Świadomość stygmatu własnej choroby a wizerunek samego siebie

OPUSCULA SOCIOLOGICA NR 1 [1] 2012 ISSN 2299-9000 Teresa Rzepa Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Ryszard Żaba, Oliwia Jakubowicz, Beata Szramka-Pawlak Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Świadomość stygmatu własnej choroby a wizerunek samego siebie STRESZCZENIE Celem artykułu jest sprawdzenie różnic w zakresie funkcjonowania społecznego między chorymi na kiłę i osobami zdrowymi. Sformułowano hipotezę, że wiedza o własnej chorobie modyfikuje u chorych na kiłę zachowania typowe dla ludzi stających w obliczu poważnej choroby, lecz pozbawionej piętna i niewzbudzającej wstydu. Spodziewano się, że różnice przejawią się w następujących aspektach związanych z zachorowaniem: 1) pierwsza reakcja na wiadomość o chorobie; 2) stosunek do własnej choroby; 3) stosunek do siebie ze względu na chorobę; 4) ocena aktualnej sytuacji życiowej. Badania miały charakter porównawczy: uczestniczyło w nich 42 chorych na kiłę oraz 62 osoby zdrowe, dobrane odpowiednio ze względu na kryterium płci i wieku. SŁOWA KLUCZOWE KIŁA, ZAGROŻENIE KIŁĄ, SPOŁECZNE NAPIĘTNOWANIE Wprowadzenie Do istotnych i negatywnych wydarzeń życiowych należy niewątpliwie poważna choroba (Baum, Stewart 1990; Leary 2000; Goffman 2005; Rzepa, Żaba 2010). Do tej kategorii zalicza się choroby przenoszone drogą płciową, w tym kiłę jako zakaźną chorobę układową, przenoszoną w 95% 105

przypadków przez kontakty seksualne. Za najbardziej zagrożone kiłą uznaje się: kobiety w wieku 20 24 lata, mężczyzn w wieku 35 39 lat, osoby trudniące się prostytucją oraz pozostające w związkach homoseksualnych, narkomanów (szczególnie zażywających dożylnie środki odurzające) i ludzi żyjących w ubóstwie, bezrobotnych, bezdomnych, pozbawionych opieki medycznej (źródło internetowe). Choroba charakteryzuje się bogatą symptomatologią kliniczną oraz wieloletnim przebiegiem, z przeplatającymi się okresami objawowymi i bezobjawowymi (Chodynicka i in. 2006; Jakubowicz 2009), aż do bardzo groźnej w skutkach kiły późnej (Burgdorf i in. 2010; Jakubowicz i in. 2010; Jakubowicz i in. 2011). Szczególnie wysoką zapadalność na kiłę odnotowano tuż po drugiej wojnie światowej. Po zastosowaniu penicyliny i ostrych reguł postępowania wobec zarażonych pacjentów, zachorowalność uległa znacznej redukcji. W ostatnich latach na całym świecie odnotowuje się wyraźny wzrost liczby zachorowań na kiłę. Można przypuszczać, że ma to bezpośredni związek ze zwiększoną migracją ludności oraz zdecydowanie częściej podejmowanymi ryzykownymi zachowaniami seksualnymi (Jakubowicz 2009; Rzepa, Żaba 2009b; Burgdorf i in. 2010; Mikołajczyk, Żaba 2011). Charakter i przewlekły przebieg schorzenia sprawiają, że kiła stanowi poważny problem nie tylko medyczny, ale i społeczny oraz psychologiczny. Chodzi bowiem o to, że chory wychowany i żyjący w określonych warunkach społeczno-kulturowych dobrze wie, że kiłę zalicza się do chorób napiętnowanych i wyjątkowo wstydliwych oraz że musi się liczyć z możliwością poważnych, negatywnych zmian postawy wobec niego ze strony osób najbliższych, zwłaszcza w sferze współżycia seksualnego i planów co do powiększenia rodziny. Musi się również liczyć z możliwością naznaczenia go przez innych ludzi (np. rozpustnik, syfilityk ), jak i wykluczenia z grupy społecznej czy zawodowej (Rzepa, Żaba 2009a, 2010). Przewidywanie użycia różnych form ostracyzmu społecznego stanowi bardzo silny hamulec przed ujawnieniem informacji o tak wstydliwej chorobie, co poważnie zwiększa niebezpieczeństwo zarażania innych osób (Lewis 1999; Leary 2000; Liu i in. 2002). Ponadto silny opór wewnętrzny uruchamia specyficzne mechanizmy obronne, stanowiące barierę nie tylko przed ujawnieniem informacji na temat choroby wenerycznej, lecz również przed uznaniem jej objawów za poważny sygnał zagrożenia dla własnego zdrowia oraz za czynnik zmieniający stosunek do samego siebie i nakazujący podjęcie natychmiastowego leczenia. Z tych powodów skomplikowany konflikt wewnętrzny chorzy na kiłę są skłonni rozstrzygać na rzecz jak najdłuższego odgrywania roli stosownej (lecz kłamliwej), czyli osoby niezarażonej, rzekomo nieświadomej zarażenia lub też nierozpoznającej objawów jako zmian chorobowych. Prowadzi to do przenoszenia kiły na inne osoby oraz do podejmowania leczenia dopiero wtedy, gdy kłamstwo wyjdzie na jaw (Leary 2000; Cunningham i in. 2002; Goffman 2005; Leiber i in. 2006; Rusch i in. 2008). Cele badawcze W celu sprawdzenia prawdziwości powyższych przypuszczeń sformułowano hipotezę, że wiedza o własnej chorobie wyjątkowo silnie napiętnowanej i wstydliwej zmodyfikuje u chorych na kiłę zachowania typowe dla ludzi stających w obliczu poważnej choroby, lecz pozbawionej piętna i niewzbudzającej wstydu. Uznano, że zakładane różnice przejawią się w następujących aspektach związanych z sytuacją zachorowania: 1) pierwsza reakcja na wiadomość o chorobie; 2) stosunek do własnej choroby; 3) stosunek do siebie ze względu na chorobę; 4) ocena aktualnej sytuacji życiowej. 106 / T. RZEPA, R. ŻABA, O. JAKUBOWICZ, B. SZRAMKA-PAWLAK / ŚWIADOMOŚĆ STYGMATU WŁASNEJ CHOROBY...

