AUDIOLOGIA I FONIATRIA Prof. dr hab. Henryk Skarżyński WSTĘP Audiologia i Foniatria jako jedna specjalność medyczna została utworzona decyzją Ministra Zdrowia w 1999 r w wyniku połączenia dwóch specjalności szczegółowych Audiologii i Foniatrii. Następnie po przeprowadzeniu całej procedury decyzją Ministra Zdrowia otrzymała w 2003 r status specjalności podstawowej. Rozwój współczesnego społeczeństwa informacyjnego, opartego na wiedzy wiąże się ze stałym wzrostem potrzeb wzajemnego komunikowania się osób w każdej grupie wiekowej ma zasadniczy wpływ na rozwój tej specjalności medycznej. Równie istotny wpływ na rozwój potrzeb w tym obszarze medycyny ma starzenie się współczesnego społeczeństwa polskiego. W praktyce oznacza to wyjście naprzeciw wielu problemom społecznym wynikającym z faktu, że ¾ osob po 70 r.ż. ma problemy ze słyszeniem, co trzeci statystyczny Polak oraz ok. 20% populacji dzieci w wieku wczesnoszkolnym, 17% populacji ma szumy uszne oraz 28 % osób po 65 r.ż ma poważne zaburzenia równowagi. Największym wyzwaniem dla audiologii i foniatrii staje się zapewnienie sprawnej, obiektywnej diagnostyki weryfikującej badania przesiewowe pod kątem wczesnego wykrywania wad słuchu u kolejnych grup wiekowych dzieci. Przesiew prowadzony praktycznie w obrębie prawie całej populacji noworodków zmusza pozostałą część służby zdrowia poza oddziałami noworodkowymi, do prowadzenia badań weryfikujących. Poważnym wyzwaniem jest organizowanie od podstaw badań przesiewowych słuchu u dzieci w wieku przedszkolnym oraz szkolnym. W tym zakresie z inicjatywy konsultanta krajowego została podjęta i jest systematycznie rozszerzana ta forma wczesnej diagnostyki na terenie kraju. Aktualnie są realizowane lokalnie programy przesiewowe,
które obejmują prawie wszystkie noworodki coraz większą populację dzieci w wieku szkolnym w różnych regionach kraju badania dorosłych. Według najnowszych danych przedstawionych podczas Światowego Kongresu IFOS w Sao Paulo (Brazylia) oraz kontynentalnych kongresów w Warszawie, Seattle (USA), Bangkoku (Tajlandia), Hawanie (Kuba), Londynie i Singapurze populacja osób z różnymi, zauważalnymi problemami wynikającymi ze schorzeń ucha sięga 1 miliarda. Oznacza to, że w każdym zakątku świata problemy słuchu, mowy i równowagi są istotne ze społecznego i ekonomicznego punktu widzenia. Wielka społeczna skala problemu warunkuje nie tylko rozwój sprawnej komunikacji międzyludzkiej ale również ma coraz większy wpływ na codzienną jakość życia, codzienną edukację dzieci i młodzieży oraz codzienną aktywność zawodowa dorosłych. 1. Stan Audiologii i Foniatrii w latach 2005-2008 oraz potrzeby w tym zakresie na lata 2010 2015. A. Od chwili ustanowienia Audiologii i Foniatrii (AiF) specjalnością podstawową w obszarze medycyny w latach 2005 2008 edukacja szkolących się w tym zakresie odbywała się w oparciu o: a/ program 5 letni dla osób, które ukończyły wydziały lekarskie i odbyły staże podyplomowe, b/ program 3-letni dla osób, które uzyskały w starym programie specjalizację I-szego lub II-go stopnia z otolaryngologii ogólnej lub dziecięcej, c/ program 3-letni dla osób, które uzyskały w poprzednim systemie specjalizację tylko z audiologii lub tylko z foniatrii. Odpowiednio do powyższej informacji, zasoby kadrowe w tym obszarze medycyny stanowią specjaliści audiolodzy i foniatrzy, audiolodzy, foniatrzy. Rozmieszczenie specjalistów jest skrajnie nierównomierne co było wynikiem wieloletnich zaniedbań w tym zakresie oraz odzwierciedleniem istnieniem przez lata tzw szkół warszawskiej, poznańskiej, łódzkiej, wrocławskiej i krakowskiej. Odejście na emeryturę wielu poprzednich liderów spowodowało brak podstawowej kadry dydaktycznej, która jest niezbędna dla uzyskania minimum kadrowego 2
