ROLA WĘZŁÓW PRZESIADKOWYCH NA PRZYKŁADZIE WĘZŁA GDAŃSK WRZESZCZ

ROLA WĘZŁÓW PRZESIADKOWYCH NA PRZYKŁADZIE WĘZŁA GDAŃSK WRZESZCZ Jan Biernat 1, Farid Djebaili 2 1. Wprowadzenie Zapewnienie możliwości sprawnego poruszanie się w mieście wymaga uwzględnienia faktu, że każda podróż składa się z łańcucha elementarnych przemieszczeń wykonywanych pieszo lub przy użyciu środków transportowych, zaś podróże w miastach składają się z jednego bądź wielu przemieszczeń [11]. Właśnie dlatego węzły przesiadkowe stanowią tak ważny element systemu transportu w potężnych aglomeracjach takich jak Gdańsk. Umiejscowienie poszczególnych węzłów jest zależne od wielu czynników, takich jak: aspekty demograficzne, struktura miejska, mobilność mieszkańców czy oddziaływanie sposobów przemieszczania się na środowisko miasta. 2. Zadania węzłów integracyjnych Przez węzeł komunikacyjny rozumie się skrzyżowanie dróg, linii kolejowych bądź lotniczych. Można jednak traktować to pojęcie zdecydowanie szerzej, jako obszar miasta lub nawet całe miasto będące ważnym elementem transportu poszczególnych gałęzi. ażdy węzeł systemu transportowego jest w istocie węzłem przesiadkowym, będąc równocześnie miejscem dostępu do sieci transportowej [12]. Często na terenie węzłów integracyjnych powstają stacje końcowe (pętle) dzięki którym pojazdy mogą odbywać postój jak i zawracać. Optymalizują one również obsługę linii komunikacyjnej. Takie pętle zwykle są wyposażone w przystanki (perony) dla pasażerów. Rozmiary stacji końcowej zależą od liczby linii i liczby pojazdów, które ją obsługują oraz od wielkości ruchu pasażerskiego. Wybrane pętle muszą spełniać ważne funkcje socjalne dla kierowców i funkcje sterowania (dysponowania) ruchem pojazdów [1]. Wielkość węzła integracyjnego zależy od kilku parametrów: liczby linii, częstotliwości ruchu pojazdów i wielkości ruchu pasażerskiego. Dla pasażera szczególnie ważnym elementem jest sprawne przesiadanie się, dzięki krótkiej drodze przemieszczenia się między peronami, zlokalizowanymi najlepiej w obrębie jednego poziomu, bez pokonywania różnic terenu. Idealnym rozwiązaniem jest przesiadanie się w obrębie jednego peronu (z krawędzi na 1 oło Naukowe odi, Politechnika Gdańska, ul. Gabriela Narutowicza 11/12, 80-233 Gdańsk, tel. 600 687 308, biernat.jan1@gmail.com 2 oło Naukowe odi, Politechnika Gdańska, ul. Gabriela Narutowicza 11/12, 80-233 Gdańsk, tel. 782 009 390, farid6@o2.pl

