Żywienie owiec Owca różni się od innych przeżuwaczy ruchliwością górnej wargi, silnym umięśnieniem języka i zaokrąglonym, łyżeczkowatym kształtem dolnych siekaczy (górnych siekaczy owce nie posiadają), co w sumie pozwala jej wybierać z zadanej paszy najwartościowsze źdźbła oraz przycinać trawę na pastwisku niżej, niż robią to inne trawożerne, a zwłaszcza bydło. Inną cechą wyróżniającą przewód pokarmowy tych zwierząt od przewodu innych przeżuwaczy jest jego znaczna długość w stosunku do długości ciała (stosunek około 30:1). Sprzyja to dobremu wykorzystaniu trudno strawnych składników pokarmowych, a przede wszystkim włókna surowego. Pasze stosowane w żywieniu owiec Pasze objętościowe soczyste Zielonki. Podstawową paszą w żywieniu owiec są zielonki w postaci naturalnej bądź zakonserwowanej jako siano, susz oraz kiszonki. Na szczególną uwagę jako pasza zielona zasługuje pastwisko - najtańsza pasza w letnim żywieniu owiec. W prawidłowym użytkowaniu pastwisk należy kierować się poniższymi zasadami. Wypas owiec należy rozpocząć, gdy odrost runi osiągnie 8-12 cm. Przy małym odroście powstają straty polegające na osłabieniu wzrostu runi przez jej niskie przygryzanie oraz uproszczenie składu botanicznego, prowadzące do obniżenia jakości i produkcyjności pastwiska. Natomiast wypas owiec na pastwiskach przerośniętych powoduje tratowanie i omijanie roślin starszych. Nie wolno wykorzystywać pastwisk w okresie intensywnych deszczów, gdyż powoduje to uszkodzenie rozmokłej darni. Żywienie na pastwisku, połączone z ruchem zwierząt, wywiera korzystny wpływ na zdrowie owiec, ich rozwój oraz produkcję. Należy dążyć więc do tego, aby sezon pastwiskowy był jak najdłuższy. Czas trwania wypasu w rejonie pogórza wynosi od 180 do 200 dni (majpaździernik), natomiast na pastwiskach górskich jest on znacznie krótszy -110-150 dni.
Przy okresowym lub stałym braku pastwiska przechodzi się na żywienie zielonkami koszonymi, zadawanymi owcom na okólniku. Najlepiej nadaje się do tego celu mieszanka lucerny mieszańcowej z trawami lub koniczyny czerwonej z trawami. Przy skarmianiu wieloletnich roślin motylkowych należy zachować ostrożność ze względu na właściwości wzdymające (szczególnie zielonka młoda, mokra lub przewiędnięta). Kiszonki z zielonek. Dobra kiszonka jest paszą smaczną, zdrową, pełnowartościową, a zarazem najtańszą w zimowym żywieniu owiec. Najczęściej stosowana jest kiszonka z kukurydzy oraz kiszonka z traw. W związku z tym, że jest to pasza mlekopędna, w praktyce najczęściej stosuje się ją dla matek karmiących. Okopowe są paszami łatwo strawnymi i w okresie zimy stanowią dobrą paszę dietetyczną, zwłaszcza marchew i buraki półcukrowe. Są to pasze mlekopędne, zalecane dla matek kotnych i karmiących, a także dla jagniąt. Pasze objętościowe suche Siano wraz z kiszonką stanowi podstawę żywienia zimowego owiec. Susze z zielonek, podobnie jak siano, są bardzo wartościową paszą. Dobry susz może nawet zastępować pasze treściwe, bowiem zawartością białka przewyższa ziarna zbóż. Słoma pomimo małej wartości odżywczej, odgrywa w żywieniu owiec dużą rolę. Nadaje bowiem dawce pokarmowej odpowiednią objętość, powodując uczucie sytości oraz wpływa na prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, zwłaszcza w wypadku podawania dużej ilości pasz wodnistych, np. młodej zielonki. W żywieniu owiec znajduje zastosowanie słoma owsiana i w nieco mniejszym stopniu (ze względu na ości) słoma z jęczmienia jarego. Pasze treściwe Pasze treściwe charakteryzują się wysoką koncentracją składników pokarmowych. Zawierają duże ilości suchej masy i mało włókna. Pasze te można podzielić na: niskobiałkowe (ziarno i otręby zbóż), średniobiałkowe (nasiona roślin strączkowych i oleistych), wysokobiałkowe (poekstrakcyjne śruty z roślin oleistych, śruta sojowa, niektóre pasze pochodzenia zwierzęcego oraz syntetyczne związki azotowe niebiałkowe).
