Formowanie wyrobów z wodnych zawiesin w glika krzemu metod natryskow

MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 65, 3, (2013), 302-307 www.ptcer.pl/mccm Formowanie wyrobów z wodnych zawiesin w glika krzemu metod natryskow UKASZ ZYCH*, MICHA KISILEWICZ, LUDOS AW STOBIERSKI AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia In ynierii Materia owej i Ceramiki, KCiMO, al. Mickiewicza 30, 30-059 Kraków *e-mail: lzych@agh.edu.pl Streszczenie Praca przedstawia wyniki bada prowadzonych nad uzyskaniem wodnych zawiesin w glika krzemu gwarantuj cych otrzymanie g stych spieków SiC. W celu nadania odpowiednich parametrów mechanicznych uformowanym wyrobom do zawiesin wprowadzono rodek wi cy - akryl. Podczas pracy wykonano badania w a ciwo ci reologicznych otrzymanych zawiesin po czone z ich optymalizacja pod k tem formowania metod natrysku przy u yciu prototypowej aparatury zaprojektowanej w Katedrze Ceramiki Specjalnej, WIMIC, AGH. Aparatura ta pozwala uzyska wyroby p askie oraz o kszta cie cylindrycznym. Kluczowym etapem formowania wyrobów okaza o si w a ciwe odpowietrzenie zawiesiny. Uformowane wyroby by y spiekane w temperaturach 2050 ºC i 2150 ºC. Uzyskano g sto ci wzgl dne powy ej 97%. Zaobserwowano, e temperatura spiekania wp ywa zarówno na g sto materia ów, jak i na pokrój wyst puj cych w nich ziaren SiC. S owa kluczowe: w glik krzemu, zawiesina wodna, formowanie natryskowe CONSOLIDATION OF AQUEOUS SUSPENSIONS OF SILICON CARBIDE BY A SPRAY FORMING METHOD The paper presents the results of research on preparation of aqueous suspensions of silicon carbide for manufacturing dense SiC materials by means of sintering. Acrylic binder was added to the suspensions in order to ensure adequate mechanical properties of the consolidated green bodies. Rheological characteristics of the suspensions was studied and optimized in order to match the parameters to a novel spray forming technique. The spray forming of the suspensions was carried out using a prototype equipment designed at the Department of Special Ceramics of the Faculty of Materials Science and Ceramics, AGH-UST. The equipment allows at or cylindrical products to be produced. A key step of the shaping process appeared to be proper de-airing of the suspensions. The consolidated bodies were sintered at 2050 ºC and 2150 ºC, and the resultant relative densities of SiC bodies exceeded 97%. It was observed that the sintering temperature affects the density of material and the morphology of grains. Keywords: SiC, Aqueous suspension, Spray forming 1. Wst p Formowanie natryskowe przeprowadzane jest w temperaturze pokojowej i polega na rozpyleniu zawiesiny w strumieniu gazu (powietrza), który transportuje jej krople w kierunku natryskiwanej powierzchni. Uformowane kszta tki poddawane s procesom suszenia a nast pnie spiekania. Formowanie natryskowe umo liwia kszta towanie wyrobów cienko ciennych. Daje mo liwo formowania zarówno wyrobów p askich, jak i wyrobów o kszta cie cylindrycznym, umo liwia kontrol grubo ci oraz sk adu warstwy. Zalet tego procesu jest to, e formowanie odbywa si w temperaturze