SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA INNOWACYJNOŚCI dr Jagoda Mrzygłocka- Chojnacka
INNOWACJA-KORZYŚĆ Przyjęcie się innowacji jest równoznaczne z zmianą w dotychczasowych praktykach przykład: zamrażarka zmieniła złożony układ działań związanych z jedzeniem (kupowaniem, przechowywaniem i przyrządzaniem). Jeśli nowość nie zmienia nic w praktykach danej grupy, nie jest innowacją, a jedynie jej substytutem. Przymusowe lub narzucanie wdrażanie innowacji jest trudne i wiąże się z wysokimi kosztami innowacji nie da się narzucić. Jeśli ludzie nie chcą lub nie potrafią włączyć innowacji w swoje praktyki, innowacja nie zmieni nic w systemie ich praktyk a zatem nie będzie innowacją. Będzie albo użytkowana niezgodnie z jej właściwymi możliwościami, albo nie będzie użytkowana w ogóle. przykład: nieudane programy walki z wykluczeniem cyfrowym polegające na zakupie komputerów i podłączeniu ich do internetu- przez samo to nikt nie stanie się członkiem społeczeństwa wiedzy
INNOWACJE SĄ SPRZĘGNIĘTE Innowacje = ludzie innowacja nie ma w sobie mocy zmieniania zbiorowych działań i ich efektów, o ile nie zostanie w przekonujący sposób: opowiedziana, objaśniona, wprowadzona do użytku poprzez odniesienie do potrzeb i korzyści o ile nie zostaną wytworzone niezbędne do efektywnego wdrożenia innowacji kompetencje i nawyki. innowacja potrzebuje rzeczników, grup zainteresowanych wdrożeniem, inteligentnego zakorzenienia w istniejących potrzebach i nawykach, zapewnienia niezbędnego treningu.
INNOWACJE SĄ SPRZĘGNIĘTE innowacje zrodzone z poszukiwań technologicznych i naukowych innowacje zrodzone ze zrozumienia ludzkich potrzeb Na ogół się nie przyjmują mogą przynieść ogromny sukces, jeśli faktycznie odpowiadają na autentyczną potrzebę Nie odpowiadają na potrzeby samoprzylepne karteczki, rozwiązujące m.in. problem zaznaczania i komentowania tekstów bez niszczenia książki, czy kuchenka mikrofalowa pozwalająca podgrzać potrawę szybko i bez użycia tłuszczu, a do tego bez zmywania patelni czy garnka.
INNOWACJA JAKO ZMIANA Innowacja jest momentem zmiany w procesie współfunkcjonowania ludzi i przedmiotów. Zmiana ta obejmuje nie tylko pojawienie się nowego przedmiotu lub nowej technologii, lecz także zmianę praktyk, postaw i kompetencji po ludzkiej stronie społecznego układu. Obie te zmiany są zaś ściśle związane z dyskursem wokół innowacji: interpretacjami, wiedzą uzasadnieniami dla nowego sposobu funkcjonowania z technologią społeczną, czyli wzorem koordynacji współdziałania elementów systemu. Innowacja stanowi połączenie wszystkich tych elementów. np. na innowację w postaci telefonii komórkowej składają się zarówno nowe przedmioty i technologie, jak i nowe kompetencje, postawy i zachowania indywidualne, nowy dyskurs o społeczeństwie sieci, społeczeństwie dostępności itp., a także nowe instytucje zarówno na poziomie formalnym (np. regulatorzy, regulacje prawne, dostawcy itp.), jak i nieformalnym (nowe wzory zachowań, relacji, komunikowania się) Każda z wymienionych sfer może też stać się źródłem innowacji.
