226 Renata Kubik STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XII l zeszyt 3 Renata Kubik Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie ANALIZA ZALE NOŒCI POMIÊDZY WZROSTEM WIELKOŒCI EKONOMICZNEJ A WARTOŒCI GOSPODARSTW TOWAROWYCH ANALYSIS OF THE RELATIONSHIP BETWEEN GROWTH AND VALUE OF THE COMMERCIAL FARMS S³owa kluczowe: wzrost, wartoœæ, gospodarstwo towarowe Key words: growth, value, commercial farm Synopsis. Celem opracowania jest okreœlenie zale noœci miêdzy wzrostem a wartoœci¹ badanych gospodarstw towarowych w zale noœci od wielkoœci ekonomicznej oraz ocena ich zdolnoœci do tworzenia wartoœci. Wstêp Jednym z wa niejszych zadañ polskiego rolnictwa jest zapewnienie odpowiedniego poziomu dochodów dla w³aœcicieli gospodarstw rolnych. Proponowanym rozwi¹zaniem problemu jest zwiêkszanie efektywnoœci wykorzystania czynników produkcji, co spowoduje zwiêkszenie si³y ekonomicznej gospodarstw. Jednak e temu wyzwaniu nie bêd¹ w stanie podo³aæ wszyscy rolnicy. W roku 62,3% wszystkich gospodarstw stanowi³y gospodarstwa nietowarowe (do 2 ESU) [Goraj i in. 2009]. Wczeœniejsze badania Gawdy [2009] wskazuj¹ wielkoœæ 16 ESU jako graniczn¹ wielkoœæ ekonomiczn¹ gospodarstwa, poni ej której prowadzenie dzia³alnoœci jest nieop³acalne. Wielkoœæ ta pozwala na op³atê pracy rolnika na poziomie parytetowym oraz uzyskanie nadwy ki na samofinansowanie inwestycji. Natomiast JóŸwiak i Mirkowska [] przewiduj¹, e polskie gospodarstwa rolne o wielkoœci do 8 ESU nie podejm¹ prób dalszego modernizowania i powiêkszania swego wytwórczego potencja³u. W opracowaniu zwiêkszenie wielkoœci ekonomicznej gospodarstwa towarowego jest rozumiane jako jego wzrost. Wzrost jest to pozytywna, wymierna zmiana wielkoœci przedsiêbiorstwa. Wed³ug Pierœcionka [] wzrost jest podstawow¹ strategi¹ przedsiêbiorstwa, gdy : jest on silnie skorelowany ze wzrostem wartoœci przedsiêbiorstwa, a wiêc celami w³aœcicieli i mened erów. Ponadto, wzrost i osi¹gniêcie du ych rozmiarów zapewnia przedsiêbiorstwu warunki utrzymania i wzrostu konkurencyjnoœci. Opracowanie jest prób¹ zbadania i okreœlenia zale noœci miêdzy wzrostem wielkoœci ekonomicznej gospodarstw towarowych a ich wartoœci¹. Dokonano równie oceny mo liwoœci w zakresie tworzenia wartoœci. Metodyka badañ W opracowaniu wykorzystano dane z terenu ca³ej Polski zgromadzone w ramach Sieci Danych Rachunkowych z Gospodarstw Rolnych (skrót z ang.: Farm Accountancy Data Network FADN), pogrupowane wed³ug wielkoœci ekonomicznej wyra onej w ESU [Goraj i in.,, 2009]. Do analizy wybrano dwie grupy gospodarstw: gospodarstwa œrednio-ma³e (8-16 ESU) oraz gospodarstwa du e (40-100 ESU). Okres badawczy obejmowa³ lata -. Gospodarstwa rolne w³¹czone do pola obserwacji FADN mia³y status gospodarstw towarowych (produkuj¹cych na sprzeda ). Wartoœæ przedsiêbiorstw rolniczych ustalono metod¹ maj¹tkow¹ oraz metod¹ dochodow¹. Metoda maj¹tkowa oparta na wartoœci aktywów netto jest najpopularniejsz¹ metod¹ wyceny przedsiêbiorstw ze wzglêdu na ³atwoœæ jej zastosowania. Wykorzystuje dane wykazywane w bilansie, a wiêc wartoœci uzyskiwane t¹ metod¹ s¹ rezultatem obowi¹zuj¹cych zasad wyceny bilansowej
