PSZCZELNICZE Rok XXVII ZESZYTY NAUKOWE ----------------------------------------~- 1983 ZMIANY WARUNKÓW EKONOMICZNYCH PRODUKCJI PSZCZELARSKIEJ W LATACH 1970-1981 Instytut Andrzej Pidek Sadownictwa i Kwiaciarstwa WPROWADZENIE Warunki ekonomiczne w polskim rolnictwie, którego działem jest pszczelarstwo, w okresie ostatnich 11 lat uległy zmianom. Cena miodu wzrosła 5-krotnie. W podobnym stopniu zmieniła się cena wosku. Ruch cen różnych produktów jest zjawiskiem powszechnym we współczesnym świecie (K r u s z e 1976). Spowodowany jest on głównie zmieniającymi się kosztami produkcji. Zachodzi zatem potrzeba ciągłej analizy kosztów produkcji w tym również miodu i wosku, w dążeniu do ustalania cen zapewniających należytą ich rentowność. Właściwe ceny produktów pasiecznych są podstawą prawidłowego rozwoju, pszczelarstwa. Dane statystyczne sugerują, że wzrost liczby rodzin pszczelich w Polsce jest ostatnio zadawalający (Rocznik Statystyczny 1980). Trzeba sobie jednak zdawać sprawę z trudności jakie występują przy zbieraniu tych danych. Stąd też mogą wynikać pomyłki. Wolniej niż ceny produktów zmienia się w rolnictwie wydajność pracy (G r o c h o w s k i 1974). Należy przypuszczać, iż w pszczelarstwie winny się utrzymywać podobne tendencje. Prawidłowość tę powiększa rozdrobnienie pasiek, mały stopień ich specjalizacji oraz fakt, iż prowadzenie pasieki jest dla jej właściciela często zajęciem dodatkowym. Badania ekonomiczne z zakresu pszczelnictwa nie mają nadal ostatecznie opracowanych wzorców. W każdym opracowaniu forma jest nieco inna. Utrudnia to w pewnym stopniu porównywanie wyników. Przyczyn tego należy szukać w niewystarczającej ilości systematycznych i wyczerpujących naukowych badań z tego zakresu, mimo tego iż pszczelarze od ponad 100 lat interesują się tym problemem (Woj n a r o w- s k i 1874, 1875). Praca niniejsza stawia sobie za cel przeanalizowanie warunków ekonomicznych prowadzenia pasiek i uzyskiwanych przez nie efektów w latach 1979--1981 na tle warunków z ostatnich 11-tu lat. 77
METODYKA Materiały do opracowania zostały zebrane na terenie całej Polski. Pochodzą od stałych wieloletnich współpracowników Oddziału Pszczelnictwa. Na specjalnie opracowanych formularzach dostarczali oni informacji o efektach ekonomicznych swoich pasiek. W przypadku jeżeli respondent obawiał się ujawniać wyniki uzyskane w pasiece, mógł nie podawać własnego nazwiska lub też nie udzielić odpowiedzi. Zważywszy też, że dostarczenie danych nie jest obowiązkowe można przypuszczać, iż informacje zawarte w formularzach są prawdziwe i dają podstawę do stosunkowo obiektywnej oceny. Może tylko poziom prowadzenia pasiek respondentów jest wyższy od średniego. Wielkość i liczba badanych pasiek w latach 1979-1981 Size and number of investigated apiares in the years 1979-1981 Tabela 1 Liczba rodzin pszczelich w pasiece Number of bee colonies in.apiary Liczba pasiek Nwnber of apiaries 1-10 11-20 21-30 31-40 >40 14 92 26 23 44 Razem Together 136 Liczba analizowanych pasiek w poszczególnych przedziałach wielkości w latach' 1979-81 jest zróżnicowana (tab. 1). Najwięcej respondentów pracuje w pasiekach większych od 40 rodzin pszczelich. W latach 1970-1974 dane pochodziły od 166 pszczelarzy a w latach 1977-1978 do 138 pszczelarzy. Bliższą charakterystykę tych zbiorowości zawierają wcześniejsze moje publikacje (P i d e k 1977, 1980). Charakterystykę pasiek i warunków w jakich one się znajdują starano się wzbogacić