ZAWARTOŚĆ PRZYSW AJALNEGO MAGNEZU W GLEBACH WOJEWÓDZTWA W ARSZAWSKIEGO ZE SZCZEGÓLNYM UW ZGLĘDNIENIEM GLEB LEK K ICH ъ

R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X II, W A R S Z A W A 1962 JÓZEF GÓRALSKI ZAWARTOŚĆ PRZYSW AJALNEGO MAGNEZU W GLEBACH WOJEWÓDZTWA W ARSZAWSKIEGO ZE SZCZEGÓLNYM UW ZGLĘDNIENIEM GLEB LEK K ICH ъ Zakład Żywienia Roślin i Nawożenia SGGW WSTĘP Spraw a znaczenia m agnezu jako składnika pokarmowego roślin była już przedm iotem badań L i e b i g a, później również W illstättera i L o e w a. Rossie r [7] jednakże pierw szy w ykazał znaczenie nawożenia m a gnezem dla praktyki rolniczej. W badaniach przeprowadzonych na polu dośw iadczalnym w D arm stad t uzyskał on na glebie, w ykazującej k w a sowość w ym ienną, tylko w tedy zadow alające plony, kiedy stosow ał n a w ozy potasow e zaw ierające m agnez bądź siarczan m agnezu. Mimo stosunkowo rozległych badań przeprow adzonych w różnych krajach, szczególnie zaś w Niemczech i Holandii, uzyskane w yniki nie dają dostatecznie jasnego obrazu co do efektów nawożenia m agnezem. Na ogół w w arunkach polowych objaw y niedostatku m agnezu nie są często widoczne. Można chyba tłum aczyć to m. in. stosunkowo wysokim współczynnikiem działania m agnezu [10], określonym liczbą cmg = 2,0, podczas gdy dla azotu w ynosi on cn = 0,20, a dla potasu ck = 0,40. W literaturze zwraca się uwagę, że niedostatek m agnezu w ystępuje najczęściej w glebach lżejszych i zakw aszonych. Zjaw isko to jest p ra w dopodobnie w ynikiem stosunkow o szybkiego w ietrzenia m inerałów zaw ierających magnez. Thompson [1 2] podaje za M a r b u tern [3], że gleby klim atu um iarkowanego zaw ierają w poziomie A 0,5% MgO, w poziomie В 1,0 /, a w poziomie С 2,0%, podczas gdy zawartość Na20 w ynosi odpow iednio 1,0, 1,3 i 1,5%, a K 20 we w szystkich 3 poziom ach 2,0%i. Jak wiadomo, m inerały zaw ierające potas i sód są bardziej odporne na w ietrzenie niż m inerały zaw ierające magnez [2]. Mimo to wody rzeczne w Europie zaw ierają w edług.cl a rke a [1] zwykle praw ie dw ukrotnie w ięcej sodu niż m agnezu, a nieco w ięcej potasu niż m agnezu. Thom p-

204 J. Góralski son uważa, że większą zawartość sodu niż m agnezu w wodach rzecznych należałoby tłum aczyć tym, że sód uwolniony w w yniku w ietrzenia łatw o przechodzi do wód drenow ych, m agnez natom iast może wchodzić w skład m inerałów w tórnych albo też w ytrąca się w form ie soli stosunkowo słabo rozpuszczalnych. W naszych w aru n k ach sp raw a m agnezu w zbudziła zrozum iałe zain teresow anie z uwagi na znaczny udział gleb lżejszych w areale gruntów ornych oraz duże zakw aszenie gleb tego typu. M usierow icz [4, 5] stw ierdził w glebach bielicow ych piaskow ych całkow itych luźnych woj. warszaw skiego wym iennego m agnezu 0,02 0,12 mg-równ./loo g gleby w słabo gliniastych 0,02 0,21, a w glebach bielicowych piaskowych całkow itych gliniastych 0,1 0,2 mg-równ./loo g. Głębsze w arstw y nie zaw ierały większych ilości m agnezu wym iennego. Późniejsze