OCHRONA ZGODNIE Z ATEX

ATEX - OCHRONA EEx Dyrektywa Ochrony Przeciwwybuchowej 94/9/EC Nowe wymogi bezpieczeństwa dla systemów zabezpieczających i urządzeń w atmosferach wybuchowych Rozwiązania Norgrena zgodne z ATEX

02 I ATEX OCHRONA ZGODNIE Z ATEX Norgren: Niezawodny partner w dziedzinie ochrony przeciwwybuchowej Norgren od wielu lat przoduje w dziedzinie ochrony przeciwwybuchowej. Norgren nadał najwyższy priorytet ochronie urządzeń i ludzi w atmosferach wybuchowych. Dla zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa Norgren pomaga w opracowywaniu przepisów prawnych oraz norm technicznych. W celu ustanowienia jednego wspólnego poziomu odniesienia dla wymagań ochrony zdrowia i bezpieczeństwa oraz w celu pokonania przeszkód w handlu na terenie Europy, w roku 1975 dokonano zharmonizowania przepisów ochrony przeciwwybuchowej w różnych krajach w postaci Europejskiej Dyrektywy Ramowej (European Frame Directive) 76/117/EEC. W roku 1994 ustanowiona została nowa Dyrektywa 94/9/EC, znana pod określeniem ATEX, które jest skrótem od roboczego tytułu ATmosphere EXplosible (Atmosfera wybuchowa). Od 1 lipca 2003 wiążącą moc ma tylko Dyrektywa ATEX. Oznacza to, że wszystkie atesty i świadectwa Ex nadane w okresie obowiązywania poprzednich dyrektyw straciły ważność - do sprzedaży mogą być dopuszczane wyłącznie urządzenia i systemy zabezpieczające zgodne z Dyrektywą ATEX. Dyrektywa ATEX 94/9/EC rozszerza wcześniejsze wytyczne obejmując komponenty nieelektryczne, jak siłowniki pneumatyczne. Obecnie wymagają one certyfikowania. Ze względu na te zmiany, urządzenia, których certyfikacja do tej pory nie była konieczna, obecnie takiej certyfikacji podlegają. Norgren oferuje szeroki wybór produktów z certyfikatem ATEX i intensywnie pracuje nad dalszym rozszerzeniem swej oferty. Dla każdej dziedziny przemysłu, w której istnieje zagrożenie wybuchowe, Norgren pomoże dobrać odpowiedni produkt i zapewni kompletną dokumentację oraz świadectwa zgodności (już dostępne na stronie internetowej www.norgren.com/atex/). Oprócz Dyrektywy 94/9/EC (znanej też pod określeniami: ATEX 100A, ATEX 95), która dotyczy wymagań dla urządzeń i systemów ochronnych, obowiązuje również Dyrektywa 1999/92/EC (inne określenia: ATEX 118A, ATEX 137). Ta dyrektywa dotyczy wymagań dla montażu, instalowania i eksploatacji urządzeń.

