KRÓTKIE WPROWADZENIE DLA WINDOWS

KRÓTKIE WPROWADZENIE DLA WINDOWS Dziękujemy za zakup Finale 0 Polskie tłumaczenie: Daniel Firlej firlejdaniel@wp.pl FGC07- MakeMusic, Inc. 765 Golden Triangle Drive, Suite M Eden Prairie, MN 5544-848 www.finalemusic.com 0 06776 00 0 PL

WINDOWS Krótkie wprowadzenie dla Windows Spis treści: Krótkie wprowadzenie dla Windows... Informacje... 5 Informacje kontaktowe... 5 Pierwsze kroki... 6 A. Korzystanie z Kreatora dokumentu... 6 B. Otwieranie plików... 7 C. Wymiana plików... 7 D. Skanowanie... 7 Widoki dokumentu w programie Finale... 8 Nawigacja podczas pracy z dokumentem... 9 A. Wybór widoku... 9 Widok strony... 9 Widok przewijany... 9 B. Przybliżanie i oddalanie... 0 C. Aby przeciągnąć widoczny obszar... 0 D. Przełączanie stron... 0 Wpisywanie nut: Proste wprowadzanie... A. Wpisywanie nut myszką... B. Wpisywanie nut myszką i klawiaturą komputera... C. Wpisywanie nut do utworu klawiaturą komputera... D. Odtwarzanie utworu za pomocą klawiatury MIDI... 4 Wielogłos: Warstwy... 4 Nagrywanie na żywo: HyperScribe... 5 A. Aby nagrać wykonanie utworu... 5 B. Ustawienie najmniejszej wartości... 5 C. Nagrywanie do dwóch pięciolinii... 6 D. Zmiana tempa nagrywania i ustawień metronomu... 6 Zaznaczanie nut... 7 A. Zaznaczanie... 7 B. Rozszerzanie zaznaczenia... 8 Kopiowanie, wklejanie i wstawienie... 9 A. Kopiowanie przez przeciąganie... 9

B. Kopiowanie za pomocą schowka... 9 C. Wstawienie nut... 0 D. Filtrowanie... Transpozycja... Aby przetransponować nuty:... Aby szybko przetransponować:... Takty... A. Aby dodać takty... B. Aby wstawić takty... C. Aby dopasować liczbę taktów w systemie... 4 D. Aby ręcznie dopasować układ taktów... 4 Pięciolinie i instrumenty... 5 A. Aby dodać instrumenty do utworu... 5 B. Aby usunąć instrumenty z utworu... 5 C. Aby zastosować styl pięciolinii... 5 D. Aby ukryć pustą pięciolinię w systemie... 6 E. Aby przenieść pięciolinię... 6 Oznaczenia i teksty... 7 A. Dodawanie ekspresji... 7 B. Dodawanie artykulacji... 8 C. Dodawanie łuków i autokształtów... 8 D. Tekst... 9 Tonacje, metrum, klucze... 0 Aby zmienić tonację, metrum lub klucz:... 0 A. Aby określić tonację... 0 B. Aby określić metrum... 0 C. Aby określić zmianę klucza... 0 Słowa, akordy, repetycje... A. Wpisywanie słów... B. Wpisywanie symboli akordów... C. Tworzenie i volty... Odtwarzanie... A. Panel odtwarzania... B. Zmiana tempa odtwarzania...

C. Human Playback... 4 Aby włączyć lub wyłączyć Human Playback... 4 Układ strony... 5 Udostępnianie nut... 6 A. Drukowanie utworu... 6 B. Eksport do pliku audio... 6 C. Udostępnianie nut online z Finale Reader... 6 Więcej pomocnych informacji o Finale... 7 Aby otworzyć podręcznik użytkownika Finale:... 7 Korzystanie z menu kontekstowego... 8 Metanarzędzia... 9 A. Używanie metanarzędzi artykulacji i ekspresji... 9 B. Używanie metanarzędzi autokształtów... 40 C. Najczęściej używane metanarzędzia... 40 D. Metanarzędza w Prostym wprowadzaniu... 4

ZANIM ROZPOCZNIESZ PRACĘ Z PROGRAMEM: Informacje rejestracyjne KAŻDY ZAREJESTROWANY UŻYTKOWNIK MOŻE ZAINSTALOWAĆ FINALE NA DWÓCH SYSTEMACH OPERACYJNYCH TYLKO DO UŻYTKU PRYWATNEGO.* Aby korzystać z Finale po instalacji musisz go autoryzować. Do autoryzacji będziesz potrzebował unikalny numer seryjny. Numer seryjny znajdziesz: na żółtej naklejce w pudełku z płytą Finale DVD lub na opakowaniu płyty CD wcześniej zakupionej wersji Finale. jeśli wcześniej autoryzowałeś Finale na komputerze, numer seryjny znajdziesz w programie. Szukaj numeru seryjnego w menu Pomoc > O Finale. jeśli wcześniej rejestrowałeś numer seryjny, możesz go znaleźć w swoim koncie online na www.finalemusic.com. Jeśli kupiłeś uaktualnienie do nowszej wersji Finale to numer seryjny jest zawsze taki sam przy każdym uaktualnieniu. Po zainstalowaniu Finale odszukaj numer seryjny programu, postępuj zgodnie z instrukcjami wyświetlanymi podczas autoryzacji programu. Musisz autoryzować program w ciągu 0 dni, ponieważ po upływie tego terminu nie będziesz mógł drukować i zapisywać plików (aż do autoryzacji programu). *Nie dotyczy licencji wielostanowiskowych. Można autoryzować dwa różne komputery lub na jednym komputerze różne systemy np. Mac OS X i Windows. ZANIM ROZPOCZNIESZ: Informacje kontaktowe Wsparcie techniczne Wiele użytecznych informacji dotyczących programu znajdziesz na: www.finalemusic.com/support Dystrybutor programu Finale w Polsce: www.audiofactory.pl Polskie forum użytkowników programu: Jeśli szukasz ciekawych porad, masz problem z programem, nie wiesz jaka jest aktualna wersja polonizatora - odwiedź polskie forum: www.polonizatorfinale.fora.pl 4 WINDOWS

