Bogusława Puzio-Wacławik ROZDZIAŁ 17 KRAKOWSKIE PRZEDSIĘBIORSTWA WOBEC ELASTYCZNYCH FORM ZATRUDNIENIA Wprowadzenie Współczesna sytuacja gospodarcza w świecie jest bardzo dynamiczna i wymaga szybkiego reagowania na zmieniające się warunki. Stanowi to ogromne wyzwanie dla przedsiębiorstwa, i to zarówno na gruncie gospodarek krajowych, jak i w gospodarce światowej. Rynek pracy jest tym elementem, który z jednej strony stanowi pewne ograniczenie dla podmiotów gospodarczych, a z drugiej daje możliwości rozwoju i jest wyznacznikiem kondycji firm i gospodarki. Zwiększanie elastyczności rynku pracy niewątpliwie umożliwia poprawę w zakresie dostosowywania się przedsiębiorstw do potrzeb rynków. Oczywiście, dla samych zatrudnionych zjawisko to ma znaczenie dwojakie: z jednej strony wiąże się ze zmniejszeniem bezpieczeństwa socjalnego, a z drugiej pozwala zachować zatrudnienie, choć w zmienionej formie. Jest to niezmiernie ważne, zwłaszcza w sytuacji kryzysu gospodarczego. Celem artykułu jest prezentacja stanu wiedzy przedsiębiorstw, których firmy mają swoją siedzibę w Krakowie, na temat elastycznych form zatrudnienia. Również przedstawione są różne kategorie nietypowych form zatrudnienia i czasu roboczego w badanych przedsiębiorstwach. Metoda badawcza, która została tu zastosowana to przede wszystkim badania ankietowe przeprowadzone przez Autorkę wśród wybranych przedsiębiorstw oraz porównanie wyników w poszczególnych latach ( badanie obejmuje lata 2005, 2006 i 2007 ). W końcowej części zostały przedstawione wnioski, jakie nasunęły się z przeprowadzonej analizy. Treść właściwa Przemiany na rynku pracy zmuszają do poszukiwania nowych form przeciwdziałania bezrobociu. Przyczyn długotrwałego bezrobocia nie upatruje się już w braku popytu w gospodarce, lecz w historycznie ukształtowanej strukturze rynku pracy, w niewystarczającej elastyczności i innowacyjności przedsiębiorstw oraz w sztywności rynku pracy. Rynek pracy, podobnie jak pozostałe rynki, musi sprostać wyzwaniom, jakie niesie współczesność. Efektem jest korzystanie przez pracodawców w wielu krajach w coraz większym stopniu z nietypowych, elastycznych form zatrudnienia. Pojęcie elastycznych form pracy nie jest jednoznaczne, ponieważ może dotyczyć z jednej strony elastycznej organizacji czasu pracy ( jego niestandardowych rozkładów ), z drugiej - elastycznej, nietypowej formy zatrudnienia ( opartej na nietypowym stosunku pracy ). Czas pracy to czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Sposób organizacji tego czasu zależy od pracodawcy. Z kolei termin elastycznych form zatrudnienia najczęściej stosowany jest do określenia form zatrudnienia innych niż zatrudnienie tradycyjne, czyli ( Kryńska, 2003 ): w przewidzianym ustawowo pełnym pracy,
Krakowskie przedsiębiorstwa wobec elastycznych form zatrudnienia 187 na czas nieograniczony, z ustalonym sztywno ośmiogodzinnym dniem pracy, - trwające od poniedziałku do piątku, w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Zatem podmiotami elastycznego zatrudnienia są osoby np. zaangażowane przez firmę na czas określony lub do wykonania konkretnej pracy, pracujące w niepełnym wymiarze godzin, niektóre kategorie pracowników niezależnych, pracownicy dniówkowi lub pracujący w domu czy w systemie telepracy, również niektóre kategorie podwykonawców. O stosowaniu elastycznych form decydują z jednej strony przesłanki ekonomiczne ( jako jeden ze sposobów na zwiększenie efektywności firm ), z drugiej - jest to sposób na ograniczenie bezrobocia, a także instrument ułatwiający godzenie życia zawodowego z