Rolnictwo wielkoprzemysłowe a Inspekcja Ochrony Środowiska Działalność Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Szczecinie w zakresie kontroli ferm wielkoprzemysłowych i oceny eutrofizacji wód Anna Robak-Bakierowska Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie Kołobrzeg, 22-23 czerwca 2010 r.
Dyrektywa IPPC (ang. Integrated Pollution Prevention and Control) jest jednym z najważniejszych aktów prawnych Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. Nr 62, poz. 627 z późn. zmianami) określająca podstawowe zasady systemu IPPC oraz ogólne wymagania dotyczące: zawartości wniosku o wydanie pozwolenia zintegrowanego i samego pozwolenia, kontroli, konsultacji publicznych i dostępu do informacji itp. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z dnia 1 sierpnia 2002 r.) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 r. dotycząca zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli
KATEGORIE DZIAŁALNOŚCI PRZEMYSŁOWYCH IPPC Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z dnia 1 sierpnia 2002 r Nr 122 poz. 1055) 6.8. Instalacje do intensywnej hodowli drobiu i świń, wyposażone w więcej niż: a) 40 000 miejsc dla drobiu, b) 2 000 miejsc dla tuczników (powyżej 30 kg), c) 750 miejsc dla macior.
Wykaz instalacji IPPC województwo zachodniopomorskie www.wios.szczecin.pl INSPEKCJA Wykaz instalacji, które podlegają obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego, w podziale na branże, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. Nr 122, poz. 1055).
Lokalizacja ferm IPPC w województwie zachodniopomorskim Liczba instalacji podlegających obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego na dzień wyniosła 31.12.2009 r.: 186.
Lokalizacja instalacji do intensywnej hodowli drobiu objętych kontrolami w latach 2009 2010 Liczba instalacji do intensywnej hodowli drobiu o liczbie stanowisk powyżej 40 000 podlegających obowiązkowi uzyskania pozwolenia zintegrowanego wyniosła na dzień 31.12.2009 r. 48 - przy czym 2 z nich były eksploatowane bez wymaganego pozwolenia IPPC (ferma Bądkowo gm. Płoty, ferma w Sierakowie gm. Police). W stosunku do prowadzących fermy bez pozwolenia IPPC zostały wszczęte postępowania administracyjne w sprawie wstrzymania użytkowania instalacji.
CYKL KONTROLNY instalacji IPPC do intensywnego chowu więcej niż 2000 miejsc dla tuczników (powyżej 30 kg) oraz więcej niż 750 miejsc dla macior Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie w 2009r. zrealizował cykl kontrolny dotyczący ferm trzody chlewnej podlegających obowiązkowi posiadania pozwolenia zintegrowanego. Cel kontroli: ocena przestrzegania wymagań ochrony środowiska określonych pozwoleniach zintegrowanych oraz wynikających z mocy prawa przez prowadzących instalacje.
Lokalizacja instalacji do intensywnej hodowli świń (fermy IPPC) objętych cyklem kontrolnym w 2009 roku W województwie zachodniopomorskim wydanych zostało 26 pozwoleń zintegrowanych na prowadzenie instalacji do intensywnego chowu więcej niż 2000 miejsc dla tuczników (powyżej 30 kg) oraz więcej niż 750 miejsc dla macior. W ramach cyklu skontrolowanych zostało 25 ferm (ferma Nielep nie rozpoczęła działalności).
CYKL KONTROLNY instalacji IPPC do intensywnego chowu więcej niż 2000 miejsc dla tuczników (powyżej 30 kg) oraz więcej niż 750 miejsc dla macior Kontrola obejmowała: 1. Gospodarka wodna (pobór wody). 2. Gospodarka ściekowa (odprowadzanie ścieków bytowych). 3. Gospodarka odpadami (głównym odpadem są sztuki padłe i ubite z konieczności).
CYKL KONTROLNY instalacji IPPC do intensywnego chowu więcej niż 2000 miejsc dla tuczników (powyżej 30 kg) oraz więcej niż 750 miejsc dla macior 4. Ochrona powietrza (źródła emisji zorganizowanej amoniaku i siarkowodoru- wentylatory wyciągowe) i ograniczanie emisji odorów ze zbiorników do gromadzenia gnojowicy poprzez przykrycia. 5. Ochrona przed hałasem: obowiązek wykonania pomiarów emisji hałasu.