pokojowej w odró nieniu od istniej cych metod natryskiwania wysokoenergetycznego (np. natryskiwania plazmowego), gdzie temperatura przekracza 8000 K [1], co prowadzi do rozk adu termicznego SiC [2]. W g ównym za- o eniu metod formowania natryskowego mo na porówna z nanoszeniem farby, zawieraj cej cz stki ceramiczne, na p ask b d zakrzywion powierzchni. Technika ta pozwala na pokrywanie warstw ceramiczn danego wyrobu, lub te wytwarzanie cienko ciennych kszta tek. W tym przypadku konieczne jest zastosowanie pod o a, pozwalaj cego na atwe oddzielenie uformowanego wyrobu p askiego (np. uszczelki) lub wyrobu o symetrii osiowej (np. tygla). St d te dodatek emulsji akrylowej do zawiesiny proszku SiC, który z jednej strony zapewnia odpowiednie w a ciwo ci mechaniczne formowanej warstwie (wytrzyma o, elastyczno ), a z drugiej strony powinien poprawi jej przyczepno do pod o a, analogicznie jak ma to miejsce w przypadku farb akrylowych. Dodatkowo akryl po pirolizie jest ród em w gla, b d cego aktywatorem spiekania SiC. Zastosowanie wody jako fazy dysperguj cej pozwala na obni enie kosztów oraz ochron rodowiska. Zawiesiny w glika krzemu, nadaj ce si do natrysku, powinny zawiera odpowiednie ilo ci dodatków umo liwiaj cych jego efektywne zag szczanie w trakcie spiekania. Wydaje si, e w ród dost pnych kombinacji najlepszymi aktywatorami spiekania s w giel i bor [3-6] dodawane odpowiednio w ilo ci (3 4)% wag. [5], oraz (0,3-0,5)% wag. [6]. 302

FORMOWANIE WYROBÓW Z WODNYCH ZAWIESIN W GLIKA KRZEMU METOD NATRYSKOW Uzyskanie stabilnych zawiesin proszku w glika krzemu zawieraj cych wy ej wymienione dodatki i cechuj cych si w a ciwo ciami reologicznymi odpowiednimi dla danej metody formowania przysparza wiele trudno ci [7], st d te brak jest literaturowych doniesie na ten temat. Wyst puj ce publikacje dotycz zawiesin, w których zastosowano tlenkowe dodatki tlenków glinu i itru (Al 2 O 3 + Y 2 O 3 ), aktywuj ce spiekanie [8]. Celem pracy by o przygotowanie wodnych zawiesin proszku w glika krzemu, zawieraj cych aktywatory spiekania (w giel i bor) i uformowanie z nich za pomoc metody natryskowej p askich oraz cylindrycznych wyrobów, a nast pnie ich spiekanie. 2. Materia y i metody Sporz dzano wodne zawiesiny proszku w glika krzemu (SiC) typ UF15 (H.C. Starck), zawieraj ce dodatki niezb dne do jego spiekania, czyli bor amor czny (Fluka) oraz sacharoz (POCh, Gliwice) b d c prekursorem w gla w uk adzie. Sacharoza jest dobrze rozpuszczalna w wodzie, co pozwala na unikniecie problemu z dodatkiem w gla w czystej postaci (np. gra tu lub sadzy), który jest zwi zany z ich ma zwil- alno ci przez wod [9]. W wyniku pirolitycznego rozk adu sacharozy uzyskuje si ok. 20% wag. w gla. Jako lepiszcza u yto kopolimeru akrylu [10], stosowanego z powodzeniem dla uk adów nietlenkowych [11, 12]. W trakcie bada sporz dzano zawiesiny oparte na wodnej emulsji akrylowej Sigma x (Sigma) o ró nym st eniu. Udzia wagowy cz ci sta ych (akrylu) w wyj ciowej emulsji wynosi 26,5%. Rozk ad wielko ci cz stek wy ej wymienionych substancji zmierzono przy u yciu metody dyfrakcji wiat a laserowego (Mastersizer 2000, Hydro