Pierwsze kroki A. Korzystanie z Kreatora dokumentu Kreator dokumentu to najszybszy sposób na utworzenie nowego utworu. Kolejne strony w Kreatorze pozwalają szybko określić podstawowe elementy utworu. Z menu Plik wybierz Nowy > Dokument z kreatorem. Wybierz zespół instrumentalny oraz styl i kliknij Dalej. Style dokumentu zawierają czcionki i oznaczenia przeznaczone dla poszczególnych rodzajów dokumentów: w tym przypadku chór styl jazzowy. Wybierz instrumenty i kliknij Dalej. 4 Na stronach i 4 wybierz odpowiednie elementy utworu i kliknij Zakończ. Na stronach i 4 możesz określić: tytuł prawa autorskie tonację metrum oznaczenie tempa przedtakt liczba taktów w utworze WINDOWS 5

B. Otwieranie plików Aby otworzyć plik Finale wybierz w menu Plik > Otwórz. Finale 0 może otworzyć wszystkie pliki notacji Finale (*.MUS) zapisane w Finale 0 i z wcześniejszych wersji programu, oraz z innych produktów z rodziny edytorów nutowych Finale. C. Wymiana plików Natywnym formatem plików Finale jest plik notacji Finale (*.MUS). Te pliki są międzyplatformowe co oznacza, że możesz z nich korzystać zarówno w Mac OS X jak i Windows. Pliki Finale nie są kompatybilne wstecz, co oznacza, że dokumentu z Finale 0 nie można otworzyć w Finale 0 i dowolnej starszej wersji Finale. Aby otworzyć plik Finale 0 w Finale 0 musisz wyeksportować dokument do formatu MusicXML. Wszystkie poprzednie wersje Finale posiadają możliwość importowania plików Music XML. Finale 0 Finale 0 MusicXML Finale 0 Finale 0 D. Skanowanie Użyj wbudowanej technologii SmartScore Lite, aby skanować i importować drukowane nuty lub importować zeskanowane nuty do plików TIFF. Aby skorzystać z tych funkcji wybierz z menu Plik > Skanowanie: SmartScore Lite. Wskazówka: po zeskanowaniu i importowaniu utworu, użyj narzędzia Zaznaczanie, aby skopiować nuty do nowego pustego dokumentu z określonym stylem dokumentu i orkiestracją. 6 WINDOWS

Widoki dokumentu w programie Finale Gdy otworzysz nowy utwór pojawią się następujące menu i palety. Te elementy są podstawowym zestawem narzędzi do realizowania zadań w Finale. Pasek menu To menu zawiera standardowe czynności i polecenia związane z edycją. Narzędzia podstawowe Ta paleta zawiera podstawowe narzędzia edycyjne Finale. Panel odtwarzania Użyj go, aby odtwarzać utwór. Okno dokumentu Aktywny dokument zawsze pojawia się w tym oknie. Paleta Proste wprowadzanie Użyj tej palety, aby wybierać wartości nuty, akcydencje i inne podczas wpisywania nut w Prostym wprowadzaniu. Zmiana stron Użyj tych przycisków do zmiany pokazywanych stron. Pasek pionowego przewijania Użyj tego paska, aby dopasować widok dokumentu w pionie.. Pasek stanu Ten pasek pokazuje informacje o wybranych narzędziach. Licznik stron W tym polu pokazywany jest numer bieżącej strony. Pasek poziomego przewijania Użyj tego paska, aby dopasować widok dokumentu w poziomie. WINDOWS 7

Nawigacja podczas pracy z dokumentem Wybranie najlepszego widoku utworu podczas pracy nad dokumentem ma zasadnicze znaczenie dla wydajności pracy w programie Finale. A. Wybór widoku Dwa główne widoki w Finale to: widok strony i widok przewijany. Z menu Widok wybierz Widok przewijany lub Widok strony. Widok strony W tym widoku nuty pokazywane są dokładnie tak jak będą wydrukowane. Użyj tego widoku do dopasowania układu systemów i strony. Widok przewijany W tym widoku nuty są pokazywane, jako jeden ciągły system bez podziału na strony. Wciśnij Ctrl + E aby przełączyć się pomiędzy widokiem strony a widokiem przewijanym 8 WINDOWS

