on point Warsaw City Report Q4 21 Warszawski Rynek Nieruchomości IV kwartał 21
2 On Point Q4 21 Economy / Investment Gospodarka / Rynek inwestycyjny Sound GDP growth in Q4 21. Last year s investment volumes almost tripled 29 results. Wysoki wzrost PKB w IV kwartale 21r. Wartość transakcji inwestycyjnych w ub.r. blisko trzykrotnie przekroczyła wynik z roku 29. Poland s Economy The Polish economy grew by 3.8% over the entire 21, which ranks it amidst the top leaders in this respect amongst all European Union states. The GDP growth in Q4 specifically was 4.5%, representing a 2 pp increase q-o-q. The Consensus Economics forecast is 4.1% for 211 and 4.2% in 212, which demonstrates that the combination of strong internal demand and private consumption continue to drive the Polish economy, particularly during times when revenues from exports is weaker. The challenge ahead of the Polish government will be to continue subsidizing investments into strategic sectors such as shared services and BPO centres amongst others, in particular as it is tempting to limit public support in search for savings. Clearly, private consumption is boosting the national economy of Poland. Retail sales growth was 5.5% in 21, a.9 pp increase y-o-y. Retail sales grew by 12% in December 21 alone, making Poland a European leader in this respect. Similarly, the customer sentiment index by CSO (GUS) went up by 2.1 p m-o-m in December 21. This represents an increase of.9 p in comparison with the end of 29. Inflation was 3.1% in December 21 against 2.7% in the entire 21. An unemployment rate stood at 12.3%. Investment Climate 21 ended with an total investment volume of almost 2 billion. The largest portion was attributable to retail investment, which with 1.72 billion in 18 transactions, exceeded the total of the combined 28 and 29 volume by more than 5%. Office investors were similarly active with 15 deals totalling.587 billion, which almost doubled 29 results and accounted for over 5% of a relatively busy 28. The Industrial investment market has also done very well with.288 billion in 1 transactions. Indeed for industrial investment it was a record year, (excluding the exceptional 27 when ProLogis bought the entire Parkridge warehouse business) as in the past warehouse investment volumes were on average well below.2 billion. We have also noted one retail and office mixed-use transaction for 35 million namely the acquisition of Lipinski Passage by Union Investment from Reinhold. On top of traditional sales and acquisitions, 21 has seen the return of more complicated deal structures such as JVs including Galeria Katowicka where Neinver decided to team-up with Meyer Bergman (new entrant to the CEE market) or Libra Office Building in Warsaw where a group of private individuals JV d with the vendors. We have also seen the acquisition of a stake in a project - namely Malta shopping centre in Poznań where Heitman bought a 75% stake from Neinver. In addition to the volumes reported above, there are transactions pre-agreed in 21 (e.g. the acquisition of Promenada Shopping Centre in Warsaw by Atrium from Carpathian for approx. 17 million) which are set to close in early 211 and so, 211 is set to bring a volume of investment deals similar, or higher, to that of 21. Investment Yields We estimate prime retail and office yields to be at 6.5%, while prime warehouse yields are at 8.-8.25%. This is, however, only the case for the truly prime, best in category type assets. We observe investors requesting a discount of 5-1 bps to the above prime yields for deals involving secondary products or forward transactions. GDP, Private Consumption, Inflation rate - average % Change on Previous Year PKB, spożycie indywidualne, inflacja zmiany w stosunku do poprzedniego roku 8,% 7,% 6,% 5,% 4,% 3,% 2,% 1,%,% 26 27 28 29 21f 211f 212f Source/Źródło: CSO/GUS; Consensus Economics, Q4 21 15,% 12,5% 1,% 7,5% 5,% 2,5%,% -2,5% Retail Sales Dynamics Dynamika Sprzedaży Detalicznej XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 29 21 Source/Źródło: GUS, Q4 21 4,5% 4,% 3,5% 3,% 2,5% 2,% 1,5% 1,%,5%,% Real Estate Investment Volume in Poland by Sectors (million ) Wartość transakcji inwestycyjnych w Polsce w podziale na sektory (w milionach Euro) 2 5 Hotel 2 1 5 1 5 GDP/PKB Inflation rate / Inflacja Private Consumption / Spożycie indywidualne 28 29 21 21 almost tripled 29 volumes Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 Prime Yields Q4 21 Stopy kapitalizacji za najlepsze obiekty IV kw. 21 Sector Yield (%) Changes Offices 6.5 Retail 6.5 Warehouses 8.25 Mixed Industrial Retail Office Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 Sytuacja gospodarcza Polski W całym 21r. PKB w Polsce wyniósł 3,8%, co plasuje nasz kraj pod tym względem w czołówce liderów pośród wszystkich państw UE. W samym IV kw. PKB wzrósł do 4,5%, czyli o 2 pp. więcej niż w poprzednim kwartale. Według prognoz Consensus Economics, w następnych latach możemy spodziewać się wzrostu PKB do 4,1% w 211r. i 4,2% w 212r. Silny popyt krajowy oraz konsumpcja prywatna są głównymi czynnikami wysokiego wzrostu ekonomicznego, przy jednocześnie słabych wpływach z eksportu. Wyzwaniem dla rządu będzie kontynuacja subsydiowania inwestycji sektorów strategicznych typu centra usług wspólnych czy BPO, w szczególności w obliczu szukania oszczędności i ograniczania wsparcia publicznego. Bez wątpienia konsumpcja prywatna napędza polską gospodarkę. Wzrost sprzedaży detalicznej w 21r. wyniósł 5,5% - o,9 p.p. więcej niż przed rokiem. Ponadto, sprzedaż detaliczna w grudniu osiągnęła rekordowy wynik 12%, co czyni Polskę europejskim liderem. Wskaźnik ufności konsumenckiej wg GUS podniósł się w grudniu 21 o 2,1 pkt. w porównaniu do listopada. Indeks ten był wyższy niż przed rokiem. Inflacja w grudniu wyniosła 3,1% w ujęciu rocznym wobec 2,7% w całym 21r. Stopa bezrobocia wyniosła 12,3%. Rynek inwestycyjny Transakcje inwestycyjne w roku 21 osiągnęły wartość prawie 2 mld. Największą ich część stanowi 18 transakcji handlowych na kwotę 1,72 mld - o ponad 5% więcej niż łączna wartość z lat 28 i 29. Równie aktywny sektor biurowy zakończył rok 15 transakcjami na kwotę,587 mld, co prawie dwukrotnie przekracza wynik z 29r. oraz stanowi ponad 5% wyniku ze stosunkowo owocnego 28r. Rok 21 okazał się rekordowym dla sektora magazynowego, który osiągnął wynik,288 mld. Do tej pory (nie licząc wyjątkowego roku 27, kiedy ProLogis zakupił cały portfel magazynowy firmy Parkridge) wartość transakcji sektora magazynowego nie przekraczała kwoty,2 mld rocznie. Odnotowaliśmy również jedną transakcję mieszaną na kwotę 35 mln, a mianowicie nabycie przez firmę Union Investment od Reinhold budynku biurowo-handlowego Lipiński Passage. Poza typowymi transakcjami kupna i sprzedaży, w roku 21 ponownie pojawiły się bardziej skomplikowane układy typu joint venture, w tym np. Galeria Katowicka, której inwestor Neinver zdecydował się połączyć siły z firmą Meyer Bergman (nowy gracz na rynku CEE), czy też budynek biurowy Libra Business Center w Warszawie, gdzie grupa prywatnych inwestorów utworzyła joint venture wraz ze sprzedającymi. Zaobserwowaliśmy również przejęcie udziału w projekcie mianowicie Heitman zakupił 75% udziałów centrum handlowego Malta w Poznaniu od firmy Neinver. Dodatkowo, w 21r. uzgodniono warunki kilku transakcji, które mają zostać sfinalizowane w br. np. zakup centrum handlowego Promenada w Warszawie przez Atrium od Carpathian za ok. 17 mln. Sądzimy, że obecny rok będzie podobny pod względem sumy transakcji inwestycyjnych do poprzedniego, lub lepszy. Stopy kapitalizacji Szacujemy, że stopy kapitalizacji utrzymają się na poziomie 6,5% w sektorach handlowym i biurowym, oraz 8,-8,25% dla nieruchomości magazynowych. Dotyczy to jednak tylko najlepszych produktów w swojej kategorii. W obrocie nieruchomościami drugorzędnymi czy też transakcjach typu forward, inwestorzy oczekują stóp kapitalizacji niższych o 5-1 punktów bazowych.