niezbędnego dla uzyskania akredytacji. Jest to podstawowy powód, że tylko 7 ośrodków posiada obecnie akredytację i do tego są one zlokalizowane w tylko w 4 województwach. Po dłuższych staraniach została ustalona liczba lekarzy, którzy w poszczególnych województwach są zarejestrowani jako specjaliści z audiologii, foniatrii, audiologii i foniatrii. Dane te przedstawiono w tabeli nr I, która stanowi załącznik nr 1 do niniejszego raportu.. Nie odzwierciedlają one jednak czy są to osoby jeszcze praktykujące w publicznej czy niepublicznej służbie zdrowia. Weryfikację imiennych list poszczególnych grup lekarzy przesłałem do konsultantów wojewódzkich z prośbą o imienne wyjaśnienie sytuacji każdego lekarza. Istotnym celem tego przedsięwzięcia jest próba organizacji w oparciu o różne jednostki oddziałów lub pododdziałów audiologiczno-foniatrycznych we wszystkich województwach tak, by można było im powierzyć samodzielnie lub w ramach porozumień z ośrodkami innymi uprawnienia akredytacyjne. Dotyczą one nie tylko realizacji specjalizacji a AiF lecz również z surdologopedii i neurologopedii, które nadzoruje Konsultant z Dziedziny Audiologii i Foniatrii. (Dane znajdują się w załączniku Załącznik nr 1 do Raportu Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Audiologii i Foniatrii).. B. Potrzeby w opisywanej podstawowej specjalności medycznej wynikają z uwarunkowań i problemów społecznych, o których wspomniano we wstępie. Poza zadaniami o zasięgu ogólnospołecznym i ogólnokrajowym. Potrzeby na lata 2010 2015 obejmują następujące zagadnienia i zakresy działań: a/ Utworzenie oddziałów lub pododdziałów audiologiczno-foniatrycznych w każdym województwie samodzielnie lub we współpracy z oddziałami otolaryngologii ogólnej czy dziecięcej, które będą stanowiły zaplecze dla realizacji potrzeb dydaktycznych w zakresie audiologii i foniatrii, surdologopedii i neurologopedii oraz zaplecze specjalistyczne dla potrzeb klinicznych, zwłaszcza w zakresie wczesnej diagnostyki zaburzeń słuchu i mowy, aparatownia dzieci i młodzieży oraz rehabilitacji w zakresie słuchu, mowy i równowagi dla wszystkich grup wiekowych. b/ Utworzenie na bazie obecnych publicznych lub niepublicznych referencyjnych ośrodków ambulatoryjnych sieci placówek referencyjnych w każdym 3
województwie, które będą odpowiedzialne za wdrażanie i rozwijanie współczesnych możliwości medycyny w zakresie diagnostyki, w coraz większym zakresie leczenia w systemie otwartym, oraz dalszej coraz ważniejszej długotrwałej odpowiednio zaprogramowanej i nadzorowanej rehabilitacji. c/ Istotne uzupełnienie obecnego programu specjalizacji o zakres wiedzy i umiejętności, które wychodzą naprzeciw współczesnym możliwościom nauki i medycyny. Przyszły specjalista musi poza wiedzą medyczną posiadać podstawową wiedzę z zakresu