B. Przybliżanie i oddalanie Polecenia zmiany powiększenia znajdziesz w menu Widok, ale wygodniej i szybciej jest korzystać ze skrótów. Wciśnij ctrl + + aby powiększyć Wciśnij ctrl + aby zmniejszyć = C. Aby przeciągnąć widoczny obszar Użyj narzędzia Rączka, aby zmienić pokazywany fragment utworu. Lub gdy korzystasz z dowolnego narzędzia, kliknij prawym przyciskiem myszki i przeciągnij, aby zmienić pokazywany fragment utworu. D. Przełączanie stron W Widoku strony przyciski ze strzałkami w lewym dolnym rogu ekranu służą do zmiany pokazywanych stron utworu. Lub wciśnij ctrl + Page Up lub ctrl + Page Down aby zmienić stronę na poprzednią lub następną. WINDOWS 9

Wpisywanie nut: Proste wprowadzanie Kliknij Proste wprowadzanie a. Spójrz na menu Proste wprowadzanie (a) na górze ekranu. Korzystaj z niego do zmiany ustawień oraz sprawdzania skrótów klawiszowych. b. Spójrz na paletę prostego wprowadzania (b), którą będziesz używać do określania wartości i innych właściwości nut. A. Wpisywanie nut myszką Kliknij wartość nuty na palecie prostego wprowadzania oraz w razie potrzeby akcydencję, ligaturę, podział nieregularny lub przednutkę. Wskazówka: kliknij dwukrotnie jedno z tych narzędzi, aby odznaczyć wszystkie inne narzędzia na palecie prostego wprowadzania. Ustaw kursor myszki w miejscu, w którym chcesz wpisać nutę. Kliknij, aby wpisać nutę. Finale automatycznie odwróci laskę nuty. 0 WINDOWS

B. Wpisywanie nut myszką i klawiaturą komputera Użyj bloku numerycznego klawiatury (c), aby wybierać wartości nut zanim je klikniesz. Użyj tego obrazka po prawej, jako podpowiedzi podczas wpisywania nut. c. Informacja dla użytkowników laptopów: proszę korzystać z Laptop Shortcut Table, aby usprawnić efektywność podczas pracy na mniejszej klawiaturze. Wybierz Proste wprowadzanie > Ustawienia prostego wprowadzania i kliknij Edycja skrótów klawiaturowych. W polu Zestaw skrótów klawiszowych wybierz na rozwijanej liście Laptop Shortcut Table. (wciśnij raz) Aby zmienić wybraną wartość. Aby tylko zaznaczyć wartość i usunąć kropkę i bemol. (wciśnij dwa razy) Wpisz nutę i wciśnij klawisz 9 aby utworzyć triolę. alt + 4 Nuty zmieniają kolor podczas ich wpisywania wskazując, że można je edytować przez wciśnięcie odpowiednich klawiszy... Aby zmienić wartość nuty, którą właśnie wpisałeś wciśnij Alt+# (-8). WINDOWS

C. Wpisywanie nut do utworu klawiaturą komputera Używanie klawiatury komputera do wpisywania nut jest znacznie szybsze od klikania. Gdy wpisałeś już wartość nuty: Wciśnij Enter, aby aktywować kursor prostego wprowadzania, który służy do wpisywania nut w Finale. Użyj strzałek do góry lub dołu (klawisze komputera), aby zmienić wysokość nuty. enter Wciśnij Enter, aby wpisać nutę. enter 4 Lub po prostu wpisz nazwę nuty za pomocą klawiatury komputera, wciśnij 0 (zero), aby wpisać pauzę. Uwaga: aby wpisać nutę H musisz wcisnąć klawisz B. A B C 0 D 5 Wciśnij Shift-strzałka w dół, aby przenieść kursor o oktawę do dołu. shift + Przenoszenie zaznaczenia lewo/prawo. ctrl + Przenoszenie zaznaczenia w górę/dół. Poniżej przedstawiono niektóre sposoby zmiany wybranej nuty. + + = T L \ / / Zwiększ Zmniejsz o półton o półton (numpad) (numpad) Krzyżyk Bemol Ligatura Odwróć laskę Zmień enhar- Dodaj interwał Podziel/połącz wiązanie monicznie (=tercja) WINDOWS

D. Odtwarzanie utworu za pomocą klawiatury MIDI Możesz użyć klawiatury MIDI (lub innego urządzenia MIDI), aby szybko wpisywać nuty. Gdy aktywny jest kursor po prostu graj nuty lub akordy, które chcesz dodać do utworu. Upewnij się, że wybrana jest opcja w menu Proste wprowadzanie > Użyj MIDI do wprowadzania, aby korzystać z klawiatury MIDI do wpisywania nut. Wielogłos: Warstwy Gdy w drugim głosie SA inne wartości rytmiczne w obrębie taktu, tak jak na przykładzie pokazanym poniżej musisz wpisać nuty w nowej warstwie. Każda warstwa jest rytmicznie niezależnym głosem. Po prostu wybierz nową warstwę i wpisz nuty tak jak robiłeś to do tej pory. Warstwy możesz wybrać z menu Widok lub za pomocą przycisków umieszczonych na dole ekranu. Warstwy możesz identyfikować przez kolor nut. Warstwa Warstwa Warstwa Warstwa 4 Zawsze korzystaj z warstwy i podczas zapisywania wielogłosu. Używaj warstwy do zapisywanie wyższego głosu. Jeśli występują trzy lub cztery głosy na jednej pięciolinii użyj warstw i 4. Wybierz z menu Dokument > Pokaż tylko aktywna warstwę, aby pracować tylko z pojedynczą niezależną warstwą. + Opcja Pokaż tylko aktywną warstwę pozwala na edycję lub usunięcie pojedynczych warstw bez wpływania na inne warstwy (porównaj z obrazkiem na górze). Pamiętaj, aby przed wydrukowaniem dokumentu wyłączyć funkcję Pokaż tylko aktywną warstwę. WINDOWS