badania Musierowi cza i Kuźni ckiego [6] potw ierdzają na ogół cytow ane dane, przy czym autorzy ci przypuszczają, że znaczna część tych gleb z uw agi n a niedostateczną zasobność w m a gnez w y m ienny pow inna reagow ać dodatnio n a naw ożenie ty m sk ład nikiem. Schachtschabel [8, 9] zakłada w opracow anej przez siebie metodzie, że przy użyciu 0,025 n CaCl2 otrzym uje się w wyciągach gleb lekkich około 85%, a gleb gliniastych około 65% całej ilości w ym iennego magnezu. Z inicjatyw y prof. d r M. Górskiego zostały podjęte w 1960 r. w kilku ośrodkach badania nad zaw artością m agnezu w naszych glebach, przy czym chodziło tu głównie o stw ierdzenie stanu zasobności gleb w tzw. przysw ajalny magnez. Na akcję tę organizowaną przez IUNG w yjednał prof. Górski pew ne środki w M inisterstw ie Rolnictwa, za pomocą których i ta praca została w ykonana. BADANIA WŁASNE Próbki gleb do oznaczania tzw. m agnezu przysw ajalnego pobierano w lipcu, sierpniu i w rześniu 1960 r. Uwzględniono tylko pola upraw ne z w yłączeniem pól nawożonych w tym roku obornikiem, a także pól w apnow anych w tym czasie. Próbki były pobierane za pomocą laski Egnera o długości roboczej 40 cm, dzięki czemu można było je pobierać zarów no z głębokości do 20, jak i 40 cm. W zasadzie każda próbka zbiorcza reprezentow ała obszar około 0,5 ha, a tylko w razie konieczności obszar m niejszy. Po w stępnych badaniach kiedy okazało się, że gleby o dużej zawartości części spław ialnych w y k azu ją n a ogół w iększą zaw artość m agnezu p rzy sw ajalnego (większą niż 5 m g na 100 g gleby), ograniczono się do pobie

Magnez przyswajalny w glebach 205 rania próbek z terenów o glebach przew ażnie piaszczystych. Z ebrany w ten sposób m ateriał liczbowy nie charakteryzuje wszystkich rodzajów gleb woj. warszawskiego, lecz odnosi się raczej do- jego gleb lżejszych. Ponieważ gleby cięższe reprezentow ane są przez stosunkowo m ałą ilość próbek, otrzym ane w yniki m ają charakter tylko inform acyjny. W ynika z nich, że gleby o większej zawartości części spław ialnych odznaczają się zw ykle dostateczną zasobnością w tzw. m agnez przysw ajalny. W tablicy 1 zestaw iono ilość próbek pobranych w poszczególnych powiatach. I lo ś c i próbek glebowych wg powiatów Humber o f s o i l samples by d is t r ic t s T a b l i c a 1 Powiat - D is tr ic t Z warstwy g leb y - From so i l la y e r 0-20 en 20-40 cm 1#,ß^ b ie ^ and deeper Piaseczno 39 - PrusEkdw 73 11 O strołęka 15 3 Uaków Mazowiecki 17 4 Pr z a sny 8 z 36 4 Mława 35 3 Płońsk 16 2 Ostrów Mazowiecki 34 5 Rowy Dwór 19 1 Grójec 76 1 Pułtusk 80 27 Ryszków 32 2 Mińsk Mazowiecki 12 - Karczew 20 4 Bazom 504 67 M agnez przysw ajalny oznaczono m etodą chemiczną opracow aną przez Schachtschabela [8, 9] przy użyciu kolorym etru produkcji NRD w edług Langego, ty p VI. W celu stw ierdzenia ew en tu aln ej zależności m iędzy odczynem gleb a zaw artością m agnezu p rzysw ajalnego oznaczono w pobranych próbkach także ph w jednonorm alnym roztw o rze KC1.