podając strukturę zawodową pszczelarzy, system uli, ras pszczół oraz pożytków, jakie występują w zasięgu lotu pszczół analizowanych pasiek. Sporą trudność nastręcza zawsze znalezienie wskaźników czy też mierników intensywności. W opracowaniu intensywność określano procentem wymienionych matek, procentem rodzin pszczelich z których wirowano miód, rodzin przezimowanych, oraz tych, które same roiły się. Nakłady na prowadzenie pasieki podano w jednostkach naturalnych, a więc w kg węzy,,cukru itp. oraz,w złotówkach w odniesieniu do jednej rodziny pszczelej w cenach 1981 roku. Amortyzację liczono w wysokości 10% od wartości całego sprzętu. Obliczając koszt pracy przyjęto wynagrodzenie za godzinę pracy w pasiece w wysokości 50 złotych. 78
Produkty i usługi dające dochody pszczelarzowi liczono przyjmując za podstawę ceny zbytu, które są średnimi ważonymi z cen skupu i cen wolnorynkowych. Efektem analizy ekonomicznych warunków prowadzenia pasiek są mierniki i wskaźniki ekonomiczne. Jednostkowy koszt produkcji miodu liczono, traktując miód i wosk jako produkcję sprzężoną. Całą produkcję przeliczono na jednostki miodowe. Przyjęto przy tym iż równoważnikiem 1 kg wosku jest 3,5 kg miodu. Pozostałe produkty przeliczano na jednostki miodowe według relacji cen. Takie postępowanie tłumaczy masy bo zaledwie 2010 udział w dochodach innej produkcji niż miód i wosk. W kalkulacji kosztów produkcji sprzeżonej jeden produkt przelicza się na drugi stosując z zasady równoważniki naturalne. Są one bowiem bardziej stale niż relacje cen. Z braku takich można się niekiedy oprzeć na relacji cen. Relacje te mogą być również wykorzystywane gdy istnieje ich duża zbieżność z równoważnikami naturalnymi. Wskaźnik towarowości teoretycznej informuje o tym, ile procent miodu trafia do punktu skupu. W tym ujęciu jest to wskaźnik odzwierciedlający tylko część całkowitej towarowości. Istnieje bowiem zasada, iż wskaźnik towarowości całkowitej odnosi się do produktów sprzedanych zarówno w uspołecznionych punktach skupu jak i bezpośrednio konsumentom. Dla potrzeb pszczelarstwa proponowane przeze mnie ujęcie jest bardzo przydatne, bo w pewnym stopniu informuje o atrakcyjności dla pszczelarzy cen obowiązujących w punktach skupu. Z podobnych względów wyodrębniono wskaźnik rentowności teoretycznej. Wynika z niego odpowiedź na, pytanie, na ile rentowna byłaby produkcja miodu w przypadku, jeżeli miód ten w całości sprzedawany byłby w punktach skupu. Ten wskaźnik rentowności informuje więc, w jakim stopniu jednostki odpowiedzialne za organizację produkcji stwarzają opłacalne warunki produkcji pasiecznej. Dla porównania określono wskaźnik rentowności faktycznej jako tego, który jest przez pszczelarzy rzeczywiście uzyskiwany. Produktywność pracy i środków produkcji podano zgodnie z ogólnie przyjętą metodyką w odniesieniu do 1 robotnikogodziny i w odniesieniu do 1000 zł wartości wyposażenia. WYNIKI Struktura zawodowa pszczelarzy. Osoby prowadzące pasieki należą do różnych grup zawodowych i wiekowych. Znaczną część stanowią osoby w wieku emerytalnym. W analizowanym okresie 11-tu lat wśród respondentów Oddziału Pszczelnictwa ISK dominują emeryci. Następną grupę pod względem liczebności stanowią pracownicy umysłowi i rolnicy. Grupa robotników jest najmniej liczna. W latach 1946-1966 wśród korespondentów Oddziału Pszczelnictwa dominowali natomiast rolnicy 59,;30/0. Pracownicy umysłowi stanowili 79