Materiał i metoda Od lutego 2009 do kwietnia 2011 roku przeprowadzono badania porównawcze chorych na kiłę i osób zdrowych. W tym okresie w Oddziale Dermatologicznym i Wenerologicznym Kliniki Dermatologii Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu hospitalizowano 42 chorych na kiłę (35 mężczyzn i 7 kobiet). Średnia wieku chorych mężczyzn wynosiła 35,7 lat, a kobiet 37,0 lat. Spośród badanych chorych na kiłę osiem osób leczy się od kilku lat, 12 od około roku, a 22 osoby zachorowały niedawno. Z powodu delikatnej materii badań zaplanowano je jako całkowicie anonimowe i przeprowadzono za pomocą ankiety, złożonej z 16 pytań dotyczących (m.in.) wyszczególnionych powyżej problemów. Pytanie dodatkowe dotyczyło oceny znanych chorób ze względu na ich wyjątkową wstydliwość. W celach porównawczych podobną ankietę (z poleceniem wyobrażenia sobie siebie w sytuacji poważnej choroby i wskazania jej nazwy) wypełniły 62 osoby zdrowe, dobrane odpowiednio ze względu na kryterium płci i wieku (grupa kontrolna). Osoby należące do tej grupy studiowały (we wskazanym okresie) pedagogikę w Uniwersytecie Szczecińskim, w ramach studiów niestacjonarnych. Weryfikacji wyników badań dokonano za pomocą testu χ 2 i współczynnika V-Cramera. Wyniki Zarówno osoby zdrowe (46% wskazań), jak i chorzy na kiłę (54%) wskazali na choroby przenoszone drogą płciową jako na najbardziej wstydliwe. Badani pacjenci jedynie śladowo wymienili inne choroby w ramach tej kategorii (np. trwałe, widoczne kalectwo). Osoby zdrowe natomiast wskazały jeszcze na alkoholizm (25,2%) i narkomanię (10,8%) oraz na choroby skóry twarzy (7,2%). 18% wskazań chorych na kiłę i 8,1% osób zdrowych świadczyło o nieznajomości tego typu chorób (rys. 1). Rysunek 1. Choroby uznawane za wyjątkowo wstydliwe Jeśli chodzi o określenie własnej (wyobrażonej) poważnej choroby, to żadna z osób zdrowych nie wskazała na choroby przenoszone drogą płciową. Za poważne choroby uznawano głównie schorzenia kardiologiczne (26,6%), choroby nowotworowe (25,2%), poważne następstwa powypadkowe (19,6%) oraz wylew bądź udar mózgu (16,8%). 107