Analiza zale noœci pomiêdzy wzrostem wielkoœci ekonomicznej a wartoœci¹ gospodarstw... 227 poszczególnych aktywów i pasywów [Borowiecki i in. 2001]. Wartoœæ aktywów netto jest to suma aktywów pomniejszona o pasywa bie ¹ce i zobowi¹zania d³ugoterminowe, czyli jest to wartoœæ kapita³ów w³asnych [Maækowiak 2009]. Znacz¹c¹ wad¹ tej metody jest nieuwzglêdnienie wartoœci niematerialnych zasobów przedsiêbiorstwa (np. zasobów ludzkich, pozycji rynkowej, kontaktów handlowych, efektu synergii, systemu organizacji pracy). Dlatego w opracowaniu równolegle dokonano wyceny przedsiêbiorstwa na podstawie metody dochodowej. W dochodowych metodach wyceny przedsiêbiorstwo rozpatrywane jest jako zorganizowana ca³oœæ zdolna do przynoszenia jego w³aœcicielowi nadwy ek finansowych. Wartoœæ przedsiêbiorstwa okreœlana jest przez sumê zaktualizowanych wartoœci przysz³ych nadwy ek finansowych [Janik 2000] powiêkszon¹ o wartoœæ rezydualn¹. W opracowaniu metoda dochodowa zosta³a oparta o zdyskontowany dochód rolniczy przy za³o eniu wzrostu tego dochodu o 15% rocznie. Kalkulacja stopy dyskontowej zosta³a oparta na œredniej stopie zwrotu z bran y. Do obliczeñ wykorzystano œredni¹ dochodowoœæ kapita³ów w³asnych dla wszystkich gospodarstw objêtych sieci¹ FADN w roku (8,42%). Analizê zale noœci miêdzy wzrostem a wartoœci¹ gospodarstwa towarowego przeprowadzono za pomoc¹: relacji wartoœci gospodarstwa do jego wielkoœci ekonomicznej (wartoœæ gospodarstwa przypadaj¹ca na 1 ESU), indeksu tworzenia wartoœci VCI (ang. Value Creation Index). Indeks tworzenia wartoœci (VCI) jest relacj¹ rentownoœci kapita³u w³asnego do kosztu kapita³u w³asnego [Go³êbiowski, Szczepankowski ]. Koszt kapita³u w³asnego skalkulowano osobno dla badanych grup gospodarstw w oparciu o nastêpuj¹cy wzór: koszt kapita³u w³asnego = stopa wolna od ryzyka (R f ) + premia za ryzyko (P r ) Jako stopê woln¹ od ryzyka przyjêto oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych, natomiast premia za ryzyko zosta³a oszacowana za pomoc¹ metody LEFAC [Go³êbiowski, Szczepankowski ]. Nazwa metody zosta³a utworzona od pierwszych liter wyrazów kategorii finansowych podlegaj¹cych ocenie punktowej w zakresie od 1 do 5, przy czym 5 oznacza ocenê najgorsz¹. O premii za ryzyko decyduj¹: L (Liquidity) p³ynnoœæ, E (Earnings) jakoœæ zysków, F (Franchise) jasne i klarowne sposoby ewidencji zdarzeñ gospodarczych, pozycja i strategia rynkowa, A (Assets) jakoœæ aktywów, C (Capital) struktura kapita³ów i z tym zwi¹zana wyp³acalnoœæ. Premia za ryzyko zosta³a obliczona wed³ug nastêpuj¹cego wzoru: (P r ) = [(L + E + F + A + C)/5] x 0,25 x R f Wyniki badañ Badanie zale noœci pomiêdzy wzrostem wielkoœci a wartoœci¹ gospodarstw towarowych zosta³o poprzedzono analiz¹ finansow¹ badanych jednostek (tab. 1). wskaÿnik struktury maj¹tku jest jednym z wa niejszych wskaÿników sytuacji maj¹tkowej [Goraj, Mañko 2009]. Jest on relacj¹ aktywów trwa³ych do aktywów obrotowych. W gospodarstwach o wielkoœci od 8 do 16 ESU aktywa trwa³e stanowi¹ piêciokrotnoœæ aktywów obrotowych i czterokrotnoœæ w przypadku gospodarstw o wielkoœci