krawędź). Jednak uzyskanie tego w węzłach łączących liczne linie jest bardzo skomplikowane [1]. Ważnym aspektem jest również wygoda pasażerów oczekujących na pojazd, która powinna być zapewniona poprzez wiaty i poczekalnie. Mają one za zadanie zapewnić schronienie przed wiatrem, upalnym słońcem, jak również stanowić miejsce, w którym podróżny może odpocząć przed podróżą. Jeśli rozwiązania wymagają zmiany poziomów konieczne jest stosowanie pochylni, schodów ruchomych lub wind. Zapewniają one komfort osobom poruszającym się na wózkach inwalidzkich jak i matkom z wózkami z dziećmi. Najważniejszym jednak zadaniem jest zwiększenie sprawności przesiadki, która wpływa korzystnie na atrakcyjność usług transportu miejskiego. Węzły integracyjne powinny także umożliwić podróżowanie w systemie Park&Ride lub Bike&Ride, zakładającym dojazd pojazdem osobowym lub rowerem do takiego parkingu, pozostawienie pojazdu na nim i dalszą kontynuacje podróży transportem zbiorowym. Parkingi dla samochodów i rowerów są zazwyczaj ulokowane w dogodnych, a zarazem bezpiecznych miejscach [1]. Organizacja przesiadek jest bardzo istotnym czynnikiem, który ma wpływ na wykorzystanie środków transportu zbiorowego, ponieważ ma on silny związek z jego dostępnością. W prawidłowo zaprojektowanym węźle komunikacyjnym należy uwzględnić: pewność przesiadki, minimalizację czasu przesiadki, liczbę linii skomunikowanych oraz ich częstotliwość kursowanie w zależności od pory dnia, możliwość kompensacji opóźnień, dobrą widoczność dla kierowców pojazdów. 3. Przedstawienie węzła integracyjnego Gdańsk Wrzeszcz Węzeł Gdańsk Wrzeszcz zlokalizowany jest w największej dzielnicy Gdańska, od które wziął swoją nazwę. Początkowo nazwa ta była używana tylko w stosunku do dworca kolejowego. Aktualnie nazwą tą określa się dworzec kolejowy, przystanek Trójmiejskiej Szybkiej Kolei Miejskiej oraz pętlę autobusów transportu miejskiego (ZTM Gdańsk).

Rys.1. Lokalizacja węzła Źródło: http://maps.google.pl/maps 3.1. Dworzec kolejowy Gdańsk Wrzeszcz oraz przystanek SKM Gdańsk Wrzeszcz Dworzec kolejowy powstał w roku 1870 i stanowił część nowej linii kolejowej Szczecin Gdańsk. Od 8 marca 1969 roku pasażerowie mają możliwość korzystania z obecnego budynku dworca. Od 1952 roku przez stację Gdańsk Wrzeszcz przebiega linia Szybkiej olei Miejskiej [10]. Dworzec kolejowy posiada dwa perony (4 krawędzie peronowe). Pierwszy peron wykorzystywany jest przede wszystkim przez pociągi należące do spółki P P Szybka olej Miejska w Trójmieście, zaś drugi przez pozostałe pociągi jeżdżące na liniach regionalnych i dalekobieżnych. Na peronie z którego korzystają pociągi S M brakuje interaktywnego Systemu Informacji Pasażerskiej (wywieszony jest tylko drukowany rozkład jazdy), a na peronie dla pociągów dalekobieżnych występuje system jedynie w

formie dźwiękowej (rozkład drukowany znajduje się w budynku dworca, nad kasami). Perony posiadają zadaszenie, z czego obsługiwany przez S M jest zadaszony w znacznej części, natomiast obsługujący pociągi dalekobieżne tylko w niewielkim fragmencie. Poniższa tabela przedstawia kierunki oraz liczbę pociągów (z pominięciem pociągów S M), które zatrzymują się na stacji Gdańsk Wrzeszcz. Tabela 1. Główne kierunki odjazdów pociągów dalekobieżnych Kierunek Liczba połączeń Kierunek Liczba połączeń Białystok 2 Malbork 23 Bydgoszcz Gł. 16 Olsztyn Gł. 6 Elbląg 9 Poznań Gł. 6 Iława 7 Przemyśl Gł. 1 Jelenia Góra 1 Słupsk 5 Katowice 3 Szczecin Gł. 3 ołobrzeg 2 Szklarska Poręba 1 Koszalin 5 Tczew 43 raków Gł. 7 Toruń Gł. 8 raków Pł. 6 Warszawa Centralna 10 Krynica 2 Wrocław Gł. 3 Laskowice Pom. 17 Zakopane 4 Lublin 1 Zielona Góra 2 Łódź aliska 4 Źródło: Opracowanie własne Dworzec posiada trzy kasy biletowe (w tym w jednej sprzedawane są tylko bilety na pociągi S M), punkt sprzedaży biletów autobusowotramwajowych ZTM Gdańsk, biletomat SKM (na peronie SKM) oraz kilka kiosków prasowych (w których również istnieje możliwość zakupu biletów ZTM Gdańsk i S M). Do dyspozycji podróżnych są dwa tunele, z czego jeden łączy oba perony z budynkiem dworca, zaś drugi umożliwia bezpośrednie wejście na peron kolejki podmiejskiej z ulic zlokalizowanych po obu stronach torów.

