PL Praca na rzecz Regionów Polityka regionalna Unii Europejskiej na lata 2007 2013 Styczeń 2008
Spis treści Przedmowa... 1 W skrócie: polityka na rzecz regionów Europy... 2 Znaczenie europejskiej polityki regionalnej... 4 Zasady działania... 6 Kto dostaje pieniądze, ile i w jakim celu?... 8 Przyciąganie inwestorów... 10 Poprawa dostępności... 12 Innowacyjne regiony... 14 Zielone światło dla zrównoważonego rozwoju... 16 Poprawa warunków życia w europejskich miastach... 18 Inwestowanie w ludzi... 20 Mądre wydawanie pieniędzy... 22 Współpraca bez granic... 24 Jakie efekty?... 26 Kontrola prawidłowości wykorzystania pieniędzy podatników... 28 Masz prawo wiedzieć... 30 Więcej informacji... 32 Glosariusz... 33 Okładka: Pomiary GPS przeprowadzane przez Centrum technologiczne w Nördlingen, Niemcy. CEC: DG REGIO / Mike St Maur Sheil Wydawca: Ana-Paula Laissy, Komisja Europejska, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Regionalnej Czasopismo jest drukowane na papierze utylizowanym. Opinie wyrażone w niniejszej publikacji wyrażają poglądy autora i niekoniecznie odzwierciedlają stanowisko Komisji Europejskiej.
Drogi Czytelniku, Chciałabym zachęcić do zapoznania się z nową polityką regionalną Unii Europejskiej, która wykorzystuje różnorodność, ale również wyzwania i możliwości regionów Europy. Obecnie 43 % unijnej produkcji oraz 75 % inwestycji w badania i innowacje koncentruje się zaledwie na 14 % terytorium Europy, czyli w tak zwanym pięciokącie, którego wierzchołki tworzą Londyn, Hamburg, Monachium, Mediolan i Paryż. Po ostatnich rozszerzeniach Unii nierówności między regionami bardzo się pogłębiły. Najbogatsze państwo członkowskie, Luksemburg, jest siedmiokrotnie zamożniejsze od najuboższego, którym jest Rumunia. Na szczeblu regionów różnica jest jeszcze większa. Sytuację taką można zaobserwować jedynie w krajach o rozwijającej się gospodarce, jak Chiny czy Indie. W Stanach Zjednoczonych i Japonii różnice są znacznie mniejsze. Danuta Hübner Członek Komisji Europejskiej odpowiedzialny za Politykę Regionalną Europejska polityka regionalna opiera się na zasadzie solidarności narodów Europy. Wzmacnianie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez zmniejszanie różnic rozwojowych między regionami to jeden z podstawowych celów Unii Europejskiej wskazany w ustanawiającym ją Traktacie. Środki finansowe przeznaczone na realizację tego celu stanowią ponad jedną trzecią budżetu Unii Europejskiej na lata 2007 2013. Pomimo tego, że inwestycje dokonywane w ramach polityki spójności koncentrują się przede wszystkim w uboższych regionach, aby pomóc im w szybszym zniwelowaniu nierówności, mają one również wielkie znaczenie dla konkurencyjności wszystkich regionów i warunków życia ich mieszkańców. Globalizacja, zmiany klimatyczne, starzenie się społeczeństwa, imigracja i zapotrzebowanie na zrównoważone zaopatrzenie w energię stanowią dla Europy wyzwania niezależne od jakichkolwiek granic państwowych, instytucjonalnych czy politycznych. Wyzwania te wpływają bezpośrednio na społeczności regionalne i lokalne, a Europa musi im zaradzić poprzez wspólne i konkretne rozwiązania zintegrowane na wszystkich szczeblach, ale również poprzez współdziałanie podmiotów publicznych i prywatnych. Polityka spójności wypracowuje wartość dodaną, która daleko wykracza poza korzyści płynące z rozwoju gospodarczego i tworzenia nowych miejsc pracy. Działa ona na zasadzie efektu dźwigni przy pełnym poszanowaniu innych polityk wspólnotowych z zakresu pomocy państwa, środowiska naturalnego, transportu, wspierania innowacyjności czy społeczeństwa informacyjnego. Ważne jest również to, że modernizuje i doskonali jakość funkcjonowania administracji publicznej w celu zwiększenia przejrzystości i poprawy zarządzania. Nie wystarczy jednak sporządzić listę potrzeb i wyzwań w Europie. Europejska polityka regionalna dysponuje niezbędnym potencjałem, aby wyzwania mogły zamienić się w możliwości. Widać to w dziesiątkach tysięcy przedsięwzięć realizowanych wspólnie przez Unię Europejską, jej państwa członkowskie i regiony. Przedsięwzięcia takie mogą być w zasięgu ręki. Mam nadzieję, że ta broszura pomoże w zrozumieniu pracy, jaką wykonuje Unia Europejska. 1
W skrócie: polityka na rzecz regionów Europy Większy wzrost gospodarczy oraz więcej miejsc pracy we wszystkich regionach i miastach Unii Europejskiej taki jest główny cel polityki spójności i jej instrumentów na lata 2007 2013. Unia Europejska, za pośrednictwem polityki spójności, przeznaczy na najbliższe siedem lat rekordową kwotę 347,4 mld euro na rzecz wspierania wzrostu gospodarczego w regionach i tworzenia nowych miejsc pracy. Szacuje się, że instrumenty spójności mogą zwiększyć wzrost gospodarczy w nowych państwach członkowskich średnio o 6 % i doprowadzić do utworzenia około 2 mln nowych miejsc pracy. 82 % tych środków trafi do tak zwanych regionów Konwergencji, w których mieszka 35 % ludności Unii. W pozostałych regionach około 55 mld euro zostanie przeznaczonych na realizację celu i zatrudnienie. Kolejne 8,7 mld euro to środki na współpracę transgraniczną, ponadnarodową i międzyregionalną w ramach celu Terytorialna. Te trzy cele są finansowane przez trzy fundusze: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Społeczny (EFS). EFRR wesprze programy ukierunkowane na rozwój regionów, zmiany gospodarcze, poprawę konkurencyjności i współpracy terytorialnej w całej Unii Europejskiej. Fundusz Spójności skoncentruje się na infrastrukturze transportowej i środowiskowej, a także na efektywności energetycznej i energii odnawialnej w państwach członkowskich, których dochód narodowy brutto (DNB) jest niższy od 90 % średniej UE. Działania EFRR w ramach celu Konwergencja będą się koncentrować na wzmocnieniu infrastruktury, konkurencyjności gospodarki, badaniach, innowacyjności i zrównoważonym rozwoju regionów. Działania podejmowane przez EFRR w ramach celu Konkurencyjność będą się koncentrować na trzech priorytetach: innowacyjności i gospodarce opartej na wiedzy, ochronie środowiska naturalnego i zapobieganiu ryzyku oraz dostępności do transportu i telekomunikacji poza głównymi centrami miejskimi. EFS będzie pomagał w przewidywaniu zmian gospodarczych i społecznych oraz zarządzaniu nimi w całej UE w ramach obu celów, to jest Konwergencji oraz Konkurencyjności regionalnej i zatrudnienia. Zostały określone cztery obszary działania: wzrost zdolności adaptacyjnych pracowników i przedsiębiorstw, ułatwianie dostępu do zatrudnienia i udziału w rynku pracy, wzmocnienie inte- 2