ATEX I 03 JAKIE ZMIANY WPROWADZA ATEX? Najważniejsze zmiany to: Zdefiniowanie kategorii urządzeń i przydzielenie ich do obszarów (stref) zagrożeń Objęcie przepisami przeciwwybuchowymi pyłów (poprzednio tylko na poziomie poszczególnych państw). Nowe definicje stref zagrożenia wybuchowego dla pyłów (poprzednio strefy 10 i 11) Objęcie przez dyrektywę urządzeń nieelektrycznych Tworzenie przez pracodawcę dokumentu dotyczącego ochrony przeciwwybuchowej w aspekcie zapewnienia bezpieczeństwa miejsca pracy i materiałów Wymóg formalnej oceny ryzyka eksplozji Proces oceny zgodności produktu wykonywany przez producenta lub przez upoważnioną instytucję (w zależności od kategorii) Wystawianie Deklaracji Zgodności (EC Declaration of Conformity) i nanoszenie znaku CE na produkcie przez producenta oraz - zależnie od kategorii - wystawianie Świadectwa Badania u (EC e Examination Certificate) - poprzednio: Świadectwo Zgodności (Certificate of Conformity) - przez upoważnioną instytucję dla wszystkich produktów elektrycznych Uzyskiwanie certyfikatu dla Systemu Zapewnienia Jakości (Quality Assurance System) przez producenta (zgodność z przepisami DIN EN ISO 9001 jest niewystarczająca) Dołączanie instrukcji montażu i eksploatacji do dostarczanych urządzeń W jaki sposób może dojść do eksplozji? Do eksplozji może dojść tylko w atmosferze wybuchowej. Atmosfera wybuchowa powstaje tam, gdzie mieszanina powietrza, gazów palnych, par lub pyłów jest produkowana, przetwarzana i magazynowana w obecności tlenu. Atmosfera wybuchowa zawierająca gazy, pary i mgły występuje z reguły w: zakładach chemicznych zbiornikach rafineriach stacjach uzdatniania wody elektrowniach lakierniach portach morskich na lotniskach Atmosfera wybuchowa zawierająca pyły z reguły występuje w: zakładach chemicznych elektrowniach lakierniach młynach cementowniach portach morskich zakładach przetwórstwa żywności zakładach przetwórstwa drewna wytwórniach granulatów z tworzyw sztucznych Źródła zapłonu: gorące powierzchnie płomienie i gorące gazy iskry pochodzenia mechanicznego iskry pochodzenia elektrycznego iskry pochodzenia elektrostatycznego sprężanie adiabatyczne promieniowanie elektromagnetyczne promieniowanie jonizujące reakcje chemiczne ultradźwięki błyskawice... i wielu innych obszarach w których mamy doczynienia z produktami pylącymi lub sproszkowanymi

04 I ATEX Jakich urządzeń można używać - strefy i kategorie zagrożenia wybuchem Tabela 1 przedstawia oznaczenia stref. Są one podzielone na obszary zagrożenia z powodu obecności gazów, oparów i mgieł oraz pyłów, a następnie pod względem kategorii ryzyka tzn. odpowiednio do prawdopodobieństwa wystąpienia ryzyka. Odpowiednio przypisano kategorie, które określają stopień bezpieczeństwa urządzeń. Tabela informuje, do której kategorii musi być zaliczone urządzenie, aby mogło być zastosowane w konkretnej strefie. Oczywiście, sprzęt zaliczony do wyższej kategorii spełnia wymagania kategorii niższej. Tabela 1 Zagrożenie Ryzyko Strefa Urządzenie Gazy, pary i ciągłe albo długotrwałe 0 II 1 G bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa mgły albo częste (bezpieczne pomimo dwóch niezależnych awarii) Gazy, pary i okazjonalne 1 II 2 G wysoki poziom bezpieczeństwa mgły (bezpieczne nawet w przypadku spodziewanej awarii) Gazy, pary i okazjonalne i krótkotrwałe 2 II 3 G normalny poziom bezpieczeństwa mgły (bezpieczne podczas normalnej eksploatacji) Pyły ciągłe albo długotrwałe 20 II 1 D bardzo wysoki poziom bezpieczeństwa albo częste (bezpieczne pomimo dwóch niezależnych awarii) Pyły okazjonalne 21 II 2 D wysoki poziom bezpieczeństwa (bezpieczne nawet w przypadku spodziewanej awarii) Pyły okazjonalne i krótkotrwałe 22 pyły przewodzące II 2 D wysoki poziom bezpieczeństwa pyły nieprzewodzące II 3 D normalny poziom bezpieczeństwa

