DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYKI WEWNĘTRZNEJ DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE WOLNOŚCI OBYWATELSKIE, SPRAWIEDLIWOŚĆ I SPRAWY WEWNĘTRZNE Decyzja ramowa Rady w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej: Jak można wzmocnić unijne ustawodawstwo w tym zakresie? STRESZCZENIE Abstrakt Decyzja ramowa w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej z 2008 r. stanowi zaawansowane narzędzie służące kryminalizacji udziału w organizacji przestępczej. Wymaga ona jednak udoskonaleń zarówno pod względem pewności prawnej, jak i jej zasięgu, a także poziomu harmonizacji, jaki dzięki temu zostanie osiągnięty. Decyzja ramowa stosuje ogólnikową i nieprecyzyjną terminologię, która może skutkować nadmierną kryminalizacją. Konieczny jest wyższy stopień harmonizacji nie tylko w celu stworzenia państwom członkowskim równych warunków działania, ale także usprawnienia funkcjonowania innych elementów europejskiego prawa karnego. Traktat z Lizbony zawiera szereg postanowień, które mogą posłużyć za podstawę prawną dalszego rozwoju ustawodawstwa w tej dziedzinie. Każdy nowy wniosek powinien opierać się na gruntownej analizie wdrożenia przez państwa członkowskie decyzji ramowej z 2008 r. i wykładni istotnych pojęć przez sądy krajowe. PE 453.195 PL
Niniejsze opracowanie zostało zlecone przez Komisję Wolności Obywatelskich, Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Parlamentu Europejskiego (LIBE). AUTORZY Prof. Valsamis Mitsilegas Profesor europejskiego prawa karnego Dyrektor Criminal Justice Centre Queen Mary, University of London Koordynacja: Centre d Etudes sur les Conflits (C&C) i Sekcja Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych Centrum Studiów nad Polityką Europejską (CEPS) URZĘDNIK PROWADZĄCY Andreas HARTMANN Departament Tematyczny C Prawa Obywatelskie i Sprawy Konstytucyjne Parlament Europejski B-1047 Bruksela E-mail: andreas.hartmann@europarl.europa.eu WERSJE JĘZYKOWE Oryginał: EN Streszczenie dokumentu: BG, CS, DA, DE; EL, ES, ET, FI, FR, HU, IT, LT, LV, MT, NL, PL, PT, RO, SK, SL, SV, GA, HR O WYDAWCY Aby skontaktować się z departamentem tematycznym lub zamówić jego biuletyn, należy napisać na adres: poldep-citizens@europarl.europa.eu Dokument ukończono w lipcu 2011 r. Parlament Europejski Bruksela, 2011 r. Niniejszy dokument jest dostępny w Internecie na stronie: http://www.europarl.europa.eu/studies UWAGA Opinie wyrażone w niniejszym dokumencie pochodzą od autorów i nie muszą odzwierciedlać oficjalnego stanowiska Parlamentu Europejskiego. Powielanie i tłumaczenie niniejszego dokumentu dla celów niekomercyjnych jest dozwolone pod warunkiem wskazania źródła oraz uprzedniego powiadomienia wydawcy i przesłania mu kopii.
Decyzja ramowa Rady w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej: Jak można wzmocnić unijne ustawodawstwo w tym zakresie? STRESZCZENIE Kontekst Unia Europejska jest pionierką w opracowywaniu pełnych ram prawa karnego w celu zwalczania przestępczości zorganizowanej. Najnowszy unijny akt ustawodawczy w tej dziedzinie decyzja ramowa w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej z 2008 r. odzwierciedla synergię między UE i międzynarodowymi forami, takimi jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, w opracowywaniu globalnych standardów w tej materii. Decyzja ramowa stanowi zaawansowane narzędzie służące kryminalizacji udziału w organizacji przestępczej. Wymaga ona jednak udoskonaleń zarówno pod względem pewności prawnej, jak i jej zasięgu, a także poziomu harmonizacji, jaki dzięki temu zostanie osiągnięty. Cel Niniejszy dokument zawiera analizę i ocenę decyzji ramowej. Decyzja ta jest analizowana w perspektywie historycznej i z uwzględnieniem kontekstu, a jej główne postanowienia są poddane analizie i krytycznej ocenie. Niniejszy dokument bada wpływ kryminalizacji udziału w organizacji przestępczej pod kątem pewności prawnej, ale także pod względem stopnia osiągniętej harmonizacji. Dowodzi, że dalsza harmonizacja jest konieczna nie tylko pod kątem krajowego prawa karnego, ale także w celu usprawnienia funkcjonowania innych aspektów europejskiego prawa karnego obejmujących kary za inne przestępstwa, funkcjonowanie zasady wzajemnego uznawania w dziedzinie prawa karnego i działalność Europolu i Eurojustu. Dokument analizuje następnie możliwości dalszej harmonizacji prawa karnego w dziedzinie przestępczości zorganizowanej, jakie stwarza traktat lizboński. NAJWAŻNIEJSZE WNIOSKI Unia Europejska jest pionierką w opracowywaniu pełnych ram prawa karnego w celu zwalczania przestępczości zorganizowanej. Najnowszy unijny akt ustawodawczy w tej dziedzinie decyzja ramowa w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej z 2008 r. odzwierciedla synergię między UE i międzynarodowymi forami, takimi jak Organizacja Narodów Zjednoczonych, w opracowywaniu globalnych standardów w tej materii. Chociaż decyzja ramowa stanowi zaawansowane narzędzie służące kryminalizacji udziału w organizacji przestępczej wymaga jednak udoskonaleń zarówno pod względem pewności prawnej, jak i jej zasięgu, a także poziomu harmonizacji, jaki dzięki temu zostanie osiągnięty. Decyzja ramowa próbuje pogodzić dwa pozornie różne cele: wprowadzić specjalną kategorię przestępstwa udziału w organizacji przestępczej, odmiennego od innych form współsprawstwa/współudziału w przestępstwie zdefiniowanych przez krajowe systemy sądownictwa karnego; jednocześnie stara się unikać zbytniego zawężania i usztywniania definicji przestępczości zorganizowanej, uwzględniając pogląd, że organizacje przestępcze nie zawsze funkcjonują jako struktura hierarchiczna. 3