gracji społecznej poprzez zwalczanie dyskryminacji i ułatwianie dostępu do rynku pracy osobom społecznie upośledzonym oraz propagowanie reform w dziedzinie zatrudnienia i integracji społecznej. W ramach celu Konwergencja, EFS będzie też wspierał starania o podniesienie poziomu edukacji i szkoleń, jednocześnie przyczyniając się do wzmocnienia zdolności instytucjonalnej i efektywności administracji publicznej. Do najważniejszych dziedzin inwestycji 1 we wszystkich programach polityki spójności i udział każdej z nich w finansowaniu należą: n wiedza i innowacyjność: prawie 83 mld euro (24 %) zostanie przeznaczone m.in. na ośrodki badawcze i ich infrastrukturę, transfer technologii i innowacyjność w przedsiębiorstwach oraz na tworzenie i rozpowszechnianie technologii informatycznych i komunikacyjnych; n transport: około 76 mld euro (22 %) przeznaczono na zwiększenie dostępności regionów, wsparcie sieci transeuropejskich oraz inwestycje w przyjazne środowisku usługi transportowe, zwłaszcza na terenach miejskich; n ochrona środowiska naturalnego i zapobieganie ryzyku: inwestycje w wysokości około 51 mld euro (19 %) sfinansują infrastruktury zaopatrzenia w wodę pitną i oczyszczanie ścieków, usuwanie zanieczyszczeń gruntu w celu przygotowania go do nowego wykorzystania gospodarczego oraz ochronę przed ryzykiem w zakresie ochrony środowiska; n zasoby ludzkie: 76 mld euro (22 %) zostanie przeznaczonych na programy w dziedzinie edukacji, szkoleń, zatrudnienia i integracji społecznej finansowane przez EFS. Pozostałe działania dotyczą propagowania przedsiębiorczości, sieci energetycznych i efektywności energetycznej, rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich, turystyki, kultury oraz zwiększania zdolności instytucjonalnej i efektywności administracji publicznej. Podstawy prawne instrumentów finansowych, które współfinansują krajowe, regionalne i transgraniczne programy zarządzane przez władze krajowe i regionalne, są ujęte w rozporządzeniach UE. Komisja oraz władze krajowe i regionalne będą wspólnie kontrolować, przeprowadzać działania informacyjne oraz ewaluację tych programów. Krótkie opisy 423 programów, które będą finansowane w latach 2007 2013, można znaleźć na stronie internetowej Komisji Europejskiej pod adresem: http://ec.europa.eu/ regional_policy. 1 Dane liczbowe dotyczące inwestycji w ramach polityki spójności są oparte na informacjach przekazanych przez państwa członkowskie jesienią 2007 r. Przedstawiają one planowane nakłady i mogą ulegać zmianom do 2013 r. 3
Bułgaria Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 6,9 mld euro Konwergencja: 6,7 mld euro Terytorialna: 179 mln euro Priorytety programowe Poprawa infrastruktury, rozwój kapitału ludzkiego i zatrudnienia; propagowanie przedsiębiorczości w otoczeniu sprzyjającym działalności gospodarczej i dobremu zarządzaniu oraz wspieranie zrównoważonego rozwoju terytorialnego. Zwiększenie tempa wzrostu realnego PKB o 0,27 % Utworzenie około 36 700 miejsc pracy Nowe lotnisko w Sofii (Bułgaria) Znaczenie europejskiej polityki regionalnej 43 % produkcji Unii Europejskiej powstaje na terenie stanowiącym zaledwie 14 % jej obszaru, a mianowicie w pięciokącie utworzonym przez Londyn, Hamburg, Monachium, Mediolan i Paryż. Mieszka w nim około jednej trzeciej ludności UE. Gospodarcze i społeczne nierówności w Europie są znaczne, a po ostatnich rozszerzeniach Unii bardzo się pogłębiły. Najbogatsze państwo członkowskie, Luksemburg, jest siedmiokrotnie zamożniejsze pod względem dochodu na jednego mieszkańca od państwa najuboższego, którym jest Rumunia. Na szczeblu regionalnym różnice są jeszcze większe. Najbogatszym regionem jest Londyn Wewnętrzny (Inner London), którego produkt krajowy brutto (PKB) na mieszkańca stanowi 290 % średniej 27 państw UE. Najbiedniejszym regionem jest północno-wschodnia część Rumunii z 23 % średniej UE. PKB nie odzwierciedla idealnie poziomu życia, ponieważ nie bierze pod uwagę względnych kosztów utrzymania, ale daje obraz istniejących różnic. Podobną sytuację można zaobserwować w Chinach i Indiach: w obu tych krajach najbogatsze regiony wykazują PKB siedem razy wyższy od PKB regionów najsłabiej rozwiniętych. W USA różnica jest tylko dwuipółkrotna, a w Japonii dwukrotna. Unia Europejska to nie tylko wspólny rynek. To również wspólne wartości i polityki uzgodnione przez państwa członkowskie z myślą o ich mieszkańcach. Polityka regionalna UE wprowadza w życie zasadę solidarności między narodami Europy, jednocześnie przyczyniając się do wzrostu konkurencyjności gospodarki UE jako całości. Jest ona instrumentem mającym na celu osiągnięcie jednego z podstawowych celów określonych w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską: zapewnienie spójności gospodarczej i społecznej poprzez zmniejszanie różnic między regionami i równiejszy podział korzyści płynących ze wspólnego rynku na całym terytorium Unii Europejskiej. Obecnie ponad jedną trzecią budżetu UE przeznacza się na instrumenty finansowe polityki spójności, czyli na Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Fundusz Spójności i Europejski Fundusz Społeczny. W latach 2007 2013 będą one dysponować łączną kwotą 347,4 mld euro, z czego około 82 % zostanie zainwestowane 4
Nowe drogi w Estonii: autostrada Via Baltica w najbiedniejszych regionach UE. Wartość dodana wniesiona przez politykę spójności UE jest znaczna: n polityka spójności wspiera bardzo potrzebne inwestycje w infrastrukturę, zasoby ludzkie oraz modernizację i różnicowanie gospodarki regionów; w biedniejszych państwach członkowskich i regionach przyczynia się do wyższego wzrostu gospodarczego i zatrudnienia; n państwa członkowskie i regiony korzystające z takich inwestycji przekraczają przeciętny wzrost gospodarczy i poziom zatrudnienia; polityka spójności ułatwia im też szybsze nadrobienie opóźnień w stosunku do innych państw UE; n polityka spójności działa na zasadzie efektu dźwigni przy pełnym poszanowaniu innych polityk wspólnotowych dotyczących pomocy państwa, środowiska naturalnego, transportu, wspierania innowacyjności czy społeczeństwa informacyjnego; modernizuje i doskonali również jakość funkcjonowania administracji publicznej, zwiększa przejrzystość i promuje dobre zarządzanie. W