące ćwczena: w truchce: rzut płk z przodu nad głową - chwyt z tyłu, rzut z tyłu - chwyt z przodu; szybk beg do materaca (odległość: 5 m), przewrót w przód, start do płk nr 1, dotknęce płk lewą ręką, start do materaca, przewrót w tył, start tyłem do płk nr 3 (bez odwracana głowy w celu oceny, gdze znajduje a : sę płka), dotknęce płk lewą ręką, start do materaca, przewrót w przód, start do płk nr 2, dotknęce płk nr 2 prawą ręką, start do materaca, przewrót w tył, start do płk nr 4, dotknęce płk prawą ręką; uderzene płk głową po przewroce w przód lub w tył; podane płk do partnera lub strzały do celu po 2-4 przewrotach lub obrotach; gra w trudnych warunkach terenowych, np. w śnegu, w pasku. 11
M T mmmmmm 6KOMPLEKSOWE ĆWICZENIA KOORDYNACJI Ćwczena łączą w sobe klka składowych koordynacj, np. szybkego reagowana, orentacj przestrzennej, czuca męśnowego tp.: w parach: A B z płką chwytem oburącz podają sobe płk w tym samym momence: A podaje płkę kozłem, B podaje na wprost sprzed klatk persowej (po 10 podań); jak wyżej, zmana sposobu podana: A kozłem, B na wprost sprzed klatk persowej (10 razy); jak wyżej, A B na przeman podają płkę raz kozłem, a raz na wprost sprzed klatk persowej (10 razy); A podaje płkę sprzed klatk persowej do B, z tym że w momence podana płk ćwczący B podrzuca swoją w górę nad głowę (tak wysoko, aby długo spadała); w tym czase, kedy płka lec w górę, B odbja płkę rzuconą przez A głową do partnera A, po czym łape swoją płkę (po 10 razach zmana); jak wyżej, ale po podrzuce płk ćwczący B wykonuje obrót wokół swojej os o 360, uderza głową do A łape swoją płkę (po 10 razach zmana ról). AOWANIE KOORDYNACJI & W poszczególnych etapach szkolena sportowego, w weku 7-9 lat (wczesny etap selekcj) lub 9-10 lat (drug etap), koordynacja ruchowa jest w progresywnej faze rozwoju dość trudno jest ocenć, stosując jeden test, pozom jej zaawansowana. Dlatego w grach zespołowych wprowadza sę proste sprawdzany technk specjalnej, która może być wykładnkem zdolnośc koordynacyjnych. W przypadku płk nożnej do takch sprawdzanów można zalczyć, mędzy nnym, slalomy z płką na czas, żonglerkę prawą lewą nogą, uderzena - rzuty na odległość celność, a także kompleksowe zdolnośc w grach. Kła dalszych etapach selekcj (11-14 lat) I etape selekcj końcowej (15-18 lat) można przeprowadzać bardzej wyspecjalzowane testy sprawnośc specjalnej, merzące poszczególne składnk koordynacj ruchowej. Przykładem mogą być testy koordynacyjne dla płkarzy. ocenający zdolność rytmzacj ruchów Toczene ptk stopą w tył (podcągane! Przebeg: na sygnał jak najszybsze dzesęcokrotne przetaczane płk podeszwą do tyłu. Po każdym kontakce z płką stopa mus dotknąć podłoża. Próba wykonywana jest dwa razy - prawą lewą nogą. Lczy sę lepszy rezultat uzyskany z dwóch powtórzeń (do 0,01 s). ocenający zdolność zachowana równowag dynamcznej Obroty na ławeczce gmnastycznej Przebeg: na sygnał z pozycj stojąc - stopa przed stopą", na lstwe odwróconej ławeczk (10 cm szerokośc), badany w cągu 20 s wykonuje jak najwększą lczbę obrotów w kolejnośc jeden w lewo, drug w prawo.-, na zmanę, ne spadając na podłoże. Pojedynczy obrót uznaje sę za zakończony, gdy ćwczący wróc do postawy wyjścowej. W momence utraty równowag (zeskok, upadek z ławeczk) należy jak najszybcej przyjąć poprzedne położene l kontynuować próbę. Zalcza sę lczbę obrotów zalczonych w czase 20 s z dokładnoścą do półobrotu - lepszy rezultat z dwóch prób. Wynk do odczytana z tabel ocenający zdolność różncowana knestetycznego Uderzene ptk na dokładność Przebeg: Badany wykonuje 10 uderzeń płk nogą w kolejnośc: 4 razy płką nożną, 3 razy płką do satkówk l 3 razy płką do koszykówk, starając sę, aby za każdym razem zatrzymywały sę one jak najblżej ln wyznaczonej w odległośc 10 metrów od nego. Uderzene płk każdorazowo następuje po krótkm rozbegu, wewnętrzną częścą stopy po podłożu, a płka znajduje sę na ln. Wynk oblcza sę ze średnej arytmetycznej z dzesęcu uderzeń płk z dokładnoścą do 5 cm. m (norma dla płkarzy 15-17 lat) pozom wysok 4,68 s mnej pozom wysok 10,5 obrotów 1 węcej pozom średn 4,85-5,29 s pozom średn 9,75 obrotów pozom nsk 5,5 s węcej pozom nsk 6 obrotów mnej mmwmęmfł 8 Nr 19 czerwec E012 MHHtt bhhbhhi