206 J. Góralski brednia zaw artość magnesu przyswajalnego i ph w bedenych rodzajach gleb Łiean content of ev ailsb le L and ph in in vestigated so ils T a b l i c a 2 Typ i roćzaj gleb - S o il type Ilo ść próbek Nimber of samples Magnez przysw. Eg/100 g gleby A veil. magnesium mg /1 0 0 g s o il P h c i 1. Gleby bielicowe - Podsol so ils a / wytworzone z utworów żwirowych i kam ienistych from g rav el and stone 9 2.3 (1-6) 5,43 Ъ/ wytworzone z piasków from sands - luźnych - lo o sa - sła b o g lin ia sty c h - s lig h tly loamy - g lin ia s ty c h - loamy 24 161 82 2,9 10,5-6) 2,7 (0,5-12) 3.3 (0,5-12) 4,83 5,07 5,30 с / wytworzone z g lin zwałowych, piasków naglinowych i naiłowych, lekkie i średnie from boulder loam s,,light and medium sands on clay and s i l t 121 4,9 10,5-17) 5,40 d / gleby wytworzone z utworów pyłowych wodnego pochodzenia s o ils from fin e sand of water o rig in 112 4,4 (0,5-19) 5,29 2. Czarne ziemie - Black s o ils a / lek k ie - lig h t b / wytworzone z g lin i iłów różnego pochodzenia of clay and s i l t s of d iffe re n t g eolo g ical o rig in 5 6 5,4 (3-8) 19,7 (15-23) 5,78 6,20 с / wytworzone z utworów pyłowych from fin e sands 26 8,9 (2-25) 5,68 3* Mady lek k ie, średnie i ciężkie illu v ia l so ils (,łmada ) lig h t, medium, heavy 5 22,6 (14-34) 6,10 4. Gleby bagienne, mułowo-basienne, mureze, to rfy p ły tk ie Bog s o ils, molder-bog e o ile, mursh and peat s o ils, muck во ils 11 * 10,6 (3-19) 5,35 5. Gleby brunatne wytworzone z piasków, g l i n i a s t e Brown s o i l s from san d s, lo a cy 4 11,6 (4-20) 5,27 W celu uzyskania lepszego rozeznania co do zasobności gleb w p rz y sw ajalny magnez podzielono wyniki dotyczące zbadanych próbek według typów i rodzajów gleb, przy czym kierowano się klasyfikacją Polskiego T ow arzystw a Gleboznawczego.

Magnez przyswajalny w glebach 207 W takim ujęciu zbiorczym przedstaw iono w tabl. 2 wartości średnie przysw ajalnego m agnezu (w naw iasach podane są skrajne wartości) oraz ph (średnie ph są oczywiście pewnym uproszczeniem ze względu na charakter logarytm iczny tych wartości). Jak w ynika z przedstaw ionych liczb, we wszystkich rodzajach gleb bielico w y ch dolna granica zaw artości m agnezu była w zasadzie jednakowa. G órna n ato m iast była zw ykle w yższa dla utw orów bardziej drobnoziarnistych. T a b l i c a 3 Ilo ść próbek w grupach wg zaw artości przyswajalnego lig Number of samples according to the content of availab le Ug Zawartość lig przysw ajalnego A vailable Mg mg/100 g gleb y 8 o il Próbki o danej zaw artońci ilo ś ć number % 0-5 410 72 ( 0-2) (156) (27) (2,1-5) (254) (45) 5-1 0 96 17 1 0-1 5 27 5 15-20 27 5 20-25 4 0,1 25-30 0-30 - 35 2 0,3 Typowy rosk łed Poi6sona - m - 4,74 T ypical Poisson syeteo - m - 4,7 4-4,23 Przeprow adzona analiza statystyczna, w szczególności analiza regresji, w ykazuje, że nie dało się w ykazać zależności m iędzy zaw artością m agnezu przysw ajalnego a ph gleby. P rzyczyną tego może być m ała ilość p ró bek gleb o dużej zawartości magnezu. W skazuje na to rozkład zawartości m agnezu w poszczególnych rodzajach gleb uw zględnionych w opracow a niu, co n ajlepiej ilu s tru ją liczby przedstaw ione w tabl. 3. W celu zorientow ania się, czy zawartość m agnezu przysw ajalnego w w arstw ie ornej różni się od zaw artości tej form y Mg w w arstw ie leżącej na głębokości 20 40 cm, pobrano z tej ostatn iej próbki glebow e

