OPINIE POLAKÓW O PRZEMOCY W CODZIENNYM ZYCIU Warszawa, luty 1997
Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych, informacji opracowan zamieszczanych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania zródla. * * * Przedmiotem licznych publikacji, audycji radiowych i telewizyjnych, a takze szerokiej spolecznej dyskusji jest przemoc i brutalnosc we wspólczesnym swiecie. Przejawy ich obserwujemy w najblizszym otoczeniu, a zasieg spoleczny i przyczyny nasilenia tych zjawisk stanowia problem w dyskusjach i polemikach. Wlaczajac sie do tej ogólnej dyskusji OBOP 1 w grudniowym sondazu zbadal opinie Polaków o powszechnosci, przyczynach oraz spolecznych skutkach stykania sie w najblizszym otoczeniu i w mediach ze scenami przemocy i okrucienstwa, a takze zachowaniami niezgodnymi z przyjetymi ogólnie normami.. PRZYCZYNY BRUTALNOSCI W jakim stopniu, w odczuciu badanych, rózne czynniki ze sfery obyczajowej, spolecznej i kulturowej wplywaja na wzrost brutalnosci w zyciu codziennym - ilustruja odpowiedzi na pytanie: Co Pana(i) zdaniem, przyczynia sie w wiekszym, a co w mniejszym stopniu do zwiekszenia brutalnosci w naszym zyciu? : 1 Sondaz zrealizowano miedzy 7 a 15 grudnia 1996 r., na reprezentatywnej losowej próbie mieszkanców kraju od 16 roku zycia. Zbadano 1056 osób. Maksymalny blad statystyczny dla takiej wielkosci próby wynosi ± 3%, przy wiarygodnosci oszacowania równej 95%. 2
PRZYCZYNY WZROSTU BRUTALNOSCI W ZYCIU CODZIENNYM Przyczyny zwiekszania sie brutalnosci: nieodpowiednie srodowisko kolegów i duzym - w stopniu: malym lub wcale brak zdania rówiesników 95% 4% 1% pokazywanie w filmach scen okrucienstwa, tortur, zabijania 92% 7% 1% nieodpowiedni sposób wychowania i zly przyklad w rodzinie 89% 9% 2% zbyt lagodne kary za przestepstwa 88% 10% 2% pokazywanie w telewizji i kinach watków o kradziezach, oszustwach, napadach 80% 19% 1% pokazywanie nieuczciwych i nierzetelnych osób piastujacych wysokie stanowiska 73% 23% 4% panstwowe pokazywanie w telewizji i kinach watków o latwym i szybkim bogaceniu sie 72% 25% 3% wulgarny, ordynarny jezyk w telewizji i 71% 28% 1% radiu informacje w telewizji, prasie i radio o malej wykrywalnosci przestepstw 65% 32% 3% Przyczyny, które niemal powszechnie (89% - 90%) w przekonaniu badanych decyduja o wzroscie brutalnosci- to glównie niewlasciwe srodowisko kolezenskie, nadmiar drastycznych scen okrucienstwa w filmach oraz wplyw i zle przyklady w rodzinie. Jest tu zgodnosc opinii publicznej z prawidlowosciami potwierdzonymi przez psychologie, gdyz czynniki te uznawane sa jako ksztaltujace wzory osobowe i sposoby postepowania przez tworzenie silnych wiezi emocjonalnych jednostki z najblizszym otoczeniem. Nieco rzadziej (71% - 80%) badani upatruja negatywne oddzialywanie we wzorach zachowan niezgodnych z powszechnie przyjetymi normami wartosci moralnych 3
i obyczajowych, a prezentowanych w mediach., tzn.: pokazywanie w telewizji lub kinach watków o kradziezach, oszustwach i napadach; nieuczciwych i nierzetelnych osób piastujacych wysokie stanowiska panstwowe, uzywanie w mediach wulgarnego jezyka oraz przedstawianie tresci o zbyt szybkim i latwym bogaceniu sie. Dosc czesto tez przyczyny narastania brutalnosci respondenci widza w naszym zbyt lagodnym, ich zdaniem, prawodawstwie (88%) oraz w rozpowszechnianych w mass mediach informacjach o malej wykrywalnosci przestepstw (65%). NARAZENIE NA BRUTALNOSC WE WSPÓLCZESNYM SWIECIE Co we wspólczesnym swiecie jest zródlem brutalnosci i przemocy oraz jak czesto czlowiek w dzisiejszych czasach narazony jest na ich przejawy - to kolejny problem poruszony w sondazu. Okrucienstwa, przemocy i brutalnosci, w przeswiadczeniu zdecydowanej wiekszosci osób, najwiecej jest w filmach telewizyjnych (cztery piate badanych), reportazach policyjnych i filmach kinowych (po ok. trzy czwarte badanych). Transmisje z meczów sportowych wskazywane sa jako