S, Malvern Inst.) oraz okre lono dla nich zale no potencja u od ph zawiesiny (Zetasizer Nano-ZS, Malvern Inst.). Zawiesin stabilizowano przy u yciu nast puj cych up ynniaczy: Dolapix A88 (Zschimmer & Schwarz), NH 3.aq (POCh) oraz etanoloamina (POCh). Wed ug danych producenta substancj aktywn w up ynniaczu Dolapix A88 jest zwi zek z grupy aminoalkoholi. Zbadano wp yw udzia u akrylu, sacharozy oraz boru na lepko zawiesiny (RV III+, Brook eld). Zawiesiny sporz dzano poprzez mieszanie zestawu sk adników w wybranych proporcjach w laboratoryjnym m ynku kulowym przez 12 godzin przy u yciu mielników z SiC. Przed natryskiwaniem zawiesiny by y odpowietrzane w suszarce pró niowej VO400 (Mammert) przez oko o 1 godzin pod ci nieniem ok. 50 mbar. Natryskiwanie wykonano przy u yciu aparatów zaprojektowanych w Katedrze Ceramiki Specjalnej, WIMiC, AGH (Rys. 1). Zastosowane urz dzenie natryskowe umo liwia o kontrol takich parametrów formowania jak szybko posuwu pistoletu natryskowego, ci nienie natrysku, odleg o aparatu natryskowego od powierzchni formy, a dla urz dzenia formuj cego kszta tki obrotowe równie szybko obrotu formy. Aparat przedstawiony na Rys. 1a pozwala na uzyskiwanie p askich wyrobów (warstwy), natomiast przedstawiony na Rys.1b pozwala na otrzymywanie przedmiotów o kszta cie cylindrycznym. W przypadku pierwszego urz dzenia maksymalny wymiar powierzchni natryskiwanej pow oki wynosi 300 mm na 300 mm. Zawiesina jest natryskiwana przy pomocy natryskowego pistoletu automatycznego Pilot a) b) Rys. 1. Aparaty do formowania metod natryskow : a) wyrobów p askich, b) wyrobów cylindrycznych. Fig. 1. Apparatuses used for spray forming of; a) at bodies, b) cylindrical bodies. Signer 20360 (Walther Pilot), który umo liwia pe n kontrol strumienia zawiesiny. Kontrolowana jest ilo powietrza, ilo zawiesiny oraz rednica dyszy. Drugie z urz dze (Rys. 1b) jest przeznaczone do kszta towania elementów na formie obrotowej takiej jak walec zako czony p asko lub pó -sferyczne. Kszta towane elementy mog mie d ugo do 300 mm i rednic do 100 mm. Proces natryskiwania jest przeprowadzany w analogiczny sposób jak w przypadku urz dzenia do kszta towania wyrobów p askich. W trakcie bada uformowano szereg p askich i cylindrycznych próbek, korzystaj c z zawiesin proszku SiC ró ni cych si sk adami. W trakcie do wiadcze testowano kilka rodzajów pod o y takich jak papier drukarkowy, folie do drukarek oraz folia pod o owa stosowana do otrzymywania warstw w metodzie tape casting. Po natryskiwaniu otrzymane próbki by y suszone w taki sposób, aby unikn ich p kania. Proces suszenia podzielono na dwa etapy. Pierwszy przebiega w temperaturze pokojowej przez 72 godziny, a drugi w suszarce w temperaturze 100 ºC przez 1 godzin. Próbki spiekano w temperaturze 2050 ºC oraz 2150 ºC przez 1 h w przep ywie argonu w piecu wysokotemperaturowym (Seco Warwick). G sto pozorn spieczonych próbek wyznaczono metod wa enia hydrostatycznego, a ich mikrostruktur po wypolerowaniu obserwowano przy u yciu mikroskopu metalogra cznego (Nikon Epiphot 300). MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 65, 3, (2013) 303