rodzinnym. Wyróżniamy następujące rodzaje elastycznych form zatrudnienia i organizacji pracy (Kryńska, 2003): umowy o pracę na czas określony, pracę w niepełnym pracy, kontraktowanie pracy, samozatrudnienie, wypożyczanie pracowników ( praca tymczasowa ), dzielenie stanowiska pracy, pracę na wezwanie ( praca na telefon ), pracę w domu, telepracę. Nietypowe formy zatrudnienia stały się kluczowym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się istotnych funkcji związanych z zatrudnieniem. Ujawniają się stosunki pracy, które z jednej strony nie mieszczą się w obrębie klasycznego stosunku pracy podporządkowanej, jaką znaleźć można w typowej umowie o pracę i które jeszcze do niedawna uważane były za model wyłączny, z drugiej zaś kolidując z klasycznymi funkcjami czasu pracy i wywołując przez to wyraźne zmiany w kodeksie pracy są stosowane coraz częściej, stając się modelem coraz bardziej powszechnym ( Malara, 2006 ). W celu przedstawienia skali i zakresu zastosowania elastycznych form zatrudnienia oraz nietypowych rozkładów czasu pracy przez pracodawców, autorka przeprowadziła badanie ankietowe wśród krakowskich przedsiębiorstw. Badanie ankietowe dotyczyło zastosowania elastycznych form zatrudnienia i nietypowych rozkładów czasowych przewidzianych przez polskie prawo pracy, a wysłane do 347 przedsiębiorstw ( pocztą tradycyjną i elektroniczną), których siedziby mieszczą się w Krakowie. Wypełnione ankiety zdecydowało się odesłać 112 przedsiębiorstw. Próba badawcza objęła przede wszystkim przedsiębiorstwa sektora prywatnego, a także niewielką liczbę przedsiębiorstw komunalnych. Przedsiębiorstwa reprezentują następujące sekcje gospodarki narodowej: przemysł, budownictwo, handel i naprawy, transport, ochrona zdrowia, obsługa nieruchomości i firm. Badanie zostało zrealizowane na przełomie lat 2007 i 2008, a dotyczyło trzech kolejnych lat: 2005, 2006 i 2007. Podstawą doboru firm były adresy firm widniejące w ogólnodostępnych bazach teleadresowych oraz własne poszukiwania autorki. Biorąc pod uwagę formę prawną badanych firm najliczniej reprezentowane są spółki Prawa handlowego (patrz tab. 1 ).
188 Bogusława Puzio-Wacławik Tabela 1. Forma prawna badanych podmiotów Forma prawna firmy Liczba % Spółka Akcyjna 8 7,14 Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 27 24,10 Spółka jawna 23 20,53 Spółka cywilna 12 10,71 Zakłady osób fizycznych 42 37,50 Wśród badanych przedsiębiorstw znalazły się 42 zakłady osób fizycznych, natomiast wśród spółek najwięcej jest spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Jeśli chodzi o rodzaj działalności badanych podmiotów, dominującą grupę stanowią te, które zorientowane są na działalność przemysłową 59 firm, co stanowi 52,67% ogółu badanych firm. Pozostałe firmy reprezentują zróżnicowane sekcje gospodarki narodowej ( patrz tab. 2 ). Tabela 2. Rodzaj głównej działalności badanych przedsiębiorstw Sekcje gospodarki Liczba % Przemysł 59 52,67 Budownictwo 16 14,28 Handel i naprawy 19 16,96 Transport 6 5,35 Obsługa nieruchomości i firm 6 5,35 Ochrona zdrowia 3 2,67 Pozostałe 20 17,85 Pozycja pozostałe obejmuje te rodzaje działalności przedsiębiorstw, które nie zostały zakwalifikowane do wymienionych oraz innych istniejących sekcji gospodarki narodowej. Przedsiębiorstwa, które wzięły udział w badaniu, zostały podzielone na cztery grupy ze względu na wielkość zatrudnienia. Do pierwszej zaliczone zostały firmy zatrudniające do 9 osób, w drugiej zatrudniające od 10 do 49 osób, w trzeciej zatrudniające od 50 do 249 osób, natomiast w ostatniej zatrudniające powyżej 250 osób. Tabela 3. Liczba zatrudnionych w badanych firmach Rozmiary firm według zatrudnienia Liczba zatrudnionych % 1 9 zatrudnionych 54 48,21 10 49 zatrudnionych 42 37,50 50 249 zatrudnionych 10 8,92 250 i więcej zatrudnionych 6 5,35 Ogółem 112 100,0