Dodatki mineralne W żywieniu owiec wskazane jest zawieszanie w owczarniach lizawek solnych (lub lizawek solnych z mikroelementami), a w okresie skarmiania kiszonek dodawanie do nich kredy pastewnej w ilości około 10 g dziennie na dorosłą owcę. Dla młodzieży w okresie wzrostu powinno się przeznaczać dodatek fosforanu wapnia lub produkowane dla owiec mieszanki mineralno-witaminowe. Woda Woda do pojenia owiec powinna być zawsze czysta, świeża oraz niezbyt zimna. Nie należy poić owiec bezpośrednio po nakarmieniu zielonką z koniczyny czy lucerny (możliwość wzdęcia), a także owiec zgrzanych czy tryków bezpośrednio po kryciu. Zasady żywienia poszczególnych grup owiec Zasady żywienia tryków rozpłodowych Tryki rozpłodowe powinny przez cały rok znajdować się w dobrej kondycji hodowlanej. Uzyskanie takiej kondycji umożliwiają przede wszystkim: latem - dobre pastwisko i zielonki z motylkowych, a zimą - owies i siano. Należy unikać nadmiaru pasz trudno strawnych i objętościowych. Zapotrzebowanie tryków na składniki pokarmowe zmienia się w zależności od ich użytkowania rozpłodowego. Wyróżniamy okres przygotowania do stanówki i właściwej stanówki, trwający przeciętnie 3 miesiące, oraz pozostały okres poza sezonem rozpłodowym trwający około 9 miesięcy, zwany potocznie okresem spoczynku. Aby uniknąć większych wahań w kondycji tryków, co ma duże znaczenie dla utrzymania ich właściwej sprawności, dobrze jest podawać im przez cały rok podstawową dawkę dzienną, składającą się z około 0,50 kg siana i 0,25-0,50 kg owsa. W okresie spoczynku, poza sezonem kopulacyjnym, latem tryki otrzymują 4-5 kg zielonki (pastwisko), około 0,5 kg bardzo dobrej słomy i około 0,5 kg paszy treściwej, a zimą 4- -5 kg
kiszonki lub 2-3 kg buraków półcukrowych, 0,5-1 kg siana i 0,5 kg paszy treściwej oraz słomę na zakładkę (tabela). Przykłady dziennych dawek pokarmowych (w kg) dla tryków dorosłych w okresie spoczynku Pasza Sezon żywienia letni zimowy Zielonka pastwiskowa 2,00-2,00 - - - Zielonka roślin motylkowych 2,00 Siano łąkowe średnie lub dobre 0,50 _ 1,00 1,00 _ 1,50 Siano roślin motylkowych 0.25 0,50 Ziarno owsa 0,50 0,50 0,25 0,50 0,50 0,50 Wysłodki buraczane suszone 0,30 Słoma owsiana lub jęczmienna 1,00 1,00 1,00 0,50 0,50 0,25 Słoma roślin strączkowych 0,75 Marchew pastewna - - - 2,50 0,50 - Buraki pastewne - - - - 2,00 1,50 W okresie przygotowania do stanówki i samej stanówki tryki, zwłaszcza gdy jest ich więcej, zaleca się podzielić na kilka grup żywieniowych, zależnie od ich masy ciała. Dawka powinna być skoncentrowana pod względem składników pokarmowych i zawierać pasze lekkostrawne - w okresie letnim dobrej jakości zielonkę (4-5 kg), siano wysokiej jakości, najlepiej z motylkowych (0,3-0,5 kg), oraz pasze treściwe (ok. 0,8-1,2 kg, w tym 0,5 kg owsa). W okresie zimowym dawka powinna składać się z dobrej kiszonki, bądź okopowych (marchew, buraki półcukrowe 3-4 kg), bardzo dobrego siana (1,0-1,5 kg) oraz pasz treściwych (1,0-1,5 kg, w tym 0,6 kg owsa). Przy dużej eksploatacji tryków (6-8 skoków dziennie) intensyfikacja dawek polega na wprowadzeniu pasz pochodzenia zwierzęcego, zwykle mleka odtłuszczonego.