tylko 14,1% (G r o m i s z, B o w n i k 1969). Tendencje do przejmowania pszczelarstwa przez inteligencję będą się przypuszczalnie pogłębiały. Pszczelarstwo staje się bowiem działem bardzo specjalistycznym wymagającym gruntownej wiedzy, ze względu na pogarszające si~ warunki pszczelarzenia. Procentowy udział poszczególnych grup zawodowych w ostatnich ll-tu latach odzwierciedla w procentach niniejsze zestawienie: emeryci pracownicy rolnicy robotnicy umysłowi 1970-74 43,0 21,3 25,4 12,3 1977-78 39,9 24,3 21,4 14,1 1979-81 41,1 25,5 18,4 15,0 Jest dość trudno ocenić na ile zbiorowość poddana' analizie jest reprezentatywna dla pszczelarstwa bowiem metoda zbierania danych w pewnym stopniu eliminuje osoby o niższym poziomie wykształcenia. Dlatego też może większa tu jest liczba pszczelarzy zatrudnionych poza rolnictwem i inteligencji. Struktura pożytków. Rozkład pożytków nektarowych i spadziowych ulega zmianie. W produkcji pszczelarskiej coraz większą rolę spełniają pożytki wczesne co dokumentuje poniżej zestawienie: 1977-78 1979-81 rzepak 23,1 17,9 lipa 17,3 12,6 akacja 12,3 4,3 sady 7,4 14,4 wierzba 5,7 maliny 5,3 mniszek 5,3 9,5 łąki 5,3 spadź 4,5 3,9 gryka 3,5 chwasty 5,1 3,2 inne 10,5 30,7 Na pierwszym miejscupszczelarze wymieniają rzepak. Zaraz po rzepaku w latach 1979-81 podawane są sady czy też mniszek. Zainteresowanie pożytkiem z roślin sadowniczych zwiększyło się w związku z coraz częściej praktykowaną odpłatnością za wydzierżawienie pszczół do zapylania tej uprawy, o ile w latach 1977-1978 tylko 7,40/0 pszczelarzy podawało, że wykorzystuje pożytek z sadów, to w ostatnim okresie ilość ta wzrosła dwukrotnie. Niektóre pożytki w poszczególnych latach wymieniane są z różną częstotliwością, co powodowane jest ich przemiennym występowaniem a może zróżnicowaną zbiorowością, którą poddano analizie. Wśród pożytków z których korzystają pasieki nadal mało jest poza sadami i rzepakiem uprawnych roślin entomofilnych. Widocznie rolnicy nie zabiegają o pszczoły nie ceniąc ich roli w plonowaniu. 80
Systemy uli. W zależności od rejonu kraju i wielkości pasieki preferowane są różne systemy uli. Dlatego struktura ich w różnych okresach jest zmienna. ul wielkopolski ul warszawski ul dadanowski inne ule 1970-74 40,1 27,4 20,0 12,5 1977-78 49,5 9,4 22,7 18,4 1979-81 68,5 12,8 8,8 9,9 Z wieloletniej analizy wy:nika jednak, iż wśród analizowanych pasiek które można uznać za postępowe, ul wielkopolski był najbardziej rozpowszechniony. Ule o ramce, zbliżonej do wielkopolskiej znajdują się w całej Europie. Ul ten staje się coraz bardziej popularny. W 1950 roku znajdował się on w 7 Q /Q pasiek (B o r n u s 1955). W latach sześćdziesiątych w 22,8% pasiek (G r o m i s z, B o w n i k 1969). W populacji objętych niniejszymi badaniami' ul ten zaczął już dominować. Tendencje do unifikacji systemów uli być może spowodują w przyszłości, że będzie to jedyny produkowany w Polsce ul. Ograniczenie liczby systemów stosowanych w kraju uli jest celowe ze względu na organizację produkcji pasiecznej. Rasy pszczół. W analizowanych pasiekach w okresie lat 1979-1981 (danych z poprzednich lat nie ma) dominowały pszczoły rasy środkowoeuropejskiej, które pospolicie przez,pszczelarzy określone są jako "krajowe". Najmniej było pszczół rasy kaukaskiej oraz pszczół rasy kraińskiej: pszczoły "krajowe" pszczoły kaukaskie pszczoły kraińskie i mieszańce i mieszańce 46,8% 24,6 Q /ł) 28,5% Pszczelarze uważają, iż posiadają pszczoły krajowe, gdy nie zakupują matek pszczelich