Krakowskie przedsiębiorstwa wobec elastycznych form zatrudnienia 189 W badanej próbie przeważają firmy małe o liczbie pracowników od 1 do 49. Badanie objęło 96 firm tego typu, co stanowi 85,71% całości próby ( patrz tab. 3 ). Firmy średnie zatrudniające od 50 do 249 osób stanowią 8,92% badanej próby. Badaniem objęto również 6 firm dużych ( 5,35 % badanej próby ). W ankiecie znalazły się pytania dotyczące stosowania nietypowych form zatrudnienia przez badane firmy i odpowiedzi miały na celu poznanie zakresu stosowania tych form przez pracodawców, jak i ich opinii na temat zmian w kodeksie pracy dopuszczających te formy zatrudnienia. Spośród wszystkich elastycznych form zatrudnienia przyjętych przez polski kodeks pracy badane przedsiębiorstwa stosują następujące: praca w niepełnym, praca na czas określony, praca w domu, wynajmowanie pracy, telepraca, praca na zastępstwo, wypożyczanie pracowników, samozatrudnienie, umowy cywilnoprawne. W badanym okresie zanotowano niewielkie zmiany w liczbie przedsiębiorstw stosujących elastyczne formy zatrudnienia ( patrz tab. 4 ). Tabela 4. Przedsiębiorstwa stosujące elastyczne formy zatrudnienia w badanych latach Liczba przedsiębiorstw 2005r. 2006r. 2007r. Forma zatrudnienia przedsię-procentowy udziałliczba w ogólnej liczbiebiorstw przedsiębiorstw Procentowy udziałliczba w ogólnej liczbiebiorstw przedsiębiorstw przedsię-procentowy udział w ogólnej liczbie przedsiębiorstw 74 82,8 70 78,0 62 69,5 Praca na czas okre- 64 71,7 62 69,5 62 69,5 ślony Praca w domu 8 8,96 9 10,08 11 12,32 Wynajmowanie pracy 10 11,2 12 13,4 13 14,6 Telepraca 3 3,4 5 5,6 6 6,7 Praca na zastępstwo 2 2,2 6 6,7 8 8,9 4 4,5 7 7,8 6 6,7 Samozatrudnienie 19 21,3 22 24,6 20 22,4 60 67,2 60 67,2 59 66,0 Wyraźna zmiana dotyczy wzrostu zatrudnienia pracowników na zastępstwo oraz wypożyczanie pracowników. Natomiast pozostałe zmiany wystąpiły w granicach 1 3 punktów procentowych. Z punktu widzenia wielkości przedsiębiorstw, najczęściej decydują się na zatrudnienie pracowników w niepełnym przedsiębiorstwa małe, zatrudniające od 10 do 49 pracowników, natomiast najrzadziej mikroprzedsiębiorstwa zatrudniające do 9 osób ( patrz tab. 5, 6 i 7 ).
190 Bogusława Puzio-Wacławik Tabela 5. Stosowanie elastycznych form zatrudnienia ze względu na wielkość przedsiębiorstw w 2005r. Formy zatrudnienia Do 9 osób Od 10 do 49 osób Od 50 do 249 Powyżej 249 osób osób 5 38 19 12 10 28 17 16 Praca w domu 2 4 0 2 Wynajmowanie pracy 0 5 3 2 Telepraca 2 1 0 0 Praca na zastępstwo 0 0 0 2 0 2 2 0 Samozatrudnienie 5 5 2 7 6 24 17 13 Procentowy udział wśród przedsiębiorstw stosujących daną formę nietypowego zatrudnienia 6,7 50 25 16,8 14 40 23,8 22,7 Praca w domu 25 50 0 25 Wynajmowanie pracy 0 50 30 20 Telepraca 66,6 33,3 0 0 Praca na zastępstwo 0 0 0 100 0 50 50 0 Samozatrudnienie 26,3 26,3 10,5 37 16,6 40 28,5 21,7 W 2005 r. umowy na czas określony stosują najczęściej firmy zatrudniające od 10 do 49 osób, najrzadziej do 9 osób. Wynajmowanie pracowników jest stosowane w największym stopniu przez przedsiębiorstwa zatrudniające do 49 i do 249 pracowników, a w niewiele mniejszym stopniu przez przedsiębiorstwa duże ( powyżej 249 pracowników ). Z punktu widzenia pracodawcy jest to forma szczególnie korzystna, zwłaszcza jeśli chodzi o koszty zatrudniania i zwalniania pracowników. Nie