od 40 do 100 ESU. Uzupe³nieniem tego wskaÿnika jest wskaÿnik struktury maj¹tku, mówi¹cy o procentowym udziale aktywów trwa³ych w wartoœci aktywów ogó³em. Gospodarstwa œrednio-ma³e charakteryzuj¹ siê wiêkszym udzia³em aktywów trwa³ych ni gospodarstwa du e. W obu przypadkach wskaÿnik ten przekracza w ca³ym badanym okresie poziom 80%, co z jednej strony jest charakterystyczne dla gospodarstw rolnych, a z drugiej jest przyczyn¹ ich niskiej obrotowoœci maj¹tku. i wspomagania finansowego s³u ¹ do analizy stopnia zad³u enia przedsiêbiorstwa [Sierpiñska, Jachna 2004]. wskaÿnik autonomii finansowej jest relacj¹ kapita³u w³asnego do zobowi¹zañ ogó³em. Jego uzupe³nieniem jest wskaÿnik autonomii finansowej. Oba wskaÿniki wskazuj¹, e gospodarstwa œrednio-ma³e charakteryzuj¹ siê bardzo du ¹ autonomi¹ w zakresie finansowania. Natomiast struktura zad³u enia badanych jednostek wskazuje, e gospodarstwa du e maj¹ wiêkszy udzia³ zobowi¹zañ d³ugoterminowych w kapita³ach obcych.
228 Renata Kubik Tabela 1. Wybrane wskaÿniki finansowe gospodarstw towarowych 8-16 oraz 40-100 ESU w latach - z grup wielkoœci ekonomicznej Nazwa wskaÿnika ESU 8-16 ESU 40-100 i sytuacji maj¹tkowej wskaÿnik struktury maj¹tku 4,94 4,95 5,03 4,14 4,08 4,42 struktury maj¹tku [%] 83,16 83,19 83,42 80,55 80,33 81,56 i wspomagania finansowego wskaÿnik autonomii finansowej 11,06 11,77 11,66 3,74 4,07 4,13 autonomii finansowej [%] 91,71 92,17 92,10 78,92 80,28 80,52 wskaÿnik zad³u enia 0,09 0,08 0,09 0,27 0,25 0,24 zad³u enia [%] 8,29 7,83 7,90 21,08 19,72 19,48 struktury zad³u enia [%] 31,33 31,98 29,41 26,94 24,89 23,71 udzia³u kapita³u sta³ego [%] 97,40 97,50 97,68 94,32 95,09 95,38 i zdolnoœci p³atniczej (p³ynnoœci statycznej) bie ¹cej p³ynnoœci 6,49 6,71 7,14 3,43 4,01 3,99 p³ynnoœci podwy szonej 4,13 3,92 4,05 2,43 2,44 2,50 i rentownoœci (dochodowoœci) [%] wzglêdnej wysokoœci kosztów 77,13 75,28 85,97 78,33 71,98 82,88 dochodowoœci produkcji 35,25 33,96 30,42 29,95 35,79 30,44 rentownoœci produkcji 0,39-1,42-11,53 22,30 27,89 20,85 dochodowoœci aktywów 10,18 10,09 8,30 11,99 14,31 10,95 rentownoœci aktywów 0,11-0,42-3,15 8,93 11,15 7,50 dochodowoœci kapita³u w³asnego 11,10 10,95 9,01 15,20 17,83 13,59 rentownoœci kapita³u w³asnego 0,12-0,47-3,51 11,32 14,61 9,51 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych FADN. Nastêpnie oceniono zdolnoœæ p³atnicz¹ badanych gospodarstw na podstawie dwóch wskaÿników: bie ¹cej p³ynnoœci i p³ynnoœci podwy szonej. bie ¹cej p³ynnoœci informuje o zdolnoœci podmiotu do terminowego regulowania zobowi¹zañ krótkoterminowych. W badanych gospodarstwach przekroczony zosta³ optymalny poziom tego wskaÿnika. Koniecznoœæ utrzymywania wysokiego poziomu zapasów w niektórych typach rolniczych, powoduje, e do oceny p³ynnoœci gospodarstw czêœciej wykorzystywany jest wskaÿnik p³ynnoœci podwy szonej. ten skorygowany jest o wartoœæ zapasów produktów rolnych. Pomimo tego zabiegu badane gospodarstwa wykazuj¹ nadp³ynnoœæ finansow¹. Analizê efektywnoœci finansowej wykonano równolegle na podstawie wskaÿników dochodowoœci i rentownoœci. i dochodowoœci s¹ relacj¹ opart¹ na dochodzie