Nagrywanie na żywo: HyperScribe HyperScribe pozwala na bezpośredni zapis nut granych na klawiaturze MIDI do utworu. Aby skonfigurować klawiaturę MIDI (lub inne zewnętrzne urządzenie MIDI) do pracy z programem Finale sprawdź Ustawianie systemu MIDI w Podręczniku użytkownika Finale. A. Aby nagrać wykonanie utworu Kliknij ikonę HyperScribe. Kliknij takt. Odczekaj takty wstępu i zacznij grać. 4 Gdy skończysz grać kliknij w dowolnym miejscu utworu, aby zatrzymać nagrywanie. B. Ustawienie najmniejszej wartości Ponieważ wykonanie na żywo nie jest doskonałe, Finale zaokrągla zagrane nuty do wybranych wartości. Na przykład, jeśli w utworze nie ma wartości mniejszych niż ósemka ustaw w Finale, że ósemka to najmniejsza wartość w ten sposób w zapisanym utworze nie powinny pojawić się żadne szesnastki. Te ustawienia możesz konfigurować w oknie dialogowym Ustawienia kwantyzacji. Aby otworzyć to okno dialogowe wybierz MIDI/Audio > Ustawienia kwantyzacji. Wyniki nagrywania w narzędziu HyperScribe zależą od wybranej najmniejszej wartości nuty oraz ustawień kwantyzacji. 4 WINDOWS

C. Nagrywanie do dwóch pięciolinii Kliknij ikonę HyperScribe. Z menu HyperScribe wybierz Tryb nagrywania > Rozdziel w dwie pięciolinie. 4 Wprowadź punkt podziału (razkreślne C = 60) i kliknij OK. Nagraj wykonanie utworu. D. Zmiana tempa nagrywania i ustawień metronomu Jeśli transkrybujesz bardzo złożony fragment, możesz nagrać go w wolniejszym tempie, aby zwiększyć dokładność nagrania. Możesz to zrobić i wprowadzić dodatkowe korekty swojej sesji nagraniowej w oknach dialogowych Odtwarzanie i/lub stukanie oraz Ustawienia metronomu. Kliknij ikonę HyperScribe Z menu HyperScribe wybierz Źródło miar taktu > Odtwarzanie i/lub stukanie (a). a. 4 5 Zaznacz Użyj tego tempa i wpisz tempo w pole tekstowe, które chcesz użyć do nagrywania (b). Upewnij się, że ustawiona jest odpowiednia miara dla tempa w opcjach Uderzenia. Kliknij Ustawienia metronomu. W polu Takty wpisz liczbę taktów, po której rozpocznie się nagrywanie (c). b. 6 Kliknij dwukrotnie OK, aby wrócić do utworu. c. WINDOWS 5

Zaznaczanie nut Zaznaczanie to uniwersalne narzędzie edycyjne w programie Finale. Możesz używać go do zaznaczania, przenoszenia, usuwania oraz kopiowania i wklejania pojedynczych elementów lub obszarów w utworze. A. Zaznaczanie Kliknij na liniach pięciolinii (nie klikaj na nuty), aby zaznaczyć cały takt (kliknij tylko raz). Kliknij nad lub pod pięciolinią i z wciśniętym klawiszem myszki przeciągnij po przekątnej dowolnego obszaru zawierającego takty (fragmenty lub całe takty), aby utworzyć zaznaczenie. Kliknij Przeciągnij Puść Kliknij dwukrotnie, aby zaznaczyć stos taktowy (pion). Kopiowanie określonych elementów taktów lub usuwanie pełnych taktów wymaga zaznaczenia stosu. Wybrany obszar zawierający pełne takty w każdej pięciolinii nazywany jest stosem taktowym i oznaczony jest podświetleniem, które rozpoczyna się od górnej pięciolinii do dolnej zawierające również takty mieszczące się pomiędzy tymi pięcioliniami. 6 WINDOWS

B. Rozszerzanie zaznaczenia Użyj skrótów klawiaturowych, aby rozszerzyć lub zmniejszyć zaznaczony region na pojedynczej pięciolinii... Do następnej miary shift + Do końca taktu ctrl + shift + Do końca utworu shift + end Do początku utworu shift + home...lub na wielu pięcioliniach. shift + shift + (ponownie) WINDOWS 7