ŹRÓDŁA INNOWACJI nauka: laboratoria naukowo- badawcze funkcjonujące na styku czystej nauki (badań podstawowych) i przemysłu zdolność innowacyjna przedsiębiorstw podniesienie innowacyjności przedsiębiorstw za pomocą wzmocnienia znaczenia innowacji w ich działalności oraz stymulowanie wzrostu nakładów inwestycyjnych zwiększenie transferu nowoczesnych rozwiązań technologicznych, produktowych i organizacyjnych inwestycje w sferę B+R kadrę i infrastrukturę zapewnienie kapitału na inwestycje innowacyjne Pomija się elementy związane z procesem wdrażania innowacji Innowacyjność w wąskim kontekście gospodarczym
INNOWACJE JAKO CAŁOŚCIOWE PRZEKSZTAŁCENIE Innowacje jako całościowe przekształcenie złożonego z ludzi i nie-ludzi układu skoordynowanych działań to: źródłem innowacji mogą być równie dobrze ludzie, czy raczej kompetencje, postawy i nawyki, których są oni nośnikami Nie chodzi tu tylko o to, że ludzie są zawsze wynalazcami, ale o to, że niektórzy z nich inaczej się zachowują- wnoszą w zbiorowe praktyki nowe sposoby postępowania Np.: wiedza prawnicza przeniesiona przez nowego mieszkańca osiedla z kancelarii prawnej na grunt działania wspólnoty mieszkaniowej może zmienić sposób funkcjonowania tej wspólnoty: podnieść efektywność produkowania wspólnych dóbr, bezpieczeństwo itp. Podobnie jak umiejętność sportowe, np. działania zespołowego, umiejętność przegrywania, orientacji na wspólny cel, współodpowiedzialności przeniesione na grunt samorządu szkolnego mogą znacząco zmienić jego działanie.
TECHNOLOGIA SPOŁECZNA Technologia społeczna- podstawy koordynacji działań zdolnością układu do współdziałania. Technologia społeczna organizacja kapitał społeczny
TECHNOLOGIA SPOŁECZNA Technologia społeczna organizacja kapitał społeczny organizacja (koordynacja) działań zorientowanych na wspólny efekt, przekłada się na produktywność działań zbiorowych. zmiana organizacyjna jako źródło innowacji ale nie zmiana struktury a reguł działania
TECHNOLOGIA SPOŁECZNA kapitał społeczny ułatwia negocjacje, obniża koszty transakcji, skraca proces inwestycyjny (zmniejsza prawdopodobieństwo zaskarżania kolejnych decyzji władz administracyjnych), zmniejsza korupcję, zwiększa rzetelność kontrahentów, sprzyja długoterminowym inwestycjom i dyfuzji wiedzy, zapobiega nadużywaniu dobra wspólnego zwiększa solidarność międzygrupową, poprzez rozwój trzeciego sektora sprzyja społecznej kontroli działania władz. jest czynnikiem kluczowym dla płynności i mobilności kapitału ludzkiego, elastycznego, przenoszenia kompetencji i umiejętności z jednego podsystemu społecznego do innych Należy jednak pamiętać, że kapitał społeczny to nie tylko normy i wartości, ale też zdolność współdziałania, która jest pewną kompetencją
ŹRÓDŁA INNOWACJI-DSYKURS Źródło innowacji dyskurs nowa idea, paradygmat, nowe spojrzenie na znane przedmioty. Innowacja zmienia schemat nowe rozwiązanie lub podejście do problemu społecznego, które zmienia istniejące zależności, relacje. Taką nową ideą jest np.: zatrudnianie niewidomych kobiet do badań palpitacyjnych piersi w diagnostyce raka piersi (wykorzystanie nieoczywistych zasobów) czy nauka programowania i kodowania dla dzieci prowadzona przez osoby z branży IT (Coder Dojo, otwarcie na nowe grupy społeczne, niebrane wcześniej pod uwagę). innowacja może się pojawić zarówno w postaci materialnego urządzenia, pod postacią mutanta, nowej idei lub technologii współdziałania (czyli nowego projektu organizacyjnego), lub zmiany we wzajemnych relacjach między elementami układu.
BARIERY INNOWACJI Założenie: kluczowym uwarunkowaniem procesu pojawiania się, upowszechniania, przyjmowania i wdrażania innowacji są takie atrybuty instytucji społecznych, które umożliwiają wprowadzanie zmian. Zmiany te mają zazwyczaj charakter oddolny: ich źródłem jest kreatywność poszczególnych jednostek lub grup społecznych. Społeczeństwo jest w stanie uczyć się z doświadczenia, ale tylko gdy: infrastruktura społeczna (instytucje) umożliwia oddolne generowanie innowacyjnej wiedzy i umiejętności ludzie mają możliwość wpływu na te instytucje istnieje możliwość przekładania indywidualnego sukcesu na sukces zbiorowy, a współpraca nie niszczy kapitału społecznego.