ATEX I 05 W jaki sposób można nie dopuścić do wybuchu? Najważniejsze jest zapobieganie powstaniu atmosfery wybuchowej. Jeżeli nie można tego osiągnąć, konieczne jest zapobieganie powstaniu źródeł zapłonu. Kategorie ochrony przed zapłonem Normy opisują specjalne metody projektowania urządzeń elektrycznych stosowanych z gazami, parami i mgłami. Metody te są odpowiednio przypisane do kategorii ochrony przed zapłonem (Tabela 2). W jednym urządzeniu można połączyć kilka kategorii ochrony przed zapłonem. Metody ochrony w przypadku pyłów stwarzających zagrożenie wybuchowe koncentrują się na uszczelnieniu obudowy (klasa ochrony IP). Zasady i wymagania dla urządzeń nieelektrycznych do zastosowań w obszarach zagrożonych wybuchem zostały opisane w nowej normie EN 13463-1. Trwają prace nad normami dla różnych rodzajów zabezpieczenia przed zapłonem. Środki które można przedsięwziąć w celu wiarygodnego wykluczenia potencjalnych źródeł zapłonu, zależą od kategorii, do której urządzenie powinno być zaliczone. Do najważniejszych czynników zapłonu zalicza się zazwyczaj: obudowy ze stopów lekkich, ładunki elektrostatyczne, łuk elektryczny, ciepło spowodowane przez tarcie. Tabela 2 Kategorie ochrony przez zapłonem Oznaczenie Można Zasady bezpieczeństwa stosować w strefie Podwyższony poziom bezpieczeństwa EEx e 1 Urządzenia nieiskrzące EEx na 2 Obudowa ciśnieniowa EEx d 1 Obudowa wypełniona piaskiem EEx q 1 Obudowane przełączniki EEx nc 2 Iskrobezpieczne (specjalne wymagania) EEx ia 0 Iskrobezpieczne EEx ib 1 Urządzenia o ograniczonym poborze energi EEx nl 2 Hermetyzacja masą izolacyjną EEx m 1 Hermetyzacja olejowa EEx o 1 Obudowa z gazem pod ciśnieniem EEx p 1 Obudowa z gazem pod ciśnieniem (versja uproszczona) EEx np 2 Obudowa paroszczelna EEx nr 2 Brak łuku elektr., iskier i gorących powierzchni Kontroluje eksplozję wewnętrzną i gasi płomień Ogranicza energię iskier i temperaturę powierzchni Separuje źródło zapłonu od atmosfery wybuchowej

06 I ATEX Grupy wybuchowości Urządzenia górnicze są zaliczane do grupy I, natomiast grupa II obejmuje wszystkie pozostałe działy przemysłu z atmosferami wybuchowymi, jak np. przemysł chemiczny. Tylko grupa II jest podzielona na trzy kategorie (A, B, C), a następnie na podkategorie: obudowy ciśnieniowe i urządzenia iskrobezpieczne. Taki podział ma na celu sklasyfikowanie różnic w możliwości powstania zapłonu oraz w prawdopodobieństwie przeskoku iskry w środowisku potencjalnie wybuchowym. Przypadki o największym zagrożeniu są ujęte w grupie IIC; urządzenia dla grupy IIC spełniają wymagania grupy IIB i grupy IIA. Klasy temperaturowe Wszystkie urządzenia klasyfikowane są pod względem maksymalnej temperatury, jaka może wystąpić na ich powierzchni. Temperatura powierzchni zawsze musi być niższa od temperatury zapłonu łatwopalnego materiału. Gazy podzielone są na klasy temperaturowe (patrz Tabela 3); urządzenia dopuszczone do stosowania są oznaczane w taki sam sposób. Wyższa klasa temperaturowa spełnia wymagania stawiane dla klasy niższej. Zatem urządzenia oznaczone EEx...IIC T6 są dopuszczone do stosowania ze wszystkimi znanymi gazami. Dla celów zapobiegania wybuchom w atmosferach zapylonych stosuje się określanie maksymalnej temperatury powierzchni w C. Tabela 3 Grupy Klasy temperaturowe wybuchowości T 1 T 2 T 3 T 4 T 5 T 6 Max. temp. powierzchni 450 C 300 C 200 C 135 C 100 C 85 C II A Aceton Octan izoamylu Benzyny Aldehyd octowy Amoniak n-butan Oleje napędowe Benzen Alkohol n-butylowy Oleje opałowe Kwas octowy n-heksan Etan Octan etylu Chlorek etylu Metanol Naftalen Fenol Propan II B Gaz miejski Etylen Siarkowodór Eter etylenowy (gaz oświetleniowy) Tlenek etylenu II C Wodór Acetylen Dwusiarczek węgla