wymaga podania konkretnej przyczyny zwolnienia, a przez to firmy mogą dość elastycznie kształtować poziom zatrudnienia, w zależności od potrzeb w danym okresie. Z kolei telepracę wykorzystują w swoich firmach jedynie małe przedsiębiorstwa zatrudniające do 49 osób, a pracę na zastępstwo jedynie duże przedsiębiorstwa ( powyżej 50 pracowników ). Na wypożyczanie pracowników decydują się jedynie firmy zatrudniające od 10 do 49 i od 50 do 249 pracowników. od innych firm czy instytucji uważane jest za formę zatrudnienia korzystną tak dla przedsiębiorcy, jak i pracobiorcy. Bowiem z jednej strony pozwala na zminimalizowanie kosztów związanych z okresowym przerostem zatrudnienia, z drugiej - gwarantuje ciągłość zatrudnienia pracownikowi. Natomiast samozatrudnienie jest tak samo popularne we wszystkich czterech grupach
Krakowskie przedsiębiorstwa wobec elastycznych form zatrudnienia 191 przedsiębiorstw. Bardzo popularną formą, często stosowaną przez badane firmy, jest umowa cywilnoprawna. Podobnie jak umowa na czas określony, jest to forma szczególnie korzystna dla pracodawcy, gdyż pozwala obniżyć koszty pracy oraz nie wymaga podawania przyczyn zwolnienia pracownika, ponieważ umowa jest zawierana na dany okres. Pracownik w przypadku tej formy zatrudnienia jest mniej chroniony przez kodeks pracy, niż w przypadku zatrudnienia na czas nieokreślony. Tabela 6. Stosowanie elastycznych form zatrudnienia ze względu na wielkość przedsiębiorstw w 2006 r. Formy zatrudnienia Do 9 osób Od 10 do 49 osób Od 50 do 249 Powyżej 249 osób osób 4 36 19 11 10 28 17 7 Praca w domu 2 4 0 3 Wynajmowanie pracy 0 4 5 3 Telepraca 2 2 1 0 Praca na zastępstwo 0 1 2 3 0 3 4 0 Samozatrudnienie 6 6 4 6 Umowy na zlecenie ( o dzieło ) 8 22 17 13 Procentowy udział wśród przedsiębiorstw stosujących daną formę zatrudnienia 5,7 52,6 27 15,6 16,1 45,4 27,7 11,4 Praca w domu 22,3 44,4 0 33,3 Wynajmowanie pracy 0 33,3 41,6 25 Telepraca 40 40 20 0 Praca na zastępstwo 0 16,6 33,3 50 0 41,2 58,8 0 Samozatrudnienie 27,7 27,7 18,2 27,7 13,3 36,7 28,5 21,7 W 2006 roku, w stosunku do roku poprzedniego, różnice w stosowaniu elastycznych form zatrudnienia w przedsiębiorstwach różnej wielkości były niewielkie. Największe zmiany dotyczyły telepracy i pracy na zastępstwo, natomiast pozostałe kategorie zmieniły się w niewielkim stopniu.
192 Bogusława Puzio-Wacławik Tabela 7. Stosowanie elastycznych form zatrudnienia ze względu na wielkość przedsiębiorstw w 2007 r. Formy zatrudnienia Do 9 osób Od 10 do 49 osób Od 50 do 249 Powyżej 249 osób osób 4 30 16 12 10 26 18 8 Praca w domu 2 5 1 3 Wynajmowanie pracy 0 4 6 3 Telepraca 2 2 1 1 Praca na zastępstwo 0 1 2 5 0 2 4 0 Samozatrudnienie 4 6 3 7 8 23 16 12 Procentowy udział w sumie przedsiębiorstw stosujących daną formę zatrudnienia 6,5 48,5 26,3 19,2 16 43,4 30,3 13,3 Praca w domu 18,2 45,4 9,1 27,7 Wynajmowanie pracy 0 30,1 45,4 23,2 Telepraca 33,3 33,3 16,7 16,7 Praca na zastępstwo 0 12,5 25 62,5 0 33,3 66,6 0 Samozatrudnienie 20 30,3 15,2 35,7 13,7 40 27,7 20,4 Tabela 7 przedstawia stosowanie elastycznych form zatrudnienia w zależności od wielkości przedsiębiorstw. Jak widać, zmiany w kolejnych latach analizy są niewielkie i zasadniczo nie mają wpływu na rozkład poszczególnych cech. Najbardziej widoczny jest spadek liczby umów na zlecenie w roku 2007 w stosunku do lat poprzednich i to we wszystkich grupach przedsiębiorstw. Natomiast w tym samym okresie zanotowano niewielki wzrost liczby zatrudnionych na czas określony, co można tłumaczyć, jako formę rekompensaty spadku liczby umów na zlecenie. Niezależnie od tych