CYKL KONTROLNY instalacji IPPC do intensywnego chowu więcej niż 2000 miejsc dla tuczników (powyżej 30 kg) oraz więcej niż 750 miejsc dla macior 6. Gospodarka nawozami naturalnymi: gnojowica przechowywana w zbiornikach betonowych bądź w lagunach (przykrycia stanowią płyty żelbetowe, geomembrana oraz materiały pływające); obornik składowany na płytach betonowych; gnojowica wykorzystywana jest rolniczo zgodnie z planami nawożenia nie stwierdzono przekroczenia dawki azotu 170 kg N /ha rok
Wyniki cyklu kontrolnego Najistotniejsze nieprawidłowości stwierdzone podczas kontroli: Przekroczenia warunków pozwolenia zintegrowanego w zakresie poboru wody (2 fermy); Nie przestrzeganie obowiązku wykonywania pomiarów emisji (3 fermy); Kara grzywny na podst. art.340 POŚ. Zarządzenie pokontrolne zobowiązujące do wykonywania pomiarów. Pouczenie o przekazywaniu do WIOŚ kopii informacji. Jeden przypadek braku planu nawożenia: w stosunku do prowadzącego fermę zostało wszczęte postępowanie administracyjne w sprawie wstrzymania chowu zwierząt na podstawie Ustawy o nawozach i nawożeniu. Postępowanie umorzono w związku z przedłożeniem w Inspektoracie pozytywnie zaopiniowanego planu nawożenia.
Trójstronne porozumienie o współpracy Porozumienie zawarte w dniu 28 kwietnia 2008 r. pomiędzy: o o o Zachodniopomorskim Wojewódzkim Lekarzem Weterynarii w Szczecinie, Zachodniopomorskim Wojewódzkim Inspektorem Nadzoru Budowlanego, Zachodniopomorskim Wojewódzkim Inspektorem Ochrony Środowiska w Szczecinie w sprawie współdziałania w zakresie nadzoru i kontroli nad wielkoprzemysłowymi fermami trzody chlewnej
Strony porozumienia będą działać na rzecz zapewnienia współpracy, koordynacji działań wraz z podległymi jednostkami terenowymi, szczególnie w następującym zakresie: Sprawowania nadzoru i kontroli nad warunkami prowadzenia chowu i hodowli na terenie wielkoprzemysłowych ferm zwierząt, w tym także warunkami eksploatacji obiektów budowlanych i budowli, wykorzystywanych w procesie produkcyjnym, niezależnie od aktualnej obsady stanowisk. Wymiany danych, zestawień informacji i raportów dotyczących źródeł zanieczyszczeń i zagrożeń dla środowiska oraz zdrowia ludzi i zwierząt. Niezwłocznego wzajemnego przekazywania informacji o stwierdzanych podczas prowadzonych kontroli przypadkach naruszeń przepisów prawa pozostających w związku z zakresem działania innej Strony porozumienia oraz bezzwłocznego powiadamiania organów ścigania. Eliminowanie zagrożeń wynikających z niewłaściwej gospodarki padłymi zwierzętami i odpadami odwierzęcymi.
SIEĆ IMPEL Europejska Sieć Wdrażania i Egzekwowania Prawa Ochrony Środowiska IMPEL umożliwia dzielenie się doświadczeniami i informacjami na temat praktycznego stosowania prawa ochrony środowiska w Europie; współpraca dotyczy w szczególności wypracowania najlepszych praktyk związanych z prowadzeniem kontroli, wydawaniem pozwoleń i egzekucją przepisów środowiskowych. Przedstawiciele IOŚ biorą udział w spotkaniach, warsztatach, projektach i programach, w sesjach plenarnych i spotkaniach organizowanych w ramach trzech Grup Roboczych sieci IMPEL, zajmujących się zagadnieniami dotyczącymi: doskonalenia procedury wydawania pozwoleń, przeprowadzania inspekcji i egzekwowaniem prawa ochrony środowiska (Cluster 1), transgranicznym przemieszczaniem odpadów (Cluster TFS) oraz doskonaleniem prawa (Cluster 3).
Projekt IMPEL dotyczący wielkoprzemysłowych ferm trzody chlewnej Program porównawczy IMPEL realizowany w 2009 roku dotyczył wydawania pozwoleń zintegrowanych i prowadzenia kontroli instalacji tuczu trzody chlewnej podlegających Dyrektywie 2008/1/WE z dnia 15 stycznia 2008 roku w sprawie zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli, został zainicjowany ze względu na stwierdzone różnice w poszczególnych państwach członkowskich UE, występujące na etapie wydawania pozwoleń zintegrowanych dla instalacji IPPC oraz w zakresie przeprowadzania inspekcji.