przeszłości państwa członkowskie i regiony korzystające w największym stopniu z europejskiej polityki regionalnej mogły szybciej osiągnąć średni poziom Unii Europejskiej, a nawet go przekroczyć. W nadchodzących latach ten sukces powtórzą państwa członkowskie, które dołączyły do UE w 2004 r. Przed Europą jako całością stoją jednak nowe wyzwania. Dla globalizacji, zmian klimatycznych czy starzenia się społeczeństw nie istnieją granice państwowe, instytucjonalne czy polityczne. Wręcz przeciwnie, problemy te dotykają bezpośrednio z różnym skutkiem społeczności regionalne i lokalne. Konkurencyjność Europy nie może być zapewniona jedynie przez polityki europejskie, krajowe czy regionalne. Sukces gospodarczy to proces społeczny wymagający ścisłej współpracy. Europejska polityka regionalna dysponuje niezbędnym potencjałem, aby przekształcić wspólne wyzwania w możliwości. Jest ona tak pomyślana, aby społeczeństwo mogło uczestniczyć w planowaniu i realizacji regionalnych strategii rozwoju oraz w projektach lokalnych z korzyścią dla Europy jako całości. Estonia Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 3,45 mld euro Konwergencja: 3,4 mld euro Terytorialna: 52 mln euro Priorytety programowe Inwestycje w edukację, badania i innowacje, lepsze możliwości połączeń, zrównoważone wykorzystanie środowiska naturalnego i zrównoważony rozwój regionów oraz zdolności administracyjnych Wzrost poziomu zatrudnienia do 72 % (z 64,4 % w 2005 r.) Zwiększenie inwestycji przedsiębiorstw w badania (z 0,42 % do 1,6 % PKB) Zwiększenie ilości gospodarstw domowych korzystających z Internetu do 70 % (z 36 % w 2005 r.) Zwiększenie poziomu recyklingu odpadów stałych do 60 % (z 36,6 % w 2005 r.) Utrzymanie do 2010 r. zużycia energii ze źródeł naturalnych na poziomie z 2003 r. 5
Cypr Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 640 mln euro Konwergencja: 213 mln euro i zatrudnienie: 399 mln euro Terytorialna: 28 mln euro Priorytety programowe Wzmocnienie gospodarki, wsparcie działalności gospodarczej i społeczeństwa wiedzy, promocja badań i innowacyjności, zasobów ludzkich, zatrudnienia i spójności społecznej, modernizacja infrastruktury środowiska naturalnego, transportowej i energetycznej oraz zrównoważony rozwój społeczności Zwiększenie rocznego tempa wzrostu PKB z 3,8 % do 4,2 % Zwiększenie poziomu zatrudnienia z 68,5 % do 71 % Wzrosty nakładów na prace badawczo-rozwojowe do 1 % PKB do 2010 r. Zwiększenie przewozów w transporcie publicznym z 2 % do 10 % ich całkowitej wielkości Renowacja starej Nikozji (Cypr) Zasady działania Partnerska współpraca we wszystkich regionach Unii Europejskiej, planowanie i dobre zarządzanie to podstawowe elementy zapewniające jak najbardziej dynamiczny i efektywny rozwój regionów. Europejska polityka regionalna, jej instrumenty i programy są w znacznej części zarządzane w sposób zdecentralizowany przez zainteresowane władze krajowe i regionalne. W oparciu o wspólne zasady określone przez UE, państwa członkowskie i regiony wybierają priorytetowe cele, które będą podstawą do otrzymania funduszy europejskich dla ich obszarów. Każdy program jest jednak wspólnie opracowywany przez władze europejskie, regionalne i lokalne, partnerów społecznych i organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Proces ten gwarantuje, że każdy partner uczestniczy w tych programach rozwojowych i że są one najlepiej dostosowane do specyficznych potrzeb regionów. Komitety, w ramach których partnerzy uczestniczą w planowaniu, zarządzaniu i monitorowaniu programów, towarzyszą wszystkim działaniom UE. Na lata 2007 2013 państwa członkowskie i regiony muszą przygotować Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia oraz krajowe i regionalne Programy Operacyjne. Rozporządzenia UE oraz Strategiczne Wytyczne Wspólnoty dla spójności, określając wspólne zasady zarządzania funduszami, uwzględniają jednocześnie najważniejsze priorytety unijnej Strategii na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, a mianowicie stworzenie z Europy strefy wysokiego wzrostu gospodarczego, w której powstaną nowe i lepsze miejsca pracy. Ogółem będzie funkcjonować 423 Programy Operacyjne i około 900 większych projektów. Ostatecznego wyboru projektów dokonują władze krajowe i regionalne współpracujące z Komisją Europejską w takich sprawach, jak decyzje dotyczące większych projektów oraz zapewnienie przestrzegania norm w zakresie kontroli, działań informacyjno-promocyjnych i ewaluacji. Ze względu na to, iż proces wdrażania programów nie zawsze jest łatwy, ważne jest dobre planowanie. Aby go wspomóc, opracowano strategiczne wytyczne dla polityki spójności, które określają cele wspólne dla wszystkich programów. Ponoszone koszty muszą być przeznaczone na działania wspierające badania i innowacje, społeczeństwo informacyjne, zrównoważony rozwój, efektywność energetyczną i rozwój zasobów ludzkich. W regionach Konwergencji wymagane jest przeznaczenie na te priorytety 60 % dostępnych środków, a we wszystkich innych regionach 75 %. Wytyczne te obejmują również wiele innych ważnych zagadnień. Programy powinny prowadzić do koncentracji inwestycji na obszarach wysokiego wzrostu, umożliwiać 6
Nowe lotnisko w Rydze (Łotwa) inwestowanie w stymulatory wzrostu gospodarczego i zatrudnienia, takie jak innowacje i edukacja, ustanawiać wszechstronne, średnioterminowe strategie rozwoju, wnosić wkład w zrównoważone korzystanie ze środowiska naturalnego i w transeuropejskie sieci infrastrukturalne, mobilizować dodatkowe zasoby i prowadzić do rozwoju współpracy między władzami różnych szczebli i innymi podmiotami. Każdy Program Operacyjny zawiera kilka priorytetów z odpowiednio dobranymi celami w zależności od priorytetyzacji obszarów rozwoju danego państwa członkowskiego lub regionu. W ramach tych priorytetów pogrupowano działania i określono kryteria wyboru projektów. Potencjalni beneficjenci i całe społeczeństwo mają prawo znać te kryteria oraz wybrane projekty. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności UE współfinansują Programy Operacyjne i mogą zapewnić od 50 % do 85 % całkowitych środków zależnie od celu polityki spójności realizowanego w danym państwie członkowskim lub regionie. Pozostała część środków może pochodzić ze źródeł publicznych (krajowych i regionalnych) lub prywatnych. Szczegółowe zasady dotyczące kwalifikalności wydatków oraz wysokości dofinansowania są określone w poszczególnych Programach Operacyjnych. Po pierwszej płatności zaliczkowej, UE dokonuje płatności cząstkowych w oparciu o rachunki poświadczone przez władze krajowe lub lokalne. Jeżeli weryfikacja rachunków jest niemożliwa lub nie są przestrzegane odpowiednie procedury zarządzania finansowego, UE może wstrzymać finansowanie lub odebrać kwoty już wypłacone. Regularnych płatności związanych z bieżącym okresem programowym można dokonywać do końca 2015 r. Spójne planowanie strategiczne na wszystkich szczeblach to pierwszy, bardzo ważny krok, który jednak nie będzie wiele wart bez dobrego zarządzania. Aby zagwarantować dobre zarządzanie, konieczne jest zwiększenie zdolności instytucjonalnej oraz efektywności i przejrzystości administracji publicznej w państwach członkowskich i regionach. Instrumenty polityki spójności mogą wspierać rozwój zdolności instytucjonalnych, zwłaszcza w regionach Konwergencji. Komisja Europejska ułatwia wymianę dobrych praktyk w dziedzinie zarządzania środkami finansowymi poprzez działania informacyjne, seminaria i sieć kontaktów. Litwa Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 6,9 mld euro Konwergencja: 6,78 mld euro Terytorialna: 109 mln euro Priorytety programowe Zwiększenie wydajności dzięki oparciu gospodarki na wiedzy i innowacyjności, zwiększenie konkurencyjności i podniesienie jakości życia Zwiększenie poziomu zatrudnienia z 61,2 % do 70 % Zwiększenie nakładów na badania z 0,76 do 2,2 % PKB 7
Łotwa Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 4,6 mld euro Konwergencja: 4,5 mld euro Terytorialna: 90 mln euro Priorytety programowe Rozwój i efektywne wykorzystanie zasobów ludzkich, zwiększenie konkurencyjności i zmiany zmierzające do gospodarki opartej na wiedzy oraz poprawa skuteczności służb publicznych i infrastruktury będące wstępnym warunkiem zrównoważonego rozwoju na szczeblu krajowym i regionalnym Utrzymanie rocznego wzrostu PKB na poziomie 6 8 % (11,9 % w 2006) Zwiększenie zatrudnienia do 70 % (66,3 % w 2006) i obniżenie stopy bezrobocia do 6 % (6,5 % w 2006 r.) Wzrost wydatków na prace badawczo-rozwojowe do 1,5 % PKB z 0,57 % w 2005 Zwiększenie odsetka osób w wieku 20 24 lat z pełnym wykształceniem średnim do 85 % (79,9 % w 2005 r.) Zwiększenie odsetka obywateli korzystających z systemów uzdatniania wody do 62 % (9 % w 2004 r.) Nowe lotnisko w Rydze (Łotwa) Kto dostaje pieniądze, ile i w jakim celu? Finansowanie w ramach polityki spójności Unii Europejskiej jest silnie związane z zasadą solidarności między zamożniejszymi i mniej zamożnymi państwami członkowskimi Pomoc uboższym regionom Europy w zniwelowaniu różnic oznacza oczywiście, że bogatsi muszą wpłacać do budżetu UE więcej niż z niego otrzymują. Z drugiej strony, solidarność jest obustronna. Nowoczesna infrastruktura i produkcja, zrównoważone korzystanie z zasobów oraz lepsze wykształcenie i przygotowanie zawodowe mieszkańców uboższych regionów przynoszą korzyści również mieszkańcom i gospodarce krajów bogatszych. W okresie 2007 2013 EFRR, Fundusz Spójności i EFS będą realizować trzy cele: Konwergencję (EFRR, EFS i Fundusz Spójności), Konkurencyjność regionalną i zatrudnienie (EFRR i EFS) oraz Europejską Współpracę Terytorialną (EFRR). Regiony, których PKB jest niższy od 75 % średniej UE, mogą być objęte celem Konwergencja, natomiast pozostałe regiony mogą uczestniczyć w realizacji celu Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie. W celu pod nazwą Terytorialna mogą uczestniczyć regiony przygraniczne i regiony należące do obszarów współpracy ponadnarodowej. Poniżej przedstawiamy cele, uprawnione regiony i przyznane środki. n Konwergencja: w 27 państwach UE cel ten dotyczy 84 regionów (w 17 państwach członkowskich) liczących 154 mln mieszkańców, o PKB na mieszkańca niższym od 75% wspólnotowej średniej oraz kolejnych 16 regionów (zwanych phasing-out, czyli stopniowo wyłączanych z programu) zamieszkanych przez 16,4 mln ludności o PKB tylko nieznacznie przekraczającym minimum z powodu statystycznego efektu rozszerzenia UE. Kwota dostępna w ramach celu Konwergencja wynosi 282,8 mld euro, co stanowi 81,5 % wszystkich środków, i jest podzielona między regiony Konwergencji (199,3 mld euro), regiony stopniowo wyłączane z programu (13,9 mld euro) oraz Fundusz Spójności (69,6 mld euro) przeznaczony dla 15 Państw Członkowskich. n i zatrudnienie: do tego celu kwalifikuje się 168 regionów w 19 państwach członkowskich zamieszkanych przez 314 mln osób. 13 z tych regionów, których ludność wynosi 19 mln, to tak zwane obszary przejściowe (phasing-in) objęte specjalnymi przydziałami środków z powodu ich wcześniejszego statusu regionów objętych m 1. Kwota 54,9 mld euro 8
Budowa drogi w Polsce z której 11,4 mld euro przypada na regiony przejściowe stanowi nieco mniej niż 16 % całkowitej kwoty. n Terytorialna: na obszarach przygranicznych mieszka około 181,7 mln osób (37,5 % ludności UE), podczas gdy wszystkie regiony i obywatele UE są objęci co najmniej jednym z 13 aktualnych obszarów współpracy międzynarodowej. Kwota 8,7 mld euro (2,5 % całości) przeznaczona na ten cel jest podzielona w następujący sposób: 6,44 mld euro na współpracę transgraniczną, 1,83 mld euro na współpracę ponadnarodową oraz 445 mln euro na międzyregionalną i sieci. Metoda obliczania przyznawanych kwot jest określona w rozporządzeniach UE dotyczących instrumentów polityki spójności. Wprowadza ona rozróżnienie między trzema celami. Ostateczne kwoty zależą przede wszystkim od względnej zamożności regionu i kraju, liczby ludności i stopy bezrobocia. Finansowanie nie przekracza około 4 % produktu krajowego brutto danego państwa członkowskiego. Polska Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 67,3 mld euro Konwergencja: 66,55 mld euro Terytorialna: 731 mln euro Priorytety programowe Poprawa skuteczności administracji publicznej, wzrost jakości kapitału ludzkiego, modernizacja infrastruktury, wsparcie konkurencyjnych i innowacyjnych przedsiębiorstw, zwiększenie konkurencyjności regionów i rozwój obszarów wiejskich, Fundusze Strukturalne i instrumenty 2007 2013 Fundusze Strukturalne i instrumenty Konwergencja EFRR EFS i zatrudnienie EFRR EFS Terytorialna EFRR Fundusz Spójności Stworzenie 3,5 mln miejsc pracy w celu zwiększenia zatrudnienia do 60 % do 2013 r. (52,8 % w 2005 r.) Zwiększenie nakładów na badania i innowacje do 1,5 % PKB (obecnie 0,57 %) Potrojenie długości autostrad i kolei Zwiększenie udziału energii odnawialnej do 8,5 % (2,9 % w 2005 r.) Zwiększenie PKB na mieszkańca z 51 % średniej UE w 2006 r. do 65 %. 9