zródlo przemocy troche rzadziej, ale jednak wysokim odsetkiem glosów (ponad trzy piate). W takim samym stopniu, wedlug badanych, z brutalnoscia styka sie bezposrednio, a nie poprzez media, w swojej miejscowosci, na ulicy lub osiedlu. Praca lub szkola, gdzie kontakty z ludzmi nie sa anonimowe ( w przeciwienstwie do ulicy czy osiedla) sa niemal dla polowy osób miejscem, w którym czesto jest sie narazonym na brutalnosc. W pozostalych, podanych w ankiecie, potencjalnych zródlach brutalnosci (glównie rodzajach programów telewizyjnych) badani znacznie rzadziej jej sie dopatruja. Warto jednak zwrócic uwage, ze programy telewizyjne, które z zalozenia powinny byc pogodne i lagodne, jak np. teksty piosenek czy bajki dla dzieci, oceniane bywaja przez znaczace grupy osób (ponad jedna trzecia i prawie jedna czwarta) jako brutalne. Czy Pana(i) zdaniem, we wspólczesnym bardzo czesto rzadko lub brak opinii swiecie czlowiek w zyciu codziennym lub czesto wcale 4
spotyka sie czesto czy raczej rzadko z okrucienstwem, przemoca i brutalnoscia? w filmach telewizyjnych 83% 16% 1% w reportazach policyjnych 76% 19% 5% w filmach kinowych 73% 15% 12% w transmisjach z meczów sportowych 63% 33% 4% ulica, osiedle, wlasna miejscowosc 62% 37% 1% szkola, miejsce pracy 47% 49% 4% w prasie (dziennikach, kolorowych 43% 49% 8% tygodnikach, miesiecznikach) w telewizyjnych programach informacyjnych 39%? 58% 3% w teledyskach lub tekstach piosenek 36% 54% 10% w programach dla mlodziezy i o mlodziezy 26% 63% 11% w telewizyjnych programach dla dzieci, w 23% 71% 6% bajkach bliskie otoczenie, np. rodzina 13% 86% 1% Spotyka sie czesto stereotypowe glosy, ze media zle wplywaja na mlodziez. W odpowiedzi na pytanie: Slyszy sie nieraz o upadku moralnosci, zlych obyczajach i przestepczosci wsród znacznej czesci mlodziezy. W jakim stopniu przyczynia sie do tego telewizja, filmy kinowe i prasa? badani stwierdzili, ze najgorzej oddzialuje telewizja, nastepnie filmy kinowe i - w najmniejszym stopniu - prasa: telewizja ( 85% odpowiedzi bardzo czesto i czesto) filmy kinowe ( 78% odpowiedzi bardzo czesto i czesto) prasa(dzienniki, kolorowe tygodniki, miesieczniki, itd. - ) SKUTKI OGLADANIA SCEN PRZEMOCY W TELEWIZJI I KINACH Aby ustalic jakie skutki spoleczne moze niesc ogladanie w telewizji i kinach brutalnych scen przemocy i okrucienstwa respondentom przedstawiono zestaw przeciwstawnych pogladów na ten temat z prosba, aby okreslili w jakim stopniu z nimi sie zgadzaja. 2 SKUTKI OGLADANIA SCEN BRUTALNYCH W TELEWIZJI I KINIE nie oddzialuja na zle wplywaja na rozwój 2 - odsetki w rubrykach od 1 do 3 wyrazaja zgodnosc z stwierdzeniem znajdujacym sie z lewej strony, od 5 do 7 zgodnosc ze stwierdzeniami z prawej strony,4 - respondent nie ma zdania 5
psychike dzieci i mlodziezy psychiczny i uczuciowy dzieci i mlodziezy 5% 4% 3% 7% 6% 15% 57% ucza poszanowania zycia i godnosci czlowieka 12% 78% 5% 3% 4% 15% 11% 24% 36% 12% 71% pokazuja, ze mozna nie liczyc sie z zyciem i godnoscia czlowieka zapewniaja ludziom dobra rozrywke 7% 4% 5% 14% 9% 14% 45% sa zla rozrywka 16% 68% pomagaja rozladowac napiecie 7% 3% 4% 16% 8% 21% 37% powoduja, ze po ich obejrzeniu czlowiek jest spiety nerwowo, bardziej rozdrazniony przestrzegaja przed popelnieniem przestepstw sa ostrzezeniem przed brutalnoscia w zyciu codziennym Pokazuja, ze nie tylko sila swiadczy o czlowieku 14% 66% 5% 5% 6% 17% 12% 20% 33% 16% 65% 9% 8% 7% 12% 11% 22% 29% 24% 62% 16% 10% 8% 20% 11% 13% 16% 31% 40% zachecaja do popelniania przestepstw i ucza jak to robic zwiekszaja brutalnosc w zyciu codziennym ucza, ze we wspólczesnym zyciu, trzeba byc silnym i odpornym 6
Sceny okrucienstwa i brutalnosci na ekranach kin i telewizorów negatywnie - w przeswiadczeniu badanych - oddzialuja zarówno na kondycje psycho-fizyczna czlowieka. Poza tym sklaniaja do przekraczania powszechnie przyjetych norm prawnych, moralnych i obyczajowych. 7