Projekt IMPEL dotyczący wielkoprzemysłowych ferm trzody chlewnej Zagadnienia środowiskowe: Zagrożenia dla ochrony wód wynikające ze sposobu przechowywanie nawozów naturalnych (pojemność zbiorników, wycieki itd.); Warunki stosowania nawozów naturalnych mające na celu ochronę wód powierzchniowych i podziemnych; System utrzymania zwierząt i jego wpływ na emisje do środowiska w odniesieniu do BREF; Techniki ograniczania emisji zanieczyszczeń do powietrza, w tym metody kontroli emisji, stosowanie biofiltrów i skruberów; Ocena uciążliwości odorowej, w tym działania na rzecz minimalizacji emisji odorów.
Wnioski projektu IMPEL Raport końcowy projektu zawiera: informacje o zakresie rozbieżności w przyjętych przez kraje rozwiązaniach prawnych i zasadach prowadzenia kontroli, rekomendacje dla: Komisji Europejskiej, grupy technicznej BREF, IMPEL i administracji, będące pomocą we wdrażaniu jednolitych zasad dotyczących ferm IPPC trzody chlewnej we wszystkich krajach członkowskich IMPEL. http://impel.eu/projects/ippc-pig-farming
Bałtycki Plan Działania HELCOM (ang. Baltic Sea Action Plan, BSAP) rolnicze HOT-SPOTY W ramach przeciwdziałania eutrofizacji określone zostały podstawowe warunki wymagane do przywrócenia w Bałtyku dobrego stanu ekologicznego. W ramach działań na rzecz ograniczania zrzutów substancji biogennych do wód w BSAP zaproponowano wyznaczenie rolniczych punktowych HOT-SPOTów: instalacji do intensywnej hodowli trzody chlewnej, drobiu i bydła, nie spełniające wymogów Aneksu III Konwencji Helsińskiej. Działaniami kontrolnymi objęte zostaną instalacje do intensywnej hodowli drobiu, świń i bydła, które mogą być sklasyfikowane jako rolnicze HotSpots, zgodnie z kryteriami przyjętymi przez HELCOM.
Instalacje do intensywnej hodowli bydła w województwie zachodniopomorskim
Obszary szczególnie narażone na zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego Dyrektywa Rady 91/676/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany ze źródeł rolniczych została wprowadzona do ustawodawstwa Unii Europejskiej w celu: redukcji lub zapobieganiu zanieczyszczeniom wód, powodowanym przez stosowanie i magazynowanie nawozów organicznych i nieorganicznych, zabezpieczenia zasobów wody do picia, zapobiegania określonym skutkom ekologicznym: eutrofizacji wód słodkich i morskich.
Transpozycja Dyrektywy 91/676/EWG Ustawa z dnia 27.04.2001 Prawo ochrony środowiska Ustawa z dnia 18.07.2001 Prawo wodne Ustawa z dnia 10.07.2007 o nawozach i nawożeniu Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dziennik Ustaw Nr 241, poz. 2093) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać programy działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych (Dziennik Ustaw 2003 Nr 4, poz. 44) Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 1 czerwca 2001 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania (Dziennik Ustaw Nr 60, poz. 616)
Obszar szczególnie narażony - zlewnia rzeki Płoni Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie nr 1/2008 z dnia 19 marca 2008 r. w sprawie określenia wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych oraz obszarów szczególnie narażonych, z których odpływ azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 34, poz. 665)
Rozporządzenie Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Szczecinie nr 2/2008 z dnia 6 maja 2008 r. w sprawie wprowadzenia programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych do tych wód należy ograniczyć (Dz. Urz. Woj. Zachodniopomorskiego Nr 48, poz. 1025) Zadania WIOŚ w Szczecinie Kontrola rolniczych źródeł zanieczyszczania: Gospodarstwa należy kontrolować w zakresie: 1) Dokumentacji jaka powinna być prowadzona w danym gospodarstwie, 2) Stosowania nawozów, 3) Realizacja obowiązków związanych z przechowywaniem i zagospodarowaniem odchodów zwierzęcych. Monitoring skuteczności programu: 1) Jakość wód powierzchniowych, 2) Jakość wód podziemnych gruntowych i wgłębnych.