3.2. Przystanki autobusowe ZTM Gdańsk oraz inne dostępne środki transportu W bliskim sąsiedztwie dworca znajduje się pętla autobusowa obsługiwana przez Zarząd Transportu Miejskiego w Gdańsku. Na pętli wyznaczone są cztery krawędzie przystankowe na których zatrzymuje się 16 linii dziennych (dla 15 z nich jest to przystanek początkowy) i 2 linie nocne (przystanek początkowo-końcowy). Z pętli Gdańsk Wrzeszcz odjeżdżają również autobusy relacji Gdańsk artuzy prywatnego przewoźnika PA Gryf. Tabela 2. Linie przejeżdżające przez pętlę Gdańsk Wrzeszcz Numer linii Relacja 110 Wrzeszcz PKP Port Lotniczy 115 Wrzeszcz PKP Targ Sienny 116 Wrzeszcz PKP Matemblewo 122 Wrzeszcz PKP Sopot - Kamienny Potok SKM 124 Wrzeszcz PKP Zaspa - Szpital 126 Wrzeszcz PKP Banino 129 Wrzeszcz PKP Migowo 136 Wrzeszcz PKP Niedźwiednik 142 Wrzeszcz PKP Targ Sienny 149 Wrzeszcz PKP Krynicka 157 Wrzeszcz PKP Bysewo 162 Wrzeszcz PKP Orunia Górna 164 Wrzeszcz PKP Jasień - Pólnicy 199 Suchanino Oliwa PKP 262 Wrzeszcz PKP Wieżycka 264 Wrzeszcz PKP Jasień - Pólnicy N2 N3 Wrzeszcz PKP Myśliwska - Zacna Wrzeszcz PKP Dworzec Główny Źródło: ztm.gda.pl Przystanki autobusowe wyposażone są w wizualny System Informacji Pasażerskiej, dzięki któremu pasażer powinien być informowany o rzeczywistym czasie odjazdu autobusu, ustalonym dzięki systemowi GPS. Niestety władze ZTM Gdańsk nadal mają problem całkowitym uruchomieniem systemu, a tablice często pokazuje czas rozkładowy, czyli ten, który widnieje na papierowym rozkładzie jazdy [13]. Przystanki wyposażone są w wiaty, wewnątrz których znajduje się rozkład jazdy oraz schemat linii komunikacyjnych. Na zewnętrznej ścianie wiat przystankowych umieszony został schemat węzła z zaznaczonymi numerami linii odjeżdżającymi z poszczególnych przystanków oraz punktami sprzedaży biletów. Obok jednego

z przystanków znajduje się automat biletowy ZTM Gdańsk. W okolicy węzła istnieje możliwość korzystania z darmowego internetu (GD@ŃS wi-fi). Na placu przy dworcu znajduje się postój taksówek oraz parkingi dla samochodów osobowych i stojaki dla rowerów. W promieniu około 200 metrów podróżny ma możliwość skorzystania z tramwaju (przystanek Klonowa z którego odjeżdżają najbardziej popularne linie tramwajowe w Gdańsku). Rys.2. Wygląd węzła. W tle budynek dworca P P i S M Źródło: Google Street View 4. Współczynnik skomunikowania Rozkład jazdy, obejmujący trasę, przystanki i godziny odjazdów, jest podstawowym elementem oferty przewozowej, determinującym zarówno przychody, jak i koszty realizacji usług. Nowoczesny rozkład jazdy musi być opracowany wg ściśle określonych zasad, zapewniających jego dostosowanie do potrzeb przewozowych i warunków ruchu [14]. Ważne jest, aby rozkład jazdy w rejonach węzłów przesiadkowych umożliwiał sprawne przesiadanie się, zarówno pomiędzy różnymi pojazdami jednego, jak i różnych środków transportu zbiorowego. Aby móc ocenić węzeł integracyjny należy wyznaczyć tzw. współczynnik skomunikowania, który obrazuje w jakim stopniu zsynchronizowany jest transport kolejowy (w tym przypadku SKM) z transportem miejskim (ZTM). Na potrzeby przykładu uwzględniony został jedynie transport autobusowy, ponieważ częstotliwość odjazdów tramwajów jest bardzo wysoka, a co za tym idzie współczynnik dla tego środka transportu jest zawsze na wysokim poziomie. Poniższa tabela określa, które autobusy są skomunikowane z pociągami Szybkiej olei Miejskiej w godzinach popołudniowego szczytu komunikacyjnego (14.00-17.00) w dni powszednie, nauki szkolnej. W tym okresie pociągi S M kursują z częstotliwością 7,5 minuty.