. ZYCH, M. KISILEWICZ, L. STOBIERSKI 3. Wyniki i dyskusja 3.1. Charakterystyka substancji wyj ciowych Rozk ad wielko ci cz stek sk adników zawiesiny zosta przedstawiony na Rys. 2. Poszczególne sta e sk adniki zawiesiny, tj. proszek SiC, bor amor czny oraz akryl, wyra nie ró ni y si wielko ci cz stek. Proszek SiC charakteryzowa si w skim rozk adem wielko ci od 0,2 m do 2,7 m z warto ci modaln 0,70 m. Z kolei bor amor czny cechowa si najszerszym przedzia em wielko ci od 0,2 m do 15 m z warto ci modaln 2,3 m. Emulsja akrylowa sk ada a si z cz stek o w skim przedziale wielko ci od 0,05 m do 0,2 m, którego warto modalna wynosi a 0,1 m. Zale no warto ci potencja u dzeta dla poszczególnych sk adników zawiesiny od jej ph zosta przedstawiony na Rys. 3. Mo na zauwa y, e powy ej ph 4 wszystkie sk adniki zawiesiny wykazywa y ujemn warto potencja u dzeta. Po przekroczeniu ph 9 warto ci bezwzgl dne potencja u wszystkich sk adników by y wi ksze od 40 mv, co gwarantowa o ich dobr stabilizacj w zawiesinie. Dlatego te zdecydowano si na sporz dzenie zawiesiny o ph wi kszym od 9. Dodatkowo, zarówno Dolapix A88 jak i etanoloamina atwiej adsorbuj si na powierzchni o ujemnym adunku. Rys. 2. Rozk ad wielko ci cz stek sk adników zawiesiny. Fig. 2. Particle size distribution of suspension s components. 3.2. Charakterystyka zawiesin proszku SiC Zbadano maksymalny udzia obj to ciowy proszku SiC w zawiesinie w zale no ci od zastosowanego rodka up ynniaj cego, a wyniki przedstawiono w Tabeli 1. Jako maksymalny udzia zde niowano taki, przy którym zawiesina mia a jeszcze konsystencj p ynn. Tabela 1. Maksymalny udzia obj to ciowy proszku SiC w zawiesinie w zale no ci od sposobu jej up ynniania Table 1. Maximum volume content of SiC powder in suspensions dispersed by different methods Rodzaj zawiesiny NH 3 aq (ph 11) Udzia SiC [% obj.] Dolapix A88 etanoloamina (ph 12) woda 45 47 62 zawiesina akrylu (26,5% wag.) 42 43 58 Najwy szy udzia SiC zanotowano dla zawiesiny stabilizowanej etanoloamin i wynosi on odpowiednio 62% obj. dla wody oraz 58% obj. dla st onej zawiesiny akrylu (26,5% wag.). Obecno akrylu z jednej strony obni a maksymalny udzia obj to ciowy proszku SiC w zawiesinie, a z drugiej strony wp ywa ona na zwi kszenie elastyczno ci i wytrzyma o ci próbek. Ponadto przekroczenie 50% obj. gwarantuje ma y skurcz suszenia. Zawiesina oparta na st onym akrylu mia a zbyt du lepko, eby mog a zosta wykorzystana w praktyce i w zwi zku z tym konieczne by o jej rozcie czenie. W praktyce wi c wykorzystywano zawiesiny o mniejszej zawarto ci akrylu wynosz cej (0 13,25)% wag., stabilizowane dodatkiem etanoloaminy wynosz cym ok. 0,4% wag. w stosunku do masy suchego proszku. Stwierdzono, e lepko zawiesin w wyra ny sposób ro nie dopiero powy ej 3% wag. akrylu (Rys. 4). Maksymalna lepko zawiesiny Rys. 3. Potencja dzeta sk adników zawiesiny w zale no ci od jej ph. Fig. 3. Zeta potential of suspension s components vs. ph. daj cej si bezproblemowo formowa przy pomocy natrysku wynosi a ok. 5000 mpa s (Rys. 4). Jednak przeprowadzone do wiadczenia wykaza y, e w celu uzyskania niezdefektowanych i dobrze zag szczaj cych si w trakcie spiekania warstw konieczne jest odpowietrzanie zawiesiny przed jej natryskiwaniem. Poniewa odpowietrzanie odbywa o si w warunkach statycznych i bez dodatku rodków antypiennych, maksymalna dopuszczalna lepko zawiesiny pozwalaj ca na jej odpowietrzenie w takich warunkach wynosi a ok. 1500 mpa s (Rys. 4). Rys. 4. Zale no lepko ci zawiesiny od udzia u akrylu i w gla. Fig. 4. Suspension viscosity vs. content of carbon and acryl. 