ras obcych. W tej ocenie nieuwzględniony jest fakt, że proces krzyżowania pszczół w przeciętnej pasiece przebiega bez kontroli pszczelarza. Dlatego pszczoły uważane za krajowe mogą być krzyżówkami międzyrasowymi. Pszczoły rasy kaukaskiej i kraińskiej określane są często przez pszczelarzy mianem obcych ras. Procent pszczół obcych ras w pasiece jest zmienny w zależności od wielkości pasieki: Wielkość pasieki 1-10 11-20 21-30 31-40 >40 % pszczół obcych ras 3,6 42,1 68,4 62,5 60,7 G- Pszczelnicze Zeszyty Naukowe - r. XXVII 81
Z zestawienia wynika, że już w pasiekach większych od 20 rodzin pszczelich udział pszczół ras obcych utrzymuje się na podobnym poziomie jak w pasiekach większych. Rozprzestrzenianie w Polsce ras byłyby może szybsze, jeżeli bez trudności można by nabyć matki pszczele pożądanej rasy. Z zakupem matek są jednak w Polsce poważne trudności, na które pszczelarze skarżą się Intensywność gospodarki pasiecznej. Intensywność gospodarki pasiecznej w świetle zastosowanych wskaźników w ostatnich dwunastu latach nie ulega zmianie. Procent wymienionych matek zawsze przekracza 1/3 stanu rodzin pszczelich. Udział rodzin z których wirowano miód wynosi blisko 70~/o.Nadstawki stosowano u ponad połowy rodzin pszczelich. Spadek rodzin pszczelich w zimie był mniejszy od 10 %, a rojenie pszczół miało miejsce u 15% rodzin pszczelich (tab. 2). Tabela 2 Intensywność gospodarki pasiecznej (% w stosunku do ogółu) w latach 1979-1981 Intensivity of bee management methods (percentage relation to al!) in the years 1979-1981 Spadło Wirowanie Wirowanie Wielkość pa- rodzin Roiło się miodu z ro- miodu z nadsieki (ro- Wymiana pszczelich rodzin dzin pszcze- stawek dzin pszcze- matek w zimie pszczelich lich Extracting of lich) Changing Fal! down Swarming Extracting of honeyfrom Size of apiary of queens of bee co- ofbee cohoney from bee a supers (bee colonies) lonies in lonies colonies winter 1-10 25,5 47,7 36,6 10,9 16,8 11-20 27,3 82,3 49,0 7,3 25,7 21-30 49,9 71,6 61,7 3,6 12,8 31-40 40,0 82,5 82,1 5,5 14,3 40 49,0 85,5 73,5 5,4 16,1 x 38,3 73,9 60,6 6,5 17,1 Wskaźniki intensywności z lat 1979-1981 są bardzo zbliżone do takowych w okresach poprzednich opublikowanych wcześniej (P i d e k 1976, 1980). Oznacza to, iż w okresie 1970-1981 nie wystąpił wzrost intensywności. Być może zastosowane wskaźniki w nie wystarczającym stopniu odzwierciedlają wszystkie elementy określające intensywność ale obecnie brak jest innych tego rodzaju wskaźników'. Analizowane wskaźniki sugerują istnienie pewnych rezerw w produkcji pszczelarskiej. W pasiekach jest zawsze ponad 200/0 rodzin pszczelich, z których pszczelarze nie wirują miodu. Może to być też efektem celowo stosowanych metod gospodarki pasiecznej. W większości przypadków jest to jednak wynikiem zróżnicowanego jakościowo pogłowia i braku osiągnięcia w niektórych rodzinach pożądanej siły na pożytek. 82
Nakłady na produkcję pasieczną. Zmienne ceny na materiały potrzebne do produkcji pasiecznej powodują iż najbardziej porównywalne są nakłady wyrażone w jednostkach wytworzonych produktów. Podstawowym materiałem niezbędnym w produkcji pasiecznej jest cukier. Roczne zapotrzebowanie na cukier dla jednej pszczelej rodziny w pasiekach różnej wielkości w latach 1979-81 (tab. 3) jest większa od 12 kg, ale nie przekracza 14 kg. Roczne zużycie węzy wynosi średnio 0,23 kg co odpowiada 3 arkuszom dla ramki dadanowskiej. Pracochłonność zaś Tabela 3 Nakłady materiałowe i