On Point Q3 21 3 Office Market 21 outperformed the record-breaking 28 in respect of take-up. Rents and vacancy rates still remain stable. Growing number of new inquiries for office space coupled with a slowing pipeline are impacting upon the Warsaw office market. Рынок недвижимости Санкт-Петербурга Powierzchnie biurowe Popyt w 21 osiągnął poziom rekordowy, przewyższając wynik z 28 r. Czynsze i pustostany pozostają na stabilnym poziomie. Wzrost zapytań o nową powierzchnię biurową i wyhamowująca przyszła podaż kształtują obecny rynek biurowy w Warszawie. Supply Warsaw with over 3.4 million m 2 of modern office space is the largest office market in the Central and Eastern European region. In 21 around 188, m 2 in 16 new office buildings entered the market (vs. 266, m 2 completed in 29), with a majority of new additions in Non-Central locations (over 85%). However, 211 will see a significant rise in the share of central areas with over 51, m 2 planned for delivery in 211 (34% of the total pipeline for 211). Another 95, m 2 will be completed in Non-Central locations, proving that new office supply in Warsaw continues to slow. Demand 21 registered the highest ever take-up level (549, m 2 ) in the history of the Warsaw s market. It is over 5% higher than in 29. 21 saw a rapid rise in renewals and renegotiations with a 35% share of the total deals volume. Renewals include four large lease contracts: PeKaO S.A. (38,5 m 2 ), Deutsche Bank (1, m 2 ), HP (1,3 m 2 ) and Orange (17,4 m 2 ). Unsurprisingly, the largest provision in the take-up volume in 21 fell on the City Centre (including CBD), Upper South and South West sub-markets with a total share of 33%, 29% and 18%, respectively. The largest pre-let agreement signed in Warsaw in 21 was within the Upper South sub-market; AVIVA leased 13, m 2 in Platinium BP IV. 4, 3, 2, 1, Warsaw Office Supply (m 2 ) Podaż powierzchni biurowej (m 2 ) CBD CC- Fringe Non-Central 23 24 25 26 27 28 29 21 211f 212f Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, WRF Q4 21 6, 5, 4, 3, 2, 1, Warsaw Office Take-Up (m 2 ) Ilość powierzchni wynajętej w Warszawie (m 2 ) 23 24 25 26 27 28 29 21 Take-up Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, WRF Q4 21 211f Podaż Warszawa jest największym rynkiem biurowym w rejonie Europy Środkowo-Wschodniej z zasobami biurowymi sięgającymi ponad 3,4 mln m 2. 16 nowych budynków biurowych o łącznej powierzchni około 188 m 2 zasiliło warszawski rynek biurowy w 21r. (266 m 2 w 29 r.), w tym ponad 85% powierzchni biurowej zostało oddanej poza Centrum. Szacujemy, że w 211 roku wzrośnie udział budynków biurowych wchodzących na rynek w Centrum, w którym na 211r. przewidziano ponad 51 m 2 nowej powierzchni (34% całkowitej podaży w 211 r.) Kolejnych 95 m 2 zostanie ukończonych poza Centrum. Wynika z tego jasno, iż przyszła podaż nowej powierzchni biurowej w stolicy wyhamowuje. Popyt 21 rok był rekordowym pod względem zarejestrowanego popytu (549 m 2 ), co stanowi ponad 5% wzrost w porównaniu z 29 rokiem. Zaobserwowano zwiększenie liczby renegocjacji umów najmu, które w 21 roku stanowiły 35% wszystkich transakcji najmu. Zarejestrowano cztery duże renegocjacje: PeKaO S.A. (38 5 m 2 ), Orange (17 4 m 2 ), HP (1 3 m 2 ) i Deutsche Bank (1 m 2 ). Najbardziej pożądanymi lokalizacjami były ponownie Centrum (włączając COB), Mokotów i Południowy- Zachód z następującymi udziałami w całkowitym popycie odpowiednio 33%, 29% i 18%. Największa umowa przednajmu w 21r. (pre-let) została zawarta na Mokotowie przez AVIVA (13 m 2 ) w budynku Platinium BP IV. Vacancy Warsaw Office Vacancy Rate A slowing office pipeline combined with strong demand Wskaźnik powierzchni niewynajętej w Warszawie have stabilized the vacancy rate in 21. Currently, Warsaw City Centre offers around 93, m 2 to let, 2% which corresponds to a vacancy rate of 8.1% (6.6% in CBD and 9.1% in the City Centre Fringe). In Non- 15% Central locations, the vacancy rate stands at 6.7% 1% (153,286 m 2 ). The overall vacancy rate in Warsaw amounts to 7.2%. Over 34% of office space delivered to 5% the market in Q4 was unoccupied. The beginning of % 211 will see slight upward pressure on the vacancy rate in Central areas due to 7 buildings planned for delivery this year in Central Warsaw alone. In Non- Core City Centre Non Central Total Central locations the vacancy rate is likely to decline. Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, WRF Q4 21 Rents Warsaw Prime Headline Rents ( / m 2 / month) Najwyższe czynsze w Warszawie ( / m 2 / m-c) Prime office rents reached the bottom of the rental cycle in 21 and are likely to start growing towards the end City Centre Non Central of 211. Prime office space can be secured in Warsaw City Centre at 21-22/ m 2 3 / month, however, the truly prime, best in asset class office blocks are leased with up to a 2% premium. Average office rents in Central 2 Warsaw are between 19-2/ m 2 / month. Prime office buildings in the popular Non-Central areas command rents of 14-15/ m 2 / month and we should see rents 1 starting to grow in sub-markets such as Upper-South or South-West in H2 211. Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 23 22 24 23 24 25 25 26 26 27 27 28 28 29 29 21 21 211f 211f Wskaźnik powierzchni niewynajętej Zmniejszenie liczby nowych inwestycji biurowych oraz silny popyt ustabilizowały wskaźnik pustostanów w 21 roku. W Centrum około 93 m 2 jest niewynajętych, co stanowi 8,1% dostępnej powierzchni biurowej w Centrum (6,6% w COB i 9,1% w Centrum). Poza Centrum wskaźnik powierzchni dostępnej wyniósł 6,7% (157 286 m 2 ). Ogólny wskaźnik pustostanów jest w Warszawie na poziomie 7,2%. Ponad 34% powierzchni dostarczonej na rynek w IV kw. ubiegłego roku była niewynajęta. Na początku 211 roku spodziewamy się nieznacznego wzrostu współczynnika powierzchni niewynajętej w Centrum, spowodowanego planowanym wejściem na rynek 7 budynków biurowych w 211r. właśnie w Centrum stolicy. Wskaźnik pustostanów poza Centrum będzie prawdopodobnie obniżał się. Czynsze Czynsze najmu w 21 roku osiągnęły poziom minimalny i prognozowany jest ich wzrost w 211r. Obecnie najwyższe czynsze odnotowywane są w Centrum na poziomie 21-22 / m 2 / m-c, przy czym powierzchnie w najlepszych budynkach osiągają poziom do 2% wyższy. Średnie stawki czynszu w Centrum wynoszą aktualnie 19-2 / m 2 / m-c. Powierzchnię biurową zlokalizowaną w najlepszych biurowcach poza Centrum można wynająć za 14-15 / m 2 / m-c. W II połowie 211r. prawdopodobne jest wystąpienie presji zwyżkowej na czynsze, zwłaszcza w takich rejonach jak Mokotów czy Południowo-Zachodni.