Pierwsza reakcja osób zdrowych na wiadomość o tak rozumianej poważnej chorobie byłaby naznaczona lękiem, niepokojem i obawą. W większości deklarowały one bowiem reakcje typowo emocjonalne, symbolizowane przez myśli w rodzaju: To straszne! Co ja teraz zrobię? (67,7%). Chorzy na kiłę natomiast najczęściej określali swe doznania jako reakcje o charakterze samouspokajającym i pomniejszającym negatywną wartość choroby, którą jak każdą inną można wyleczyć (34,1%) lub też zaprzeczali diagnozie, traktując ją jako pomyłkę ze strony lekarza (26,8%) (rys. 2). Różnice między obu grupami są statystycznie istotne (p < 0,000). Wartość współczynnika V wynosi 0,486, co świadczy o umiarkowanym związku między przynależnością do grupy badawczej a pierwszą reakcją na wiadomość o własnej chorobie. Rysunek 2. Pierwsza reakcja chorych na kiłę i osób zdrowych na wiadomość o własnej chorobie Rysunek 3. Stosunek do rzeczywistej (chorzy na kiłę) lub do wyobrażonej (osoby zdrowe) choroby Stosunek obu badanych grup do własnej poważnej choroby należy ocenić jako przeważnie wyważony. Chorzy na kiłę (50%) radzą sobie ze świadomością swej przypadłości, 108 / T. RZEPA, R. ŻABA, O. JAKUBOWICZ, B. SZRAMKA-PAWLAK / ŚWIADOMOŚĆ STYGMATU WŁASNEJ CHOROBY...

a osoby zdrowe (66,1%) oceniają, że radziłyby sobie z taką wiedzą. Nikt nie wskazał na odpowiedź świadczącą o zdecydowanym odrzuceniu myśli o chorobie. Częściej i raczej odrzucałyby ją osoby zdrowe niż chorzy na kiłę, którzy z kolei częściej akceptują swoją chorobę (łącznie 31%), niż byłyby do tego skłonne osoby zdrowe (16,2%). W tym przypadku różnice między obu grupami są statystycznie nieistotne (rys. 3). Pod wpływem poważnej choroby stosunek do samego siebie stałby się u osób zdrowych chwiejny (62,9%), a nawet zmieniłby się na gorszy (21%). U chorych na kiłę natomiast stosunek do siebie raczej się nie zmienił (42,9%) lub jest chwiejny (28,6%) (rys. 4). Różnice między grupami są istotne statystycznie (p < 0,000), a związek między analizowanymi zmiennymi należy ocenić jako umiarkowany, gdyż współczynnik V wynosi 0,437. Rysunek 4. Zmiana stosunku do siebie pod wpływem rzeczywistej (chorzy na kiłę) lub wyobrażonej (osoby zdrowe) choroby Rysunek 5. Stosunek do aktualnej sytuacji życiowej Okazało się (rys. 5), że chorzy na kiłę oceniają aktualną sytuację życiową w zróżnicowany sposób wskazują na jej pozytywny, przyszłościowy aspekt (63,4%), albo skupiają się na teraźniejszości jako na najsmutniejszym okresie życia lub na przeszłości w sensie doświadczenia tego, co najlepsze (łącznie 31,7%). Osoby zdrowe natomiast oceniają 109