Kopiowanie, wklejanie i wstawienie Finale oferuje dużą kontrolę nad kopiowaniem, wstawianiem i wklejaniem (zastępowaniem). A. Kopiowanie przez przeciąganie Jeśli obszary źródłowy i docelowy są widoczne na ekranie szybko skopiuj nuty przez przeciągnięcie zaznaczenia. Kliknij i trzymaj klawisz myszki Kliknij i trzymaj Przeciągnij Puść klawisz Przeciągnij Puść B. Kopiowanie za pomocą schowka Jeśli obszary źródłowy i docelowy nie są widoczne na ekranie skopiuj nuty do schowka i wklej zawartość schowka do miejsca docelowego. Istniejące nuty w miejscu docelowym zostaną zastąpione. ctrl + C ctrl + C Zaznacz cel Zaznacz miejsce docelowe ctrl + V ctrl + V 8 WINDOWS

C. Wstawienie nut Podczas kopiowania i wklejania Finale zastępuje zawartość w miejscu docelowym. Gdy wstawiasz nuty Finale przemieszcza istniejącą zawartość taktu do końca utworu zwykle zwiększając całkowitą liczbę taktów w utworze. alt + Kliknij i przeciągnij, aby wstawić nuty zamiast je wkleić. Czerwony pasek podczas wstawiania oznacza, że po wstawieniu nut istniejąca zawartość taktu zostanie przesunięta do końca utworu. Pełne takty nie będą wstawione. Zielony pasek wstawiania pojawia się podczas kopiowania i wstawiania stosów. Oznacza, że Finale będzie wstawiać pełny takt (lub pełne takty) przesuwając dotychczasową zawartość w docelowym regionie do końca utworu. WINDOWS 9

D. Filtrowanie Możesz kopiować określone elementy utworu za pomocą okna dialogowego Edytuj filtr. Z menu Edycja wybierz Edytuj filtr. W oknie dialogowym Edytuj filtr zaznacz elementy, które chcesz skopiować (kliknij nic, aby usunąć zaznaczenie ze wszystkich pól). Kliknij OK. Aby skopiować ustawienia taktu musisz zaznaczyć cały stos. 4 Kopiuj nuty tak jak robiłeś to do tej pory. Wciśnij ctrl + alt + shift + F, aby otworzyć okno dialogowe Edytuj filtr. Finale będzie używać filtra za każdym razem, gdy zaznaczona jest opcja Użyj filtra w menu Edycja. 0 WINDOWS

Transpozycja Aby przetransponować nuty: Kliknij ikonę Zaznaczanie Zaznacz fragment z nutami.. 4 Z menu Przybornik wybierz Transpozycja. Wybierz interwał w rozwijanym menu Interwał. 5 Kliknij OK. Aby szybko przetransponować: Kliknij ikonę Zaznaczanie Zaznacz fragment z nutami. Wciśnij.... 6 Aby przetransponować o półton w dół. 7 Aby przetransponować o półton w górę. 8 Aby przetransponować o oktawę w dół. 9 Aby przetransponować o oktawę w górę. W tej metodzie możesz transponować nuty diatonicznie w obrębie tonacji. Aby zmienić tonację użyj menu kontekstowego narzędzia Zaznaczania lub użyj narzędzia Tonacje. Aby ustawić transpozycję pięciolinii użyj narzędzia Pięciolinie. WINDOWS

Takty A. Aby dodać takty Aby dodać takty na końcu utworu: Z menu Edycja wybierz Dodaj takty. Wpisz liczbę taktów, którą chcesz dodać do utworu. Kliknij OK. B. Aby wstawić takty Aby wstawić puste takty w dowolnym miejscu w utworze: Zaznacz takt (wstawiane takty pojawią się po tym zaznaczonym takcie). 4 Z menu Edycja wybierz Wstaw stos taktowy. Wpisz liczbę taktów, którą chcesz wstawić do utworu. Kliknij OK. WINDOWS

C. Aby dopasować liczbę taktów w systemie Zaznacz takty, które chcesz dopasować. Z menu Przybornik wybierz Dostosuj liczbę taktów w systemie. Wpisz liczbę taktów i wciśnij OK. Finale automatycznie dopasuje układ taktów, aby pasował do określonej liczby taktów w wybranym regionie. D. Aby ręcznie dopasować układ taktów Możesz przenosić pojedyncze takty z jednego systemu do następnego lub poprzedniego. Zaznacz takt(y). Wciśnij ctrl + aby przenieść do następnego lub ctrl +, aby przenieść do poprzedniego systemu. Wskazówka: aby dodać przedtakt na początku utworu wybierz w menu Dokument > Przedtakt. WINDOWS

Pięciolinie i instrumenty Użyj Menedżera partytury, aby wstawiać, usuwać lub zmieniać instrumenty. A. Aby dodać instrumenty do utworu Wybierz Okno > Menedżer partytury. Kliknij (Dodaj instrument) i wybierz instrument, który chcesz dodać. Finale dodaje instrumenty wg wybranego układu partytury zgodnie z grupowaniem różnych typów instrumentów. B. Aby usunąć instrumenty z utworu Kliknij X w Menedżerze partytury, aby usunąć instrument z utworu. Finale usunie pięciolinię i odpowiednio przesunie pozostałe pięciolinie w partyturze. C. Aby zastosować styl pięciolinii Style pięciolinii umożliwiają zastosowanie stylów notacji przedstawionych poniżej do fragmentów pięciolinii. i taktowe repetycje Wymuszenie ukrycia pięciolinii Notacja rytmiczna Notacja ukośne kreski Zaznacz takty. Z menu Pięciolinie wybierz Zastosuj style pięciolinii do > Partytura i głosy. Wybierz styl pięciolinii i kliknij OK. 4 WINDOWS