208 J. Góralski w 59 punktach, z czego w 56 punktach na glebach lżejszych. W 34 przypadkach różnice w zawartości m agnezu przysw ajalnego w obu w arstw ach były nieistotne, tzn. w ynosiły poniżej 0,5 m g / l00 g gleby. W 5 p rzy p ad kach zawartość m agnezu była istotnie wyższa w w arstw ie 20 40 cm, a w 20 przypadkach m agnezu przysw ajalnego było więcej w w arstw ie ornej. Z aw artość m agnezu przysw ajalnego oznaczono także w profilach glebowych, a m ianow icie w próbkach n r 1 (M ilanówek), n r 13 (P arzniew PGR), n r 14 (Parzniew PGR) oraz n r 123 (Baniocha). W profilu B aniocha (n r 123) stw ierdzono w yraźne różnice w ynoszące 8 m g w w a r stw ie 0 20 cm, 2,5 mg w w arstw ie 20 40 cm, a 24 m g w w arstw ie 40 70 cm. W profilu M ilanówek (nr 1) nie było różnic do głębokości 105 cm. Gleby obu tych profili należą do typu bielicowych, w ytw orzonych z piasków słabo gliniastych. Próbki z dw u dalszych profili pochodziły z piasków gliniastych, a więc z gleb tego samego typu. W profilu Parzniew (nr 13) w w arstw ie do 20 cm było 2,5 mg, w w arstw ie 20 50 cm 1,5 mg, w w arstw ie 50 65 cm już 4,5 mg, w w arstw ie 65 80 cm zawartość spadła do 1,5 mg, w w arstw ie 80 120 cm było 3,5 mg, a w w arstw ie 120 150 cm 5 mg. N astępny profil (Parzniew 14) w ykazał w w arstw ie 0 20 cm 3 mg magnezu, w w arstw ie 20 50 cm 3 mg, w w arstw ie 50 75 cm już 16 mg, a w w arstw ie 75 100 cm 7 mg. Tak w ięc w trzech z czterech zbadanych profilów w w arstw ach głębszych, jeszcze jednak w zasięgu korzeni roślin upraw nych, znaleziono istotnie większe ilości m agnezu przysw ajalnego niż w w arstw ie ornej. Schachtschabel [8] podaje w swojej pracy z 1954 r. jako tym czasowe liczby graniczne 5 mg przysw ajalnego m agnezu dla gleb lekkich, 7 m g d la gliniastych, a 12 mg/100 g dla gleb iłow ych. Rów nocześnie jed nak Schachtschabel zwraca uwagę na trudności w ustaleniu liczb granicznych dla m agnezu ze w zględu n a silny antagonizm m iędzy m agnezem a potasem. Selke [11] stw ierdził w szeregu przypadków, że mimo w yraźnego niedostatku m agnezu przysw ajalnego w w arstw ie ornej nie w ystąpiły w ogóle bądź w ystąpiły przejściowo objaw y głodu magnezowego na roślinach, jeśli w w arstw ach głębszych znajdow ano nieco w iększe ilości m a gnezu w tej form ie. Z uwagi na to, że m ałe ilości m agnezu w ystępują zwykle w glebach kwaśnych, a takie gleby zaw ierają zazwyczaj także niew ielkie ilości przyswajalnego' fosforu, oznaczono dodatkow o w 21 glebach o różnym odczynie poza m agnezem także fosfor m etodą Egnera, a to w celu stw ie r dzenia ew en tu aln ej zależności. Liczby te są przedstaw ione w tabl. 4.

