ACTA UNIVERSITATIS WRATISLAVIENSIS No 3096 SOCJOLOGIA XLV WROCŁAW 2009 WŁODZIMIERZ CHOJNACKI Uniwersytet Wrocławski TOŻSAMOŚĆ I MOŻLIWOŚCI ROZSZERZANIA OBSZARÓW BEZPIECZEŃSTWA WYZWANIEM DLA WSPÓŁCZESNYCH SPOŁECZEŃSTW Prezentowany tekst dotyczy problemów bezpieczeństwa dyskutowanych na konferencji i zajęciach warsztatowych, które odbyły się w Ammanie 20 21 czerwca 2007 r. pod patronatem królowej Jordanii księżniczki Aishi Bint Al Hussein 1. Ich głównym celem było rozszerzenie obszarów współpracy NATO i Jordanii w ramach szeroko rozumianego bezpieczeństwa personalnego i społecznego. Otwierając konferencję, Jej Królewska Wysokość złożyła podziękowanie Kwaterze Głównej NATO za dotychczasową owocną współpracę z rządem i armią jordańską. Wyraziła również życzenie, aby umożliwiła ona identyfikację nowych problemów w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego, międzynarodowego i globalnego oraz ich rozwiązanie. W trakcie konferencji dokonano wymiany doświadczeń i poglądów między członkami panelu Human and Societal Dynamics a przedstawicielami armii jordańskiej, Królewskich Służb Medycznych oraz naukowcami z Uniwersytetu Jordańskiego. Najważniejsze problemy dyskutowane w trakcie konferencji dotyczyły: efektywnego zarządzania małymi zasobami wody oraz sposobów jej pozyskiwania, wykorzystania i analizy jej jakości; stabilizującej roli jordańskich sił antyterrorystycznych w regionie Bliskiego Wschodu; emocjonalnych dysfunkcji i reakcji społecznych na skutki ataków terrorystycznych; systemów zarządzania kryzysowego stosowanych w Jordanii oraz wybranych państwach NATO; 1 Obecnie pełni ona funkcję dyrektora ds. kobiet w jordańskich siłach zbrojnych.
32 WŁODZIMIERZ CHOJNACKI nieporozumień związanych z prezentowanymi przez media i naukowców założeniami religijnymi islamu oraz sposobami ich wyjaśniania. Dyrektor panelu doradczego Human and Societal Dynamics oraz jego członkowie zaprezentowali w swoich referatach i dyskusji następujące problemy: analizę badań nad dynamiką zmian indywidualnych i społecznych; możliwości rozszerzania bezpieczeństwa na środowisko i społeczeństwo; sposoby wsparcia psychologicznego w sytuacjach dysfunkcji wynikających z reakcji indywidualnych i społecznych na ataki terrorystyczne; wizerunek żołnierza biorącego udział w operacjach pokojowych w kontekście międzynarodowego prawa konfliktów zbrojnych; model zarządzania kryzysowego stosowany w Bułgarii; możliwości zwiększenia wkładu nauk społecznych w umacnianie pokoju i bezpieczeństwa. Przedstawione tematy uświadomiły uczestnikom wiele wspólnych obszarów współpracy oraz kierunki dalszych działań w dziedzinie bezpieczeństwa. 1. Obrona przed terroryzmem rola sił specjalnych w walce z terroryzmem (przykład Hiszpanii, Anglii, Niemiec, Jordanii, Izraela, Iraku, Afganistanu itd.); szersze wykorzystanie doświadczeń Centrum Doskonalenia Obrony NATO, którego działalność dotyczy przeciwdziałania atakom terrorystycznym w Turcji. 2. Operacje pokojowe wizerunek żołnierza w operacjach pokojowych oraz opracowanie przewodnika z dziedziny międzynarodowego prawa humanitarnego dla żołnierzy biorących udział w tego typu misjach; rola kobiet w siłach zbrojnych i operacjach utrzymania pokoju; prowadzenie badań porównawczych nad europejskimi i bliskowschodnimi operacjami pokojowymi; rola służb społecznych w operacjach utrzymania pokoju. 3. Zarządzanie w sytuacjach kryzysowych pomoc medyczna oraz inne rodzaje pomocy uchodźcom, jeńcom wojennym, więźniom politycznym; kursy szkoleniowe przygotowujące do działań w sytuacjach kryzysowych; udzielanie pomocy w sytuacjach klęsk żywiołowych oraz jej koordynacja. 