psychologii, pedagogiki, logopedii, akustyki i inżynierii bioklinicznej, która pozwoli mu efektywną współpracę z innymi specjalistami odnośnie wielu schorzeń słuchu, mowy i równowagi. W zakresie wiedzy medycznej pożądane jest posiadanie umiejętności praktycznych z zakresu otoi fonochirurgii. Najbardziej istotne zagadnienia, które winny znaleźć się w programie specjalizacji zostały opisane w załączniku nr 2 do tego raportu. d/ Uruchomienie stałych programów przesiewowych pod katem wczesnego wykrywania uszkodzeń zmysłów - słuchu i mowy w połączeniu z badaniami zaburzeń wzroku dla całej populacji 6-latków wchodzących w obowiązkową edukację i 12-latków kończących szkołę podstawową uwagi na stwierdzony w dotychczasowych działaniach wysoki bo ok. 20% odsetek zaburzeń słyszenia w tych grupach wiekowych. Powyższe zadanie jest kontynuacją obecnych programów realizowanych przez Instytut Fizjologii i Patologii Słuchu w odniesieniu do blisko 200 tysięcznej populacji 7-latków na terenie całego kraju oraz populacji starszych dzieci w wielu regionach, miastach np. 12-latków w Warszawie. Powinno zapoczątkować to badania narządów zmysłów w zasięgu europejskim na podstawie dotychczasowych wzorców i doświadczeń Instytutu w Austrii, Hiszpanii i Włoszech i stanowić podstawowe źródło współczesnych danych epidemiologicznych w tym obszarze medycyny. e/ Uruchomienie programu diagnostyki uszkodzeń słuchu w okresie prenatalnym w celu wczesnego wykrycia wady słuchu i maksymalnie wczesnego wdrożenia postępowania terapeutycznego. W Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu zostały opracowane i opatentowane nowe rozwiązania, wyprodukowano nowe urządzenia dla potrzeb diagnostyki i terapii. 4
f/ Wdrożenie na szeroką skalę programów rehabilitacji słuchu i mowy z uwagi na niezwykle wysoki (20%) odsetek uszkodzeń w grupie dzieci i młodzieży oraz bardzo wysoki u osób starszych (ok. 75%), oraz z uwagi na niezwykle wysokie koszty dotychczasowej terapii z wykorzystaniem najnowszych metod stymulacji percepcji sensorycznej wg Skarżyńskiego. g/ Wdrożenie na szeroką skalę do diagnostyki i rehabilitacji współczesnych możliwości telemedycyny w obrębie publicznej i niepublicznej służbie zdrowia w celu istotnego obniżenia kosztów społecznych terapii poprzez upowszechnienie systemu telekonsultacji i telerehabilitacji w ramach projektu zapoczątkowanego przez Instytut Domowej Kliniki Rehabilitacji. h/ Wdrożenie w skali ogólnokrajowej systemu przygotowanego przez Skarżyńskiego i współpracowników, pozwalającego na zarządzanie procesem terapii poprzez realizowanie programów wczesnego wykrywania zaburzeń słuchu, mowy i równowagi, bezpośredniego kierowania pacjentów do ośrodków o odpowiednim poziomie referencyjnym w celu skrócenia drogi i kosztów leczenia tego samego schorzenia w niepełnym zakresie w wielu placówkach medycznych. i/ Rozpoczęcie przygotowań organizacyjnych, metodycznych i dydaktycznych w celu wdrażania Konsensusu Europejskiego, który wzorem rozwiązań amerykańskich wyodrębnia jako podstawowego specjalistę w tym obszarze medycyny audiologa ogólnego, który może wywodzić się z medycyny jako lekarz audiolog i foniatra, z pedagogiki, psychologii, logopedii, akustyki i inżynierii biomedycznej. Pozwoliłoby to na właściwą integrację wszystkich