Magnez przyswajalny w glebach 209 Jak w ynika z podanego m ateriału, trudno mówić o zależności m iędzy w ystępowaniem magnezu i fosforu i to naw et bez uciekania się do analizy staty sty czn ej. Są bow iem przypadki w zględnie dużej zasobności w przysw ajalny magnez, a m ałej zawartości przysw ajalnego fosforu (próbki nr 1, 10, 19, 20 i 2 1 ), jak i na odw rót (próbki 3, 5). Zbyt szczupły pod tym względem m ateriał nie upoważnia do wyciągania wniosków o ogólnym znaczeniu. T a b l i c a 4 Zaw artość magnezu i fo s fo ru w form ie p rz y sw a ja ln e j oraz odczyn g leb y C ontent o f magnésium and phosphorus in a ^ ia ilab le from and s o i l r e a c tio n Punkt pobrania próbki L ocalisation Magnez przysw ajalny A vailable Ug mg/100 g Poefór przysw ajalny A vailable P mg /1 0 0 g Skierniew ice 5,4 1.0, Wycześniak 1,2 3,6 Życzyn 2,8 9,5 Krobów I 2,8 5.2 Krobów II 1,0 11,0 P szczelin I 23,0 90,0 P szczelin II 24,0 25,7 Boglewice 2,0 1.1 Karolin 1,0 3,7 Haków 7,6 1,4 Klonowa Wole I 4,0 4,5 Klonowa Vola 11 0,7 3,1 Wiśniewo I 6,8 9,8 Wiśniewo II 7,6 7,5 K u ciel 1,0 4,8 Prueocin 1,0 4,7 Wólka Prиска 2,0 2,5 Pęcław 2,8 2,3 Biskupice I 26,0 2,5 B iskupice II 2 8,0 1,8 Brwinów 28,0 3,5 W tych w arunkach postanow iono przeprow adzić poszukiw anie ew entualnych korelacji na nieco w iększym m ate ria le p rzy uw zględnieniu ta k że zasobności w przysw ajalny potas, a to z uwagi również na antagonizm m iędzy magnezem a potasem. W tym celu w 76 próbkach glebowych w y kazujących nie więcej niż 2 mg/1 0 0 g m agnezu przysw ajalnego oznaczono także zaw artość fosforu i potasu m etodą E gnera-r iehm a. 14 R o czn ik i G le b o zn a w c ze

210 J. Góralski Z ogólnej ilości 76 próbek z gleb bielicow ych było: 6 próbek z utw orów żw irow ych i kam ienistych, 13 próbek z piasków luźnych, 29 próbek z piasków słabo gliniastych, 18 próbek z piasków gliniastych, 10 próbek z glin zwałowych, lekkich i średnich. T a b l i c a 5 A naliza r e g r e s j i - R egression a n a ly sis Regresja - R egression l.s t.e w o b. l. f r e e s ta te Iloraz Q uotient R egresja z w zgl. x po wyeliminowaniu z - а ^ /с д R egression z in resp. to x a ft e r e lim in a tio n o f z a ^ /c jj R egresja z względem у po wyeliminowaniu r e g r e s ji z względem x i I - b /С22 R egression z in resp. to у a fte r elim in a tio n o f reg r e ssio n z in reep. to x and z - b^ /c22 Odchylenia od p r o s t, r e g r e s j i D eviation from stra ig h t regression Resztkowe z R esid ual z 0,065 1 0, 0 6 5 ^*^ 1,330 1 1.330х P-5.195 17 645 69 0, 2 5 6 19 040 71 A naliza reg resji dla oceny zw iązków zachodzących m iędzy zaw arto ścią m agnezu (z), fosforu (x) i potasu (y ) w glebach rozdzielonych na 5 typów nie w ykazała rów nież w ty m przy p ad k u zależności m iędzy zaw artością fosforu i magnezu. Jeśli zaś chodzi o potas, to w ykazała z praw dopodobieństwem pom yłki w 5 na 100 przypadków zależność zawartości m agnezu w glebie od zaw artości potasu. Zw iązek te n m ożna ująć zależnością г = 1,321 + 0,0635 (у у ), ważną dla przybliżonych w arunków przeprowadzonych badań, przy czym z = mg m agnezu, у = mg potasu, а у średnia arytm etyczna y. Analiza regresji przedstaw iona jest w tabl. 5. WNIOSKI Na podstaw ie zebranego m ateriału można by wyciągnąć następujące wnioski: 1. Przyjm ując liczby graniczne stosowane obecnie na terenie NRD, tj. zawartość tzw. przysw ajalnego m agnezu 2,5 mg/100 g [11], gleby woj. warszawskiego zaw ierające m ało części spław ialnych w ykazują na ogół niedostatek tego składnika.