304 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 65, 3, (2013)

FORMOWANIE WYROBÓW Z WODNYCH ZAWIESIN W GLIKA KRZEMU METOD NATRYSKOW 3.3. Charakterystyka surowych wyrobów Rys. 5. Zale no lepko ci zawiesiny od udzia u boru i w gla oraz akrylu. Fig. 5. Suspension viscosity vs. content of carbon, boron and acryl. Zbadano wp yw dodatku sacharozy w ilo ci daj cej po pirolizie 3% i 4% wag. w gla [5] na lepko zawiesiny, a wyniki zosta y przedstawione na Rys. 4. Zaobserwowano, e dodatek sacharozy obni a lepko badanego uk adu, co jest zgodne z danymi literaturowymi [13]. Obni enie lepko ci mo e by zwi zane z pojawieniem si sieci oddzia ywa wodorowych pomi dzy grupami hydroksylowymi sacharozy [14, 15], spasywowan powierzchni SiC (mostki tlenowe) [16, 17], powierzchni akrylu (grupy karboksylowe) [18] oraz dyspersantami aminowymi (grupy aminowe) [16]. Minimalna lepko zawiesiny zosta a zanotowana dla ilo ci sacharozy odpowiadaj cej 3% wag. w gla po pirolizie. Stwierdzono równie, e dodatek boru w ilo ci 0,3% i 0,4% wag. [6] nie wp ywa w znacz cy sposób na lepko zawiesiny (Rys. 5). Pomiary przeprowadzono w przypadku zawiesin o ustalonej wcze niej ilo ci akrylu oraz sacharozy (w gla). Na podstawie powy szych bada uda o si sporz dzi zawiesiny zawieraj ce odpowiednie ilo ci wszystkich sk adników, tj. akrylu (lepiszcze) oraz boru i w gla, pozwalaj ce na uformowanie metod natryskow, a nast pnie spiekanie, wyrobów z w glika krzemu. Na Rys. 6 przedstawiono przyk adowe wyroby uzyskane drog natryskiwania na powierzchni p ask (Rys. 6a) i powierzchni cylindryczn (Rys. 6b). Warstwy cechuj ce si brakiem sp ka uda o si uzyska na pod o u, którym by a folia do drukarki laserowej, pokryta rodkiem antyadhezyjnym. Otrzymana warstwa nie rozp ywa a si po powierzchni folii, utrzymuj c kszta t nadany w trakcie formowania i nie p ka a w trakcie suszenia, co by o obserwowane w przypadku foli pod o owej stosowanej w metodzie tape casting. Przeprowadzone do wiadczenia pokaza y, e faktura powierzchni natryskiwanych warstw zale y od ich lepko ci, a wi c g ównie od zawarto ci akrylu oraz po rednio od udzia u cz ci sta ych w zawiesinie (Rys. 7). Wraz ze wzrostem lepko ci natryskiwanej zawiesiny otrzymane powierzchnie cechowa y si wi ksz falisto ci, co mo na t umaczy utrudnionym rozp ywaniem si warstw. Powierzchnia warstwy uformowanej z zawiesiny o lepko ci 2100 mpa s, w której dodatek akrylu wynosi 6,6% wag. by a bardzo wyra nie pofa dowana (Rys. 7b). 