Zasady żywienia maciorek dorosłych Żywienie maciorek ulega bardzo wyraźnemu zróżnicowaniu zależnie od ich masy ciała, stanu fizjologicznego, plenności i intensywności użytkowania rozpłodowego. Rola matki w rozrodzie jest bardzo złożona i bardziej wszechstronna od roli tryka. Samica wytwarza komórki jajowe, odżywia zarodek, a następnie płód w czasie ciąży, rodzi potomstwo i żywi je własnym mlekiem do czasu, kiedy stanie się zdolne do pobierania innego pokarmu. Właściwy przebieg wszystkich procesów zależy od wielu czynników, lecz jednym z najważniejszych jest racjonalne żywienie. Najważniejsze okresy żywienia maciorek to: przygotowanie do stanówki, okres stanówki, wysokiej ciąży i karmienia jagniąt. Żywienie matek w okresie przygotowania do stanówki i stanówki. Ponieważ okres ten przypada przeważnie na miesiące letnie, matki otrzymują przede wszystkim paszę pastwiskową i koszone zielonki, uzupełniane słomą podawaną do woli. Bodźcowe (rozpoczęte na 2 tygodnie przed stanówką) działanie żywienia w klasycznej formie osiąga się przez przeprowadzenie matek ze skąpego pastwiska trawiastego na bogate pastwisko motylkowe (koniczyna, lucerna). Można też stosować uzupełnianie pastwiska trawiastego dodatkiem koszonej zielonki, najlepiej lucerny (około 2-3 kg na sztukę dziennie). Przy stanówce zimowej należy podawać bardzo dobre siano, marchew (ze względu na karoteny) i ewentualnie niewielką ilość (100-200 g) paszy treściwej. Żywienie maciorek kotnych. Żywienie w okresie ciąży musi być coraz intensywniejsze, zwłaszcza w dwóch ostatnich miesiącach. Ma to duży wpływ na prawidłowy rozwój płodu, a także na powstanie odpowiednich rezerw składników pokarmowych nieodzownych w okresie karmienia. Trzeba też pamiętać o konieczności odpowiedniego uzupełniania dawek dodatkami mineralnymi, ponieważ owce ciężarne i karmiące są bardzo wrażliwe na niedobór składników mineralnych. Latem maciorki powinny korzystać z bardzo dobrego pastwiska z dodatkiem koszonej zielonki (5-6 kg), dobrej słomy (0,5 kg). W okresie zimowym stosuje się bardzo dobre kiszonki oraz sianokiszonki (4-5 kg). W ostatnim miesiącu ciąży, ze względu na zmniejszającą się pojemność przewodu pokarmowego owiec, trzeba podawać im pokarm w formie bardziej skoncentrowanej, dlatego nie udaje się wtedy uniknąć stosowania pasz treściwych (100-500 g dziennie). Na 3-4 dni przed spodziewanym wykotem i przez pierwsze 3-4 dni po wykocie matkom podaje się tylko dobre siano do woli.
Żywienie maciorek karmiących. Wiąże się ściśle z przebiegiem laktacji, gdyż wydajność mleczna matki warunkuje prawidłowy wzrost i rozwój jagniąt w pierwszych tygodniach życia. Dlatego dla matek karmiących należy dobierać pasze działające mlekopędnie, o dużej zawartości energii i białka oraz składników mineralnych i witamin. Warunki te w okresie letnim spełnia pasza pastwiskowa i koszone zielonki, zaś w okresie zimowym dobre siano łąkowe i z roślin motylkowych, dobre kiszonki i buraki półcukrowe (tabela). Siano można stosować do 2 kg dziennie, zaoszczędzając w ten sposób pasze treściwe, które zwykle podaje się pierwiastkom i maciorkom karmiącym bliźnięta. Przykłady dziennych dawek pokarmowych (w kg) dla matek karmiących jedno jagnię w okresie pierwszych 60 dni Pasza Sezon żywienia letni zimowy Zielonka pastwiskowa lub koszona 6,00 - - - Siano łąkowe 0,50 1,75-0,50 Siano z koniczyny - - 1,00 0,50 Słoma owsiana 0,25 - - - Słoma roślin strączkowych - - 0,50 1,00 Buraki pastewne lub marchew - 1,00 1,00 2,00 Kiszonka z liści z buraków cukrowych - - 2,00 - Kiszonka z traw - 1,00 - - Kiszonka z roślin strączkowych - - - - Ziemniaki - - - 1,00 Wysłodki buraczane suszone - - 0,10 - Ziarno owsa - 0,20-0,20 Ziarno jęczmienia - - 0,10 - Nasiona grochu - - 0,10 - Nasiona łubinu słodkiego - - - 0,20 Na tydzień przed odsądzeniem jagniąt matkom ogranicza się żywienie, aby je prawidłowo zasuszyć i żywi się je wg norm przewidzianych dla tego okresu. Należy zwracać baczną uwagę na stan wymion matek. W razie zaobserwowania nabrzmienia czy zaczerwienienia, powinno się usunąć z dawki pokarmowej pasze soczyste treściwe, a w ostateczności