Magnez przyswajalny w glebach 211 2. Zawartość m agnezu przysw ajalnego w w arstw ie ornej (w 59 punktach) w porów naniu z zawartością w w arstw ie 20 40 cm nie w ykazała istotnych różnic w 60 /o przypadków, w 33% w arstw a o m a była zasobniejsza, a tylko w 7 /o. większą zasobność w magnez znaleziono w w arstw ie 20 40 cm. W 4 punktach pobierano próbki z jeszcze głębszych w arstw. W trzech z tych punktów reprezentujących piaski gliniaste stwierdzono na głębokości 40 75 cm w yraźnie większe ilości m agnezu niż w w arstw ie ornej. W czw artym punkcie, na glebie lżejszej, nie stwierdzono naw et do głębokości 150 cm w iększej zaw artości m agnezu niż w w arstw ie ornej, 3. Nie znaleziono w yraźnej zależności m iędzy ph gleby a zasobnością m agnezu przysw ajalnego; zaznaczała się tylko pew na tendencja w tym kierunku. Być może, objęcie badaniam i większej ilości gleb ciężkich i m niej kw aśnych pozwoliłoby na w yciągnięcie ściślejszych wniosków. Nie znaleziono też zależności m iędzy zawartością fosforu a m agnezem przysw ajalnym w glebie, natom iast stw ierdzono pew ną zależność m iędzy zaw artością potasu a m agnezem. 4. W każdym z typów gleb, z których pobierano próbki, stw ierdzono zarów no przypadki m ałej, jak i względnie dobrej zasobności w magnez przysw ajalny. Nasuwa to przypuszczenie, że zawartość m agnezu jest zw iązana raczej ze składem m ineralogicznym gleb. W ydaje się w każdym razie w skazane, by oznaczenia zaw artości m agnezu przysw ajalnego w e szły do pro g ram u prac stacji chem iczno-rolniczych. * Opracowanie statystyczne przeprow adzono przy konsultacji z prof, dr. Z. Naw rockim z K atedry S tatystyki M atem atycznej SGGW, za co składam m u w yrazy serdecznego podziękowania. LITERATURA [1] Clarke F. H.: The date of geochemistry. U.S. Geol. Survey Bulletin, 1924, s. 770. [2] Jackson M. L., Sherman G. D.: Chemical weathering of minerals in soils. Advances in Agronomy, t. 5, 1953, s. 219 318. [3] M a r b u t C. F.: Soils of the United States in Atlas of American Agriculture. III. Washington D.C., 1935. [4] Musierowicz A.: Zawartość związków magnezowych w glebach bielicowych piaskowych terenów nizin mazowiecko-podlaskiej i wielkopolsko-kujawskiej. Postępy Nauk Roln., nr 4, 1957, s. 95 99. [5] Musierowicz A. i inni: Gleby woj. warszawskiego. Roczn. Nauk Roln., t. 75-D, 1956, s. 5 237. 14*

21.2 J. Góralski [6] Musierowicz A., Kuźnicki F.: Magnez w glebach niziny mazowiecko-podlaskiej i niziny wielkopolsko-kujawskiej. Roczn. Nauk Roln., t. 82-A-2, 1960, s. 251 306. [7] Rössler L.: Vegetationsversuche auf austauschsauren Boden. Landw. Versuchstationen, 104, 1926, s. 182 202. [8] Schachtschabel P.: Das pflanzenverfügbare Mg des Bodens und seine Bestimmung. Z. f. Pflanzenernährung, Düng. u. Bodenkun., t. 67, 1954, s. 9 22. [9] Schachtschabel P., Isermeyer H.: Die M g-bestimmung mittels Titangelb. Z. f. Pflanzenernährung, Düng. u. Bodenkun., t. 67, 1954. s. 1 8. [10] Scheffer F., Welte E.: Lehrbuch der Agrikulturchemie und Bodenkunde. II. F. Enke Verlag Stuttgart, 1955. [11] Selke E. i inni: Über die Beziehungen zwischen Mg-Gehalt u. einigen für die Ertragfähigkeit d. brandenburgischen Böden bedeutungsvollen Eigenschaften. Z. f. landwirt. Versuchs- und Untersuchungswesen, t. 6, 1960, s. 374 395. 