rolniczym, natomiast do obliczenia wskaÿników rentownoœci wykorzystano dochód rolniczy skorygowany o umown¹ op³atê pracy w³asnej. Umown¹ op³atê pracy w³asnej obliczono za pomoc¹ metody zaproponowanej przez Goraja i Mañkê [2009] zgodnie z za³o eniem, e koszt osoby pe³nozatrudnionej w gospodarstwie równy jest rocznej œredniej p³acy netto [Przeciêtna miesiêczna 2009, Kalkulator wynagrodzeñ 2009]. Na pocz¹tek obliczono wskaÿnik wzglêdnej wysokoœci kosztów. Gospodarstwa rolne o wielkoœci w przedziale 40-100 ESU wykazuj¹ ni szy poziom kosztów w i roku. Nastêpnie obliczono wskaÿniki rentownoœci i dochodowoœci: produkcji, aktywów i kapita³u w³asnego. W badanym okresie wskaÿniki dochodowoœci produkcji i aktywów dla obu badanych grup gospodarstw kszta³towa³y siê na podobnym poziomie. Jedynie dochodowoœæ kapita³u w³asnego gospodarstw du ych by³a wy sza o oko³o 5 p.p. dziêki wiêkszemu wykorzystaniu kapita³ów obcych. Natomiast je eli porównamy wskaÿniki rentownoœci ró nica w wynikach by³a znacz¹ca. Gospodarstwa œrednio-ma³e osi¹gaj¹ wskaÿniki rentownoœci o wartoœciach zbli onych do 0 lub ujemne. Wp³yw na t¹ sytuacjê ma ni sza wydajnoœæ pracy w mniejszych gospodarstwach, a wypracowany dochód rolniczy w ca³oœci przeznaczany by³ na op³atê pracy w³asnej rolnika i jego rodziny.
Analiza zale noœci pomiêdzy wzrostem wielkoœci ekonomicznej a wartoœci¹ gospodarstw... 229 Tabela 2. Œrednia wartoœæ gospodarstwa towaroweg o ustalona metod¹ maj¹tkow¹ i dochodow¹ dla gospodar- stw z przedzia³ów 8-16 i 40-100 ESU w latach - Rok Gospodarstwa w przedziale 8-16 ESU 40-100 ESU Œrednia wartoœæ [z³] liczona metod¹ m aj¹tkow¹ d ochodow¹ m aj¹tkow¹ dochodow¹ 318 899 776 548 981 234 3 270 203 330 800 794 532 1 088 689 4 257 194 348 763 689 278 1 136 865 3 389 385 W tabeli 2 przedstawiono wyniki wyceny badanych gospodarstw metod¹ maj¹tkow¹ i dochodow¹. W przypadku gospodarstw z przedzia³u 8-16 ESU, wartoœæ dochodowa jest ok. 2,5-krotnie wiêksza ni wartoœæ maj¹tkowa, a w przypadku gospodarstw o wielkoœci 40-100 ESU 3-4-krotnie wiêksza w badanym okresie. Przy wycenie przedsiêbiorstw nale y pamiêtaæ, e nie ma uniwersalnej metody, któr¹ mo na by zastosowaæ dla wszystkich podmiotów. Nastêpnie obliczono relacjê wartoœci gospodarstw do ich wielkoœci ekonomicznej. ten okreœla jaka wartoœæ gospodarstwa przypada na 1 jednostkê wielkoœci ekonomicznej (1 ESU). Na rysunku 1 zaprezentowano wartoœæ maj¹tkow¹ przypadaj¹c¹ na 1 ESU w badanych gospodarstwach w latach -. W roku gospodarstwa œrednio-ma³e uzyska³y wartoœæ przypadaj¹c¹ na 1 ESU wy sz¹ o 57,5% ni gospodarstwa du e. Przyczyn¹ zró nicowania by³a struktura Ÿróde³ finansowania maj¹tku wy szy udzia³ kapita³u w³asnego w przypadku gospodarstw œrednio-ma³ych oraz bardziej efektywne wykorzystanie kapita³u w³asnego w gospodarstwach du ych. W tej sytuacji parametr ten nie mo e byæ uznany za wiarygodny. Kolejnym parametrem jest wartoœæ dochodowa gospodarstwa w przeliczeniu na 1 ESU (rys. 2). Relacja ta by³a wy sza dla gospodarstw z grupy 8-16 ESU w oraz roku. W i roku ró nice nie by³y znacz¹ce i wynosi³y odpowiednio: 5,03 i 3,48%. Oznacza to, e w przeliczeniu