BP«!!«ocenający zdolność sprzężena ruchów Slalom z prowadzenem dwóch pfek Przebeg: próba składa sę z trzech begów. Na sygnał gotów, start" badany perwszy raz pokonuje wyznaczony dystans 10 metrów, begnąc slalomem mędzy tyczkam (bez płk). W następnej próbe prowadz płkę mędzy tyczkam. W ostatnm (trzecm) powtórzenu - równocześne prowadz dwe płk. 2,5 m 2,5 m 2,5 m 2,5 m Mędzy poszczególnym próbam następuje klkumnutowa przerwa. Wynk oblcza sę, lcząc różncę mędzy czasam begów: z jedną płką, bez płk z dwema płkam - merzone z dokładnoścą do 0,01 s. Tabela normy dla oceny zdolnośc sprzężena ruchów u płkarzy w weku 15-17 lat: pozom Rodzaj próby Iwskaźnk) wysok średn nsk Slalom mędzy tyczkam bez płk 2,24 s mnej 2,31-2,47 s 2,54 s węcej Slalom mędzy tyczkam z prowadzenem jednej płk 3,01 s mnej 3,13-3,36 s 3,48 s węcej Slalom mędzy tyczkam z prowadzenem dwóch płek 4,91 s mnej 5,24-5,91 s 6,24 s węcej Różnca mędzy prowadzenem jednej płk 1 slalomem bez płek 0,57 s mnej 0,66-0,83 s 0,92 s węcej Różnca mędzy slalomem z prowadzenem dwóch płek 1 slalomem z prowadzenem jednej płk 1,69 s mnej 2,02-2,67 s 3,00 s węcej ocenający zdolność szybkej reakcj Zatrzymane ptk stopą Przebeg: badany sto w odległośc 4 m tyłem do dwóch ławeczek gmnastycznych zaczeponych o drabnkę na wysokośc 1 m, w odstępe 5 cm od sebe, w szczelne mędzy górnym końcam ławk leży płka podtrzymywana przez trenera, który na sygnał hop!" spuszcza ją tak, aby przemeszczała sę w rynne mędzy ławeczkam, a testowany odwraca sę begne jak najszybcej, zatrzymując toczącą sę płkę dowolną nogą (podeszwą). Wykonuje sę 3 próby zalcza sę średną odległość (z dokładnoścą do 5 cm), na jaką płka stoczyła sę od górnych końców ławeczek. Tabela normy zdolnośc szybkej reakcj u płkarzy w weku 15-17 lat (zatrzymane płk stopą - średna 3 prób): pozom wysok 176 cm mnej pozom średn 180,5-188,69 cm pozom nska 192,79 cm 1 węcej zdolnośc orentacj przestrzennej Beg do ponumerowanych ptek Przebeg: badany ustawa sę tyłem do pęcu ponumerowanych płek lekarskch leżących na półkolu w odległośc 3 m tak, aby czubk jego butów dotykały szóstej, leżącej przed nlmrna sygnał trenera zawodnk dotyka płk leżącej przed nm podeszwą; w tym momence trener pokazuje mu kartonk z określonym numerem, po czym zawodnk odwraca sę begne do wyznaczonej płk. Dotyka ją podeszwą, a następne wraca do płk Rodzaj próby środkowej w momence jej dotknęca pokazywany jest mu kolejny numerowany kartonk. W ten sam sposób badany begne do wszystkch płek, kończąc całą próbę przez dotknęce dowolną częścą stopy płk startowej. Około 20 mnut wcześnej badany pokonuje na ustawonym stanowsku dystans 5 x 3 m. Kolejność demonstrowana kartonków z numeram pownna być zmenana dla każdego testowanego. Wynkem próby jest różnca mędzy czasem begu do ponumerowanych płek begu wahadłowego (5 x 3 m) merzona z dokładnoścą do 0,01 s. pozom wysok średn nsk Beg wahadłowy 5 x 3 m 9,91 s mnej 10,21-10,64 s 10,85 s powyżej Beg do ponumerowanych płek Różnca mędzy begem do ponumerowanych płek begem wahadłowym 5 x 3 m 11,22 s mnej 11,61-12,39 s 12,77 s powyżej 0,85 s mnej 1,21-1,93 s 2,29 s węcej 1 m Bblografa: Szyrtgera W., Bbrzyck K., Płka nożna dzęk młodzeży, AWF^towce 1994 aczekj,saoler rdzeu n)tą$ ę&fwsyspmtes(kmawy > owego ^WP Tatowe 19- Kapera R., Śledzewskt D., Płka nożna - unfkacja procesu szkolena c > młodzeży, PZPN, Warszawa 1997. Talaga J:, Płka nożna. Sprawność fzyczna: specjalna. Testy.; Wydawf two Zysk, Po * 2006. 1 MW :r. TKI-C- -I!:*.:.;*;" ' '... JAROSŁAW JABŁOŃSKI MAGAZYN TRENERA 9 fell