Odj. SKM Tabela 3. Tabela określająca skomunikowanie autobusów i S M Sopot Kamienny Potok Targ Sienny Kierunek odjazdu / linia Zaspa Szpital Migowo Port Lotniczy Orunia Górna 122 115 142 199 124 129 164 110 162 262 13 57 * * * * 14 04 * * * * * 14 12 * * * * * * 14 19 * * * * * 14 27 * * * * * * 14 34 * * * * 14 42 * * * * * * 14 49 * * * * 14 57 * * * * * * * 15 04 * * * * * 15 12 * * * * * * * * 15 19 * * * * 15 27 * * * * * * 15 34 * * * * * * * 15 42 * * * * * * * 15 49 * * * * 15 57 * * * * * 16 04 * * * * * 16 12 * * * * * 16 19 * * * * * 16 27 * * * * * * 16 34 * * * * 16 42 * * * * * 16 49 * * * * * 16 57 * * * * Σ 8 8 25 11 13 23 7 12 12 13 Źródło: Opracowanie własne Na podstawie danych z powyższej tabeli można wyliczyć współczynnik skomunikowania danej linii, grupy autobusów jadących w tą samą stronę jak i również współczynnik skomunikowania dla całego węzła. Można zastosować do tego następujący wzór [2]: (1) gdzie: W s współczynnik skomunikowania określający ile % autobusów jest skomunikowanych z transportem kolejowym

p liczba pociągów S M obsługiwanych przez stację w czasie pomiaru n s liczba autobusów skomunikowanych w pewnym interwale czasowym po przyjeździe pociągu I p interwał skomunikowania autobusu w pewnym interwale czasowym po przyjeździe pociągu (przyjęty czas to 15 min: 5 min dojścia z peronu do środka transportu miejskiego i 10 min maksymalny czas czekania). Współczynniki skomunikowania dla poszczególnych kierunków: - Sopot Kamienny Potok 0,20 - Targ Sienny 0,37 - Zaspa Szpital 0,33 - Migowo 0,58 - Port Lotniczy 0,30 - Orunia Górna 0,31 Średni współczynnik skomunikowania dla węzła komunikacyjnego Wrzeszcz wynosi 0,31. Oznacza to zatem, że zaledwie 31% badanych autobusów jest skomunikowanych z transportem SKM. Nie można również zapomnieć o transporcie tramwajowym, dla której współczynnik jest bardzo wysoki, ze względu na dużą częstotliwość odjazdów, co ma pozytywny wpływ na komunikację w danym węźle. 5. Wady i zalety węzła Węzeł komunikacyjny Wrzeszcz, jako miejski obiekt logistyczny, posiada wiele usprawnień, dzięki którym pasażerowie w krótkim czasie mogą zmienić środek transportu. Podczas oceny danego węzła powinno się zwracać uwagę na 4 aspekty, które składają się na jakość transportu miejskiego czas, bezpieczeństwo, wygoda, a wszystko to zapewnione przy niskich kosztach. 5.1. Zalety Zaletą węzła integracyjnego Gdańsk Wrzeszcz jest liczba dostępnych środków transportu oraz jego lokalizacja. Do węzła można dostać się zarówno autobusami, koleją, pociągami S M, jak i samochodem, rowerem, taksówką lub pieszo. Fakt, że węzeł znajduje się w samym centrum Wrzeszcza, pozwala wielu osobom na łatwy dostęp jeśli podróżują z/do pracy, szkoły lub domu. Dodatkowo węzeł nie leży przy żadnej z głównych ulic miasta, przez co bezpośrednio w jego otoczeniu nie tworzą się korki. Dzięki takiej lokalizacji