tendencji, w całym badanym okresie widać, że pewne formy zatrudnienia są bardziej preferowane przez firmy duże, a inne przez firmy małe. I tak, pracę w niepełnym wybierają najczęściej firmy małe, zatrudniające od 10 do 49 pracowników, natomiast najrzadziej mikropodmioty zatrudniające do 9 osób. Również praca na czas określony, a także umowy o dzieło, najczęściej i najrzadziej występują w tych samych grupach przedsiębiorstw, choć różnice te są mniejsze niż w poprzednim przypadku. Natomiast pozostałe formy zatrudnienia są stosowane w znacznie mniejszym stopniu, a niektóre z nich w ogóle nie występują w określonych grupach przedsiębiorstw, jak np. telepraca nie jest stosowana przez duże firmy, wynajmowanie pracy, praca na zastępstwo, czy wypożyczanie pracowników nie są stosowane przez mikropodmioty. Kolejne pytania zadane krakowskim przedsiębiorcom dotyczą stosowania nietypowych
Krakowskie przedsiębiorstwa wobec elastycznych form zatrudnienia 193 rozkładów czasu pracy. Spośród wszystkich rodzajów czasu pracy zawartych w polskim kodeksie pracy badane przedsiębiorstwa stosowały następujące: zadaniowy czas pracy, równoważny czas pracy, praca w ruchu ciągłym, ruchomy czas pracy, skrócony czas pracy. Przedsiębiorstwa, które stosują nietypowe rozkłady czasu pracy stanowią relatywnie stałą pod względem liczebności grupę, co można interpretować, jako pozytywną ocenę powyższych form przez tych przedsiębiorców. Tabela 8. Liczba przedsiębiorstw stosujących nietypowe rozkłady czasowe w badanym okresie Rodzaj czasu pracy 2005 2006 2007 Zadaniowy czas pracy 18 21 21 Równoważny czas pracy 27 27 27 Praca w ruchu ciągłym 18 18 15 Ruchomy czas pracy 12 17 20 Skrócony czas pracy 13 18 21 W badanym okresie zanotowano niewielkie zmiany w stosowaniu nietypowych rozkładów czasowych, jedynie w przypadku skróconego oraz ruchomego czasu pracy wyraźnie wzrosła liczba przedsiębiorstw stosujących te formy ( patrz tab. 8). Największy wzrost zanotowano w przypadku skróconego czasu pracy. Wydaje się, że w pewnym zakresie ( podobnie jak w krajach Europy Zachodniej ) jest to spowodowane chęcią godzenia pracy zawodowej z życiem rodzinnym, ale równie często przyczyną pracy w czasie skróconym jest brak jakiegokolwiek innego zatrudnienia. Tabela 9. Procentowy udział przedsiębiorstw stosujących nietypowe rozkłady czasu pracy w ogólnej liczbie badanych przedsiębiorstw w latach 2005 2007 Rodzaj czasu pracy 2005 2006 2007 Zadaniowy czas pracy 20,16 23,50 23,50 Równoważny czas pracy 30,24 30,24 30,24 Praca w ruchu ciągłym 16,80 20,16 20,16 Ruchomy czas pracy 13,44 19,04 22,40 Skrócony czas pracy 14,56 20,16 23,50 Informacje zawarte w tabeli 9 odzwierciedlają poziom zainteresowania nietypowymi rozkładami czasowymi, wykazywanymi przez badane przedsiębiorstwa. Dominujący jest wciąż typowy ośmiogodzinny dzień pracy i czterdziestogodzinny tydzień roboczy ( równoważny czas pracy ), gdyż ze wszystkich stosowanych przez badane przedsiębiorstwa nietypowych rozkładów czasowych cieszył się on w badanym okresie największą popularnością ( prawie 1/3 przedsiębiorstw korzystała z tej formy czasu pracy - 30,24 % ). Równoważny czas