D. Aby ukryć pustą pięciolinię w systemie Zaznacz obszar zawierający puste pięciolinie. Z menu Pięciolinie wybierz Ukryj puste pięciolinie. Aby pokazać ukryte pięciolinie kliknij prawym przyciskiem myszki na tym uchwycie i wybierz Pokaż wszystko. Ta przerywana linia oznacza ukrytą pięciolinię. E. Aby przenieść pięciolinię Kliknij uchwyt pięciolinii, aby przenieść tylko tą pięciolinię w pionie (kliknij dwukrotnie uchwyt i przeciągnij, aby zmienić położenie pięciolinii we wszystkich systemach). WINDOWS 5

Oznaczenia i teksty Większość oznaczeń i tekstów jest dodawana w trzech narzędziach: ekspresje, artykulacje, autokształty. W tym rozdziale nauczymy się używać odpowiednich narzędzi i łatwo dodawać oznaczenia do utworu. Narzędzie Artykulacje Narzędzie Autokształty A. Dodawanie ekspresji Ekspresje są pogrupowane na sześć różnych kategorii: Narzędzie Ekspresje Adagio accel. con brio arco A =40 Aby dodać ekspresję: Kliknij ikonę Ekspresje Kliknij dwukrotnie utwór. Wybierz kategorię.. 4 Kliknij dwukrotnie ekspresję. Aby dodać wiele ekspresji Pamiętaj: ekspresje i artykulacje zmieniają odtwarzanie utworu. 4 Kliknij ikonę Ekspresje. Wciśnij klawisz myszki i przeciągnij, aby zaznaczyć fragment nut. Wybierz kategorię. Kliknij dwukrotnie ekspresję. 6 WINDOWS

B. Dodawanie artykulacji Artykulacje są oznaczeniami przypisywanymi do pojedynczych nut: Ozdobniki Akcenty Staccato Tenuto Jeśli nie widzisz ekspresji lub artykulacji, której potrzebujesz kliknij Utwórz, aby dodać własne oznaczenie. Aby dodać artykulację do pojedynczej nuty: Aby dodać artykulację do wielu nut: Kliknij ikonę Artykulacje. Kliknij ikonę Artykulacje. Kliknij nutę. Dwukrotnie kliknij artykulację. Wciśnij klawisz myszki i przeciągnij, aby zaznaczyć fragment nut. Kliknij Wybierz. 4 Dwukrotnie kliknij artykulację. 5 Kliknij OK. C. Dodawanie łuków i autokształtów Tryle Glissanda Oktawy (8va/8vb) Linie, krzywe i inne kształty dodawane są w narzędziu Autokształty. Aby dodać autokształt: Kliknij ikonę Autokształty Cresc. Dim. Łuki Wybierz odpowiednie narzędzie z palety autokształtów. Kliknij dwukrotnie i przeciągnij z wciśniętym klawiszem myszki, aby dodać autokształt. Przeciągnij uchwyt o kształcie rombu, aby dopasować kontur łuku. WINDOWS 7

D. Tekst Tytuł, podtytuł, kompozytor, aranżer, autor słów i inne teksty należy dodawać w narzędziu Tekst. Tytuł Podtytuł Kompozytor Aby dodać lub edytować stronę tytułową utworu: Z menu Okno wybierz Menedżer partytury i kliknij zakładkę Informacje o pliku. Wpisz informacje o dokumencie. Kliknij OK. Aby wpisać słowa (np. tekst piosenki) użyj narzędzia Słowa.. Aby dodać inny tekst do utworu: Kliknij dwukrotnie, aby pokazało się pole tekstowe. Wpisz tekst lub wybierz w menu Wstaw. Dzięki poleceniu Wstaw możesz dodawać tytuły, numery stron, bieżącą datę i inne. Aby wstawić tekst wybierz Tekst > Wstaw. 8 WINDOWS

Tonacje, metrum, klucze Aby zmienić tonację, metrum lub klucz: Metrum Kliknij ikonę Zaznaczanie. Kliknij prawym przyciskiem myszki takt, w którym chcesz dokonać zmiany. Tonacja Zmiany klucza W zależności od potrzeb wybierz polecenie Metrum, Tonacja lub Klucz. A. Aby określić tonację B. Aby określić metrum Kliknij ikonę Tonacje. Kliknij ikonę narzędzia Metrum. Kliknij dwukrotnie takt. Kliknij dwukrotnie takt. Użyj suwaka obok podglądu tonacji, aby ustawić odpowiednią tonację. Za pomocą górnego suwaka ustaw liczbę miar w takcie. 4 Kliknij OK. 4 5 Za pomocą dolnego suwaka ustaw jednostkę rytmiczną (np. ósemka, ćwierćnuta inne). Kliknij OK. C. Aby określić zmianę klucza Kliknij ikonę Klucz. Kliknij dwukrotnie takt. Kliknij dwukrotnie potrzebny klucz. Aby utworzyć zmianę klucza w środku taktu, wybierz fragment taktu przed dwukrotnym kliknięciem. WINDOWS 9