4. Rola mediów i bezpieczeństwa informacyjnego wpływ mediów na wzrost skuteczności działań w sytuacjach kryzysowych (Francja, Polska, Turcja, Anglia); bezpieczeństwo informacji (Niemcy, Polska, Wielka Brytania, USA). 5. Wkład kultury i socjologii w bezpieczeństwo jednostki i społeczeństwa ochrona dziedzictwa kulturowego (Belgia, Włochy); pojęcie bezpieczeństwa personalnego i strukturalnego (Turcja, Polska, Portugalia); terroryzm a różne systemy wiary (Francja, Anglia); elastyczność działania w odniesieniu do terroryzmu i prób destrukcji środowisk (USA, Wielka Brytania); wpływ ataków terroryzmu na doskonalenie funkcjonowania służb publicznych (Wielka Brytania); wydarzenia traumatyczne wyzwaniem dla działań służb psychologicznych (Wielka Brytania);
Obszary bezpieczeństwa a współczesne społeczeństwa 33 budowanie sieci wsparcia humanitarnego jako nowej strategii działania dla utrzymania pokoju (Słowenia, Macedonia, Chorwacja, Bośnia-Hercegowina, Albania, Kosowo). 6. Podtrzymywanie zdolności systemów wspierających procesy życiowe zarządzanie gospodarką wodną, głównie rzekami, oraz ocena zasobów wodnych (Węgry, Portugalia); wykorzystanie i ochrona zasobów wód gruntowych (Włochy, Polska); wykorzystanie zasobów wodnych przez przemysł a zagrożenia dla bezpieczeństwa wodnego (Kanada, Polska); zarządzanie zapotrzebowaniem na wodę w rolnictwie i w ochronie środowiska; zarządzanie jakością wody (Belgia); zarządzanie zanieczyszczoną wodą recykling i ponowne wykorzystanie (Niemcy, Hiszpania, Wielka Brytania); monitorowanie procesu pustynnienia ziemi poprzez zastosowanie wskaźników biologicznych; nowe technologie odsalania wody odsalanie słoneczne (Włochy, Izrael, Jordania); zanieczyszczenie środowiska wodnego, powietrznego i lądowego (Portugalia, Polska); energie odnawialne (Wielka Brytania, Polska, Niemcy). Wkład naukowców z NATO w dziedzinę pokoju i bezpieczeństwa trwa nieprzerwanie od 50 lat i odbywa się w ramach międzynarodowej sieci obejmującej pracowników nauki, organizacji pozarządowych oraz innych placówek, które otrzymują zadania badawcze w zakresie socjalnym, bezpieczeństwa i środowiskowym w celu znalezienia i zastosowania rozwiązań zgodnie z programem naukowym NATO, którym kieruje prof. Fernando Carvalio Rodrigez z Portugalii. Spotkania organizowane są 2 3 razy w roku i na nich oceniane są aplikacje tematów badawczych. Zaakceptowane tematy finansuje NATO. Chociaż naukowcy z NATO mają duże doświadczenie, nie narzucają swoich opinii i rozwiązań, lecz pozwalają naukowcom z innych krajów na znaczną samodzielność w prowadzeniu badań. Te wymienione walory zaprezentował Tyseer Ahmad psycholog kliniczny z Królewskich Służb Medycznych w referacie Elastyczność i dysfunkcje emocjonalne po atakach terrorystycznych w listopadzie 2005 roku w Ammanie. W wyniku tych ataków straciło życie 90 osób, a setki ludzi odniosło rany. Podkreślił on, że po zamachach bombowych społeczeństwo jordańskie było zdezorientowane i nieprzygotowane do skutecznego udzielenia pomocy instytucjonalnej i pozainstytucjonalnej potrzebującym jej mieszkańcom Ammanu. Stwierdził również, że po dokonanym ataku terrorystycznym pojawiły się różne reakcje ze strony społeczności jordańskiej znajdującej się w różnych okolicznościach tego zdarzenia. Według niego z przeprowadzonych badań wynika, że Jordańczycy mają na ataki terrorystyczne dużą odporność, głównie spowodowaną religijnymi przekonaniami (muzułmańskimi lub chrześcijańskimi) oraz silnym wsparciem społecznym. Tyseer Ahmad, który jest konsultantem w Siłach Specjalnego Reagowania, stwierdził, że Królewskie Służby Medyczne poszukują szerszej współpracy w celu zwiększenia potencjału zarządzania w sytuacjach kryzysowych. Obecnie potencjał ten liczy 45 pracowników naukowych z różnych uniwersytetów i sfer