pasażerowie korzystający z węzła nie muszą obawiać się niebezpieczeństw związanych z dużym natężeniem ruchu, mają swobodę poruszania się. Dodatkowo nad bezpieczeństwem podróżnych czuwa monitoring miejski. Na plus można ocenić również łatwość zakupu prasy, posiłków i napoi oraz dostęp do bezprzewodowego internetu. 5.2. Wady Po pierwsze, obiekt nie jest przystosowany dla osób niepełnosprawnych - brakuje ramp i wind, które ułatwiłyby dojście do peronu. Częściowym ułatwieniem dla niepełnosprawnych pasażerów są niskopodłogowe pojazdy ZTM oraz odpowiednia wysokość peronów S M przystosowana do wysokości składów. Na węźle brakuje informacji i oznakowania dla osób niewidomych i słabowidzących. System Informacji Pasażerskiej na dworcu praktycznie nie istnieje. Peron SKM posiadał kiedyś automatyczną informacje wizualną [15], jednakże na dzień dzisiejszy jedynym źródłem wiedzy dla pasażerów są drukowane wielkoformatowe rozkłady jazdy. Peron przeznaczony dla pociągów dalekobieżnych nie posiada dodatkowo informacji wizualnej. W tym przypadku źródłem wiedzy dla pasażerów są tylko informacje podawane przez megafon (drukowany rozkład jazdy znajduje się tylko wewnątrz budynku dworca). Na pętli autobusowej istnieje automatyczny, wizualny SIP, jednak jest on mało czytelny - zainstalowane, zwykłe wyświetlacze LCD ustawione w taki sposób, że pasażer zmuszony jest podejść naprawdę blisko aby odczytać informacje. Na szczególną uwagę zasługuję brak dbałości o estetykę dworca i jego okolicy. Budynek i teren dookoła wygląda na zaniedbany, szczególnie w wewnątrz dworca poziom czystości odbiega od ogólnie przyjętych standardów. Kolejnym elementem jest System Informacji Miejskiej. Na dworcu informacje umieszczone są według oznaczeń PKP (białe znaki z czarnymi lub granatowymi literami), a na peronie SKM wg standardów tej spółki (granatowy znak z czerwonymi elementami i białymi literami). Tylko przystanki autobusowe są wyposażone w oznakowanie według Gdańskiego Systemu Informacji Miejskiej. Wadą takiego oznakowania jest to, że wygląda to na trzy niewspółdziałające ze sobą przystanki, a powinno to tworzyć jedną całość. Pasażer nie znajdzie też informacji gdzie należy się kierować w celu dotarcia do dworca, przystanku S M lub pętli. Może to powodować utrudnienia, zwłaszcza jeśli osoba nie zna dworca. Węzeł ma za zadanie łączyć okolice. Niestety w przypadku Gdańska Wrzeszcz tory kolejowe w bardzo dobry sposób dzielą tę dzielnicę na pół. Przejście w okolicy węzła jest tylko jedno (tunel łączący peron S M z dwoma ulicami), a żeby się dostać przy pomocy komunikacji miejskiej, trzeba zrobić dość znaczny łuk.