niezbędnych specjalistów, którzy biorą udział w procesie działań profilaktycznych, wczesnego wykrywania, leczenia i rehabilitacji zaburzeń słuchu, głosu, mowy i równowagi. Jednocześnie pozwoliłoby to docelowo połączyć w jedna obecne trzy specjalizacje: audiologię z foniatrią, surdologopedię i neurologopedię. W Europie Zachodniej jest niewielka liczba audiologów lekarzy, natomiast jest bardzo dużo tzw. Audiologów Ogólnych. Konsultant Krajowy kończy konsultacje w środowisku mające na celu zapoznanie go z Konsensusem Europejskim, który w nowej formie przedstawia cały ten obszar usług medycznych z ujednoliconą nomenklaturą. Takie stanowisko zostało przedstawione podczas ostatniego Kongresu 5
Europejskich Towarzystw Audiologicznych. Do 2011 r. tj. do następnego kongresu, który odbędzie się w Warszawie powinna dokonać się weryfikacja stanowiska poszczególnych krajów. Uzgodnione propozycje zostaną przedstawione dla Ministra Zdrowia jako propozycja dla rozwiązań krajowych. Powinno to nie tylko ujednolicić nomenklaturę, nazewnictwo lecz przede wszystkim zakres kompetencji poszczególnych specjalistów. j/ Uzupełnienie kadry lekarskiej poprzez przydzielenie dla każdego województwa odpowiedniej liczby rezydentur, zwłaszcza w latach 2010 2015, które pozwolą osobom z regionów deficytowych zrobić specjalizacje w ośrodkach poza ich miejscem zamieszkania co obecnie jest praktycznie niemożliwe. Potrzeby w tym zakresie zostały przedstawione w rozbiciu na poszczególne województwa w tabeli nr II zawartej w załączniku nr 3 do niniejszego raportu. 2. Poziom wyszkolenia obecnych specjalistów i zalecenia działań naprawczych. Niezwykle dynamiczny rozwój tej części medycyny, wdrażanie nowych, zaawansowanych technologii, korzystanie z osiągnięć wielu dyscyplin naukowych sprawia, ze obecny program specjalizacji po przeprowadzeniu szerokich konsultacji przez zespół Konsultanta Krajowego jest uzupełniany o znaczny zakres programowy. Będzie to po jego zatwierdzeniu program odpowiadający współczesnym wyzwaniom społecznym, naukowym i klinicznym. Najważniejsze treści uzupełniające zostały zawarte w załączniku nr 2. Aktualne przygotowanie osób przystępujących do egzaminów specjalizacyjnych jest bardzo dobre. Wynikiem tego są oceny podczas egzaminów praktycznych, testowych i teoretycznych. Wynika to m.in. z faktu, że obecnie akredytowane ośrodki należą do najlepszych palcówek medycznych w kraju. Ponad połowa specjalizujących się odbywa szkolenie w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu. Rozszerzenie szkolenia na wszystkie województwa musi odbywać się przy doprecyzowaniu programu do współczesnej wiedzy oraz możliwości jej zastosowania w codziennej praktyce klinicznej. Istotnym uzupełnieniem szkolenia kadr dla tej specjalności na poziomie średnim jest dalsze rozwinięcie szkół policealnych przygotowujących techników, audiometrystów, protetyków, specjalistów od obiektywnych badań 6