4 On Point Q4 21 Retail Market The outcome of the crisis and the lack of sites designed for retail use, resulted in limited completions in 21 and pipeline for 211. This situation is unlikely to change by 213. Powierzchnie handlowe Niewiele otwarć nowych obiektów w latach 21 i 211 to wynik kryzysu a także braku odpowiednich gruntów z przeznaczeniem na handel. Sytuacja ta nie zmieni się do 213r. Supply The Warsaw region features a notably low density of 427 m 2 /1, residents when compared to all major agglomerations. Projects currently under construction in Warsaw include Plac Unii Shopping Centre by BBI Development and Liebrecht&Wood, which will have 15,5 m 2, and Wolf Bracka by Wolf Immobilien Polen of 1, m 2. Wolf Bracka is still likely to open this year, whilst Plac Unii will enter the market in 213. In 211, Neinver plan to start the development of Factory Outlet Annopol in Białołęka district. A project of 14, m 2 GLA, will encompass 9 stores and is scheduled for completion in 212. Amongst the tenants are: Nike, Puma, Reebok, Levi s, Roy Robson, Cross, and Big Star. It will be the third outlet centre in the capital and the second by Neinver. Wilanów shopping centre (approx. 6, m 2 GLA) by Polnord and GTC is planned for development in southern Warsaw. Once completed in 213/214, this modern shopping & leisure centre looks set to change the current shopping patterns in its catchment area. In addition, many existing shopping centres are planned for re-modeling or extension and others are under thorough re-commercialization, e.g. Blue City with a number of new brands (just recently: TK Maxx, Gabor and The Body Shop). However, the majority of proposed extensions are in planning stages and scheduled for completion during 213 at the earliest. Amongst the centres planned for redevelopment or a major or minor extension are: Tesco Kabaty (a further 3,m 2 GLA), Galeria Ursynów, Promenada, Wola Park, and Galeria Mokotów. Retail Density in Poland (m 2 per 1, inhabitants of agglomerations) Nasycenie powierzchnią centrów handlowych w Polsce (m 2 na 1 mieszkańców aglomeracji) Silesia Szczecin Krakow Warsaw Tri-City Lodz Poznan Wroclaw 1 2 3 4 5 6 Existing Stock / Istniejąca Powierzchnia Under Construction / W Budowie Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 Plac Unii Shopping Centre visualization Podaż Region warszawski cechuje niskie nasycenie powierzchnią handlową (427 m 2 / 1 mieszkańców) w porównaniu do głównych aglomeracji kraju. Obecnie w stolicy w budowie są dwa obiekty: Plac Unii, należąca do BBI Development i Liebrecht&Wood, która będzie miała 15 5 m 2 i wejdzie na rynek w 213r. oraz Wolf Bracka o powierzchni 1 m 2, której inwestorem jest Wolf Immobilien Poland. Obiekt otworzy się w 211r. W 211r. firma Neinver planuje rozpocząć budowę centrum wyprzedażowego Factory Annopol na Białołęce. W centrum pojawi się 9 sklepów na 14 m 2 powierzchni handlowej. Jego otwarcie zaplanowano na 212r. Wśród najemców są m.in. Nike, Puma, Reebok, Levi s, Roy Robson, Cross i Big Star. Będzie to trzecie centrum wyprzedażowe w stolicy oraz drugie wybudowane przez firmę Neinver. Nowe centrum handlowo-rozrywkowe (ok. 6 m 2 pow. handlowej) powstanie w Wilanowie w południowej Warszawie dzięki Polnord / GTC. Po otwarciu (213/214r.) obiekt ten zmieni zwyczaje zakupowe, zwłaszcza w tamtej części miasta. Ponadto, planowane są modernizacje i rozbudowy istniejących centrów handlowych. Zdecydowana większość projektów przeznaczonych do rozbudowy jest na etapie planowania a ich otwarcia należy spodziewać się nie wcześniej niż w 213r. Rozbudowie mają być poddane m.in. Wola Park, Galeria Mokotów, czy Promenada, natomiast całkowitej przebudowie ulegną np. Tesco Kabaty (o kolejne 3 m 2 ) czy Centrum Ursynów. Inne obiekty przechodzą gruntowną rekomercjalizację, np. Blue City, w którym pojawiło się wiele nowych marek (w tym ostatnio: TK Maxx, Gabor czy The Body Shop). Demand Retail demand for Warsaw shopping centres remains strong. New brands that entered the Warsaw market in Q4 21 include: Kartell and Choccolate Company in Galeria Mokotów, Trollbeads and 3 Suisses in Wola Park. A notable opening took place on Warsaw s high street; namely a 3-storey H&M flagship store has opened on Nowy Świat Street. In addition, Smyk and Douglas have launched their new concepts. Smyk made their debut with a 2,3 m 2 megastore in Targówek Retail Park, whereas Douglas celebrated their opening of a 1,2 m 2 megastore in Arkadia. Also, Starbucks now has 5 coffee shops in Warsaw with a recent opening in Zebra Tower office building. The vacancy rate in Warsaw is stable at a level of approximately 1%, which means that effectively vacant units are non-existing. The best performing retail assets are fully let, and have waiting lists of retailers representing all retail categories. Rents No changes were recorded over the last quarter in terms of rents. Prime shopping centre rents for 1m 2 unit shops range between 75 and 85 / m 2 / month. Rents for Warsaw s high street stores are similar or slightly higher and oscillate from 75 to 9 / m 2 / Warsaw Shopping Centre Market Vacancy Rate Warszawski rynek centrów handlowych Wskaźnik powierzchni niewynajętej 2% 1% % Q1 29 Q2 29 Q3 29 Q4 29 Q1 21 Q2 21 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 Q3 21 Prime Shopping Centre Rents ( / m 2 / month) Stawki czynszu za najlepsze lokale w centrach handlowych ( / m 2 / m-c) month. 2 4 6 8 1 Warsaw Upper Silesia Łódź Poznań Kraków Wrocław Tri-City Szczecin Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 Q4 21 Popyt Popyt na powierzchnię handlową w warszawskich centrach handlowych jest nadal wysoki. Wśród nowych marek, które pojawiły się na rynku w IV kw. 21 znajdują się: Kartell i Choccolate Company w Galerii Mokotów, oraz Trollbeads i 3 Suisses w Wola Park. Sieć H&M otworzyła swój 3-piętrowy sklep flagowy na warszawskiej ulicy handlowej Nowy Świat. Ponadto Smyk i Douglas zainaugurowały nowe koncepty. Smyk zadebiutował otwarciem sklepu typu Megastore o powierzchni 2 3m 2 w Parku Handlowym Targówek. Douglas, natomiast. celebrował otwarcie swojego pierwszego wielkopowierzchniowego sklepu (1 2 m 2 ) w Arkadii. Sieć kawiarni Starbucks ma już w Warszawie 5 lokali ostania pojawiła się niedawno w biurowcu Zebra Tower. Wskaźnik powierzchni niewynajętych w Warszawie utrzymuje się na stabilnym poziomie ok. 1%, co oznacza, że wolnych lokali praktycznie nie ma. Najlepsze centra handlowe są w pełni wynajęte z listą oczekujących najemców z każdej branży. Czynsze Nie zaobserwowano żadnych zmian stawek czynszowych w ciągu ostatniego kwartału. Czynsze za lokale o powierzchni 1 m 2 w najlepszych centrach handlowych wynoszą 75-85 / m 2 / miesiąc. Czynsze przy głównych ulicach handlowych są podobne lub nieco wyższe i wahają się w przedziale 75-9 / m 2 / miesiąc.