pracy na l rodzinę pszczelą w latach 1979-1981 Materials and labour eonsumptlon for l bee colony in the years 1979-1981 Wielkość pasieki (rodzin pszczelich) Cukier (kg) Węza (kg) Size of apiary Sugar (kg) Foundation (kg) (bee colonies) Pracochłonność (rbg) Labour consumprion (man hour) 1-10 12,91 0,20 14,40 11-20 12,65 0,25 11,56 21-30 13,58 0,26 10,75 31-40 12,51 0,27 8,46 x 12,99 0,23 11,10 zależy od wielkości pasieki. W pasiekach towarowych, większych od 40 rodzin pszczelich pracochłonność jest o 5f!J/o mniejsza niż w pasiekach amatorskich. Średnia pracochłonność w okresie ostatnich 12 lat nie zmniejszyła się i ciągle oscyluje na poziomie 10 rbg na jedną rodzinę pszczelą. Cukier, węza i praca są podstawowymi składnikami kosztów i stanowią 74010 kosztów globalnych (Tab. 4). Na takim lub nieco niższym poziomie udział ten utrzymywał się w okresie ostatnich 12-tu lat. Znając koszt tych trzech podstawowych składników można wyszacować całkowity koszt prowadzenia pasieki. Należy jednak zwrócić uwagę, że największe różnice w poszczególnych pasiekach są w zużyciu węzy. Niektórzy pszczelarze zużywają 5 krotnie więcej węzy od średniej zamieszczonej w tabeli. Zużycie cukru jest zaś na stałym poziomie, nawet w okresie kiedy z zaopatrzeniem w cukier były znaczne trudności, takie jak w latach 1980-1981. Mimo różnic w nakładach pracy nie obserwuje się znaczniejszych różnic pomiędzy kosztem prowadzenia pasiek w odniesieniu do 1 rodziny pszczelej w zależności od ich wielkości. W pasiekach towarowych koszty produkcyjne na jedną rodzinę pszczelą są jednak tylko niecałe 7% większe niż w grupie pasiek najmniejszych. Podobne tendencje w tym zakresie utrzymują się od wielu lat. W prowadzeniu pasiek coraz droższa staje się praca. Na początku lat 70-tych udział kosztu pracy w kosztach całkowitych z zasady nie prze- 83
Koszt produkcji w złotych na 1 rodzinę pszczelą Cost of production in zloty/l bee colcny Tabela 4 Wielkość pasieki (rodzin pszczelich) Size of api ary (bee colonies) Tran- Amor- Cukier sport Praca tyzacia Inne Razem Sugar Trans- Work Depre- Other Together port tiation W~2!l Fundation 1-10 171,60 335,66 720,00 245,00 46,00 1518,26 11-20 220,00 329,16 54,47 578,50 275,30 40,04 1497,47 21-30 228,80 353,08 55,55 527,50 30557 67,65 1548,15 31-40 176,00 354,80 24,05 516,00 333,30 53,47 1457,62 40 233,00 325,26 41,83 423,00 332,28 51,83 1407,20 x 205,88 399,57 35,18 555,00 298,29 51,80 1485,74 0/ /0 13,6 22,8 2,4 37,4 20,1 3,5 100,0 kraczał 30 0 /tt. W ostatnim okresie udział ten zwiększył się do prawie 40%. Produkcja pszczelarska i jej wartość. W analizowanym okresie średnia produkcja micdu utrzymywała się w granicach od 6,76 kg w okresie 1979-81 do 11,9 kg w okresie 1970-74. Produkcja wosku zaś na poziomie 0,3-0,5 kg. Jedynie na początku lat 70-tych w pasiekach towarowych pszczelarze osiągnęli średnią produkcję miodu prawie 14 kg (P i d e k 1977). W każdym razie w zakresie produkcji miodu obserwuje się tendencję zniżkową. W latach 1979-81 produkcja miodu i wosku (tab. 5) była więc niższa w porównaniu z poprzednim okresem. Produkcja miodu i wosku od jednej rodziny pszczelej największa jest w pasiekach dużych. Wartość produkcji pasiecznej w ponad 10 letnim okresie jest trudno porównywalna ze względu na zmianę cen. Ceny te w analizowanym o- kresie wzrosły 5 krotnie, a w momencie pisania niniejszej publikacji Produkcja pszczelarska z l rodziny pszczelej w latach 1979-1981 Production of beekeeping from l bee colony in the years 1979-1981 Tabela 5 Wielkość pasieki Inna produkcja Razem (rodzin pszczelich) Miód (kg) Wosk (kg) (jednostki miodowe) (jednostki miodowe Size of apiaries Honey (kg) Wax (kg) Others products Together (bee colonies) (honey unit) (honey unit) l-1o 3,79 0,19 0,01 4,47 11-20 6,98 0,32 0,10 8,20 21-30 7,09 0,29 0,13 8,24 31-40 7,30 0,3i 0,28 9,27 >40 8,05 0,40 0,26 9,71 x 6,76 0,30 0,16 7,89 84