słuchu. Ważnym ale niewystarczającym rozwiązaniem w tym zakresie jest powołana przez Instytut Fizjologii i patologii Słuchu Policealna Szkoła Audiologii oraz Podyplomowe Studium Obiektywnych Badań Słuchu. W obu tych palcówkach uwzględniono najnowsze trendy i rozwiązania merytoryczne i dydaktyczne dla potrzeb Audiologii i Foniatrii oraz Surdologopedii i Neurologopedii. W obecnej formule realizacja programu specjalizacji z AiF jest praktycznie niemożliwa dla osób spoza ośrodków akredytowanych, a brak rezydentur zmusza młodych lekarzy do zatrudnienia tam gdzie to jest możliwe. Obycie wszystkich wymaganych staży i szkoleń powoduje nieobecność w miejscu zatrudnienia w 2/3 wymiaru czasu pracy. W praktyce oznacza to fizycznie niemożliwość zrealizowania specjalizacji przez osobę zatrudnioną w innej placówce niż ośrodek z akredytacją. Drugim, niezwykle ważnym zagadnieniem jest długi czas tygodniowych, mało efektywnych kursów szkoleniowych. W tym celu w Instytucie zostały rozwinięte formy e-learingu co oznacza szansę przyswojenia sobie w tej formie wiedzy teoretycznej a bezpośrednia obecność w ośrodku organizującym kurs powinna wiązać się z zajęciami praktycznymi oraz dyskusją z kierownikiem i zaliczeniem kursu. Nową formą, którą wzorem Amerykańskiej Akademii Audiologii jest organizacja kursów szkoleniowych jako istotnej części konferencji naukowych, które organizowane są corocznie. Oznaczać to może szansę, że podczas jednego wyjazdu osoba specjalizująca się będzie mogła brać udział w zjeździe naukowym oraz zaliczyć wybrany kurs, potrzebny do realizacji program specjalizacji. Te i wiele innych opracowanych nowych założeń wychodzi naprzeciw oczekiwaniom młodego lekarza, który ma niemałe trudności z opuszczeniem swojego miejsca pracy i zwykle nie jest osobą zamożną. Wykorzystanie nowoczesnych form komunikacji, szkolenie na odległość, telekonferencje powinny nie tylko uatrakcyjnić obecne formy szkolenia ale równocześnie podnieść je na wyższy poziom z wykorzystaniem zasobów kadrowych krajowych jak i ekspertów zagranicznych. Proponowane przez zespół Konsultanta Krajowego zmiany w programie specjalizacji są pierwszą jego weryfikacją od chwili ustanowienia audiologii i foniatrii specjalizacją podstawową. 7
Jednocześnie pod przewodnictwem Konsultanta Krajowego został opracowany program specjalizacji z kolejnych dziedzin tj. neurologopedii i surdologopedii. Uruchomienie tych specjalności powinno zdecydowanie poprawić zakres i poziom świadczonych usług na rzecz osób z zaburzeniami słuchu, głosu, mowy i równowagi. 3. Najważniejsze zadania w zakresie audiologii i foniatrii. a/ Opracowanie modelu organizacyjnego i funkcjonalnego dla wojewódzkich oddziałów lub pododdziałów audiologiczno-foniatrycznych oraz placówek ambulatoryjnych o podobnym statusie, których powołanie będzie gwarantem realizacji w codziennej praktyce klinicznej wszystkich obecnych i planowanych zadań medycznych i dydaktycznych. b/ Wprowadzenie do medycyny szkolnej programu profilaktyki zdrowotnej dla potrzeb przesiewowego wczesnego wykrywania wad narządów zmysłów słuchu, mowy i wzroku w grupie 6-cio i 12-sto latków z wykazaniem inicjatywy polskiej w tym zakresie na arenie europejskiej. c/ Wprowadzenie programu diagnostyki prenatalnej zwłaszcza w grupach ryzyka wystąpienia wady słuchu. d/ Weryfikację dla potrzeb NFZ obecnie funkcjonujących jednorodnych grup pacjenta w oddziale audiologiczno-foniatrycznym, przeprowadzenie weryfikacji wyceny w oparciu o dane z różnych placówek medycznych, przyporządkowanie wyłącznie do realizacji dla audiologa i foniatry całego procesu diagnozowania, aparatownia i