194 Bogusława Puzio-Wacławik pracy związany jest z możliwością wydłużenia czasu pracy pracownika nawet do 12 godzin na dobę w zamian za dni, godziny wolne, co wydaje się atrakcyjne dla firm produkcyjnych, pracujących w ruchu ciągłym, lub firm, które ze względu na specyficzny przedmiot działalności, nie mogą przerywać pracy przed zakończeniem kolejnego etapu ( np. budownictwo, usługi hotelarskie, telefoniczne itp. ). Z uzyskanych wyników badań wynika, że część przedsiębiorstw dostrzega korzyści ze stosowania elastycznych form pracy, nawet jeśli ich w danym momencie nie wykorzystuje. Pracodawcy podkreślają, że stosowanie tych form zatrudnienia pozwala na dopasowanie poziomu zatrudnienia do bieżących potrzeb firmy. Również dostrzegają, że jest to sposób na obniżenie kosztów zatrudnienia, gdyż stosowanie elastycznych form zatrudnienia pozwala uniknąć wysokich kosztów związanych ze zwalnianiem i zatrudnianiem pracowników. Z drugiej strony ok. 30% przedsiębiorstw nie dostrzega żadnych korzyści, co może wynikać z różnych powodów, albo niedostatecznej wiedzy, albo faktycznego przekonania, że wykorzystanie elastycznych form pracy nie przynosi żadnych korzyści, ani społecznych, ani ekonomicznych. W opinii przedsiębiorców firmy, które chcą stosować elastyczne formy zatrudnienia i organizacji czasu pracy napotykają pewne bariery organizacyjne, technologiczne oraz prawne (dowolna interpretacja uregulowań prawnych lub brak tych regulacji). W warunkach polskich wydaje się, że duże znaczenie powinno mieć upowszechnienie elastycznej organizacji czasu pracy, która nie powoduje skutków ekonomicznych w postaci obniżonego wynagrodzenia. Wymaga to pewnego wysiłku organizacyjnego ze strony pracodawców, co może być główną barierą w upowszechnieniu takich rozwiązań. Podsumowanie Współczesne tendencje występujące w życiu gospodarczym mają ogromny wpływ na rynek pracy. Postęp techniczny, a zwłaszcza rozwój mikroelektroniki, która prowadzi do coraz bardziej wyrafinowanej produkcji zautomatyzowanej, zwiększa możliwości produkcji bez pracy rutynowej i powtarzalnej. Coraz bardziej opłacalny staje się alternatywny system produkcji w stosunku do systemu opartego na pracy. Natomiast globalizacja zwiększając ostrość współzawodnictwa, tworzy silną presję na obniżkę kosztów, tak poprzez wdrażanie nowoczesnej technologii, jak i przez przenoszenie poszczególnych faz produkcji do krajów o najniższej cenie pracy. Wzrost bezrobocia i konkurencji o pracę wymusza konieczność uelastycznienia rynku pracy, co pozwala utrzymać relatywnie większe zatrudnienie, ale w bardziej zróżnicowanych formach ( choć czasem gorszych z punktu widzenia zabezpieczeń pracowniczych ). Konieczność stosowania elastycznych form zatrudnienia wynika z wyzwań, jakie stawia rynkom pracy wzrost konkurencji na świecie. Przeprowadzone badanie ankietowe wśród krakowskich przedsiębiorców wykazało, że wiedza na temat nietypowych form zatrudnienia jest wśród badanych przedsiębiorców niewystarczająca. Przedsiębiorcy, którzy zdecydowali się wykorzystać nietypowe formy zatrudnienia w swoich przedsiębiorstwach ocenili je pozytywnie i docenili korzyści, które wynikają z ich stosowania. W przyszłości konieczne staje się upowszechnienie wiedzy na temat elastycznych form zatrudnienia i możliwości, jakie są z nimi związane. W dobie globalizacji uelastycznienie rynku pracy pozwala bowiem podmiotom szybciej dostosowywać się do zachodzących przemian gospodarczych. BIBLIOGRAFIA: 1. Kryńska E., Wykorzystanie niestandardowych form zatrudnienia i organizacj pracy w
Krakowskie przedsiębiorstwa wobec elastycznych form zatrudnienia 195 przedsiębiorstwach polskich, [w:] Rynek pracy w Polsce na progu XXI wieku. Aspekty makroekonomiczne i regionalne, pod red. R. Horodelskiego i C. Sadowskiej-Snarskiej, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku, Białystok Warszawa, 2003, s. 28. 2. Malara Z., Przedsiębiorstwo w globalnej gospodarce. Wyzwania współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 189.