REACH Europejski rynek substancji chemicznych pod kontrolą (REACH European chemicals market under control) Opracowano na podstawie materiałów seminariów realizowanych w ramach programu Perfect Link z funduszy Phare, oraz materiałów UE i Euratexu. Roman Matusiak Polska Izba Odzieżowo-Tekstylna Polish Federation of Apparel & Textiles. Projekt Perfect Link jest realizowany przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. Opinie prezentowane w materiałach są opiniami Polskiej Izby Odzieżowo-Tekstylnej, a nieoficjalnym stanowiskiem Komisji Europejskiej.
13 lutego 2001 roku Komisja Europejska ogłosiła tzw. Białą Księgę (White Paper) na temat strategii przyszłej Polityki Chemicznej UE. Główny cel tej strategii to zapewnienie wysokiego poziomu ochrony ludzkiego zdrowia i ochrony środowiska, przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad rynku wewnętrznego, stymulowaniu innowacyjności i konkurencyjności w europejskim przemyśle chemicznym. Dokument ten powstał jako odzew na liczne głosy na temat coraz większego wpływu chemii na nasze zdrowie i środowisko. Większość z istniejących w naszym otoczeniu dziesiątek tysięcy substancji chemicznych, niekiedy niebezpiecznych dla naszego zdrowia, niestety nie została nigdy odpowiednio zbadana pod względem bezpieczeństwa. Wynika to z faktu, że producenci nie są zobowiązani do dostarczania danych dotyczących bezpieczeństwa dla substancji chemicznych będących w użyciu przed 1981r. A jest tych substancji około 100 000. Przy tym istniejące prawodawstwo dla chemikaliów jest w większości niezdolne do określania ryzyka powodowanego przez wiele z nich i powolne we wprowadzaniu przepisów w życie, gdy takie ryzyko zostaje stwierdzone. Do realizacji celu jaki postawiony został w strategii przyszłej Polityki Chemicznej potrzebny jest dostęp do kompleksowej i rzetelnej informacji o niebezpiecznych substancjach chemicznych będących na rynku i ich stosowaniu. W tym celu Komisja proponuje utworzenie nowego systemu REACH i utworzenie Europejskiej Agencji Produktów Chemicznych (European Chemicals Agency). 29 października 2003 roku Komisja przyjęła projekt propozycji REACH (Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals - system rejestracji, oceny i autoryzacji produktów chemicznych) w sprawie nowej polityki dotyczącej substancji chemicznych. 2
To właśnie REACH ma zadanie uzupełnić naszą wiedzę nt. substancji chemicznych, zobligować producentów by pokazali, że substancja chemiczna może być bezpiecznie używana oraz kontrolować lub nawet zakazać stosowania najbardziej niebezpiecznych substancji chemicznych. Nakładając na przemysł chemiczny większą odpowiedzialność, nowe prawo pobudziłoby także rozwój i badania nad bezpieczniejszymi substytutami produktów chemicznych i zwiększyłoby zaufanie konsumenta. Według proponowanych przepisów to właśnie producent substancji chemicznych będzie odpowiedzialny za dostarczanie danych o nich. Dane takie będą umieszczane w centralnej bazie danych i ogólnie dostępne. REACH, zgodnie ze swoją nazwą będzie funkcjonował na trzech poziomach: Rejestracji, Oceny i Autoryzacji substancji chemicznych Rejestracja: Przedsiębiorstwa będą zobowiązane do rejestracji wszystkich substancji chemicznych produkowanych lub importowanych w ilości jednej tony lub więcej w ciągu roku przez jednego producenta lub importera (oszacowano że takich substancji jest około 30 tysięcy). Producenci i importerzy będą zobowiązani do udokumentowania bezpieczeństwa ich substancji chemicznych. Będą musieli zatem znać właściwości substancji, zgromadzić informacje o ich zastosowaniu od swoich klientów, ocenić ryzyko dla środowiska i zdrowia ludzkiego wynikające z ich stosowania oraz zalecić środki bezpieczeństwa. Producenci substancji chemicznych będą zobowiązani do dostarczania do specjalnie w tym celu powołanej Europejskiej Agencji Substancji Chemicznych formularza rejestracyjnego zawierającego informacje określające bezpieczeństwo użytkowania każdego z wytwarzanych związków. Im mniejsza produkcja substancji, tym mniejsza byłaby wymagana ilość obowiązkowych informacji na jej temat. Dla przedziału 1-10 ton wystarczyłyby zupełnie podstawowe dane, których uzyskanie nie wymaga prowadzenia badań na organizmach żywych. 3