okresowo zdajać mleko. Paszą objętościową, którą należy podawać maciorkom w okresie zasuszenia, jest słoma owsiana, a z pasz treściwych - owies. Są to pasze hamujące wydzielanie mleka. Po okresie zasuszenia przechodzi się na żywienie przewidziane dla matek po odsądzeniu jagniąt. Żywienie maciorek jałowych. W okresie od odsadzenia jagniąt do rozpoczęcia przygotowań do stanówki, maciorki żywi się paszami możliwie najtańszymi. W okresie letnim podstawą jest pasza pastwiskowa i koszone zielonki, uzupełniane słomą podawaną do woli. W okresie zimowym podaje się zwykle siano (min. 0,5 kg), okopowe, kiszonki oraz różnego rodzaju słomę. Jeżeli po zakończonej laktacji owce są w złej kondycji, należy żywić je intensywniej. Żywienie maciorek wcześniej używanych do rozpłodu. Maciorki używane do rozpłodu już w pierwszym roku życia wymagają intensywniejszego żywienia niż maciorki używane do rozpłodu konwencjonalnie (w drugim roku). Wskazane jest dobre pastwisko lub zielonka (2-4 kg), najlepiej z mieszanki traw i roślin motylkowych. Zarówno latem, jak i zimą zaleca się siano (0,6-1,0 kg) oraz pasze treściwe w postaci ziarna takich zbóż, jak: jęczmień, pszenica, owies (0,5-0,8 kg). Ważne są także pasze białkowe (śruty poekstrakcyjne lub nasiona rzepaku). Żywienie młodzieży w wieku 4-18 m-cy Jagnięta po odsądzeniu dzieli się na grupy według płci i przeznaczenia (tucz, chów), z kolei w obrębie grup wydziela się podgrupy wiekowo-rozwojowe. Podczas wychowu młodzieży żywienie powinno być intensywne, zwłaszcza do dwunastego miesiąca życia, od tego bowiem zależy rozwój i przyszła produkcyjność. W żywieniu zaleca się uwzględnić następujące pasze: latem - pastwisko lub zielonki koszone (2-5 kg), zimą - kiszonki (2-4 kg), buraki półcukrowe (1-2 kg), latem - bardzo dobra słoma, zimą - siano (0,2-0,4 kg) oraz, u sztuk starszych, słoma i pasze treściwe (0,3-0,4 kg). Maciorki powyżej roku mogą być żywione bez udziału pasz treściwych (jeżeli inne pasze są wysokiej jakości), natomiast nie rezygnuje się z pasz treściwych w odniesieniu do tryczków.
Sporządzanie dawek pokarmowych Obecnie układanie dawek pokarmowych i sporządzanie rocznego zapotrzebowania na pasze może być wykonane za pomocą programów komputerowych zaopatrzonych w odpowiednią instrukcję realizacyjną. Jeżeli nie ma takiej możliwości, zaleca się następujące praktyczne postępowanie: układanie dawki należy rozpocząć od dobrania odpowiedniej ilości pasz objętościowych - zimą kiszonek lub okopowych i siana lub słomy, latem zielonek i siana lub słomy. Jeżeli przy użyciu tych pasz nie możemy zbilansować dawki, to należy ustalić, ile składników pokarmowych brakuje. Na podstawie tych danych układamy mieszankę pasz treściwych o odpowiedniej koncentracji, którą dodajemy do dawki pasz objętościowych. Przy układaniu dawek należy uwzględnić fakt, iż nie wszystkie pasze są w pełni wyjadane. Do pasz wyjadanych w 100% należą okopowe, zwłaszcza rozdrobnione i pasze treściwe. W granicach 98-100% wyjadane są: dobre siano, kiszonki i zielonki, natomiast pasze gorszej jakości wyjadane są w około 95%. Najsłabiej wyjadane są słomy - nawet tylko w 50%. W celu poprawiania stopnia wyjadania pasz można je rozdrabniać, preparować chemicznie (ługowanie, amoniakowanie), parować, moczyć czy nawet solić i słodzić, np. melasą.