rehabilitacji słuchu, głosu mowy i równowagi u dzieci i młodzieży. e/ Przydzielenie rezydentów dla każdego województwa, pozwalających na równomierne uzupełnienie przyszłych kadr specjalistów. f/ Przygotowanie dla władz resortu zdrowia rozwiązań pozwalających na przyjęcie wg wzoru zawartego w Konsensusie Europejskim statusu audiologa ogólnego, co powinno lepiej zintegrować współpracę różnych typów pracowników na rzecz pacjenta z zaburzeniami słuchu, głosu, mowy i równowagi i zmniejszyć liczbę specjalizacji z 3 do jednej. 8
Załącznik Nr 1 do Raportu Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Audiologii i Foniatrii WOJEWÓDZTWO REZYDENTURY DOLNOŚLĄSKIE 3 KUJAWSKO-POMORSKIE 4 LUBELSKIE 2 LUBUSKIE 2 ŁÓDZKIE 2 MAŁOPOLSKIE 4 MAZOWIECKIE 8 OPOLSKIE 2 PODKARPACKIE 2 PODLASKIE 2 POMORSKIE 3 ŚLĄSKIE 4 ŚWIĘTOKRZYSKIE 2 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 3 WIELKOPOLSKIE 2 ZACHODNIOPOMORSKIE 3 RAZEM 48 Tabela II. Zapotrzebowanie na rezydentury w poszczególnych województwach uwzgledniające obecny stan kadrowy oraz przewidywane przejście na emeryturę lekarzy w ciagu 3 najbliższych lat. Załącznik Nr 2 Do Raportu Konsultanta Krajowego w dziedzinie Audiologii i Foniatrii Przeprowadzona dyskusja w środowisku oraz analiza dotychczasowego programu specjalizacji w tej dziedzinie medycyny, pozwoliła na wyodrębnienie zasadniczych uwag w celu przeprowadzenia nowelizacji obowiązującego programu. W obecnej formie część staży cząstkowych powinna ulec skróceniu, a niektóre kursy powinny być zintensyfikowane. W obecnym brzmieniu realizacja programu specjalizacji jest praktycznie niemożliwa dla osób spoza ośrodków akredytowanych. Brak 9
wystarczającej liczby etatów rezydentur nie pozwala młodym lekarzom otwierania tej specjalizacji. Realizacja obecnego programu powoduje nieobecność w miejscu zatrudnienia w 2/3 wymiaru czasu pracy. W praktyce oznacza to fizycznie niemożliwość zrealizowania specjalizacji jako osoba zatrudniona w innej placówce. Drugim niezwykle ważnym zagadnieniem jest długi czas tygodniowych, nie zawsze w pełni efektywnych kursów szkoleniowych. Dzisiejsze możliwości e-learingu oznaczają szansę przyswojenia sobie w tej formie wiedzy teoretycznej a bezpośrednia obecność w ośrodku organizacyjnym kurs powinna wiązać się zajęciami praktycznymi oraz dyskusją z kierownikiem i zaliczeniem kursu. Nową formą, wzorem Amerykańskiej Akademii Audiologii jest organizacja kursów szkoleniowych jako istotnej części organizowanych corocznie konferencji naukowych. Oznaczać to może szansę, że podczas jednego wyjazdu osoba specjalizująca się będzie miała możliwość udziału w zjeździe naukowym oraz zaliczenie wybranych kursów potrzebnych do realizacji program specjalizacji. Te i wiele innych opracowanych nowych założeń wychodzi naprzeciw oczekiwaniom młodego lekarza, który ma niemałe trudności z opuszczeniem swojego miejsca pracy i zwykle nie jest osobą zamożną. Wykorzystanie nowoczesnych form komunikacji, szkolenie na odległość, telekonferencje powinny nie tylko uatrakcyjnić obecne formy szkolenia ale równocześnie podnieść je na wyższy poziom z wykorzystaniem zasobów kadrowych krajowych jak i ekspertów zagranicznych. Proponowane przez zespół Konsultanta Krajowego zmiany w programie specjalizacji są pierwszą jego weryfikacją od chwili ustanowienia audiologii i foniatrii specjalizacją podstawową. Najistotniejsze uzupełnienia programu dydaktycznego dotyczą nst. zagadnień: - Obiektywnych badań słuchu u dzieci w każdym wieku ze szczególnym uwzględnieniem noworodków bez konieczności badania w śnie fizjologicznym lub farmakologicznym. 10