ATEX I 07 Jak odczytywać oznaczenia Ex? Poniżej przedstawiamy oznaczenie ochrony przeciwwybuchowej dla typowego zaworu elektromagnetycznego produkcji Norgrena. Cewka może być stosowana w strefach zagrożenia wybuchem 1 i 2 (gazy, górna część ilustracji) oraz 21 i 22 (pyły, dolna część ilustracji) (patrz również Świadectwo Badania u (EC e Test Certificate) rys. 2). Także dla urządzeń nieelektrycznych konieczne jest określenie kategorii ochrony przed gazem lub pyłem; jeżeli to konieczne, urządzenia te muszą mieć określoną kategorię ochrony przed zapłonem oraz - z zasady - najwyższą temperaturę występującą na ich powierzchni. Wszystkie informacje niezbędne do bezpiecznej eksploatacji urządzeń muszą być podane w instrukcji użytkowania. II 2 G EEx md IIC T4 0123 Numer identyfikacyjny instytucji nadającej Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością Klasa temperaturowa (T4 = 135 C) Grupa wybuchowości z podgrupą C dla obudowy ciśnieniowej Rodzaj ochrony (tutaj: kombinacja obudowy hermetyczne i obudowy ciśnieniowej) Ochrona przeciwwybuchowa zgodnie z normami europejskimi Atmosfera wybuchowa (G= gazy, D = pyły) Grupa wybuchowości Stopień ochrony według IEC 60529 Maksymalna temperatura powierzchni II 2 D IP66 T 120 C 0123

08 I ATEX Jakie świadectwa są wymagane? Producent musi załączyć Deklarację Zgodności (Declaration of Conformity) dla każdego produktu. Deklaracja Zgodności informuje, w jaki sposób producent spełnia wszystkie wymogi dotyczące bezpieczeństwa. Na produkcie musi być naniesiony znak CE. Urządzenia elektryczne kategorii 1 i 2 muszą mieć Świadectwo Badania u (EC e Test Certificate) wystawione przez upoważnioną instytucję. Do takich instytucji zalicza się n.p. PTB (Physikalisch Technische Bundesanstalt). W przypadku urządzeń nieelektrycznych Świadectwo Badania u jest konieczne tylko dla kategorii 1. Certyfikaty takie są również konieczne dla wszystkich urządzeń nieelektrycznych. Niemniej, jeżeli analiza ryzyka dla zagrożenia wybuchem wskazuje, że nie istnieją żadne potencjalne źródła zapłonu, produkt nie podlega dyrektywie ATEX i w tym przypadku Deklaracja Zgodności oraz oznaczenie Ex nie są konieczne. Taka sytuacja może dotyczyć produktów stosowanych w systemach czysto pneumatycznych, np. zaworów, elementów przygotowania powietrza, tłumików hałasu lub manometrów. Rys. 1 Rys. 2 Rys. 3 Deklaracja Zgodności EC Świadectwo Badania u Świadectwo Systemu dla zaworów elektromagnetycznych dla typoszeregu zaworów elekromagnetycznych Zapewnienia Jakości Zapobiegaj wybuchom stosując zgodne z ATEX produkty Norgrena Jako producent urządzeń pneumatycznych, Norgren oferuje szeroki wybór urządzeń z certyfikatami dla kategorii 2 i kategorii 3 do zastosowania w atmosferach wybuchowych zawierających gazy i pyły: Zawory elektromagnetyczne, cewki (Ochrona EEx m, EEx me, EEx md, EEx d, EEx ia, EEx na) Sygnalizatory ciśnienia (Ochrona EEx de, EEx nac) Zawory, siłowniki (Ochrona EEx c)

ATEX I 09 PRODUKTY NORGRENA ZGODNE Z ATEX» ZAWORY ROZDZIELAJĄCE ZAWORY PROPORCJONALNE/ PRZETWORNIKI I/P 01 02 01 ZAWORY STERUJĄCE 02 ZAWORY PROPORCJONALNE / PRZETWORNIKI I/P II 3 G, strefa 2 II 2 G, strefa 1, 2 II 3 G, strefa 2 II 1 G, strefa 0 II 3 D, strefa 22 II 2 D, strefa 22 II 3 D, strefa 22 100 40200 ISO*STAR VP 21... 40300 seria SXE VP 23... II 1 G, strefa 0 V60-63... seria SXP VP 60... II 2 G, strefa 1 VS18/VS26 MIDI*STAR II 3 G, strefa 2 seria VM seria SXE ISO*STAR seria SXP 122 seria SXE Mini ISO 140 MIDI*STAR seria SXE II 1 G, strefa 0 II 3 G, strefa 2 422 Dalsze informacje w selektorze produktów ATEX (dostarczymy na życzenie) lub prosimy o kontakt z naszym przedstawicielstwem