Słowa, akordy, repetycje A. Wpisywanie słów Po wpisaniu nut kliknij ikonę narzędzia Słowa. Akordy i chwyty gitarowe Z menu Słowa wybierz Wprowadzaj słowa. Kliknij nutę, aby pod pięciolinią pojawił się migający kursor. 4 Wpisz sylabę i wciśnij spację, aby przejść na następną nutę. Użyj - (myślnik), aby dodać łącznik między sylabami. Słowa Repetycje Wpisz: Should [spacja] auld [spacja] ac [-] quaint [-] ance Okno dialogowe Słowa pozwala łatwo edytować sylaby, wklejać tekst z innych programów i przypisywać słowa do nut. 0 WINDOWS

B. Wpisywanie symboli akordów Kliknij ikonę Akordy. Kliknij nutę, aby pokazał się kursor nad pięciolinią. Wpisz podstawę akordu i przyrostek np. Amin7. Wpisz: Amin7 [spacja] 4 Wciśnij spację. Finale przekonwertuje tekst na symbol akordu. Podczas wpisywania symboli akordów użyj b, aby wpisać bemol oraz #, aby wpisać krzyżyk. Aby pokazać chwyty gitarowe wybierz w menu Akordy > Pokaż chwyty gitarowe. C. Tworzenie i volty Kliknij ikonę Repetycje. Zaznacz takty pierwszej volty. Z menu Repetycje wybierz Utwórz pierwszą i drugą voltę. 4 Zaznacz pierwszy takt powtórzenia. 5 Z menu Repetycje wybierz Utwórz przednią repetycję. WINDOWS

Odtwarzanie A. Panel odtwarzania Panel odtwarzania zawiera standardowe przyciski kontrolujące odtwarzanie utworu. Wciśnij na Panelu odtwarzania, aby rozpocząć odtwarzanie. Kliknij na Panelu odtwarzania i wybierz pierwszego lewego taktu, aby odtwarzanie rozpoczynało się od pierwszego widocznego taktu pokazywanego po lewej stronie. Wciśnij ctrl + spacja + Kliknij i przeciągaj, aby odsłuchiwać piony. Wciśnij ctrl + shift + spacja + Aby odsłuchać pojedynczą pięciolinię. B. Zmiana tempa odtwarzania Jeśli nie określiłeś oznaczenia tempa W Panelu odtwarzania kliknij rozwijane menu Tempo i wybierz odpowiednią wartość nuty. Wprowadź liczbę miar na minutę w polu tekstowym. Ekspresje zawierające oznaczenia tempa nadpisują ustawienia tempa w Panelu odtwarzania. WINDOWS

C. Human Playback Właściwe wykonanie każdego utworu zależy od jego gatunku i stylu. Na przykład nie należy oczekiwać, że utwór jazzowy zostanie wykonany tak samo jak klasyczna sonata. Wskaż Finale jak ma odtwarzać utwór za pomocą funkcji Human Playback. Dzięki tej funkcji nuty Finale odtwarza dokument oraz wprowadzone oznaczenia w określonym stylu. Aby wybrać styl Human Playback wybierz w menu MIDI/Audio > Human Playback, a następnie wskaż odpowiedni styl. Aby włączyć lub wyłączyć Human Playback W menu MIDI/Audio wybierz Human Playback i wybierz odpowiedni styl. Aby wyłączyć Human Playback, wybierz w menu MIDI/Audio > Human Playback > Brak. Wybierz w menu MIDI/Audio menu > Human Playback > Jazz, aby aktywować opcję Swing w oknie dialogowym Panel odtwarzania. WINDOWS

Układ strony Ostatnim krokiem przed wydrukiem dokumentu powinno być dopasowanie położenia systemów oraz marginesów stron. Użyj poniższych technik, aby dopasować układ strony: Kliknij i przeciągnij te uchwyty, aby dopasować położenie marginesów strony na tej stronie. Kliknij i przeciągnij te uchwyty, aby dopasować górny margines systemów. Kliknij i przeciągnij system, aby dopasować położenie systemu, w ten sposób również wszystkie pozostałe systemy zostaną dopasowane w pionie. Kliknij ikonę Pięciolinie, aby pojawiły się uchwyty pięciolinii, które pozwalają dopasować pionowe położenie pięciolinii w systemach. ctrl + kliknięcie i przeciągnij, aby przesuwać system niezależnie od pozostałych. Te ikony oznaczają, że układ taktów w systemie został zablokowany. Funkcja automatycznego spacjowania nut nie będzie wpływała na dopasowanie liczby taktów w tak oznaczonych systemach do momentu aż ich nie odblokujesz. 4 WINDOWS