Hiszpania Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 35,2 mld euro Konwergencja: 26,2 mld euro i zatrudnienie: 8,5 mld euro Terytorialna: 559 mln euro Priorytety programowe Stworzenie bardziej atrakcyjnego miejsca inwestowania i pracy, stymulowanie wiedzy i innowacyjności w celu zwiększenia wzrostu gospodarczego oraz pomoc w tworzeniu większej liczby lepszych miejsc pracy Zwiększenie poziomu zatrudnienia z 63,3 % w 2005 r. do 70 % do 2013 r. Zwiększenie nakładów na badania i innowacje z 1,06 do 2 % PKB Zmniejszenie emisji dwutlenku węgla o 15 % Park telekomunikacyjny w Walencji (Hiszpania) Przyciąganie inwestorów Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) i przyciąganie inwestycji zagranicznych to najważniejsze sposoby wspierania rozwoju regionalnej gospodarki przez politykę spójności. Przyciąganie inwestorów i zwiększanie wydajności pracy w regionach ma podstawowe znaczenie dla poprawy ich wyników ekonomicznych i pomocy regionom zapóźnionym w nadrobieniu zaległości. Co roku w Unii Europejskiej powstaje około 1,2 mln przedsiębiorstw, czyli około 10 % ogólnej liczby firm. Jednak tylko połowa z nich jest w stanie przetrwać pięć pierwszych lat. Występują też duże różnice między poszczególnymi państwami Unii Europejskiej. Na przykład we Włoszech, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii powstaje dwa razy więcej przedsiębiorstw niż wynosi unijna średnia. Europejska polityka spójności przyczynia się do tworzenia warunków sprzyjających inwestycjom, zwłaszcza w państwach członkowskich celu Konwergencja, w których może mieć wpływ na wytworzenie nawet 20 % całkowitego kapitału trwałego brutto. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności kładą szczególny nacisk na pomoc przy tworzeniu lub modernizacji MŚP, czyli przedsiębiorstw zatrudniających mniej niż 250 pracowników i generujących obroty nie przekraczające 50 mln euro rocznie. MŚP to prawdziwe giganty europejskiej gospodarki. Stanowią one 99 % wszystkich przedsiębiorstw Unii, tworząc dwie trzecie wszystkich miejsc pracy w sektorze prywatnym. Przedsiębiorstwa zatrudniające mniej niż dziesięciu pracowników dominują na rynku pracy w takich, krajach jak Włochy (47 %) i Polska (41 %), podczas gdy udział dużych przedsiębiorstw w całkowitym zatrudnieniu w Wielkiej Brytanii nie przekracza 46 %. MŚP często jednak mają trudności z dostępem do kapitału i wiedzy. Często brakuje im też doświadczenia. Polityka regionalna i polityka spójności UE mają na celu zaradzenie tym trudnościom poprzez połączenie środków twardych, takich jak inwestycje bezpośrednie, i miękkich, zwłaszcza świadczenia usług wsparcia dla firm, szkoleń, innowacyjnego otoczenia, mechanizmów inżynierii finansowej i transferu technologii oraz tworzenia sieci i klastrów. Państwa członkowskie UE, zwłaszcza te, które dołączyły do Unii w 2004 r., stosunkowo łatwo przyciągają inwestycje zagraniczne. Wyniki poszczególnych krajów znacznie się jednak różnią. Na przykład w Estonii, Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne (BIZ) stanowiły około 11 % produktu krajowego brutto (PKB) w latach 1998 2005, w Bułgarii i Republice Czeskiej było to 9 %, na Węgrzech i w Słowacji 6-7 %, 4-5 % na Łotwie, Litwie, w Polsce i Rumunii i 2 % w 10
Modernizacja branży poligraficznej w Brobygrafiska (Szwecja) Słowenii. Innym problemem jest silna koncentracja BIZ w stolicach i w ich pobliżu, co zwiększa nierówności między regionami zamiast je redukować. Różne mogą być przyczyny wyboru danego regionu jako miejsca inwestycji: dostęp do nowych rynków, bliskość kraju pochodzenia inwestycji, wspólny język, niskie podatki od przedsiębiorstw i dostępność wykwalifikowanych pracowników. Polityka regionalna nie ma wpływu na wszystkie te czynniki, ale może wpłynąć na inne dziedziny zwiększające atrakcyjność regionów: dostępność, kształcenie siły roboczej, infrastruktury związane z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi oraz nakłady na badania i innowacje. W latach 2007 2013 programy polityki spójności wesprą: n bezpośrednie inwestycje w przedsiębiorstwach, zwłaszcza związane z badaniami i innowacjami, transferem technologii lub produkcją przyjazną dla środowiska naturalnego; na te działania przeznaczono około 42,8 mld euro (12 % wszystkich środków); n przedsiębiorczość poprzez świadczenie usług, zwiększenie zdolności adaptacyjnych pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców oraz technologie informacyjne i komunikacyjne; na te działania przeznaczono około 44,7 mld euro (13 % wszystkich środków); n kapitał ludzki i dostęp do zatrudnienia; 48,8 mld euro (14 % całości środków) pomoże w podniesieniu kwalifikacji siły roboczej na szczeblu regionalnym i lokalnym. Szwecja Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 1,9 mld euro i zatrudnienie: 1,6 mld euro Terytorialna: 265 mln euro Priorytety programowe Zachęcanie do innowacyjności i przedsiębiorczości, zwiększanie kompetencji i podaży siły roboczej, ułatwianie dostępu i współpraca transgraniczna Utworzenie co najmniej 33 800 nowych miejsc pracy Utworzenie 12 800 nowych przedsiębiorstw Szkolenia dla ponad 300 000 osób 11
Portugalia Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 21,5 mld euro Konwergencja: 20,47 mld euro i zatrudnienie: 938 mln euro Terytorialna: 99 mln euro Priorytety programowe Rozwój kompetencji pracowników, promocja zrównoważonego wzrostu, gwarancja spójności społecznej, zapewnienie rozwoju terytorialnego i rozwoju miast, zwiększenie efektywności zarządzania Zwiększenie dostępności szkoleń zawodowych na poziomie ponadpodstawowym do 50 % w celu obniżenia bardzo wysokiego odsetka przedwczesnego przerywania nauki szkolnej (38 % w 2005 r.) Zwiększenie udziału w przemyśle przedsiębiorstw zajmujących się średnio i wysoko zaawansowanymi technologiami z obecnego poziomu 3,4 % do 6,2 % w 2010 r. Zwiększenie udziału PKB na prywatne i publiczne inwestycje w badania i technologie (odpowiednio do 0,8 % i 1 % w 2010 r.) Most nad rzeka Gwadianą w Algarve łączący Hiszpanię i Portugalię Poprawa dostępności Infrastruktura transportowa to jeden z najbardziej widocznych przykładów rezultatów, jakie można osiągnąć przy pomocy Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności UE. Większa dostępność ma podstawowe znaczenie dla poprawy stanu gospodarki regionów oraz dla osiągania celów spójności i konkurencyjności. Polityka transportowa Unii Europejskiej promuje zrównoważony przepływ osób i towarów zapewniający efektywność i bezpieczeństwo, jednocześnie minimalizując niekorzystny wpływ na środowisko. Obejmuje ona wiele działań ukierunkowanych na ogólnoeuropejskie sieci transportowe (TEN-T), transport powietrzny, drogowy, kolejowy, morski i miejski oraz śródlądowy transport wodny, transport multimodalny, bezpieczeństwo i zasady udzielania pomocy przez państwo. Fundusz Spójności oraz Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) przyczyniły się znacznie do modernizacji infrastruktury transportowej w mniej rozwiniętych państwach członkowskich i regionach, i będą kontynuować swoje działania w latach 2007 2013. Około 76 mld euro (22,2 % wszystkich środków) zostanie wydane na transport (projekty TEN-T będą priorytetem), czyli będzie to widoczny wzrost wydatków w stosunku do 38 mld euro (15 % całości) przyznanych na lata 2000 2006. Inwestycje obejmą strategie transportowe na szczeblu UE, krajów i regionów dążące do zapewniania równowagi między transportem drogowym, kolejowym i zrównoważonymi środkami transportu. Związki między polityką spójności i polityką transportową zostały zawarte w wytycznych gwarantujących jakość projektów oraz w kilku priorytetach, którymi są: n 30 projektów TEN-T o ogólnoeuropejskim znaczeniu umiejscowionych w państwach członkowskich i regionach objętych celem Konwergencja ; specjalna uwaga zostanie poświęcona projektom przygranicznym; n inwestycje w drugorzędnych sieciach w kontekście zintegrowanej strategii transportu i komunikacji w regionach; n infrastruktura kolejowa; n sieci transportowe przyjazne środowisku naturalnemu; n poprawa połączenia obszarów śródlądowych z sieciami transeuropejskimi; n autostrady morskie. Inwestycje w transport dokonywane w latach 2007 2013 w ramach polityki spójności będą się koncentrować w regionach Konwergencji. Są one podzielone następująco: n projekty TEN-T obejmujące wszystkie metody transportu otrzymają 38 mld euro (11 % wszystkich inwestycji w ramach polityki spójności); około połowa tej kwoty będzie przeznaczona na infrastrukturę drogową, a druga połowa na kolejową; 12
Połączenie kolejowe z Belfastem, Dublin (Irlandia) n prawie 41 mld euro (12 % całości) zostanie przeznaczonych na infrastrukturę drogową, w tym na sieci TEN-T oraz drogi krajowe, regionalne i lokalne; n wydatki na infrastrukturę kolejową, w tym na projekty TEN-T, wyniosą 23,6 mld euro (6,8 %); n pozostałe obszary inwestycji to porty i śródlądowe szlaki wodne: 4,1 mld euro (1,2 %); transport multimodalny i inteligentne systemy transportowe: 3,3 mld euro (1 %); lotniska: 1,9 mld euro (0,5 %); transport miejski: 1,9 mld euro (0,5 %). m sieci TEN-T jest zapewnienie dostępności, połączeń i interoperacyjności krajowych sieci dla wszystkich środków transportu. UE opublikowała w 1996 r. wytyczne określające cele, priorytety, projekty leżące w ogólnym interesie gospodarczym oraz instrumenty finansowe. Liczbę projektów priorytetowych zwiększono z 14 do 30 po niedawnych rozszerzeniach UE. Zmieniono też zasady przyznawania pomocy w celu umożliwienia zastosowania wyższej maksymalnej stawki dofinansowania projektów priorytetowych pokonujących naturalne granice i przeszkody. Realizacja sieci transportowych znacznie skróci czas podróży pasażerów i towarów dzięki zmniejszeniu obciążenia dróg o około 14 % i większej przepustowości kolei. Przewiduje się zmniejszenie emisji dwutlenku węgla o około 6,3 mln ton rocznie. Irlandia Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 901 mln euro i zatrudnienie: 751 mln euro Terytorialna: 151 mln euro Priorytety programowe Poprawa infrastruktury gospodarczej, przedsiębiorstw, nauki i innowacji, jakości kapitału ludzkiego, infrastruktury i integracji społecznej Poprawa rocznego wzrostu gospodarczego do 4 4,5 % w sprzyjającym międzynarodowym otoczeniu gospodarczym 13
Francja Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 14,3 mld euro Konwergencja: 3,2 mld euro i zatrudnienie: 10,2 mld euro Terytorialna: 872 mln euro Priorytety programowe Wzrost konkurencyjności, promocja i wspieranie zatrudnienia, kapitału ludzkiego, atrakcyjności regionów i inwestycji w zatrudnienie; zapewnienie integracji społecznej, przestrzenny i zrównoważony rozwój; innowacyjność i gospodarka oparta na wiedzy, szkolenia, rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych; środowisko naturalne, unikanie ryzyka i polityka energetyczna Wzrost udziału badań w sektorze prywatnym (1,25 % PKB w 2006 r.) i Zbliżenie się do standardów Wspólnoty w zakresie innowacyjności Zmniejszanie energochłonności o 2 % rocznie do 2015 r. i obniżanie emisji gazów cieplarnianych średnio o 3 % do 2050 r. INTECHMER: badania dotyczące zanieczyszczeń biologicznych środowiska morskiego, Cherbourg, Normandia (Francja) Innowacyjne regiony Zrównoważony rozwój gospodarczy jest w coraz większym stopniu uzależniony od zdolności regionalnych gospodarek do zmian i innowacji. Oznacza to, że potrzebne są znacznie większe wysiłki zmierzające do stworzenia otoczenia sprzyjającego badaniom, rozwojowi i innowacyjności. Polityka spójności odzwierciedla tę potrzebę poprzez znaczne zwiększenie środków przeznaczonych na ten cel. Najnowsze statystyki potwierdzają istnienie dużych różnic między państwami członkowskimi i regionami Unii Europejskiej w dziedzinie badań, rozwoju i innowacyjności. Nakłady na badania i rozwój w 2005 r. wynosiły średnio 1,84 % produktu krajowego brutto (PKB) UE-27, czyli mniej niż w USA (2,67 %) i Japonii (3,2 %). Finlandia i Szwecja to jedyne Państwa Członkowskie wydające więcej niż 3 % PKB na badania i rozwój. Z 268 regionów UE tylko 27 obecnie osiąga ten poziom. Ponad 100 regionów wydaje na ten cel mniej niż 1 %. Większość z nich znajduje się w południowej Europie i w nowych państwach członkowskich. Trzy państwa członkowskie Niemcy, Francja i Wielka Brytania dokonują dwóch trzecich wydatków Unii Europejskiej na badania i rozwój. Dziesięć regionów, w których nakłady na badania i rozwój są największe, wydały w 2003 r. 52,5 mld euro, czyli ponad 25 % całkowitych nakładów UE. Pozytywnym zjawiskiem jest natomiast to, że największy wzrost nakładów na badania i rozwój w