010 I ATEX PRODUKTY NORGRENA ZGODNE Z ATEX» ZAWORY PROCESOWE SYGNALIZATOR CIŚNIENIA 03 04 03 ZAWORY PROCESOWE II 2 G, strefa 1, 2 II 2 G, strefa 1, 2 II 2 D, strefa 21, 22 II 2 D, strefa 21, 22 zaworu cewki 0290x 83340 148x 84320 168x 84340 2003 85100 205x 85200 42xx 85700 46xx 91000 8036-8045 95000 8186-8195 95100 8336-8345 96000 8436-8445 97100 8900-8909 97100 (Namur) 8920-8929 97105 9136-9145 97105 (Namur) 9186-9195 98015 9336-9345 98015 (Namur) 9350-9360 98025 9540-9564 98025 (Namur) 15200 21000 21023 21025 23200 24000 24010 24011 24100 25000 25003 26220 26230 26360 70300 80100 80200 82080 82360 82370 82400 82530 82540 82560 82730 82860 82960 84660 84680 85000 85040 85140 85300 82470 83050 83580 II 2 G, strefa 1, 2 cewki 144x 157x 208x 3039 306x II 3 G, strefa 2 II 3 D, strefa 22 cewki 3046, 3047 3213-3219 3713-3719, 3813-3819, 8026, 8176, 8326, 8426, 9116, 9176, 9326, 9426, 9526 04 SYGNALIZATORY CIŚNIENIA II 2 G, strefa 1, 2 II 2 D, strefa 21, 22 seria 20D 184... 185... II 3 G, strefa 2 II 3 D, strefa 22 seria 18D 088..80 088..81 Moduły we/wy FIELDBUS 05 05 Moduły we/wy FIELDBUS II 3 G, strefa 2 II 3 D, strefa 22 seria FD 67 Dalsze informacje w selektorze produktów ATEX (dostarczymy na życzenie) lub prosimy o kontakt z naszym przedstawicielstwem

PRODUKTY NORGRENA ZGODNE Z ATEX ATEX I 011» WYŁĄCZNIKI SIŁOWNIKI KRAŃCOWE 01 02 01 SI&ŁOWNIKI II 2 G, strefa 1, 2 II 2 G, strefa 1, 2 II 2 D, strefa 21, 22 II 2 D, strefa M/46000/M/EX RA/8000/M/EX M/46100/M/EX RM/192000/M/EX M/46200/M/EX RM/8000/M/EX M/61200/M/EX RM/92000/M/EX PRA/182000/M/EX RT/57200/M/EX PVA/182000/EX# # (bez wersji magnetycznej) 02 WYŁĄCZNIKI KRAŃCOWE (MAGNETYCZNE) II 3 D, strefa 22 M/50/EXP/5V» PRZYGOTOWANIE POWIETRZA ZŁĄCZKI 03 04 03 PRZYGOTOWANIE POWIETRZA 04 ZŁĄCZKI II 2 G, strefa 1, 2 II 2 G, strefa 1, 2 Zawory kulowe II 2 D, stefa 21, 22 II 2 D, strefa 21, 22 Pistolety odmuchowe Akcesoria 1002 B64, F64, P64, R64, T64, V64 Złączki z pierścieniem zacinającym 11-004, 11-008, B68, F68, P68, R68, T68, V68 Pneufit 11-018, 11-204, B72, F72, R72, T72, V72 Pneufit C 11-808, 11-818, B73, F73, R73, T73, V73 Push-on 11-908, 11-918 B74, F74, R74, T74, V74 Szybkozłącza 20AG, 20AL F17, R17 Tłumiki wydechu 40AC F18, R18 Push-in nierdzewne (seria S0) 61A2, 61B2 F22, R22 Przewody B07, F07, R07, V07 F39 Weldfit B38, R38 F47 R05, V05 Dalsze informacje w selektorze produktów ATEX (dostarczymy na życzenie) lub prosimy o kontakt z naszym przedstawicielstwem