na 1 ESU badane obiekty wykazywa³y prawie tak¹ sam¹ wartoœæ. Gospodarstwa du e nie wykaza³y wy szej zdolnoœci do osi¹gania wartoœci. Wy sza wartoœæ tych gospodarstw wynika z ich wiêkszej wielkoœci ekonomicznej. Obliczono indeks tworzenia wartoœci VCI. Jednostka gospodarcza tworzy wartoœæ, kiedy rentownoœæ kapita³u w³asnego (ROE) jest równa lub wy sza od rentownoœci oczekiwanej przez inwestorów, wyra onej kosztem kapita³u w³asnego [Go³êbiowski, Szczepankowski ]. Oznacza to, e badane gospodarstwa rolne tworz¹ wartoœæ, gdy wskaÿnik VCI przyjmuje wartoœci wiêksze, b¹dÿ równe 1. Analizuj¹c uzyskane wartoœci mo na stwierdziæ, e tylko gospodarstwa du e mog³y wykreowaæ dodatkow¹ wartoœæ. Gospodarstwa œrednio-ma³e osi¹gnê³y wartoœæ VCI poni ej 1, ze wzglêdu na skalkulowany wy szy poziom premii za ryzyko oraz bardzo nisk¹ rentownoœæ kapita³u w³asnego (w r.) i deficytowoœæ (w i r.). Na tej podstawie mo na stwierdziæ, e gospodarstwa z przedzia³u 8-16 ESU nie maj¹ zdolnoœci do tworzenia wartoœci (tab. 3). W\VÃ]á Rysunek 1. Wartoœæ gospodarstwa towarowego ustalonego metod¹ maj¹tkow¹ przypadaj¹ca na 1 jednostkê wielkoœci ekonomicznej [ESU] w latach - W\VÃ]á Rysunek 2. Wartoœæ gospodarstwa towarowego ustalonego metod¹ dochodow¹ przypadaj¹ca na 1 jednostkê wielkoœci ekonomicznej [ESU] w latach - Wnioski W opracowaniu przedstawiono analizê zale noœci miêdzy wzrostem wielkoœci ekonomicznej a wartoœci¹ gospodarstw towarowych z grupy 8-16 i 40-100 ESU. Na podstawie przeprowadzonych badañ sformu³owano nastêpuj¹ce wnioski:
230 Renata Kubik 1. Przeprowadzona analiza finansowa wskazuje, e w badanym okresie wskaÿniki dochodowoœci produkcji i aktywów dla obu badanych grup gospodarstw kszta³towa³y siê na podobnym poziomie. Gospodarstwa towarowe o wielkoœci ekonomicznej w przedziale 40-100 ESU wykazuj¹ wy sz¹ rentownoœæ kapita³u w³asnego dziêki wiêkszemu zastosowaniu kapita³ów obcych do finansowania dzia³alnoœci oraz wy szej wydajnoœci pracy. 2. Wykazano istotn¹ ró nicê miêdzy wartoœci¹ maj¹tkow¹ i dochodow¹ wycenianych gospodarstw towarowych. W przypadku gospodarstw o wielkoœci 40-100 ESU w roku wartoœæ dochodowa jest ponad cztery razy wiêksza ni wartoœæ maj¹tkowa. 3. Wykorzystana w opracowaniu wartoœæ maj¹tkowa gospodarstwa przypadaj¹ca na 1 ESU nie mo e byæ uznana za wiarygodny parametr do zbadania i okreœlenia zale noœci miêdzy wzrostem a wartoœci¹ badanych gospodarstw towarowych ze wzglêdu na wy szy udzia³ kapita³u w³asnego gospodarstw œrednio-ma³ych oraz bardziej efektywne wykorzystanie kapita³u w³asnego w gospodarstwach du ych. 4. Obliczona wartoœæ dochodowa gospodarstwa w przeliczeniu na 1 ESU kszta³towa³a siê na podobnym poziomie dla badanych gospodarstw. Gospodarstwa du e nie wykazuj¹ wy szej zdolnoœci do osi¹gania wartoœci. Wy sza wartoœæ tych gospodarstw wynika z ich wiêkszej wielkoœci ekonomicznej. Wzrost i wartoœæ wykazuj¹ tendencjê do dodatniej zale noœci liniowej. 5. Na podstawie oceny indeksu tworzenia wartoœci, mo na stwierdziæ, e tylko gospodarstwa du e mog³y wykreowaæ dodatkow¹ wartoœæ w badanym okresie. 