BARIERY INNOWACJI Hipoteza Polacy indywidualnie i grupowo są niezwykle innowacyjni? procesy przyswajania innowacji są jednak blokowane na dwa sposoby: 1. większość rozważań na temat innowacyjności skupia się na technicznym aspekcie wytwarzania oraz samej istoty innowacji. Prowadzi to do uproszczonego myślenia o możliwościach i sposobach ich wprowadzania. tymczasem nie sposób rozdzielić technicznego i społecznego wymiaru innowacji. 2. przeszkodą są istniejące technologie społeczne w postaci instytucji publicznych, które nie są zdolne do przyswajania innowacji.
LECZENIE INSTYTUCJI zdolność do krytycznej refleksji syndrom pchaj mocniej, czyli w odpowiedzi na pojawiające się trudności następuje zwiększanie zasobów inwestowanych w to samo działanie instytucje nie uczą się z doświadczenia myślenie i planowanie w kategoriach uruchamiania pewnych społecznie zakotwiczonych procesów i mechanizmów społeczeństwo traktowane jest jako zbiór jednostek, których zbiorowe działania można dowolnie modelować. nie uwzględnia się istnienia układów społecznych, zakorzenienia jednostek w grupach i społecznościach, co sprawia, że nie są one doskonale mobilne i elastyczne.
LECZENIE INSTYTUCJI zwiększenie zdolności do dostrzegania i wykorzystania rozmaitych nieoczywistych, kreatywnych rozwiązań wszystkie zjawiska, które nie mieszczą się w typowych schematach, mogą być źródłem innowacji o ile będziemy w stanie przyjrzeć się im bez uprzedzeń i zadać sobie pytanie, co można na nich zbudować. ich istnienie jest świadectwem potrzeb społecznych, które zaspokajane są,,chałupniczo oraz kompetencji, na których są zbudowane. TEDx- Keith Richardson, Dlaczego szkoła zabija kreatywność
LECZENIE INSTYTUCJI zwiększenie zdolności absorpcji oddolnych innowacji społecznych powszechnie podkreśla się, że sukces,,azjatyckich tygrysów wynikał z ich zdolności do dostrzeżenia luk na globalnym rynku (elektronika), w połączeniu z trafną identyfikacją lokalnych zasobów. wskazuje się też, że sukces Finlandii wiąże się z podjęciem i konsekwentnym wdrażaniem strategii zmiany podstaw innowacyjności czyli systemu edukacji. innowacje są często niezauważane przez instytucje, bo patrzymy w stronę technologii i przełomowych innowacji
LECZENIE INSTYTUCJI T. Geodecki, G. Gorzelak, J. Górniak, J. Hausner, S. Mazur, J. Szlachta, J. Zaleski, Kurs na innowacje. Jak wyprowadzić Polskę z rozwojowego dryfu?, Fundacja GAP, 2012. Raport opisujące i diagnozujący stan innowacyjności w Polsce. innowacyjność w PL jest na niskim poziomie. Dlaczego? niskiej jakości instytucji publicznych braku dobrego otoczenia organizacyjno-instytucjonalnego innowacyjność na poziomie makro, a co z mikro poziomem
PRZYCZYNY POZIOMU MIKRO Same czynniki instytucjonalne nie tłumaczą, czemu Polacy nie zachowują się kreatywnie i innowacyjnie. Otoczenie instytucjonalne ma naczenie dla wynalazczości, ale innowacyjność, która w dużej mierze opiera się na skłonności i gotowości do przyjmowania i wdrażania innowacji, często nie wymaga dobrego klimatu instytucjonalnego, ale odpowiednich postaw jednostkowych. Odpowiedzi na pytanie, dlaczego Polacy mimo swojego wykształcenia są relatywnie mniej chętni do adaptowania nowości niż inne narody, należy szukać gdzie indziej. W niniejszym artykule postaram się pokazać, że istotnym powodem niskiej innowacyjności w Polsce są niedostatki kapitału społecznego, a jego defi cyt staje się coraz poważniejszą barierą rozwojową. Co więcej, jak pokazuje Czapiński159, może spowodować zahamowanie wzrostu wraz z wyczerpaniem się innych źródeł rozwoju przede wszystkim opartych o kapitał ludzki i niskie koszty pracy. Zanim jednak przejdziemy do zagadnień kapitału społecznego, warto nieco precyzyjniej przyjrzeć się samej innowacyjności, przyjmując perspektywę mikro, odmiennie niż większość prac na ten temat.