3.4. Charakterystyka spiekanych próbek Najwy szymi g sto ciami po spiekaniu odznacza y si próbki zawieraj ce dodatek 0,4% wag. boru oraz 4% wag. w gla, które powsta y z zawiesin poddanych przed natryskiwaniem procesowi odpowietrzania. Materia spiekany w temperaturze 2050 ºC przez 1 godzin uzyska g sto (98,17 ± 0,04)%, a spiekany w temperaturze 2015 ºC wykazywa g sto (97,93 ± 0,06)%. Mikrostruktur próbek przedstawiono na Rys 8. Ni sz g sto próbek spiekanych w wy szej temperaturze mo na wi za z zaobserwowanym nieci g ym i jednokierunkowym rozrostem ziaren (Rys. 8b). Wewn trz ziaren zamykane s pory, co utrudnia ich eliminacj. Ponadto taki rozrost ziaren prowadzi do wtórnej porowato ci polikryszta ów [5, 6]. Zaobserwowano, e spiekane w tych samych warunkach materia y otrzymane z zawiesin stabilizowanych dodatkiem amoniaku, które nie by y odpowietrzane cechowa y si znacznie ni sz g sto ci wzgl dn ~ 70%, zwi zan a) b) Rys. 6. Przyk ady uzyskiwanych surowych wyrobów: a) p askiego, b) cylindrycznego. Fig. 6. Examples of green bodies consolidated by using the spray method: a) at body, b) cylindrical body. MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 65, 3, (2013) 305

. ZYCH, M. KISILEWICZ, L. STOBIERSKI Rys. 7. Powierzchnia warstw natryskiwanych z zawiesin SiC o ró nej zawarto ci akrylu (A) oraz ró nej lepko ci ( ): a) A = 2,65 % wag., = 1050 mpa s, b) A = 6,63% wag., = 2100 mpa s, c) A = 13,25% wag., = 3100 mpa s, d) A = 26,5% wag., = 5000 mpa s. Fig. 7. Surfaces of layers spray-formed from SiC suspensions with different content of acryl (A) and different viscosity ( ): a) A = 2.65 wt.%, = 1050 mpa s, b) A = 6.63 wt.%, = 2100 mpa s, c) A = 13.25 wt.%, = 3100 mpa s, d) A = 26.5 wt.%, = 5000 mpa s. a) b) Rys. 8. Mikrostruktura próbek SiC otrzymanych drog natryskiwania z zawiesin i spiekanych przez 1 h w argonie: a) 2050 ºC, b) 2150 ºC. Fig. 8. Microstructure of SiC samples consolidated using the spray method and sintered in for 1 h argon at: a) 2050 ºC, b) 2150 ºC. z wyst powaniem w ich mikrostrukturze porów o znacznych rozmiarach, b d cymi pozosta o ciami po p cherzykach gazu uwi zionego w formowanej warstwie. Mikrostruktura obu materia ów sk ada a si z pod u nych ziaren, co by o ju obserwowane w przypadku w glika krzemu formowanego z zawiesin wodnych [19] i mo e by zwi zane z nieoptymaln zawarto ci w gla/boru lub ze zbyt wysok temperatur spiekania. 4. Podsumowanie W przypadku badanych wodnych zawiesin w glika krzemu najbardziej efektywnym up ynniaczem okaza a si etanoloamina, gdy zapewnia a otrzymanie zawiesin o najwy szym udziale cz ci sta ych. Spo ród sk adników zawiesiny najwi kszy wp yw na jej lepko mia dodatek akrylu, którego wzrost powodowa wzrost lepko ci. Zaobserwowano, e dodatek sacharozy powoduje spadek lepko ci zawiesiny, co mo na wi za z powstaniem wi za wodorowych pomi dzy sk adnikami zawiesiny. Lepko zawiesiny 306 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 65, 3, (2013)