34 WŁODZIMIERZ CHOJNACKI pozarządowych. Wstępne propozycje dotyczące prowadzenia dalszych badań nad problemem zapewnienia bezpieczeństwa przed atakami terrorystycznymi przedłożyło 3 naukowców. Zdaniem F. Carvalio Rodrigeza problemy NATO są rozwiązywane w oparciu o pomoc udzielaną w dziedzinie zarządzania zasobami wodnymi, określania i wyjaśniania roli sił antyterrorystycznych, rozszerzania zakresu usług medycznych dla osób poszkodowanych w atakach terrorystycznych oraz interpretacji różnic religijnych w mediach. Współpraca w obszarze humanistyki i nauk społecznych może skutecznie rozwiązywać wiele ważnych problemów społecznych w odmiennych kulturowo krajach. Dlatego też naukowcy akademiccy systematycznie poszukują rozwiązań dotyczących nowych wyzwań społecznych. Interesujące wnioski o charakterze poznawczym i praktycznym zawarte były w treści wielu wystąpień, w tym dyrektora ds. programowych Advisory Panel of Human and Societal Dynamics prof. F. Carvalio Rodrigeza. Dotyczyły one wzajemnych relacji nauk humanistycznych, społecznych i praktyki, a głównie: 1. Opracowywania nowych naukowych modeli i ekspertyz, w których integrowane byłyby różne obszary wiedzy, mające znaczący wpływ na rozwój nauk społecznych i ich przedstawicieli. Wymaga to jednak dużego wysiłku indywidualnego i zespołowego, często międzynarodowego, gdyż tradycyjne podziały na dyscypliny naukowe i podziały administracyjne zbyt często skutecznie ograniczają naukowcom owocną współpracę. Z tego powodu nauki społeczne mają dość ograniczony wpływ na problemy bezpieczeństwa. Dlatego też tylko ich integracja z innymi naukami, głównie przyrodniczymi i humanistycznymi, i wynikającym z tego efektem synergicznym może umożliwiać szersze wykorzystanie pełnego potencjału intelektualnego, którym obecnie i w przyszłości będziemy dysponować. 2. Dążenia do tego, aby wyniki badań uzyskiwane przez naukowców z dziedziny nauk społecznych były częściej niż dotychczas wykorzystywane. Zawierają one bowiem w dużym stopniu dobre rozwiązania o charakterze teoretyczno-praktycznym. Niestety, nawet najlepsze motywacje i intencje mogą przynieść tylko ograniczony sukces, a wynika to co najmniej z trzech przyczyn: kompleksowości (złożoności) problemów społecznych i potrzeby ich interdyscyplinarnego rozwiązywania; rozumienia ważnych problemów społecznych, które są radykalniejsze niż radykalizm samych naukowców oraz praktyków i polityków, którzy powinni bardziej wspierać i wdrażać ich rozwiązania; wielowymiarowości problemów społecznych, która istnieje nie tylko z powodu braku wiedzy empirycznej, ale często z powodu konfliktów na tle systemów wartości i konkurencyjnych interesów narodowych i społecznych. Rolą nauki zgodnie z oficjalnym stanowiskiem NATO zawartym w art. 2 traktatu NATO z 1957 r. jest wspieranie programu pokoju i bezpieczeństwa poprzez zniesienie barier językowych, narodowych i kulturowych. Dobrym przy-
Obszary bezpieczeństwa a współczesne społeczeństwa 35 kładem jest tu sojuszniczy dialog śródziemnomorski, który został zainicjowany w 1994 r. i ma już znaczący wkład w bezpieczeństwo i stabilność tego regionu dzięki osiągnięciu lepszego wzajemnego zrozumienia pomiędzy sojuszem a jego śródziemnomorskimi partnerami, głównie: Algierią, Marokiem, Egiptem, Izraelem, Mauretanią i Tunezją.