On Point Q4 21 5 Рынок недвижимости Санкт-Петербурга Industrial Market Healthy demand of 1,24, m 2 combined with decreasing vacancy rates proved the market is back on the right track. Powierzchnie magazynowe Popyt na powierzchnie magazynowe sięgnął ponad 1 24 m 2, co w połączeniu z obniżającym się wskaźnikiem pustostanów potwierdza, że rynek wraca na właściwy tor. Supply Total modern warehouse space in Poland is estimated at 6.18 million m 2 of which Warsaw accounts for 2.32 million m 2. Nearly 3, m 2 of modern warehouse space was added to the market in the greater Warsaw area in 29. By contrast, 21 saw only 43, m 2 of new completions in the Warsaw region. Speculative developments are still on hold due to relatively high vacancy rates, especially in areas outside of Warsaw such as Błonie and Nadarzyn. However, construction activity in Poland continues to grow, compared to the end of 29 and approx. 179, m 2 of warehouse space is under construction, mainly in built-to-suit or pre-leased warehouses. A forecasted increase in demand combined with decreasing vacancy rates will trigger new construction start-ups in 211. Demand 21 registered take-up of over 1.24 million m 2 of warehouse space which represents a 29% increase compared to the previous year. The most sought-after location in Poland was Upper Silesia which registered demand for 47, m 2. Take-up for Warsaw was ranked second countrywide and reached over 392, m 2 of which 46, m 2 fell on Warsaw s Inner City area. Take-up in Poland was driven mainly by the logistics sector which had a 37% share in total demand. Other active sectors in 21 include retail and light manufacturing, each with shares of 11%. Improvement in take-up clearly demonstrates a positive warehouse market sentiment. We expect 211 to be even more active in terms of occupier demand than 21. Central Poland Warehouse Stock in Poland ( m 2 ) Podaż magazynów w Polsce (tys. m 2 ) Warsaw Siles ia Poznań Wrocław North Kraków 5 1 1 5 2 2 5 3 Existing Under Construction Source/Źródło : Jones Lang LaSalle, Q4 21 1% 8% 6% 4% 2% % Take-Up by Warehouse Regions Popyt w regionach magazynowych 24 25 26 27 28 29 21 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 Silesia Warsaw Poznań Central Poland Wrocław North Kraków Podaż Całkowita podaż powierzchni magazynowej w Polsce jest szacowana na 6.18 mln. m 2, z których 2.32 mln. m 2 przypada na Warszawę. W 29 roku w rejonie stolicy deweloperzy oddali do użytkowania prawie 3 m 2. Dla porównania w ubiegłym roku nowe realizacje w Warszawie i okolicach ograniczyły się tylko do 43, m 2. Inwestycje spekulacyjne, ze względu na wysoki poziom pustostanów szczególnie w rejonie Błonia i Nadarzyna oraz problemy z pozyskaniem finansowania, nadal nie są rozpoczynane. Aktywność deweloperów w Polsce jednakże wzrosła w porównaniu z końcem 29 r. i około 179 m 2 znajduje się w trakcie realizacji głównie w projektach built-to-suit i zabezpieczonych umowami przednajmu. Oczekujemy wzrostu liczby rozpoczynanych inwestycji w 211 roku. Popyt W 21r. popyt na powierzchnię magazynową w Polsce wyniósł ponad 1.24 mln. m 2 co oznacza 29% wzrost w porównaniu z rokiem 29. Najbardziej pożądaną lokalizacją był Górny Śląsk, który zarejestrował popyt na poziomie 47 m 2. Drugą najbardziej popularną lokalizacją była Warszawa i jej okolice, w której najemcy zawarli umowy najmu na 392 m 2, z czego 46 m 2 w graniach miasta. Popyt w Polsce był generowany głównie przez firmy logistyczne, które miały 37% udziału w zawartych transakcjach. Aktywne były również sieci handlowe oraz firmy z sektora lekkiej produkcji, które miały po 11% udziały w całkowitym popycie na powierzchnie magazynowe. Szacujemy, że rok 211 będzie jeszcze bardziej dynamiczny pod kątem wynajmu nowoczesnej powierzchni magazynowej. Vacancy 21 saw a slight decrease in the vacancy rate in the majority of warehouse regions in Poland. At the end of the year, the vacancy rate in Poland stood at 15% (921, m 2 ). Warsaw s suburban area vacancy is higher than Poland s average and is estimated at 2.5% mainly due to a wide choice of options in Błonie (176, m 2 vacant). The vacancy rate in Warsaw as a city is one of the lowest in Poland and is estimated at only 8.7%. Limited construction activity across Poland and the accelerating absorption of warehouse space will put downward pressures on vacancy rates in 211. 4 3 2 1 Warsaw Vacancy - Available Space (m 2 ) Ilość powierzchni niewynajętej (m 2 ) Warsaw Suburbs Upper Sil esi a Poznań Wrocław Central Poland Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, Q4 21 North Kraków Wskaźnik powierzchni niewynajętej W 21 roku zarejestrowaliśmy spadek wskaźnika pustostanów w większości rynków magazynowych w Polsce. Na koniec ubiegłego roku wskaźnik dostępności powierzchni magazynowej w Polsce wynosił 15% (921, m 2 ). Pustostany w okolicach Warszawy sięgnęły 2.5%. Główną przyczyną dużej dostępności powierzchni są wolne magazyny w okolicy Błonia (176 m 2 ). W granicach miasta współczynnik był jednym z najniższych w kraju i wynosił 8.7%. Bardzo ograniczona liczba nowych inwestycji spekulacyjnych i przyspieszająca absorpcja powierzchni wpłyną na obniżenie wskaźnika pustostanów w roku 211. Rents Effective Rents in Poland ( / m 2 / month) Warsaw s effective rents range between Czynsze efektywne w Polsce ( / m 2 / m-c) 4.- 5./ m 2 /month within the city boundaries, whilst Central Poland rents in Warsaw s suburban area are quoted at Warsaw Suburbs 2.- 2.7/ m 2 Wrocław /month. The lower band refers Szczecin predominantly to such areas as Błonie which records Upper Silesia Poznań high vacancy. Rents in Central Poland (excl. Łódź) are Gdańsk similar to Warsaw s suburbs. In other regions rents Łódź range between 2.2-3. / m 2 Kraków /month in Silesia to 3.4-4. / m 2 Warsaw /month in Kraków. Rents for the Warsaw region are unlikely to change in the short term and may increase over a longer term perspective. Source/Źródło: Jones Lang LaSalle, January 211 2 3 4 5 Czynsze Czynsze efektywne w granicach Warszawy wynoszą aktualnie 4, - 5, / m 2 / m-c. W okolicach stolicy czynsze kształtują się na poziomie 2, - 2,7 / m 2 /mc. Dolny zakres dotyczy takich rejonów jak Błonie, które charakteryzują się wysokim wskaźnikiem pustostanów. Czynsze w Polsce Centralnej (poza Łodzią) są zbliżone do tych w okolicach Warszawy. W innych rejonach kraju np. a Górnym Śląsku czynsze wynoszą 2,2-3, / m 2 / m-c oraz do i 3,4-4, / m 2 / m-c w Krakowie. Oczekujemy, że stawki czynszowe w rejonie Warszawy pozostaną stabilnie w perspektywie krótkoterminowej i mogą wzrosnąć w dłuższej perspektywie czasowej.