okresie 2001-2004 odnotowano w Estonii (+19 %), na Cyprze (+18 %), Litwie (+14 %) i w Hiszpanii (+13 %). Oto kilka przykładów działań na szczeblu regionalnym mogących ułatwić wprowadzanie innowacji: inwestycje w infrastrukturę, sprzęt i wyposażenie; wzmocnienie więzi między strefami rozwoju przemysłu i instytucjami badawczymi; wsparcie klastrów, najlepszych ośrodków badawczych i parków naukowo-technicznych; zachęcanie pracowników naukowych do mobilności oraz partnerska współpraca między instytucjami szkoleniowymi i lokalnymi przedsiębiorstwami technicznymi. Instrumenty polityki spójności kładą nacisk na badania i innowacyjność w latach 2007 2013, przeznaczając na nie kwotę prawie 60 mld euro (17,3 % całości środków), co oznacza odpowiednio podwojenie i potrojenie środków przeznaczonych na badania, rozwój i innowacyjność w ramach celów Konwergencja oraz Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie w porównaniu z poprzednim okresem. Z tej sumy, 15,6 mld euro jest przeznaczonych na ośrodki badawcze i infrastrukturę, 26,5 mld euro na transfer technologii oraz 14
Phileas: innowacja w sektorze transportu, Holandia wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie badań, rozwoju i innowacji, a 15 mld euro na technologie informacyjne i komunikacyjne. Działania skoncentrują się na czterech obszarach. Współpraca między przedsiębiorstwami z jednej strony i z drugiej między przedsiębiorstwami a publicznymi instytucjami badawczymi będzie odbywać się poprzez międzyregionalne klastry. Drugi priorytet to pomoc w badaniach i innowacji w małych i średnich przedsiębiorstwach. Trzecim jest stymulacja regionalnej współpracy transgranicznej i ponadnarodowej, a ostatnim wzmocnienie infrastruktur rozwojowych i kapitału ludzkiego na terenach o dużym potencjale wzrostu. Znaczne środki na programy innowacyjne trafią do krajów, takich jak Hiszpania, Polska, Grecja, Republika Czeska, Węgry, Portugalia i Słowacja. W Polsce na przykład pomoc Funduszy Strukturalnych dla programu operacyjnego Innowacyjna gospodarka wynosi 8,3 mld euro, czyli ponad 12 % całkowitej kwoty przeznaczonej dla tego kraju. We Francji i Holandii innowacyjność jest najważniejszym priorytetem wszystkich programów regionalnych i pochłania około połowę ich całkowitych budżetów. W Finlandii nacisk na innowacyjność we wszystkich programach regionalnych odzwierciedla wyraźny cel, którym jest decentralizacja Strategii Lizbońskiej UE w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. W wielu mniejszych państwach członkowskich programy uwzględniają innowacyjność równolegle do innych priorytetów, takich jak rozwój infrastruktury. Zwykle dotyczy to państw Konwergencji, np. niektóre państwa bałtyckie, Malta czy Słowenia, ale także Dania. Nie oznacza to jednak mniejszego nacisku na innowacyjność. Na przykład Litwa planuje przeznaczenie 8 % całkowitych zasobów na infrastrukturę badawczą, a kolejne 8 % na społeczeństwo informacyjne. Holandia Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 1,9 mld euro i zatrudnienie: 1,6 mld euro Terytorialna: 247 mln euro Priorytety programowe Zwiększenie konkurencyjności koncentrując się na innowacyjności, przedsiębiorczości, atrakcyjności regionów, miast, podaży na rynku pracy; inwestycje w kapitał ludzki oraz współpraca z sąsiednimi państwami Wkład w rozwój naukowotechniczny, innowacyjność, przedsiębiorczość i społeczeństwo informacyjne zwłaszcza małe i średnie przedsiębiorstwa oraz usługi dla obywateli. Wkład w większy dostęp do zatrudnienia oraz wzrost zdolności adaptacyjnych pracowników i wydajności siły roboczej. 15
Luksemburg Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 65 mln euro i zatrudnienie: 50 mln euro Terytorialna: 15 mln euro Priorytety programowe Promocja tworzenia małych i średnich przedsiębiorstw. Rozwój ośrodków miejskich które ucierpiały z powodu zmian gospodarczych. Poprawa wiedzy i innowacyjności, zwłaszcza w publicznych i prywatnych ośrodkach badawczych. Zwiększanie poziomu zatrudnienia, zwłaszcza wśród kobiet i osób starszych. Osiągnięcie nakładów na badania i rozwój w wysokości 3 % PKB, zwłaszcza w sektorze prywatnym, oraz zmniejszenie emisji dwutlenku węgla zgodnie z celami konwencji z Kioto. Centrum zasobów technologicznych dla środowiska naturalnego: Esch-sur-Alzette, Luksemburg Zielone światło dla zrównoważonego rozwoju Biorąc pod uwagę fakt, iż polityki regionalne muszą być zrównoważone, w latach 2007 2013 przyznano największe jak do tej pory środki na inicjatywy przyjazne środowisku naturalnemu. Aby środowisko naturalne mogło być źródłem rozwoju gospodarczego, należy zachęcać do tworzenia nowatorskich, ekologicznych technologii, propagować efektywne wykorzystanie energii, rozwijać ekoturystykę, czy po prostu zwiększać atrakcyjność regionów, wykorzystując ich naturalne walory. Wszystkie polityki Unii Europejskiej muszą gwarantować zrównoważony rozwój i wysoki poziom ochrony środowiska. Podstawy prawne i wytyczne polityki regionalnej również nakazują uwzględniać cele gospodarcze, społeczne i związane z ochroną środowiska naturalnego. Zrównoważony rozwój regionalny zostanie osiągnięty tylko wtedy, gdy będzie się odbywał z poszanowaniem środowiska naturalnego. Polityka regionalna UE może przyczynić się do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju poprzez propagowanie przyjaznych środowisku naturalnemu technologii oraz inicjatywy w zakresie transportu, energii i infrastruktury zapewniające wysoką jakość wód, powietrza i gleby. Ponadto państwa członkowskie są zobowiązane do dokonywania ocen wpływu na środowisko i konsultowania się z organami ochrony środowiska naturalnego oraz ze społeczeństwem podczas wdrażania programów polityki spójności. Suma środków z Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności przyznanych programom z zakresu ochrony środowiska podwoiła się od poprzedniego okresu i osiągnęła około 100 mld euro (30 % całości). Połowa tych kwot zostanie przeznaczona na inwestycje w infrastrukturę związane z uzdatnianiem wody pitnej i utylizacją odpadów, rekultywacją zanieczyszczonych obszarów, zmniejszeniem ilości zanieczyszczeń oraz wspieraniem ochrony przyrody i zapobieganiem ryzyku. Druga połowa zostanie przeznaczona na inwestycje wpływające na środowisko naturalne, takie jak systemy transportowe i energetyczne, ekoinnowacje, zarządzanie środowiskiem naturalnym w przedsiębiorstwach, regeneracja obszarów miejskich i wiejskich oraz ekoturystyka. Na przykład na wsparcie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii przeznaczono ponad 7 mld euro. Fundusz Spójności, z którego korzystają Bułgaria, Cypr, Hiszpania, Estonia, Grecja, Węgry, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Portugalia, Republika Czeska, Rumunia, Słowacja i Słowenia, jest głównym źródłem finansowania projektów infrastrukturalnych związanych ze śro- 16