112] Thompson L. M.: Soils and soils fertility. Mc Graw-Hill Co, New York 1957. Ю. Г О Р А Л Ь С К И СОДЕРЖАНИЕ УСВОЯЕМОГО МАГНИЯ В ПОЧВАХ ВАРШАВСКОГО ВОЕВОДСТВА, С ОСОБЫМ УЧЕТОМ ЛЕГКИХ ПОЧВ К а ф е д р а П и т а н и я Р а с т е н и й и У д о б р е н и я Г л а в н о й С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й Ш к о л ы, В а р ш а в а Резюме В июле, августе и сентябре 1960 г. взяты были в 14 районах (поветах) Варшавского воеводства образцы почв в общем 571 образец, из которых большинство, а именно 504 из пахотного лишь слоя, а 67 из горизонта 20 40 см. Предварительные определения обнаружили, что почвы с большим содержанием мелких фракций содержат в общем больше усвояемого магния, ввиду чего образчики были взяты лишь из более легких почв. В общем обнаружился в изученных почвах недостаток магния, определенного по методу Ш тахтжабеля. Содержание этой формы магния в горизонте 20 40 см превышало его содержание в пахотном слое лишь в 7 /о случаев, в 60 /о случаев различия не отмечены, а в 33 /о случаях было несколько меньше магния, чев в пахотном слое. В 4 пунктах магний определен был также в нижележащих горизонтах. В одном случае (на песчаной почве), до 150 см глубины, не отмечено никаких различий. В трех следующих случаях на почвах при несколько большем количестве фракций с диаметром < 0,01 мм, в горизонтах 40 75 см обнаружено значительно больше магния. Не отмечено определенной взаимозависимости между ph почвы и содержанием магния. В каждом типе изученных почв отмечены как случаи нализия малого, так и относительно хорошего запаса усвояемого магния. Это позволяет предполагать, что связь существует скорее между содержанием магния и минералогическим составом почв.

Magnez przyswajalny w glebach 213 i J. G Ó R A L S K I AVAILABLE MAGNESIUM CONTENT IN SOILS OF THE WARSAW VOIVODESHIP WITH SPECIAL CONSIDERATION OF LIGHT SOILS D ep t, o f P la n t N u tr itio n a n d F e r tiliz a tio n, C e n tr a l S c h o o l o f A g r ic u ltu r e, W a rsa w Summary In July, August and September, 1960 a total of 571 soil samples was taken in 14 districts of the Warsaw voiv., of which 504 from the arable layer only and 67 also from the 20 40 cm layer. Preliminary tests indicated that soils with higher small fraction ratio contain in general more available magnesium, wherefore sampling was being restricted rather to taking samples from lighter soils. The tests made by Schachtschabers method showed in general deficiency of available magnesium in the investigated soils. The content of this magnesium form in the 20 40 cm layer was higher in the arable layer in only 7 % of cases, in 600/o no difference was observed and in ЗЗ^/о of cases it was slightly lower than in the arable layer. In 4 sites magnesium was determined also in still deeper layers. In one case (sandy soil) no difference was observed down to 150 cm depth. In the three other points (on soils with somewhait higher ratio of silt and clay particles, significantly greater magnesium amounts were found in the 40 75 cm layers. No distinct correlation between soil ph and magnesium content was found. In every tested soil type cases of low as w ell as relatively high available magnesium content were observed. This seems to suggest that the magnesium content is related rather to the m ineral soil composition.