6 On Point Q4 21 Residential Market Sales in Q4 21 increased slightly, compared to previous quarters. The number of units newly launched to the market increased as well, totaling about 3,5. Together with the re-launch of sales of units previously withdrawn from the offer, this pushed up the overall offer to a level of 16.1 thousand units. Given the current level of sales, there is an equivalent of eighteen months of sales on the market. Rynek mieszkaniowy Czwarty kwartał 21 roku przyniósł niewielki wzrost sprzedaży w porównaniu z poprzednimi kwartałami. Wzrosła także liczba wprowadzonych do sprzedaży mieszkań w nowych inwestycjach, do ok. 3,5 tysiąca. Wraz ze wznowieniem sprzedaży części inwestycji, których sprzedaż była czasowo wstrzymana, spowodowało to wyraźny wzrost oferty na koniec kwartału do poziomu 16,1 tysiąca lokali. Przy obecnym poziomie transakcji oznacza to, że na rynku znajduje się równowartość ponad półtorarocznej sprzedaży. Supply In total, slightly over 11,1 units were launched for sale by developers and housing cooperatives in Warsaw in 21. This figure is still lower than the long-term average for the annual supply (as well as absorption) for the Warsaw market, slightly exceeding 13, for the years 2-29. The offer volume visibly increased to a level of circa 16,1 dwellings. The offer is still dominated by units priced between PLN 6, 9, per m 2, which are also bought most often. At the end of 21, some 4,2 completed units were available in the marketplace, i.e. slightly less than in the previous quarter. Demand Sales in Q4 21 exceeded a level of 2,9 units. This result should be evaluated as stabilization of the sales level, because the number of sales in the fourth quarter of the year is usually higher than the third one. Among the units delivered in 21, 71% were sold (only 3% more than in the previous quarter), and 24% are still in the market offering. Among the units scheduled for completion in 211, units sold constitute 48% (an increase by 1% quarter on quarter), while 5% remains in the market offering. 2 15 1 5 Units delivered and planned for completion Mieszkania oddane lub planowane do oddania 2 2 1 2 2 2 3 2 4 2 5 2 6 2 7 2 8 2 9 2 1 2 11 WU S da ta mo nitorin g re su lts - Q4 2 1 Source/Źródło: Warsaw Statistical Office, REAS 16 14 12 1 8 6 4 2 Units launched, sold and the size of offer Mieszkania wprowadzone, sprzedane oraz wielkość oferty Q 1 27 Q2 27 Q3 27 Q4 27 Q1 28 Q2 28 Q3 28 Q4 28 Q1 29 Q2 29 Q3 29 Q4 29 Q 1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 21 launched per quarter offeri ng at quarter's end gr os s sal es Podaż Łącznie w 21 roku deweloperzy i spółdzielnie mieszkaniowe wprowadzili do sprzedaży nieco ponad 11,1 tysiąca lokali. Liczba ta jest wciąż niższa od długoterminowej rocznej przeciętnej dla rynku warszawskiego w latach 2-29, która wynosi nieco ponad 13 tys. jednostek. Całkowita oferta mieszkań zwiększyła się znacząco i wynosi obecnie 16,1 tys. W ofercie nadal dominują mieszkania o cenach w przedziale 6-9 tys. zł/m 2, są one też najczęściej kupowane. Na koniec roku w sprzedaży było ok. 4,2 tys. gotowych mieszkań, czyli nieco mniej niż kwartał wcześniej. Popyt Poziom sprzedaży w IV kwartale przekroczył 2,9 tys. jednostek. Wynik ten trzeba jednak ocenić jako stabilizację poziomu sprzedaży, gdyż zwykle w IV kwartale następuje pewien wzrost liczby transakcji w porównaniu z poprzednim kwartałem. Spośród lokali oddanych w 21 roku, 71% zostało sprzedane (tylko 3% więcej niż kwartał wcześniej) zaś 24% było nadal w ofercie. Wśród lokali planowanych do oddania w 211 roku sprzedano 48% (wzrost o 1% w ciągu kwartału), podczas gdy 5% było nadal w sprzedaży. Prices The average price of units launched to the market in Q4 21 decreased to a level of PLN 7,4 per m 2, i.e. was circa PLN 4 (5.4%) lower than in the previous quarter. It was the lowest price level recorded for newly launched units during the entire analyzed period (since the beginning of 28). In Q4 21 the average asking price, calculated for the whole pool of units exposed, increased by 135 PLN (by 1.6%). During the last 12 months, the average price increased by only 2%, i.e. below the level of inflation. Forecast Despite good results noted by the Polish economy, we need to bear in mind the macro-economic threats resulting from the high level of budgetary deficit, when strategically considering further development of the situation in the real estate market. In 211, the government will be forced to conduct a series of reforms and expenditure cuts, which will be reflected in lower incomes of some households and income stagnation of others. Bearing in mind the above, it would be unfounded to predict a significant demand increase in a medium-term perspective. However, in 211 due to the stabilization or moderate decrease of prices the income/price ratio should improve slightly. A large offer of units which better comply with the buyers financial capacities should also be able to stimulate more sales contracts. Source/Źródło: REAS, Q4 21 Average prices of apartments in Warsaw (w PLN) Średnie ceny mieszkań w Warszawie (in PLN) 12 1 8 6 4 2 Q1 28 Q2 28 Q3 28 Q4 28 Q1 29 Q2 29 Q3 2 9 Q4 2 9 Q1 21 Q2 21 Q3 21 Q4 2 1 Source/Źródło: REAS, Q4 21 3, 25, 2, 15, 1, 5, units launched for sales Supply and sale relationship Relacje pomiędzy podażą a sprzedażą 19 94 1995 1996 1997 19 98 199 9 2 21 2 2 23 24 2 5 2 6 27 28 2 9 21 211 212 Source/Źródło: REAS, Q4 21 units exposed in the market units launched units sold (or potential demand) Ceny Przeciętna cena mieszkań wprowadzanych na rynek w IV kwartale 21 roku, w porównaniu z poprzednim kwartałem spadła - do poziomu 7,4 tys. PLN/m², czyli o ok. 4 PLN (5,4%) niżej niż kwartał wcześniej. Był to najniższy poziom cen mieszkań wprowadzonych na rynek odnotowany w całym analizowanym okresie (od początku 28 roku). W IV kwartale 21 roku przeciętna cena ofertowa, liczona dla całego zbioru mieszkań znajdujących się w ofercie, wzrosła o 135 PLN (1,6%), W całym roku ceny mieszkań wzrosły zaledwie o 2%, a więc mniej niż wyniosła roczna stopa inflacji (2.7%). Prognoza Pomimo dobrych wyników statystycznych polskiej gospodarki w strategicznym myśleniu o rozwoju sytuacji na rynku mieszkaniowym należy uwzględnić zagrożenia makroekonomiczne, wynikające z wysokiego deficytu budżetowego. Rząd będzie musiał przeprowadzić w obecnym roku szereg reform i cieć w wydatkach, które przełożą się zapewne na mniejsze dochody jednych gospodarstw domowych i stagnację dochodów w innych. Prognozowanie wyraźnego wzrostu popytu w perspektywie średnioterminowej byłoby w świetle powyższej wiedzy nieuzasadnione. Jednakże w 211 roku, wobec stabilizacji lub niewielkiego spadku cen relacja dochód/cena powinna się nieco poprawić. Duża oferta mieszkań, lepiej dostosowanych do aktualnych możliwości finansowych nabywców, powinna także zwiększyć liczbę transakcji.