Udostępnianie nut A. Drukowanie utworu Wciśnij ctrl + P i kliknij OK. Aby utworzyć plik PDF, wybierz Plik > Zapisz jako PDF. B. Eksport do pliku audio Z menu Plik wybierz Eksportuj do pliku audio. 4 Wybierz miejsce zapisu i wpisz nazwę pliku. W polu Zapisz jako typ wybierz na rozwijanej liście format pliku, w którym zostanie zapisany utwór. Kliknij Zapisz. C. Udostępnianie nut online z Finale Reader Możesz dzielić się plikami Finale z każdą osobą, nawet jeśli ona nie posiada programów z rodziny Finale. Prześlij jej łącze znajdujące się, poniżej aby mogła pobrać i zainstalować bezpłatny program Finale Reader: www.finalemusic.com/reader Po instalacji tego programu możesz przesłać plik jako załącznik emaila lub opublikować na witrynie np. www.finaleshowcase.com. Dzięki programowi Finale Reader, każdy może otwierać, odtwarzać i drukować Twoje utwory. WINDOWS 5

Więcej pomocnych informacji o Finale Aby otworzyć podręcznik użytkownika Finale: Z menu Pomoc wybierz Podręcznik użytkownika lub kliknij przycisk Pomoc. Kliknij tutaj, aby uzyskać podstawowe wskazówki i obejrzeć filmy instruktażowe. Kliknij tutaj, aby zobaczyć jak działa Finale. Te wprowadzenia opisują wykonywane czynności od początku projektu do jego końca oraz zawierają filmy demonstracyjne. Kliknij tutaj, aby odwiedzić bazę wiedzy online i przeglądać rozwiązania najczęściej występujących problemów. Kliknij tutaj, aby odwiedzić forum Finale, które łączy użytkowników programów z rodziny Finale z całego świata lub odwiedź blog Finale, aby poznać ciekawe wskazówki. 6 WINDOWS

Korzystanie z menu kontekstowego Kliknij prawym przyciskiem myszki, aby wywołać menu kontekstowe, które pozwala szybko Transponować, dodawać repetycje, wstawiać takty i tworzyć inne zmiany związane z regionami... Edytować lub usuwać tekst... Zmienić tonację lub wybierz jedną z wielu innych opcji. Dzięki menu kontekstowemu klikając obszar można wykonywać mnóstwo zadań dodatkowych: edytować właściwości taktu zmienić styl kreski taktowej tworzyć lub usuwać pauzy wielotaktowe wycinać, kopiować lub wklejać transponować dodawać, wstawiać lub usuwać takty zmieniać tonację, metrum, klucz stosować alternatywny styl notacji dodawać repetycje WINDOWS 7

Metanarzędzia Metanarzedzia są programowalnymi skrótami klawiszowymi, które można użyć do szybkiego dodawania oznaczeń do utworu. A. Używanie metanarzędzi artykulacji i ekspresji Aby dodać artykulację lub ekspresję za pomocą meta narzędzi: S + kliknięcie Kliknij Artykulacje lub Ekspresje. Wciśnij i trzymaj klawisz metanarzędzia i kliknij. Użyj tej metody do szybkiego wprowadzana tonacji, metrum oraz zmian klucza (z wybranym odpowiednim narzędziem). S to domyślny skrót metanarzędzi dla oznaczenia staccato. Aby dodać oznaczenia do wielu nut: Wciśnij i trzymaj klawisz metanarzędzia i kliknij. Kliknij i z wciśniętym klawiszem myszki i przeciągnij, aby pojawiła się ramka wokół nut. Puść klawisz myszki. S + +kliknięcie Puść 8 WINDOWS

B. Używanie metanarzędzi autokształtów Użyj metanarzędzi, aby wprowadzać łuki, oznaczenia cresc. dim., linie i inne kształty zamiast klikać ikony na palecie autokształtów. Aby dodać łuk za pomocą metanarzędzi: S + podwójne kliknięcie (trzymaj po kliknięciu) Kliknij ikonę Autokształty. Trzymaj S Puść 4 Podwójnie kliknij nutę i trzymając wciśnięty klawisz myszki po drugim kliknięciu przeciągnij aż do nuty docelowej. Puść klawisz myszki. Wciśnij klawisz metanarzędzia i kliknij, aby dodać oznaczenie przypisywane do nuty takie jak ślizgi w tabulaturze. Przeciągnij4 S to domyślny skrót metanarzędzi autokształtów dla oznaczenia łuku. C. Najczęściej używane metanarzędzia S X A Z 5 E W Q F K J 7 9 8 7 6 5 4 F G H S S T 8 G > P < Metanarzędzia artykulacji i ekspresji są przedstawione w oknach dialogowych Wybór ekspresji i Wybór artykulacji. Szukaj ich w prawym górnym rogu każdego oznaczenia. WINDOWS 9

D. Metanarzędza w Prostym wprowadzaniu Artykulacje i ekspresje jak również klucz, tonacja i zmiany metrum mogą być dodawane za pomocą meta narzędzi podczas wpisywania nut w Prostym wprowadzaniu. Kliknij Proste wprowadzanie. Zaznacz nutę i wciśnij *,aby dodać artykulację - jeśli masz laptopa ~ lub X aby dodać ekspresję shift shift shift + + + alt alt alt + + + C K T aby zmienić klucz aby zmienić tonację aby zmienić metrum Wciśnij klawisz metanarzędzia np. S 4 5 Lub jeśli nie znasz skrótu wciśnij Enter. Podświetl opcję na liście i wciśnij Enter. * lub X i klawisz metanarzędzia lub enter 40 WINDOWS