6. Nale y zauwa yæ, e przeprowadzona analiza zosta³a oparta na danych uœrednionych, co oznacza, e istniej¹ gospodarstwa z grupy gospodarstw œrednio ma³ych, które s¹ zdolne do osi¹gania nadwy ki umo liwiaj¹cej tworzenie dodatkowej wartoœci przedsiêbiorstwa. Literatura Borowiecki R., Czaja J., Jaki A. 2001: Metody i procedury szacowania wartoœci podmiotów gospodarczych oparte na statystyce matematycznej i na oprogramowaniu komputerowym zastosowanie w procesie zarz¹dzania restrukturyzacj¹ przedsiêbiorstw. Oficyna Wyd. Abrys, Kraków, s. 153. Gawda R. 2009: Efektywnoœæ kapita³u w³asnego gospodarstw rolnych. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., Warszawa, z. 542, cz. II, s. 937-944. Go³êbiowski G., Szczepankowski P. : Analiza wartoœci przedsiêbiorstwa. Wyd. Difin, Warszawa, s. 68-92. Goraj L., Mañko S. 2009: Rachunkowoœæ i analiza ekonomiczna w indywidualnym gospodarstwie rolnym. Difin, Warszawa, s. 170. Goraj L., Osuch D., Mañko S., P³onka R. 2009: Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestnicz¹ce w Polskim FADN w roku. Cz. I. Wyniki standardowe. Wyd. IERiG, Warszawa, s. 46-52. Goraj L., Osuch D., P³onka R. : Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestnicz¹ce w Polskim FADN w roku. Cz. I. Wyniki standardowe. Wyd. IERiG, Warszawa, s. 47-52. Goraj L., Osuch D., P³onka R. : Wyniki standardowe uzyskane przez gospodarstwa rolne uczestnicz¹ce w Polskim FADN w roku. Czêœæ I. Wyniki standardowe. Wyd. IERiG, Warszawa, s. 27, 48-53. Janik W. 2000: Zarz¹dzanie finansami firmy. Wyd. Wspina, Lublin, s. 174. JóŸwiak W., Mirkowska Z. : Ekonomiczne przes³anki zdolnoœci konkurencyjnej polskich gospodarstw rolnych. [W:] Sytuacja ekonomiczna i aktywnoœæ inwestycyjna ró nych grup gospodarstw rolniczych w Polsce i innych krajach unijnych w latach 2004-2005 (red. W. JóŸwiak i in.). IERiG -PIB, Warszawa, RPW, nr 68, s. 18-33. Kalkulator wynagrodzeñ brutto/netto. 2009: [www.infor.pl/kalkulatory/brutto_netto.html]. Maækowiak E. 2009: Ekonomiczna wartoœæ dodana. PWE, Warszawa, s. 155. Pierœcionek Z. : Strategie konkurencji i rozwoju przedsiêbiorstwa. PWN, Warszawa, s. 282-283. Przeciêtne miesiêczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w latach 1950-. 2009: GUS, [www.stat.gov.pl/ gus/5840_1630_plk_print.html]. Sierpiñska M., Jachna T. 2004: Ocena przedsiêbiorstwa wed³ug standardów œwiatowych. PWN, Warszawa, s. 166. Summary The paper is an attempt to determine the relationship between growth and value of surveyed commercial farms according to economic size. It also evaluates the opportunities for value creation. The analysis includes two groups of farms: 8-16 ESU and 40-100 ESU. The survey covers the period -. An analysis of the relationship between growth and value of commercial farms was carried regarding the relation of farm value to its economic size (value of commercial farms per 1 ESU) as well as the value of creation index (VCI). Adres do korespondencji: mgr in. Renata Kubik Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Katedra Ekonomii i Zarz¹dzania ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin tel.(81) 461 00 61 w. 289 e-mail: renata.gawda@up.lublin.pl