On Point Q4 21 7 Hotel Market Рынок недвижимости Санкт-Петербурга Rynek hotelowy In 212 an increase in supply is expected due to Euro 212 coming. W roku 212 oczekiwany wzrost podaży w związku z Euro 212. Supply As of January 211, Warsaw s hotel supply consisted of approximately 59 establishments and more than 1, rooms. The market is dominated by 3-star hotels, which represent 33% of rooms. The luxury sector is less developed, with only nine 5-star hotels in the city. Warsaw experienced rapid growth between 2 and 25 when supply grew at an annual average of 9.3%. In recent years the number of new openings has been modest, with the most recent hotel to enter the market being the DeSilva Airport Warsaw in 29. Economic difficulties and a lack of equity in the market have led to various developments being postponed or cancelled. However, the city is due to host the Euro 212 and 767 new rooms are planned to open that year, which would increase Warsaw s supply by 7.5%. Demand Despite the global economic crisis of 28/9, tourism in Warsaw has seen year-on-year growth since 22. Between 22 and 29, tourist arrivals rose by a CAAG 1 rate of 9.5%. 29 saw a rise of 12.2% in the number of tourists in hotels, compared to the previous year. This was largely driven by domestic guests, whose number increased by 2%. Foreign arrivals remained relatively stable at.3%, although showed a decline in the number of nights spent at hotels. In the first two quarters of 21, total hotel arrivals increased by 11.6%, when compared to the same period in 29, with domestic tourists continuing to dominate guest numbers. Warsaw should see a more prominent increase in international arrivals as business travel resumes and companies suspend cost-cutting strategies. Hotel performance in Warsaw has recorded some notable growth rates in recent years. Between 25 and 28, RevPar 2 grew at an average annual rate of 11.3%, with the most striking growth being in 27, when RevPar increased by 15.8%. However, in 29 RevPar dropped dramatically by 3.1%. This decline was largely driven by a 23.3% decrease in average room rates. Although occupancy levels also fell in 29, it was at a lower rate of 8.8%. Similar to other markets in Europe, trading fundamentals began to recover in 21 with occupancy at year-to-date November 21 having increased by 1.1% and average room rates by 4.9%. This growth has led to RevPar increasing by 15.7%, assisted by the limited pipeline. Hoteliers are anticipating rates will remain flat in the medium term as supply should grow in parallel with improved visitor numbers. Number of rooms 14 12 1 8 6 4 2 - Hotel Supply (no. of rooms) Wielkość oferty hotelowej (liczba pokoi) 22 23 24 25 26 27 28 29 21f 211f 212f Existing Developments Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q4 21 Euro 18 16 14 12 1 8 6 4 2 Hotel Performance Wskaźniki rynku hotelowego 21 22 23 24 25 26 27 28 29 YT D Nov ARR Average Room Rate ARR ( ) Yield ( ) Occupancy (%) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q4 21 Arrivals (s) 2 5 2 1 5 1 5 Warsaw Tourism Liczba turystów w Warszawie 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 YTD Q2 9 YTD Q2 1 Visitor Arrivals ( s) Bed Nights ( s) Occupancy % 8 7 6 5 4 3 2 1 9 Bed nights (s) Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q4 21 YT D Nov 1 4 3 2 1 Podaż W styczniu 211 warszawski rynek hotelowy oferował ponad 1 pokoi w 59 budynkach hotelowych, z czego znaczna część znajduje się w hotelach 3-gwiazdkowych (33%), podczas gdy 5-gwiazdkowych hoteli jest tylko 9. Intensywny rozwój sektora hotelowego zauważalny był w latach 2-25, kiedy to rocznie podaż rosła średnio o 9,3%. W ostatnich latach liczba nowych inwestycji była niewielka. Najnowsza realizacja miała miejsce w 29r., kiedy to otworzył się hotel DeSilva Warszawa Airport. Trudna sytuacja ekonomiczna oraz brak finansowania przyczyniły się do przesunięcia projektów w czasie a w kilku przypadkach nawet rezygnacji z inwestycji. Jednakże, Warszawa jest gospodarzem Euro 212, dlatego w 212r. spodziewany jest wzrost podaży o 7,5% - 767 nowych pokoi hotelowych jest planowanych do oddania w tym roku. Popyt Pomimo kryzysu globalnego z lat 28/29, od 22r. liczba turystów w Warszawie rośnie z roku na rok. Między 22r. a 29r. wskaźnik odwiedzających wzrósł o 9,5% (wg CAAG 1 ). W porównaniu do 28r., w 29r. zanotowano wzrost w liczbie turystów w hotelach o 12,2%. W dużym stopniu spowodowane to było większym o 2% popytem krajowym. Popyt zagraniczny utrzymuje się na stabilnym poziomie,3%, przy jednoczesnym spadku liczby dób spędzonych w hotelach. W ciągu dwóch pierwszych kwartałów 21r. liczba gości hotelowych zwiększyła się o 11,6% rok do roku, z przewagą turystów krajowych. Po kryzysie wiele firm powoli zmienia wprowadzone wcześniej strategie oszczędnościowe, w związku z czym spodziewany jest znaczący wzrost gości zagranicznych i podróży służbowych. Rynek hotelowy w Warszawie odnotował istotną poprawę w ostatnich latach. Między 25r. a 28r. wskaźnik RevPar 2 rósł rocznie średnio o 11,3%, przy czym w 27r. odnotował największy przyrost o 15,8%. Jednakże, w 29r. wskaźnik ten dramatycznie obniżył się o 3,1%, co w głównej mierze spowodowane było spadkiem stawek za pokój o 23,3%. Natomiast wskaźnik wynajęcia pokoi zmalał w 29r. o 8,8%. Podobnie jak w innych krajach Europy, warunki ekonomiczne wracają do normy a wskaźnik wynajęcia na koniec listopada 21r. był wyższy o 1,1%. Natomiast stawki za pokój wzrosły o 4,9%. Miało to przełożenie na przyrost wskaźnika RevPar o 15,7% przy jednocześnie ograniczonej podaży. Przewiduje się, iż stawki za pokój pozostaną na niezmiennym poziomie przy stabilnym wzroście podaży analogicznie do rosnącej liczby odwiedzających. Investment The transactional market in Poland has been rather limited, which can partly be attributed to a lack of stock on the market. 