Policy Department C: Citizens' Rights and Constitutional Affairs Rezultatem tych prób jest pozornie sprzeczna definicja organizacji przestępczej, która może prowadzić do nadmiernej kryminalizacji, gdyż elementy organizacji przestępczej są zdefiniowane bardzo ogólnikowo i z zastosowaniem elastycznych i niejednoznacznych kryteriów. Konieczny jest wyższy stopień harmonizacji nie tylko w celu stworzenia państwom członkowskim równych warunków działania, ale także usprawnienia funkcjonowania innych elementów europejskiego prawa karnego. Wśród nich znajduje się funkcjonowanie zasady wzajemnego uznawania w dziedzinie prawa karnego i działalność organów takich jak Europol i Eurojust. Traktat z Lizbony zawiera szereg postanowień, które mogą posłużyć za podstawę prawną dalszego rozwoju ustawodawstwa w tej dziedzinie. Każdy nowy wniosek powinien opierać się na gruntownej analizie wdrożenia przez państwa członkowskie decyzji ramowej z 2008 r. i wykładni istotnych pojęć przez sądy krajowe. Zmiana decyzji ramowej z 2008 r. musi gwarantować zarówno wyższy poziom harmonizacji, jak i zawężoną kryminalizację udziału w organizacji przestępczej, gwarantując jednocześnie pewność prawną i uzasadniając konieczność odróżnienia udziału w organizacji przestępczej od innych podobnych przestępstw i jego odrębnej kryminalizacji. ZALECENIA Zalecenie 1: Parlament Europejski powinien zwrócić się do Komisji o przeprowadzenie szczegółowej oceny wdrożenia przez państwa członkowskie decyzji ramowej w sprawie przestępczości zorganizowanej z 2008 r. Ocena powinna obejmować zarówno wdrożenie decyzji ramowej pod kątem legislacyjnym, jak i wykładnię istotnych pojęć przez sądy krajowe. Zalecenie 2: Parlament Europejski powinien zwrócić się do Komisji o szczegółowe informacje na temat wdrożenia innych środków prawa karnego materialnego UE, które obejmują udział w organizacji przestępczej jako okoliczność obciążającą. Dane powinny obejmować zarówno wdrożenie legislacyjne, jak i wykładnię udziału w organizacji przestępczej jako okoliczność obciążającą przez sądy krajowe. Zalecenie 3: Parlament Europejski powinien zwrócić się do Komisji o szczegółowe informacje o wdrożeniu przez państwa członkowskie UE zakazu prania zysków pochodzących z zorganizowanej działalności przestępczej. Dane powinny obejmować zarówno wdrożenie legislacyjne, jak i orzecznictwo. Zalecenie 4: Parlament Europejski powinien zwrócić się do Europolu o szczegółowe wyjaśnienie, w jaki sposób wykorzystuje on ustawową definicję przestępczości zorganizowanej (zwłaszcza udział w organizacji przestępczej i definicję zorganizowanej grupy przestępczej) w swej działalności operacyjnej, a w 4
Decyzja ramowa Rady w sprawie zwalczania przestępczości zorganizowanej: Jak można wzmocnić unijne ustawodawstwo w tym zakresie? szczególności w sporządzaniu oceny zagrożenia przestępczością zorganizowaną (OCTA). Zalecenie 5: Parlament Europejski powinien zwrócić się do Eurojustu o szczegółowe wyjaśnienie, w jaki sposób wykorzystuje on ustawową definicję przestępczości zorganizowanej (zwłaszcza udział w organizacji przestępczej i definicję zorganizowanej grupy przestępczej) w swej działalności operacyjnej, oraz czy różnice definicji między krajami stanowią problem utrudniający pracę Eurojustu. Zalecenie 6: W świetle wyników szczegółowej oceny wdrożenia decyzji ramowej w sprawie przestępczości zorganizowanej z 2008 r. Parlament Europejski powinien rozważyć możliwość poparcia zmiany decyzji ramowej. Zalecenie 7: Rozważając propozycje zmiany decyzji ramowej z 2008 r., Parlament Europejski powinien uwzględnić wielorakie cele i funkcje kryminalizacji udziału w organizacji przestępczej przedstawione powyżej, a także wpływ bezkrytycznej kryminalizacji na pewność prawną i prawa podstawowe. Zalecenie 8: Rozważając propozycje zmiany decyzji ramowej z 2008 r., Parlament Europejski musi mieć na celu zagwarantowanie wyższego stopnia harmonizacji, jak i zawężoną kryminalizację udziału w organizacji przestępczej. Zawężona kryminalizacja pozwoli zapewnić pewność prawną i uzasadnić konieczność odróżnienia udziału w organizacji przestępczej od innych podobnych przestępstw i jej odrębnej kryminalizacji. 5