FORMOWANIE WYROBÓW Z WODNYCH ZAWIESIN W GLIKA KRZEMU METOD NATRYSKOW wyra nie wp ywa a na przebieg procesu formowania, tj. na zdolno zawiesiny do odpowietrzania i falisto powierzchni otrzymywanych warstw. W wyniku spiekania badane materia y osi gn y g sto wi ksz od 97%, co mo e wiadczy o tym, e w trakcie procesu przygotowania zawiesin oraz ich formowania nie dosz o do usuni cia z uk adu adnego z aktywatorów (boru ani w gla). Literatura [1] Fauchais, P.: Understanding Plasma Spraying, J. Phys. D: Appl. Phys., 37, (2004), 86-108. [2] Stobierski, L.: W glik krzemu: budowa, w a ciwo ci i otrzymywanie, Wyd. PTC, Kraków, (1996). [3] Baud, S., Thevenot, F., Pisch, A., Chatillon, C.: High Temperature Sintering of SiC with Oxide Additives: I. Analysis in the SiC-Al 2 O 3 and Systems SiC-Al 2 O 3 -Y 2 O 3, 23, J. Eur. Ceram. Soc., (2003), 1-8. [4] Prochazka,S., Scanlan,R.M.: Effect of Boron and Carbon on Sintering of SiC, 58, J. Am. Ceram. Soc., (1975), 72. [5] Stobierski, L., Gubernat, A.: Sintering of Silicon Carbide I. Effect of Carbon, Ceram. Int., 29, (2003), 287-292. [6] Stobierski, L., Gubernat, A.: Sintering of Silicon Carbide II. Effect of Boron, Ceram. Int., 29, (2003), 355-361. [7] Kisilewicz, M.: Formowanie wyrobów z wodnych zawiesin w glika krzemu, Praca magisterska,wimic, AGH, Kraków (2010). [8] Wang, X.H., Hirata, Y.: Colloidal Processing and Mechanical Properties of SiC with Al 2 O 3 and Y 2 O 3, J. Ceram. Soc. Jpn., 112, (2004), 22-28. [9] Stobierski, L., Lis,J., Gubernat, A.: SiC Powder for Casting from Aqueous Suspension, Adv. Sci. Tech., 45, (2006), 297-302. [10] Moreno, R.: The Role of Slip Additives in Tape Casting Technology part II Binders and Plasticizers, Am. Ceram. Soc. Bull., 71, (1992), 1647-1657. [11] Gurak, N.R., Josty, P.L., Thompson, R.J.: Properties and Uses of Synthetic Emulsion Polymer as Binder in Advanced Ceramics Processing, Am. Ceram. Soc. Bull., 66, (1987), 1495-1497. [12] Zhou, R., Jiang, Y., Liang, Y., Zheng F., Chen, Y.: Dispersion Behaviour of Laser-synthesized Nanometric SiC Powders in Aqueous Medium with Ammonium Polyacrylate, Ceram. Int., 28, (2002), 847 853. [13] Grabowski, G.: W glik krzemu spiekany z ró nymi dodatkami w gla, Mater. Ceram., 60, (2008), 278-280. [14] Pradhan, M., Bhargava, P.: In uence of Sucrose Addition on Rheology of Alumina Slurries Dispersed with a Polyacrylate Dispersant, J. Am. Ceram. Soc., 88, (2005), 833 838. [15] Schuster, P., Zundel, G., Sandorfy, C.: The Hydrogen Bond, Recent developments in theory and experiments, III Dynamics, Thermodynamics and Special Systems, Wyd. North-Holland Publishing Company, Amsterdam, (1976). [16] Saravanan, L., Subramanian, S., Vishu, A.B., Kumar, S., Tharanathan, R.N.: Surface Chemical Studies on SiC Suspension in the Presence of Chitosan, Ceram. Int., 32, (2006), 637 646. [17] Cicero, G., Catellani, A., Galli, G.: Interaction of Water Molecules with SiC (001) Surfaces, J. Phys. Chem. B, 19, (2004), 637-646. [18] Garrett, P.R., Wicks, S.P., Fowles, E.: The Effect of High Volume Fractions of Latex Particles on Foaming and Antifoam Action in Surfactant Solutions, Coll.Surf. A: Physicochem. Eng. Aspects, 282 283, (2006), 307 328. [19] Stobierski, L., Lis, J., Gubernat, A.: Otrzymywanie Proszków {SiC} Przeznaczonych do Formowania Technikami Odlewniczymi, Ceramika, 96, (2006), 541-546. Otrzymano 11 marca 2013, zaakceptowano 30 maja 2013 MATERIA Y CERAMICZNE /CERAMIC MATERIALS/, 65, 3, (2013) 307