27 saw a significant amount of activity, with investment volume being estimated at 153 million. 28 and 29 saw investment totalling 6 million in each year; there have been no reported sales in 21. Activity is currently focused on domestic and western European markets, with cities such as Warsaw currently less desirable. As economies improve and debt becomes more available, investors should, however, start to look east again. German Funds are watchful over Poland and there is an appetite for distressed assets, which are being increasingly brought to market across Europe. Poland Transaction Volume in the Hotel Sector (million ) Polska Wielkość rynku inwestycyjnego w sektorze hotelowym (w mln ) millions 1 8 6 4 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29 21 Source/Źródło: Jones Lang LaSalle Hotels, Q4 21 Ceny Dotychczas hotelowy rynek inwestycyjny w Polsce charakteryzował się niewielką liczbą transakcji, co wynikało m. in. z małej podaży. W roku 27 zawarto umowy kupnasprzedaży budynków hotelowych na łączną wartość ok. 153 mln. Podczas gdy w latach 28 i 29 wartość transakcji inwestycyjnych zamknęła się w kwocie 6 mln w każdym roku, w 21r. nie odnotowano żadnej transakcji. W chwili obecnej aktywność inwestycyjna koncentruje się na zachodnich rynkach Europy, a miasta takie jak Warszawa są chwilowo mniej pożądane. Jednak, w miarę jak sytuacja ekonomiczna poprawia się, a kredyty są bardziej dostępne, inwestorzy powinni znowu spojrzeć na wschód. Niemieckie fundusze interesują się Polską, a w szczególności zadłużonymi majątkami, których ofert na rynku przybywa w całej Europie. 1 CAAG (Compound Average Annual Growth) skumulowany średni wzrost roczny 2 RevPar (revenue per available room) przychód na 1 dostępny pokój
8 On Point Q4 21 Market Practice Purchasing Cost Summary VAT Court registration fees Asset sale: 22% VAT on buildings and land (commercial properties) or in exceptional cases (if transaction classified as sale of enterprise) civil-transaction tax in the amount of 2% of the transaction price. Buyers more frequently apply now for tax rulings confirming that VAT can be charged on asset sales and refunded by the tax office thereafter. Rulings take up to 3 months to obtain but guarantee no tax office interpretation risks on real estate transactions Shares sale: 1% of the net shares price. real estate transactions are subject to fixed court registration fees, not linked to the volume of the contract, e.g. PLN 2 for the entrance of the right of freehold or perpetual usufruct to the Perpetual Book; vary according to transaction price but no more than 6 months average salary in the domestic economy for the previous year; Notarial fees Agency fees typically 1%-3% of purchase price plus VAT at 22%; Leasing Practice Office Lease length Rental basis Lease agreement collateral Rent increases Repairs Insurance Agency fees Reinstatement: Other developers incentives 5 years; 3-year rarely; not applicable in new buildings; paid monthly in advance with rents denominated in but paid in Polish Zloty (currently acceptable also in ); full rent is typically payable for common areas; bank guarantee or cash deposit equivalent of 3 months rent, service charges, car parking, warehouse space, all increased by VAT; annually according to Harmonised Index of Consumer Prices (HICP); internal tenant; external/structural by landlord, not recovered through service charge; common areas landlord, although recovered through service charge (with the exception of major repairs) landlord covers costs of building insurance (recovered through service charge), tenant covers insurance of own premises, contents and civil liability; 1% - 2% of the annual rent, increased by VAT. Fees are paid by either the landlord or tenant. Remuneration may be also calculated as a percentage from the total value of a lease contact. In case of renegotiations on behalf of tenant remuneration paid by tenant may be based on the percentage of the savings secured for the tenant; not common practice - negotiable by lease; partial or full fit-out (depending on the transactional volume and lease length) okres wolny od płatności czynszu: standardowo na początku okresu najmu oferuje się 5-7 miesięcy wolnych od płatności czynszu w przypadku 6- miesięcznego okresu najmu. Okres zwolnienia zależy od wielkości transakcji i długości okresu najmu. Leasing Practice Industrial Lease length Rental basis Lease agreement collateral Rent increases Repairs Insurance Agency fees Reinstatement: Other developers incentives 3-5 years for logistic companies; 7-1 years more common for production or warehouse built to suit projects; paid monthly in advance with rents denominated in but paid in Polish Zloty; bank guarantee or cash deposit equivalent of 3-6 months rent and service charges all increased by VAT; annually according to Harmonised Index of Consumer Prices (HICP); internal - tenant; external/structural and common areas landlord although recovered through service charges; landlord covers costs of building insurance (included in service charges), tenant covers insurance of own premises, contents and civil liability; 12% - 2% of the annual rent, increased by VAT, depending on the lease length. Fees are paid by the landlord. Remuneration may be also calculated as a percentage from monthly rent or percentage of the total value of a lease contact. In case of renegotiations on behalf of tenant remuneration paid by tenant may be based on the percentage of the savings secured for the tenant; negotiable by lease; partial or full fit-out (depending on the transactional volume and lease length), or rent free periods: common practice on the market - usually in the range of 5-7 months rent (in case of 6 month lease). Rent free periods depend on the transactional volume and lease length; Leasing Practice Retail Lease length Base rent Turnover rent Lease agreement collateral Key money or premiums Rent increases Leasing fees Other developers incentives 5, 7 or 1 years with an option to extend, but possible for max. 3 years; paid monthly in advance, denominated in but paid in PLN; 6%-8% of the turnover, adjusted monthly, quarterly or yearly, applicable when higher than the base rent; bank guarantee or cash deposit equivalent of 3-6 months base rent plus service charges and marketing fees plus VAT; common for high street retail as well as in existing shopping centres equal to fit out cost or even exceeding in case of best locations; indexed annually according to Harmonised Index of Consumer Prices (HICP); 1%-16% of the annual rent, increased by VAT; participation in fit-out costs of the rented space applicable only in case of anchor tenants