AUSTRALIA Tel: +61 3 921 30 800 Fax: +61 3 921 30 890 enquiry@norgren.com.au AUSTRIA Tel: +43 22 36 63 520 Fax: +43 22 36 63 520 20 enquiry@at.norgren.com BELGIA I LUKSEMBURG Tel: +32 2 376 60 20 Fax: +32 2 376 26 34 enquiry@be.norgren.com BRAZYLIA Tel: +55 11 5698 4000 Fax: +55 11 5698 4001 vendas@norgren.com.br CHINY Tel: +86 21 64 85 69 09 Fax: +86 21 64 95 60 42 norgren@online.sh.cn CZECHY Tel: +420 465 612 879 Fax: +420 465 612 908 enquiry@cz.norgren.com DANIA Tel: +45 44 91 41 66 Fax: +45 44 91 15 60 norgren@norgren.dk FINLANDIA Tel: +358 95 712 140 Fax: +358 95 712 1440 arki@imi norgren.fi FRANCJA Tel: +33 1 60 05 92 12 Fax: +33 1 60 06 08 52 norgren@norgren.fr HISZPANIA Tel: +34 93 748 9800 Fax: +34 93 783 0838 norgren@norgren.es HOLANDIA Tel: +31 20 6822751 Fax: +31 20 6820983 enquiry@nl.norgren.com HONG KONG Tel: +852 2492 7608 Fax: +852 2498 5878 enquiry@hk.norgren.com INDIE Tel: +91 11 2681 7933 Fax: +91 11 2681 7932 pneumatics@norgren.co.in IRLANDIA Tel: +353 1 8300 288 Fax: +353 1 8300 082 norgren@indigo.ie JAPONIA Tel: +81 6 6876 8913 Fax: +81 6 6876 8929 Japan@imi norgren.com KANADA Tel: +1 905 625 4060 Fax: +1 905 625 9501/8273 inquiry@norgrencanada.com MALEZJA Tel: +60 3 5121 9255 Fax: +60 3 5121 2889 enquiry@norgren.com.my MEKSYK Tel: +52 55 5565 7521 Fax: +52 55 5565 7072 neumatica@norgren.com.mx NIEMCY Tel: +49 2802 49 0 Fax: +49 2802 49356 info@norgren.de NORWEGIA Tel: +47 67 90 82 01 Fax: +47 67 97 06 24 norgren@norgren.no NOWA ZELANDIA Tel: +64 9 579 0189 Fax: +64 9 526 3398 enquiry@norgren.co.nz POLSKA Tel: +48 22 871 7880 Fax: +48 22 871 7881 biuro@pl.norgren.com SINGAPUR Tel: +65 6862 1811 Fax: +65 6862 1916/17 enquiry@sg.norgren.com SŁOWENIA Tel: +386 4 531 7550 Fax: +386 4 531 7555 info@si.norgren.com SZWAJCARIA Tel: +41 71 973 82 00 Fax: +41 71 973 82 01 norgren@norgren.ch SZWECJA Tel: +46 40 59 51 00 Fax: +46 40 49 50 90 info@norgren.se USA Tel: +1 303 794 2611 Fax: +1 303 795 9487 inquiry@usa.norgren.com WĘGRY Tel: +36 1 284 9000 Fax: +36 1 284 8980 info@norgren.hu WIELKA BRYTANIA Tel: +44 1543 265 000 Fax: +44 1543 265 811 enquiry@uk.norgren.com WŁOCHY Tel: +39 039 60 631 Fax: +39 039 60 63 301 d.aziendale@norgrenitalia.it W pozostałych państwach dystrybutorzy www.norgren.com Okrągły znak graficzny, Norgren i 'IMI są zarejestrowanymi znakami handlowymi IMI Norgren Limited 2004. Prowadząc politykę stałego postępu, Norgren zastrzega sobie prawo zmian w specyfikacji bez wcześniejszego powiadamiania. z6713 PL/05/04 przedsiębiorstwo grupy IMI plc