wzrost cen na miód jest JUŻ w stosunku do cen z 1970 r. lo-krotny. Ceny na wolnym rynku są jeszcze wyższe. Tak duży wzrost cen znajduje uzasadnienie w podobnym wzroście kosztów produkcji, a także w zwiększonym popycie przy zmniejszonej podaży. Tabela 6 Wartość produkcji w złotych na l rodzinę pszczelą w latach 1979-1981 Value of production in zloty for l bee colony Wielkość pasieki (rodzin pszczelich) Miód Wosk Inne Razem Size of apiary Honey Wax Other Together (beecolonies) 1-10 1287,31 152,32 2,10 1441,73 11-20 1274,68 256,60 21,00 1552,28 21-30 1332,07 232,40 27,30 1591,77 31-40 1242,20 248,20 58,80 1549,20 >40 1166,61 320,15 54,60 1541,36 x 1260,57 241,93 32,76 1535,27 % 82,1 15,7 2,1 100,0 Podstawowym produktem uzyskiwanym w pasiece jest miód, który stanowi ponad Bon/!) całej wartości produkcji. Udział wosku w produkcji pasiecznej najwyższy był w latach 1979-81 (tab. 6, 7). Należy to tłumaczyć relatywnie lepszymi cenami na wosk, które wpłynęły na jego sprzedaż. W ocenie pszczelarzy wosk stanowi najlepszą lokatę kapitału, dlatego jest przetrzymywany przez wiele lat i sprzedawany w okresach bezpośrednich po podwyżce cen, a nie po wytopieniu. Dla ustabilizowania skupu wosku, na początku każdego roku kalendarzowego, a może obowiązującego w rolnictwie roku gospodarczego należałoby ustalić ceny obowiązujące na okres nie dłuższy niż l-go roku. Wzrost cen winien mieć charakter ciągły anie skokowy. Wtedy sprzyjałby produkcji. Ocena efektów ekonomicznych w latach 1979-1981. Uzyskiwana przez pszczelarzy średnia cena zbytu miodu w pasiekach większych od 10 ro- Produkty Products Struktura wartości produkcji w latach 197()-1981 Structure of production value in the years 197()-1981 Lata Years Tabela 7 1970-1974 1977-1978 1979-1981 x Miód Honey Wosl<; Wax Inne Others 88,8 88,4 82,1 86,4 8,7 9,4 15,6 11,2 2,5 2,2 2,1 2,3 85
dzin była stale wyższa od kosztu produkcji (tab. 8). Ceny zbytu były zadawalające, ponieważ pozwalały osiągnąć rentowność na poziomie zbliźonym do 50 0 /«t. Zawdzięczać to należy wysokim cenom wolnorynkowym, po których sprzedawane było część produkcji. W latach 1979-81 pszczelarze sprzedawali aż 70% miodu po cenach wolnorynkowych. Konsumenci mogli to odczuć, ponieważ na półkach sklepowych brak było miodu. Średnio dostawy miodu do punktów skupu w tym okresie zmniejszyły się w stosunku do lat 1977-78 o 20%. Mierniki i wskaźniki ekonomiczne Economical indexes Tabela 8 Wielkość pasieki (rodzin pszczelich) Size of apiaries (bee colo- nies) Koszt iednostkowy produkcji miodu (zł) Unit productiocost of ho- ney (zł) Towaro- Średnia wość pro- Wskaźnik Wskaźnik Produk- cena dukcji rentow- rentow- tywność zbytu (%) ności ności pracy (zł/kg) Percen- faktycz- teoretycz- (zł/rbg) Average tage mar- nej (%) nej (%) Productise'Iing ket pro- Real ren- Theoreti- vity of price duction rabiliry cal renta- work (zł/ (zł/kg) ofhoney (%) bility (%) /man hour) (%) Produktywność środków produkcji (7ł 1000zł) Producti- vityof investment for 1000 zł 1-10 339,66 300,00 12,1-11,7-37,2 