Wyniki kontroli gospodarstw - OSN W 2009 r. na terenie OSN przeprowadzono 17 kontroli dotyczących sposobu przechowywania i stosowania nawozów naturalnych na gruntach rolnych, prowadzenia odpowiedniej dokumentacji oraz inne zagadnienia dotyczące obowiązków i uregulowań formalnoprawnych z zakresu korzystania ze środowiska. Kontrole wykazały, że tylko 2 nie naruszały przepisów z ww. zakresu. Część gospodarstw nie posiadała pełnej dokumentacji dotyczącej stosowania nawozów, a 3 mimo hodowli zwierząt nie posiadały płyty obornikowej oraz zbiornika na gnojówkę i gnojowicę. WIOŚ w Szczecinie wydał 15 zarządzeń pokontrolnych, przypominających właścicielom o obowiązkach wynikających z litery prawa, na które zobowiązani byli udzielić odpowiedzi w wyznaczonym terminie. Właścicielom wszystkich gospodarstw udzielono instruktaży i pouczeń z zakresu prawidłowego gospodarowania na terenie obszaru szczególnie narażonego na odpływ azotanów ze źródeł rolniczych.
Ocena stopnia eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych wg Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych. Wody zanieczyszczone: wody powierzchniowe (w szczególności wody, które pobiera się na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia) i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO 3 /dm 3. Wody zagrożone zanieczyszczeniem: wody powierzchniowe (w szczególności wody na potrzeby zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia) i wody podziemne, w których zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO 3 /dm 3 i wykazuje tendencje wzrostową.
Monitoring powierzchniowych wód wrażliwych rzeki (OSN)
Wnioski z monitoringu powierzchniowych wód wrażliwych - rzeki W świetle wymagań dyrektywy azotanowej jakość badanych w 2009 roku rzek na OSN nadal nie odpowiadała wymaganym standardom. W wodach Bielicy występują stężenia sygnalizujące zagrożenie wód azotanami (40 50 mg NO 3 /dm 3 ), a w wodach Rowu Kunowskiego stężenia znacząco przekraczają wartość dopuszczalną dla wód 50 mg NO 3 /dm 3. Wody Bielicy, Rowu Kunowskiego, Płoni (pomiędzy jeziorami Płoń i Miedwie), Kanału Młyńskiego, Kanału Nieborowskiego-Ostrowicy i Gowienicy Miedwiańskiej wykazują eutrofizację.
Monitoring powierzchniowych wód wrażliwych - jeziora (OSN) 3 największe jeziora w obszarze OSN, które otrzymały status wód wrażliwych na zanieczyszczenia azotanami pochodzenia rolniczego: Miedwie (źródło wody pitnej dla Szczecina), Będgoszcz, Płoń.
Wnioski: monitoring powierzchniowych wód wrażliwych - jeziora (OSN) W wodach jezior: Miedwie, Płoń i Zaborsko koło Kołbacza nie stwierdzono wysokich stężeń azotanów. Maksymalne wielkości stężeń wystąpiły wiosną: jezioro Zaborsko 6,64 mg NO3/l, Miedwie - 0,84 mg NO3/l. Pozostałe wyniki nie przekraczały granicy oznaczalności metody analitycznej, która wynosi 0,44 mg NO3/l. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują na eutrofizację wód badanych jezior. W jeziorach Płoń i Zaborsko koło Kołbacza przekroczone zostały wartości graniczne dla: azotu ogólnego, fosforu ogólnego, chlorofilu a oraz dla przeźroczystości. Natomiast wody jeziora Miedwie nie były odpowiednio przeźroczyste, a także stwierdzono zakłócenia w gospodarce tlenowej.
Monitoring wrażliwych wód podziemnych (OSN) Próby pobierano: 2 razy w roku (w sezonie wiosennym i jesiennym) wody wgłębne i 4 razy w roku (co kwartał) wody gruntowe. mapa Łącznie przeprowadzono 26 poborów wód podziemnych. Zakres badań obejmował stężenia tlenu rozpuszczonego w wodzie, azotu amonowego, azotu azotynowego, azotu azotanowego, pomiary odczynu, przewodności elektrolitycznej i temperatury.
monitoring wrażliwych wód podziemnych (OSN) Zawartość azotanów w wodach podziemnych w badanych punktach kształtowała się w zakresie od wartości śladowych (< 0,44 mg NO3/l) do wartości 374,0 mg NO3/l. Zawartość azotanów w zakresie 25 40 mg NO3/l stwierdzono w punkcie (Będgoszcz PL24). Stężenia azotanów wskazujące na zanieczyszczenie wód azotanami (powyżej wartości granicznej 50 mgno3/l) wystąpiły w 3 punktach: Nowy Przylep PL22 (1 analiza), gdzie średnia zawartość azotanów wyniosła 20,84 mg NO3/l; Reńsko PL23 (2 analizy), gdzie średnia zawartość azotanów wyniosła 98,43 mg NO3/l; Koszewko PL7 (4 analizy), gdzie średnia zawartość azotanów wyniosła 360,5 mg NO3.