Obowiązek weryfikacji dotyczy również tych substancji, które bez żadnej kontroli zostały wprowadzone na rynek przed rokiem 1981. Czas na rejestrację został zróżnicowany i rozłożony na 11 lat: 3 lata substancje rakotwórcze, mutageny, toksyny hamujące rozród 3 lata produkowane w ilości powyżej 1000 ton 6 lat produkowane w ilości 100-1000 ton 11 lat produkowane w ilości 1-100 ton Ocena: W odniesieniu do tych substancji, które produkowane są w większych ilościach, oraz tych, które uważane są za niebezpieczne dla zdrowia lub środowiska, eksperci ocenią, czy dostarczone w aktach rejestracyjnych informacje są wystarczające, czy potrzebne są uzupełnienia (według określonych kryteriów). Każda przedstawiona przez przemysł propozycja testowania na zwierzętach będzie sprawdzana i zatwierdzana przez władze. Autoryzacja: Tylko substancje z grupy szczególnej troski będą przedmiotem autoryzacji. W procesie autoryzacji będzie udzielane zezwolenie na zastosowanie substancji w wyszczególnionych przypadkach. Najbardziej niebezpieczne substancje chemiczne są określane jako substancje szczególnej troski. Są to substancje chemiczne, które nie rozkładają się szybko w środowisku (bardzo trwałe substancje chemiczne) i mogą się gromadzić w naszych ciałach (bardzo bioakumulacyjne substancje chemiczne); lub mają kombinację trwałości, bioakumulacji i toksyczności; mogą naruszać nasz układ hormonalny; mogą powodować raka (rakotwórcze), mogą zmieniać geny (mutagenne), lub są toksyczne dla układu rozrodczego. Zgodnie z projektem, autoryzacja może zostać przyznana jeżeli producent lub importer wykaże, iż ryzyko płynące z określonego zastosowania może być właściwie kontrolowane, lub że społeczno-ekonomiczne korzyści z zastosowania substancji przewyższają ryzyko. 4
Będzie rozważana również możliwość zastąpienia substancji przez mniej szkodliwą. Koszty: Przemysł, nie tylko chemiczny bardzo mocno ostrzega, że wprowadzenie systemu REACH w obecnej formie stwarza bardzo duże zagrożenie dla wielu sektorów przemysłu a koszty jego będą zdecydowanie większe niż szacunki Komisji. Komisja Europejska oszacowała, że (zgodnie z projektem) koszty rejestracji i testowania wyniosą 2,3 5,2 mld EUR w ciągu 11 lat (łącznie z kosztami założenia nowej Agencji Chemicznej) Komisja Europejska szacuje bezpośredni koszt wprowadzenia systemu REACH dla przemysłu chemicznego na 2.3 mld euro. Koszt dla odbiorców końcowych (downstream users) szacowany jest na 2.8 do 3.6 mld euro przy założeniu, że 1 do 2 % substancji zostanie wycofanych. Koszty te mogą wzrosnąć do 4-5.2 mld euro jeżeli przemysł stanie przed większymi kosztami dostosowania się dostawców surowców. Powyższe szacunki zawierają bezpośrednie koszty przeniesione przez sektor chemiczny na odbiorców. W Polsce Polska Izba Przemysłu Chemicznego również zwraca uwagę na potencjalnie wysokie koszty wprowadzenia REACH i wstępnie określa koszty do poniesienia przez polskie przedsiębiorstwa chemiczne na 340-600 mln Euro. Koszty w przemyśle tekstylnym: Przemysł tekstylny jest w UE przemysłem najbardziej intensywnie stosującym chemikalia, wkład chemikaliów stanowi 5.6% w ogólnym jego obrocie. Chemikalia są używane w przemyśle tekstylnym w szerokim zakresie, od podstawowych chemikaliów używanych do bielenia i barwienia, aż do dodatków chemikaliów specjalnych używanych w małych ilościach do osiągnięcia wysokiej jakości wykończenia wyrobów tekstylnych. Chemikalia są bardzo ważne w produkcji tekstyliów np. dodatki z wysoko rozwiniętą technologicznie zawartością są używane do osiągnięcia szczególnych efektów 5