100,12 588,46 11-20 182,62 312,46 17,5 71,1 15,0 134,28 564,50 21-30 187,88 257,96 38,7 37,3 11,8 148,07 520,19 31-40 157,24 231,30 39,3 78,9 33,6 151,59 465,23 40 144,92 237,23 50,0 63,7 44,9 182,19 463,60 Je 202,46 277,79 31,5 47,9 13,4 143,25 560,32 W przypadku gdyby pszczelarze w ostatnich latach sprzedawali miód wyłącznie do punktu skupu ich rentowność nie przekroczyłaby 15%. Informuje o tym wskaźnik zwany umownie wskaźnikiem rentowności teoretycznej. Wynika z niego, iż jednostki odpowiedzialne za produkcję pszczelarską nie stwarzały zbyt zachęcających warunków ekonomicznych dla tej produkcji. Analiza produktywności pracy pozwala stwierdzić, że w pasiekach towarowych większych od 40 rodzin pszczelich produktywność ta jest prawie dwukrotnie wyższa, aniżeli w pasiekach małych, co znajduje wytłumaczenie ich amatorskim traktowaniem. Może jest dziwne, że produktywność środków produkcji większa jest w pasiekach małych. Dokładniejsza analiza warunków produkcji w tych pasiekach wyjaśnia, że przyczyną tego jest wyjątkowo skąpe ich wyposażenie. Zmiany w strukturze kosztów i dochodów w latch 1970-1981. W analizowanym okresie koszt produkcji miodu w rodzinie pszczelej wzrósł prawie 4 krotnie, (tab. 9). W strukturze kosztów prawie trzykrotnie wzrosła amortyzacja, co znajduje wytłumaczenie we wzroście cen urzą- 86
dzeń stanowiących wyposażenie pasieki. W strukturze kosztów zmmejszył się zaś udział kupowanego cukru. Relacja pomiędzy ceną miodu i cukru w Polsce jest jedną z większych w Europie, bowiem w 1981 roku wynosiła 5: 1, a \V momencie pisania publikacji wynosi już 10: 1. Wielkość i struktura kosztów na 1rodzinę pszczelą Size and structure of costs for 1 bee colony Rodzaj kosztów Kind of costs Lata Years Tabela 9 1970--1974 l 1977--1978 I 1979--1981 Koszt na l rodzinę pszczelą (zł) Cost in zł/l bee colony w tym: including Cukier (%) Sugar (%) Węza (%) Foundation (%) Transport (%) Transport (%) Amortyzacja (%) Depreciation (%) Praca (%) Work (%) Inne (%) Others 407,00 814,06 1485,74 33,2 18,5 22,9 10,9 9,8 13,7 9,5 2,3 2,4 7,8 17,6 20,1 29,3 42,2 37,4 9,3 9,6 3,5 Nie znajduje racjonalnego wytłumaczenie fakt zmniejszenia udziału transportu w kosztach produkcji. Być może spowodował to przypadkowy w tym aspekcie dobór próby. Struktura dochodów w tym okresie w zasadzie nie uległa większym zmianom (tab. 10). Zmniejszył się udział miodu, a wzrósł udział wosku, ale tylko w nieznacznym zakresie. Można było zaś przypuszczać, że w Produkty Produkt s Struktura dochodów (%) Structure of profits (%) Lata Years Tabela 10 1970--1974 I 1977--1978 l 1979-1981 Miód Honey Wosk Wax Inne Others 89,0 88,4 82,1 8,5 9,4 15,6 2,5 2,2 2,1 87
związku z tendencją rozszerzania asortymentu produkcji pszczelarskiej udział miodu i wosku w dochodach będzie malał na rzecz innej produkcji. Koszt jednostkowy produkcji miodu w latach 1910-1981. Koszt jednostkowy produkcji miodu w okresie tym wzrósł prawie 7-mio krotnie (tab. 11). Ceny zbytu z zasady podążały za wzrostem kosztów. W wyniku tego, pszczelarze z produkcji miodu osiągali rentowność w granicach od 30{)/odo prawie 60 11 /0, ponieważ znaczna część miodu sprzedawana była po cenach wolnorynkowych. Ceny skupu miodu w latach 1970-1981 gwarantowały tylko rentowność od 13% do 34%. Nie nadążająca za kosztami cena skupu miodu w latach 1979-1981 była prawie 3 krotnie mniej atrakcyjna niż w latach 1970-1974 i 1977-1978. W tym momencie można zrozumieć dlaczego w tak