Propagowanie efektywnych źródeł energii: panele słoneczne w Marstal, okręg Fionii (Dania) dowiskiem naturalnym, zwłaszcza inwestycji w efektywność energetyczną, odnawialne źródła energii, transport kolejowy, transport intermodalny i systemy transportu publicznego. Przewidziane jest finansowanie projektów kosztochłonnych i pomoc tym krajom w spełnieniu obowiązujących w Unii Europejskiej norm ochrony środowiska naturalnego. Wszystkie regiony europejskie będą coraz częściej borykać się ze skutkami zmian klimatycznych oraz z nowymi wyzwaniami w zakresie dostaw energii i efektywności energetycznej, które się różnią w poszczególnych regionach. 7 % ludności Unii mieszka na terenach często dotykanych powodziami, a około 9 % na terenach, na których przez ponad 120 dni w roku nie pada deszcz. Połączone skutki zmian klimatycznych wywołają poważne problemy w zakresie jakości życia, turystyki i rolnictwa w niektórych regionach UE. Polityka spójności może odegrać istotną rolę przy wspieraniu podjętych przez regiony wysiłków w celu dostosowania się do zmian klimatycznych i przyczynić się do maksymalnego zmniejszenia ich negatywnych skutków dla regionów. Może ona wspomóc ekoinnowacje, działania mające na celu ochronę środowiska naturalnego oraz czyste przedsiębiorstwa, a także stworzyć przedsiębiorstwom możliwości w tej dziedzinie. Nowe programy polityki regionalnej bardziej niż kiedykolwiek wcześniej wspomagają rozwój odnawialnych i alternatywnych form energii, co oznacza większe możliwości dla europejskich przedsiębiorstw. Rozwój technologii pozyskiwania energii ze źródeł, takich jak wiatr, słońce czy biomasa może dać UE pozycję lidera oraz wzmocnić jej pozycję konkurencyjną. Rosnące uzależnienie Europy od importu energii oraz ciągły wzrost obciążenia dróg i szlaków powietrznych zmniejszają konkurencyjność europejskiego przemysłu. Dlatego stosowanie i tworzenie sieci energii odnawialnych, generujących mniej zanieczyszczeń środków transportu i przyjazne środowisku technologie, to główne priorytety w dziedzinie modernizacji produkcji i zmniejszenia ilości emitowanych zanieczyszczeń. W dziedzinie transportu zrównoważenie obciążenia szlaków powietrznych i dróg z jednej strony oraz wykorzystanie kolei, śródlądowych szlaków wodnych i żeglugi przybrzeżnej z drugiej, powinno uwzględniać różne warunki w poszczególnych państwach członkowskich. Dania Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 613 mln euro i zatrudnienie: 510 mln euro Terytorialna: 103 mln euro Priorytety programowe Zasoby ludzkie, innowacyjność, intensywniejsze wykorzystanie technologii informacyjnych, przedsiębiorczość, atrakcyjność regionów, poprawa zdolności adaptacyjnych i kwalifikacji siły roboczej. Większy odsetek osób po szkoleniach. Większa liczba innowacyjnych przedsiębiorstw. Wzrost stopnia penetracji technologii informacyjnych i komunikacyjnych w przedsiębiorstwach z 56 % w 2005 r. do 75 %. 17
Malta Środki przyznane na lata 2007 2013 Razem: 855 mln euro Konwergencja: 840 mln euro Terytorialna: 15 mln euro Priorytety programowe Utrzymanie rozwoju opartej na wiedzy i konkurencyjnej gospodarki, wzrost atrakcyjności i podnoszenie jakości życia, inwestycje w kapitał ludzki i uwzględnienie odrębności regionalnej wyspy Gozo. Zwiększenie do 2013 r. PKB na mieszkańca z 69,2 % średniej UE do 74 % Zwiększenie nominalnego eksportu towarów i usług w latach 2007-2013 o 4 % jako miara osiągnięć w zakresie konkurencyjności. Zwiększenie poziomu zatrudnienia z 54,3 % w 2005 r. do 57 % do 2013 r. Renowacja dziedzictwa kulturowego Malty Poprawa warunków życia w europejskich miastach Miasta symbolizują dwojakiego rodzaju wyzwania stojące przed Unią Europejską: w jaki sposób zwiększyć konkurencyjność przy jednoczesnym zaspokojeniu potrzeb społecznych i środowiskowych. Pomimo tego, że europejskie miasta to ośrodki aktywności gospodarczej, innowacyjności i zatrudnienia, stoją one jednak przed wieloma wyzwaniami. Tendencja do ucieczki na przedmieścia, koncentracja ubóstwa i bezrobocia w poszczególnych dzielnicach miast i zmniejszająca się przepustowość dróg takie złożone problemy wymagają wszechstronnych odpowiedzi w dziedzinie programów transportowych, mieszkaniowych, szkoleniowych i programów zatrudnienia, które muszą być dostosowane do miejscowych potrzeb. Europejskie polityki regionalne i spójności starają się znaleźć rozwiązania tych problemów. Istnieją różne polityki, które mają na celu wspomaganie miast w roli siły napędowej rozwoju regionalnego. Promocja przedsiębiorczości, innowacyjność i rozwój usług zwiększają ich atrakcyjność. Poprawa sytuacji w najuboższych dzielnicach, zwłaszcza poprzez odnowę środowiska fizycznego, zagospodarowanie terenów poprzemysłowych oraz ochrona i zachowanie dziedzictwa historycznokulturowego przyczyniają się do harmonijnego rozwoju. Wspomaganie natomiast ekologicznego transportu miejskiego przyczynia się do lepszego zrównoważenia rozwoju miast. Około 21,1 mld euro, czyli 6,1 % całego budżetu polityki spójności UE, przeznaczono na rozwój obszarów miejskich w latach 2007 2013. Z tego 3,4 mld euro to środki na rekultywację terenów poprzemysłowych i skażonych gruntów, 9,8 mld euro na projekty z dziedziny rewitalizacji obszarów miejskich i wiejskich, 7 mld euro na ekologiczny transport miejski, a 917 mln euro na budownictwo mieszkaniowe. Inwestycje w infrastrukturę badawczoinnowacyjną, transport, środowisko naturalne, edukację, zdrowie i kulturę również mają duże znaczenie dla miast. Dzięki zintegrowanemu podejściu, polityka spójności może wykorzystywać synergie między poszczególnymi dziedzinami polityki i zachęcać do dialogu między organami administracji, partnerami społecznymi i gospodarczymi oraz organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Nowe rozporządzenia polityki spójności na lata 2007 2013 dostarczają niezbędnych instrumentów, dzięki którym obszary miejskie będą w większym stopniu brane pod 18