estetycznych i użytkowych; dodatki są również istotne do osiągnięcia wysokiej jakości produktów tekstylnych w szerokim zakresie wyglądu, struktury, zastosowań. Mówiąc krótko, chemikalia i ich najlepsze stosowanie są istotne dla napędzania innowacyjności w sektorze tekstylnym i przez to istotne do jego konkurencyjności na rynku unijnym i światowym. System REACH szczególnie będzie miał wpływ na dodatki tekstylne i barwniki. Sa one produkowana przeważnie w małym zakresie o ilościach 1-100 ton. Należy oczekiwać, że cena przygotowania takich chemikaliów wzrośnie a producenci chemikaliów zracjonalizują swój zakres produkcji poprzez wycofanie i przeformułowanie Elastyczność i innowacyjność przemysłu chemicznego będzie wymuszana przez REACH, poprzez redukcję ilości substancji, które mogą być natychmiast produkowane, bez dalszej rejestracji: odbije się to na barwnikach gdzie zakres produktów miał odzwierciedlenie w bieżącej modzie i na innowacyjności w bardziej wyspecjalizowanych chemikaliach. REACH wpłynie na przemysł tekstylny dwojako, poprzez racjonalizację zakresu dostępnych preparatów chemicznych i jako wynik oczekiwanego wzrostu cen produktów chemicznych. Potencjalne wycofanie substancji chemicznych odbije się na całym łańcuchu tekstylnym: od przędzenia do tkania i dziania, poprzez barwienie i drukowanie aż do wykończenia. Wycofanie z rynku niektórych preparatów chemicznych, takich jak barwniki i podstawowe dodatki, mogłoby być załatwione poprzez zastąpienie ich nowymi produktami lub poprzez przeformułowanie zrobione przez sam przemysł tekstylny. Strata tych preparatów może spowodować obniżoną szybkość produkcji i charakterystyki produktów i narzuci koszty przestawienia produkcji i przeformułowania. Również jako koszty finansowe, testowanie przeformułowanych produktów pociągnie za sobą znaczące opóźnienia, ponieważ własności nowych formuł wymagają testowania i oceny. Jeszcze bardziej ważnego wpływu należy oczekiwać od potencjalnej racjonalizacji kluczowych dla technologii włókienniczych dodatków używanych w procesach wykończalniczych: na przykład tych używanych do osiągnięcia odporności na plamy lub osiągnięcia właściwości easy-care. 6
Przeformułowanie aby zastąpić te produkty przez sam przemysł tekstylny nie będzie możliwe. Używanie tych dodatków jest kluczem do sukcesu przemysłu tekstylnego UE na polu konkurencji. Strata tych produktów chemicznych wpłynie na innowacyjność i zdolność firm tekstylnych do sprzedaży swoich produktów. Według ekspertów z zakładów, chemikalia a szczególnie dodatki stanowią 25% całkowitej wartości produkcji. Odrzucenie tych produktów i fiasko osiągnięcia tych samych standardów z dopuszczonymi nowymi chemikaliami narazi 25% wartości produkcji na ryzyko. Wzrosty ceny wkładów chemicznych mogłyby także spowodować trudności dla firm, ponieważ margines zysku w UE jest już pod presją importu z krajów trzecich, podczas gdy eksport jest w obliczu silnej konkurencji z krajów o niskich kosztach. Nawet niewielkie wzrosty kosztu jako wynik REACH mogą spowodować dalszą utratę konkurencyjności. Firmy tekstylne UE staną w obliczu współzawodnictwa wobec producentów spoza UE, którzy nie staną wobec kosztów REACH. W szczególności, bez odpowiedniego prawa i kontroli substancji w artykułach importowanych, REACH zwiększy penetrację importu w UE. Trzeba też nadmienić, że jednocześnie przemysł ten czekają zbliżające się wyzwania związane ze zniesieniem taryf i kontyngentów w 2005r. Dalszy proces legislacyjny Pierwsze czytanie w Parlamencie Europejskim projektu Rozporządzenia w sprawie REACH planowane jest na jesień 2004r. Oczekuje się, że pierwsze czytanie zakończy się w pod koniec 2005r. lub na początku 2006r. Drugie czytanie potrwa 6-8 miesięcy otwierając drogę do oficjalnego wprowadzenia propozycji prawdopodobnie pod koniec 2006r. Ostateczny kształt przyszłych uregulowań prawnych REACH będzie zależał od wyniku toczącej się obecnie walki pomiędzy lobby ekologicznym i przemysłowym. 7