6. Podsumowanie Od jakiegoś czasu jest planowany gruntowny remont węzła, dzięki któremu w całości zmieni się oblicze węzła Gdańsk Wrzeszcz. Na znacznej powierzchni planowany jest [9]: remont peronów, budowa peronu Pomorskiej Kolei Metropolitalnej, przedłużenie istniejącego tunelu do ulicy Jana ilińskiego, budowa tunelu łączącego Galerię Bałtycką z peronami, remont pętli autobusowej, remont dworca, budowa parkingów, budowa hotelu lub biurowca, remont okolicznych dróg. Remont, oprócz poprawy wizualnej węzła, w wielkim stopniu również usprawni przesiadanie się pasażerów z jednego rodzaju transportu w drugi (nowy, jednolity, czytelny SIP, dynamiczny SIP na każdym peronie/przystanku, usprawnienia dla niepełnosprawnych w postaci oznakowania dla niewidomych i słabowidzących oraz rampy i windy ułatwiające pokonywanie różnic wysokości). Poprawione zostanie połączenie Dolnego Wrzeszcza z Górnym Wrzeszczem, co spowoduje spełnienie jednej z funkcji węzła, czyli łączenie okolicznych terenów. Naszym zdaniem dobrze byłoby na nowym dworcu zobaczyć np. obok ekranu SIP u S M ki również ekran SIP u autobusów, dzięki któremu niektórzy podróżni mogliby np. pójść na kawę, zamiast biec na autobus. Warto zwrócić uwagę na punkt dotyczący budowy tunelu łączącego perony z Galerią Bałtycką. Jest to bardzo dobre rozwiązanie, dzięki któremu podróżni będą mieli znacznie ułatwiony dostęp zarówno do środków transportu jak i również do części handlowej jaką oferuję galeria, bez potrzeby wychodzenia na zewnątrz, co jest bardzo uciążliwe zimą kiedy warunki atmosferyczne nie są korzystne. Futurystyczne plany restrukturyzacji węzła przesiadkowego Wrzeszcz przedstawiają poniższe rysunki:

Rys.3. Plany restrukturyzacji węzła wraz zaznaczonymi głównymi obiektami znajdującymi się w pobliżu Źródło: http://dziennikbaltycki.pl/ Rys.4. Plany restrukturyzacji węzła Źródło: http://www.dolnywrzeszcz.blogspot.com/

Literatura i źródła: [1] Wyszomirski O.: Transport Miejski. Ekonomika i organizacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2008 [2] Birr K.: Projekt usprawnienia węzła integracyjnego Dworzec wschodni w Toruniu, Politechnika Gdańska 2012 [3] Kruszyna M.: Znaczenie węzłów przesiadkowych w miejskim transporcie zbiorowym, Transport miejski i regionalny nr 1/2012 [4] Słania Ł.: System dynamicznej informacji pasażerskiej, Komunikacja publiczna nr 3/2011 [5] Bem M., Gadziński J.: Ewaluacja węzłów przesiadkowych poznańskiego lokalnego transportu publicznego, Transport miejski i regionalny nr 9/2009 [6] www.ztm.gda.pl dostęp 29.02.2012r. [7] www.skm.pkp.pl dostęp 29.02.2012r. [8] www.pkp.pl dostęp 29.02.2012r. [9] www.wrzeszcz.info.pl dostęp 29.02.2012r. [10] www.pl.wikipedia.org dostęp 29.02.2012r. [11] Markowski Z.: Ekologizacja miejskiego systemu transportowego [w:] www.tg.net.pl/harmider - dostęp 28.02.2012 [12] Zintegrowane łańcuchy transportowe, PORTAL (Promotion of Results in Transport Research and Learning) Materiały dydaktyczne Portal wyniki finansowanych przez UE prac badawczych w dziedzinie transportu miejskiego. [13] Sapkowska M.: Gdańsk. System Informacji Pasażerskiej nadal nie działa poprawnie, Dziennik Bałtycki z dnia 8.03.2011r. [14] Gromadzki, M., Hebel, K.: Kształtowanie rozkładów jazdy jako elementu oferty przewozowej w transporcie miejskim. Aspekty teoretyczne i praktyczne, Logistyka nr 6/2008 [15] (Patsz): Trójmiasto: Dlaczego nie działają wyświetlacze na peronach SKM?, www.gdansk.naszemiasto.pl - dostęp 29.02.2012r. Słowa kluczowe: węzeł integracyjny, współczynnik skomunikowania, transport miejski Streszczenie: W referacie autorzy poruszyli tematy dotyczące węzłów komunikacyjnych, na przykładzie węzła Gdańsk Wrzeszcz. Mowa była również o współczynniku skomunikowania, który odgrywa ważną rolę w węźle. Autorzy omówili również wady i zalety danego węzła oraz opisali plany, które będą go dotyczyły w przyszłości.