- Zasad profilaktyki i prewencji zaburzeń słuchu, głosu i mowy w różnych grupach wiekowych. - Uwzględnienia najnowszych osiągnięć otologii i neurootologii w leczeniu zaburzeń słuchu i równowagi. - Diagnostyki i leczenia szumów usznych u dzieci i dorosłych, - Zastosowania kliniczne implantów ślimakowych, implantów pniowych i ucha środkowego w różnych grupach wiekowych i różnych uszkodzeniach słuchu. - Postępów w diagnostyce i leczeniu zaburzeń słuchu, głosu i mowy. - Diagnostyki pozaślimakowych i centralnych zaburzeń słuchu u dzieci i dorosłych. - Obiektywnej oceny progu słyszenia metodą ASSR. - Obiektywnych metod oceny narządu równowagi (posturografia dynamiczna). - Najnowszych sposobów dopasowania aparatów słuchowych u dzieci w różnych grupach wiekowych z uwzględnieniem możliwości wszczepiania różnych protez ucha środkowego. - Najnowszych sposobów terapii zaburzeń głosu u dzieci, jąkanie diagnostyka, leczenie i rehabilitacja. - Wdrożenia do praktyki klinicznej najnowszego programu Stymulacji Percepcji Słuchowej wg Skarżyńskiego w rehabilitacji słuchu i mowy. - Wykorzystania postępów Genetyki w audiologii i foniatrii (wyzwania możliwości, ocena kliniczna). - Opanowania podstaw programowania i optymalizacji parametrów procesorów różnych implantów słuchowych. - Zastosowania metod psychoakustycznych do oceny percepcji słuchowej u pacjentów aparatowanych i implantowanych. - Wdrożenia obiektywnych metod oceny słuchu u pacjentów implantowanych. 11
- Wdrożenia wielospecjalistycznej opieki nad pacjentem z wadą słuchu. - Opracowania opieki nad uczniami z wadami słuchu w szkołach ogólnodostępnych. - Uwzględnienia neuroanatomicznego podłoża słyszenia, poczucia równowagi i mowy w oparciu o możliwości Funkcjonalnego Rezonansu Magnetycznego fmri. - Neuropatia słuchowa i lateralizacja słuchowa. - Postępowanie terapeutyczne w różnych zapaleniach ucha środkowego. - Zabiegi rekonstrukcyjne ucha środkowego nowa era w otochirurgii. - Uwzględnienie najnowszych światowych możliwości leczenia częściowej głuchoty u dzieci, młodzieży i dorosłych. - Problemy zdrowia psychicznego osób głuchych i słabo słyszących oraz ich słyszących rodzin. - Terapia dźwiękowa dla pacjentów z szumem usznym i/lub nadwrażliwością słuchową. - Leczenie wad wrodzonych ucha zewnętrznego i środkowego z zobiektywizowaną oceną efektów pooperacyjnych. Załacznik Nr 3 do Raportu Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Audiologii i Foniatrii. WOJEWÓDZTWO wykonujący zawód DOLNOŚLĄSKIE 19 KUJAWSKO-POMORSKIE 11 LUBELSKIE 22 LUBUSKIE 6 ŁÓDZKIE 25 MAŁOPOLSKIE 13 MAZOWIECKIE 69 OPOLSKIE 4 PODKARPACKIE 7 PODLASKIE 14 POMORSKIE 8 ŚLĄSKIE 32 ŚWIĘTOKRZYSKIE 6 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 9 12
WIELKOPOLSKIE 28 ZACHODNIOPOMORSKIE 9 RAZEM 282 Tabela I. Stan specjalistów z audiologii, foniatrii lub audiologii i foniatrii w poszczególnych województwach z których w najbliższych 3 latach około 50 osób przejdzie na emeryturę. 13