dużym stopniu zmniejszył się skup miodu w punktach uspołecznionych. Rentowność produkcji miodu w latach 1970-1981 Rentability of honey produetlon in years 1970-1981 Tabela 11 KOSZl jed:- Wskaźnik Wskaźnik Produktywność nostkowy pro- rentowności rentowności Produktywność środków pro- Lata dukcji miodu faktycznej teoretycznej pracy (złjrbg) dukcji Years (zł) (%) (%) Productivity (zl/1000 zł) Unit cost pro- Real renta- Theoretical ofwork (zł Productivity duction of bility rentability man hour) of investment honey (zł) (%) (%) (zł/l000 zł) 1970-1974 1977-1978 1979-1981 33,18 89,81 202,46 58,1 31,4 52,5 34,2 12,7 13,4 66,88 92,98 143,25 1021,29 750,29 560,62 Produktywność pracy wyrażona w wartości piemęznej wzrosła blisko 3 krotnie. Gdyby ją jednak wyrazić w jednostkach miodowych, to odnotowano by jej zmniejszenie. Podobnie widoczne jest zmniejszenie się produktywności środków produkcji, co spowodowane jest wygórowanymi cenami tych środków. WNIOSKI 1. W okresie od 1970 do 1981 roku, dla miodu i wosku w punktach skupu nie gwarantowano atrakcyjnych cen, co spowodowało wzrost wolnorynkowej sprzedaży miodu. 2. Intensywność produkcji w analizowanym okresie utrzymywała się mniej więcej na tym samym poziomie. 3. Wyrażona w jednostkach naturalnych produktywność pracy i środków produkcji w badanym okresie zmalała. 4. Pasieki towarowe posiadające powyżej 40 rodzin pszczelich osiągają lepsze wyniki ekonomiczne od pasiek mniejszych. 88
SPIS LITERATURY B o r n u s L. (1955) - Z badań nad pszczelnictwem w Polsce. Prac. Inst. Sad. s. 221-236. G r o c h o w s k i Z. (1974) - Problemy społecznej rekonstrukcji rolnictwa w Polsce. Zag. Ek. Rol. Dod. do nr 3-4. G r o m i s z M. B o w n i k K. (1969) - Warunki przyrodniczo-poźytkowe i osiągnięcia produkcyjne pasiek w latach 1946-1966. Pszczelno Zesz. Nauk. S. 1~5 5. K r u s z e N. (1976) - Ekonomika i organizacja przedsiębiorstw ogrodniczych, PWRiL. p i d e k A. (1976) - Modele organizacyjne pasiek w Pol sce. Dysertacja doktorska. p i d e k A. (1977) - Opłacalność produkcji pszczelarskiej w wyodrębnionych modelach pasiek. Pszczelno Zesz. Nauk. S. 1-29. P i d e k A. (1980.) - Opłacalność produkcji pasiecznej w latach 1977-1978. Pszczelno Zesz. Nauk. 5. 9-17. Rocznik Statystyczny 0980.). W 'J j n a r o w s kip. (1874) - Obliczanie czystego dochodu z kilku pasiek w o- kolicy Zborowa w 1874 r. Bartnik Postępowy s. 26-27. Woj n a r o w s kip. (1875) - Obliczanie czystego dochodu z kilku pasiek w o- kolicy Zborowa w 1875 r. Bartnik Postępowy s. 11-16. CHANGING OF' THE ECONQMICS CONDITION OF AJPIARIES IN THE YEARS 1970.--'1981 A. Pidek Summ ary Thisstudy was continued dn private apiaries in Poland durmg the period 1970.-1981. The averagę produetlon of honey from l bee colcny was decrease from 8,25 kg to '6,75 kg in this period. Apdaries with 40. and more bee colonies obtain 10.00/0of honey more than apiaries with less than lo. ones. The produetton ccst of honey increase from 33,18 zł to 20.2,46 zł per kg. Purchasing price of honey increase 5 tirnes in that period. The produetlon profitability level was 1l2,7~134,2 in analysing period. It was about 25% lower than free market profitabillity level, The C05t of depretiation increase 3 time.s because of unproportionale high price of basie equipment needed. A cornparing faotors of intensivity like changing of the gueen, percent of swarming and quantity of using foundation was on the same level in ivestigated period.