On Point Q4 21 9 Praktyka rynkowa Рынок недвижимости Санкт-Петербурга Warunki kupna-sprzedaży nieruchomości Podatek VAT Sprzedaż nieruchomości: 22% VAT na budynki i grunt (w przypadku transakcji nieruchomościami komercyjnymi) lub w wyjątkowych przypadkach, (jeżeli sprzedaż zostaje zakwalifikowana jako sprzedaż przedsiębiorstwa) podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 2% od ceny transakcyjnej. Kupujący częściej obecnie występują o oficjalną interpretację podatkową potwierdzającą, że transakcja podlega opodatkowaniu podatkiem VAT, który zostanie następnie zwrócony kupującemu. Otrzymanie interpretacji podatkowej trwa do 3 miesięcy, ale eliminuje ryzyko innej kwalifikacji przez Urząd Skarbowy. Sprzedaż udziałów: podatek od czynności cywilnoprawnych w wysokości 1% ceny zakupu udziałów netto. Koszty sądowe stałe opłaty sądowe związane z księgami wieczystymi, przykładowo wpis prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego do Księgi Wieczystej podlega opłacie w wysokości 2 PLN; Opłaty notarialne zmienne w zależności od ceny transakcyjnej, nie wyższe niż sześciokrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej w poprzednim roku; Prowizja agencji nieruchomości zazwyczaj 1%-3% ceny transakcyjnej plus 22% VAT; Warunki najmu powierzchni biurowych Długość najmu 5 lat; 3-letni okres najmu występuje sporadycznie i nie dotyczy nowych obiektów; Czynsz płatny z góry miesięcznie; czynsze ustalane w, ale płatne w PLN (obecnie dopuszczalne również w ); pełen czynsz za powierzchnie wspólne - dodawany do opłat głównych; Zabezpieczenie umowy gwarancja bankowa lub depozyt gotówkowy w wysokości 3-miesięcznego czynszu, opłat eksploatacyjnych i należności za miejsca parkingowe i magazyny plus VAT; Wzrost czynszu coroczna indeksacja wskaźnika wzrostu cen konsumpcyjnych dla strefy Euro (tzw. HICP); Naprawy wewnętrzne najemca; zewnętrzne/strukturalne - właściciel, bez odzyskiwania poprzez opłatę eksploatacyjną; powierzchnia wspólna właściciel, jednak koszt ten jest odzyskiwany poprzez opłatę eksploatacyjną (za wyjątkiem napraw głównych); Ubezpieczenie właściciel - ubezpieczenie budynku, (koszt ten jest odzyskany poprzez opłatę eksploatacyjną), najemca - OC, NW, majątek ruchomy; Prowizja agencji nieruchomości 1% 2% rocznego czynszu plus VAT, płatna przez właściciela lub najemcę. Wynagrodzenie może być także zdefiniowane w oparciu o całkowitą wartość zawartej umowy najmy. W przypadku renegocjacji, wynagrodzenie płacone przez najemcę może być zależne od oszczędności wynegocjowanych przez agencję; Przywrócenie przedmiotu najmu do nie praktykowane - negocjowane przy wynajmie; stanu pierwotnego Dodatkowy pakiet oferowany częściowa lub pełna aranżacja wynajmowanej powierzchni (zależnie od wielkości kontraktu i czasu jego trwania); najemcom okres wolny od płatności czynszu: standardowo na początku okresu najmu oferuje się 5-8 miesięcy wolnych od płatności (w zależności od wielkości transakcji i długości okresu najmu); Warunki najmu powierzchni magazynowych Dłuogość najmu 3-5 lat dla firm logistycznych, 7-1 lat bardziej typowe dla firm produkcyjnych lub najemców magazynów budowanych na konkretne zamówienie, tzw. built to suit; Czynsz płatny z góry miesięcznie; czynsze ustalane w, ale płatne w PLN; Zabezpieczenie umowy gwarancja bankowa lub depozyt gotówkowy w wysokości 3-6 - miesięcznych czynszów oraz opłat eksploatacyjnych powiększone o podatek VAT; Wzrost czynszu coroczna indeksacja według wskaźnika wzrostu cen konsumpcyjnych dla strefy Euro (tzw. HICP); Naprawy wewnętrzne najemca, zewnętrzne/strukturalne oraz powierzchnia wspólna właściciel, jednak koszt ten jest odzyskany poprzez opłatę eksploatacyjną; Ubezpieczenie właściciel - ubezpieczenie budynku, (koszt ten stanowi część opłat eksploatacyjnych), najemca - OC, NW, majątek ruchomy; Prowizja agencji nieruchomości 12% 2% rocznego czynszu plus VAT, w zależności od długości najmu, płatna przez właściciela. Wynagrodzenie może być także zdefiniowane w oparciu o czynsz miesięczny lub o całkowitą wartość zawartej umowy najmy. W przypadku renegocjacji prowadzonych w imieniu najemcy, wynagrodzenie płacone jest przez najemcę i może być zależne od oszczędności wynegocjowanych przez agencję; Przywrócenie przedmiotu najmu do negocjowane przy wynajmie; stanu pierwotnego Dodatkowy pakiet oferowany częściowa lub pełna aranżacja wynajmowanej powierzchni (zależnie od wielkości kontraktu i czasu jego trwania); najemcom okres wolny od płatności czynszu: standardowo na początku okresu najmu oferuje się 4-8 miesięcy wolnych od płatności (w zależności od wielkości transakcji i długości okresu najmu); Warunki najmu powierzchni handlowych Długość najmu 5, 7 lub 1 lat, z możliwością przedłużenia, ale nie dłużej niż 3 lat Czynsz podstawowy płatny z góry miesięcznie; ustalany w, ale płatny w PLN; Czynsz od obrotu 6%-8% od obrotu, rozliczany miesięcznie, kwartalnie lub rocznie, należny w przypadku, gdy wyższy od czynszu podstawowego; Zabezpieczenie umowy gwarancja bankowa lub depozyt gotówkowy równe 3-6 miesięcznemu czynszowi podstawowemu wraz z opłatami eksploatacyjnymi i marketingowymi (plus VAT); Odstępne praktykowane w przypadku sklepów przy głównych ulicach handlowych jak również w istniejących centrach handlowych, równe zwrotowi nakładów na adaptację sklepu lub znacznie je przewyższające dla najlepszych lokalizacji; Wzrost czynszu coroczna indeksacja według wskaźnika wzrostu cen konsumpcyjnych dla strefy Euro (tzw. HICP); Prowizja agencji nieruchomości 1%-16% rocznego czynszu plus VAT; Dodatkowy pakiet oferowany dofinansowanie kosztów aranżacji wynajmowanej powierzchni stosowane tylko w przypadku kluczowych najemców; najemcom