Problem eutrofizacji w ujęciu Ramowej Dyrektywy Wodnej Ramowa Dyrektywa Wodna (2000/60/WE) ma na celu zapewnienie dobrej jakości wód podziemnych i powierzchniowych ujmowanych dla ludności do spożycia oraz ograniczenie eutrofizacji wszystkich rodzajów wód powierzchniowych. o o o Cele Dyrektywy Azotanowej wpisują się w założenia RDW, m.in. w zakresie: identyfikacji znaczących źródeł punktowych i obszarowych zanieczyszczeń pochodzących z infrastruktury rolniczej; programów działań uwzględniających środki wymagane przez Dyrektywę Azotanową oraz środków dodatkowych zgodnych z Kodeksem Dobrej Praktyki Rolniczej; substancji przyczyniających się do eutrofizacji wód (zwłaszcza azotany i fosforany), które zostały uwzględnione wśród najważniejszych zanieczyszczeń na liście wskaźników. Monitoring jakości wód na obszarach narażonych OSN wpisuje się w ramy monitoringu wynikającego z RDW.
Ocena eutrofizacji rzek za lata 2004-2007 Ocenę eutrofizacji przeprowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Za przekroczenie standardów eutrofizacji uznawano przekroczenie wartość granicznej wskaźnika odpowiadającej dobremu stanowi ekologicznemu. W ocenie uwzględniono przekroczenia wskaźników granicznych jakości wód dla elementów biologicznych (chlorofil a i fitobentos) i fizykochemicznych (wskaźniki charakteryzujące warunki biogenne oraz warunki tlenowe i zanieczyszczenia organiczne).
Eutrofizacja rzek 2004-2007 Dla ponad połowy badanych punktów, tj. 80 ze 156 ocenianych, nie stwierdzono przekroczeń wskaźników eutrofizacji. W 76 punktach, ze 156 ocenianych, stwierdzono eutrofizację wód, ale w 30 punktach tylko jeden czynnik zdecydował o ocenie negatywnej (indeks okrzemkowy, chlorofil a, BZT5, tlen rozpuszczony, azot azotanowy, azot Kjeldahla, fosforany).
Ocena eutrofizacji wód przejściowych i przybrzeżnych Ocenę przeprowadzono na podstawie wartości granicznych podstawowych wskaźników jakości wód (chlorofil a, tlen rozpuszczony, BZT5, OWO, nasycenie tlenem, azot amonowy, azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny). Na wszystkich stanowiskach stwierdzono eutrofizację wód. Przekroczenia wartości normatywnych wykazano dla następujących wskaźników: chlorofil a (na wszystkich badanych stanowiskach), nasycenie tlenem (stanowisko JWW), BZT5 (stanowisko JWW), OWO (stanowisko WL), azot amonowy (stanowiska: D i E), azot azotanowy (stanowisko E), azot ogólny (stanowiska: D, E, I, SW, III, IV, DZ, 2), fosfor ogólny (na wszystkich stanowiskach za wyjątkiem: B2, SWR, DZR).
Ocena eutrofizacji wód przejściowych i przybrzeżnych Przekroczenia wykazano dla następujących wskaźników: chlorofil a (na wszystkich badanych stanowiskach), nasycenie tlenem (stanowisko JWW), BZT5 (stanowisko JWW), OWO (stanowisko WL), azot amonowy (stanowiska: D i E), azot azotanowy (stanowisko E), azot ogólny (stanowiska: D, E, I, SW, III, IV, DZ, 2), fosfor ogólny (na wszystkich stanowiskach za wyjątkiem: B2, SWR, DZR).
WNIOSKI W przypadku ferm wielkoprzemysłowych nie można mówić o bezpośrednim wpływie na jakość wód morskich Bałtyk, ale o wpływie na jakość wód w zlewni. Przyczyny eutrofizacji wód nie są możliwe do jednoznacznego określenia. Na zanieczyszczenie wód i ich eutrofizację wpływają przede wszystkim czynniki antropogeniczne, ale również czynniki naturalne. Oprócz źródeł rolniczych o eutrofizacji wód decydują komunalne źródła zanieczyszczeń (zbiorniki bezodpływowe, zrzuty ścieków bytowych i komunalnych).
Dziękuję za uwagę!