swoją sytuację życiową niemal wyłącznie pozytywnie (96,8%). Różnice między grupami są statystycznie istotne (p < 0,000), a związek między analizowanymi zmiennymi należy ocenić jako umiarkowany (V = 0,445). Dyskusja Jak potwierdzono w przeprowadzonych badaniach, choroby przenoszone drogą płciową są uznawane za wyjątkowo wstydliwe. Świadczy to zarówno o trwałości ich napiętnowania, jak i o powszechności społecznej wiedzy na ten temat (Crandall, Moriarty 1995; Leary 2000; Goffman 2005; Stangor, Crandall 2008). Zwłaszcza osoby chore na kiłę były zgodne w swych ocenach, co oznacza trafną orientację w zakresie stygmatyzowanej rangi własnej choroby. Oznacza to również uświadamianie sobie konsekwencji społecznych, co najmniej trudnych i zagrażających wizerunkowi, a tym samym poczuciu własnej wartości. Zgodnie z szeroko opisywanymi w literaturze strategiami postępowania osób zagrożonych społecznym napiętnowaniem (Crocker i in. 1993; Crandall, Moriarty 1995; Leary 2000; Goffman 2005; Blascovich i in. 2008; Hebl i in. 2008; Miller, Major 2008; Rzepa, Żaba 2009a), badani pacjenci starali się uwolnić od negatywnych emocji związanych z poczuciem zagrożenia przez uruchomienie mechanizmów umożliwiających obronę swego wizerunku społecznego i utrzymanie dotychczasowego statusu. Przeważnie wybierali zatem strategię polegającą na fałszowaniu informacji o stanie zdrowia, czyli autoprezentację stosowną (Lee, Craft 2002; Goffman 2005), odpowiadającą zwyczajowym oczekiwaniom społecznym. Taka strategia nie stwarza niebezpieczeństwa wykluczenia ze środowiska rodzinnego, zawodowego czy towarzyskiego. Warto podkreślić, że strategia wybrana przez chorych na kiłę umożliwiła im znaczne (i to pozytywne) zdystansowanie się od wyobrażonego wizerunku siebie w sytuacji zachorowania, nakreślonego przez osoby zdrowe. Strategia stosownej autoprezentacji pozwoliła chorym na kiłę skonstruować obraz samych siebie jako tych, którzy przeważnie spokojnie i racjonalnie reagują na informację o własnej chorobie, mimo że oceniają ją jako wyjątkowo wstydliwą i stygmatyzowaną społecznie. Ponadto jako tych, którzy w sporej części akceptują swoją chorobę, a nawet są skłonni zaakceptować ją w pełni. Stąd też odpowiednio radzą sobie ze świadomością chorowania, jak również nie zmieniają stosunku do siebie pod wpływem wiedzy o napiętnowanej chorobie i jej konsekwencjach. Nic więc dziwnego, że takie reakcje i odczucia prowadzą do oceny aktualnej sytuacji życiowej jako zróżnicowanej i raczej optymistycznej, choć co prawda nie tak jednoznacznie pozytywnej, jak wyrażona przez osoby zdrowe. Takiej oceny nie zmienia nawet fakt koniecznego przebywania w szpitalu z powodu poważnej choroby zakaźnej, wyjątkowo niebezpiecznej dla innych. Zdając sobie sprawę z mało licznej grupy badanych pacjentów, a jednocześnie z wyjątkowej wagi problemu, podjęto próbę interpretacji uzyskanych wyników. Z jednej strony mogą one świadczyć o krytycznym, a jednocześnie pozytywnym nastawieniu części chorych na kiłę do własnych najpierw nieodpowiedzialnych, a następnie niełatwych decyzji i dotychczasowych działań. Przede wszystkim musieli się oni pogodzić z własnymi podejrzeniami wobec obserwowanych objawów oraz z negatywną oceną swego postępowania, gdyż zostali zarażeni chorobą weneryczną wskutek podjęcia (najczęściej) ryzykownych zachowań seksualnych. Następnie przezwyciężając wstyd i świadomość rozmaitych zagrożeń ze strony osób znaczących (Crandall, Moriarty 1995) zgłosili się do wenerologa. Po uzyskaniu diagnozy potwierdzającej ich podejrzenia o zarażeniu kiłą, poddali się leczeniu szpitalnemu. Można zatem powiedzieć, że podejmując walkę 110 / T. RZEPA, R. ŻABA, O. JAKUBOWICZ, B. SZRAMKA-PAWLAK / ŚWIADOMOŚĆ STYGMATU WŁASNEJ CHOROBY...

z chorobą, zyskali prawo do pozytywnego projektowania własnej przyszłości, z nadzieją na wyleczenie i powrót do normalnego funkcjonowania (Bennet, Elliot 2002; Kubacka- Jasiecka, Ostrowski 2005; Heszen, Sęk 2007; Taylor, Sherman 2007). Z drugiej strony, wyniki uzyskane przez chorych na kiłę mogą świadczyć o lekceważeniu powagi ich aktualnej sytuacji życiowej, jak również o pomniejszaniu negatywnej wartości przynależnej wstydliwej i zakaźnej chorobie oraz ryzykownym zachowaniom seksualnym jako bezpośredniej przyczynie zarażenia. Wybór przeważnie stosownej strategii przez badanych pacjentów może więc sugerować, że napiętnowana i groźna choroba weneryczna, dająca innym osobom prawo do zerwania relacji, a nawet do wykluczenia jej nosicieli ze społeczności przez wzgląd na możliwość ustawicznego zarażania, została przez chorych na kiłę oceniona nazbyt łagodnie (Lee, Craft 2002; Taylor, Sherman 2007). Co więcej, spora grupa chorych na kiłę (60,9%) albo ze spokojem reagowała na wiadomość o chorobie, albo też uznała przedstawioną diagnozę za poważną pomyłkę medyczną. Jak wynika z doświadczeń klinicznych i rozmów z pacjentami, w tej ostatniej grupie mogą się znaleźć, co prawda nieliczne, osoby, które naprawdę nie wiedziały, że są chore na kiłę, gdyż zostały okłamane przez partnerów i zarażone przez nich świadomie (Liu i in. 2002). Warto podkreślić, że taka postawa osób zarażających wobec ich partnerów seksualnych dodatkowo potwierdza silnie hamującą rolę wstydu i, być może, innych uczuć negatywnych powiązanych z chorobami przenoszonymi drogą płciową (np. poczucie winy, pogarda, wstręt). O destrukcyjnej sile tego typu uczuć przekonuje to, że zarażeni dopuszczają kłamstwo i brak uczciwości nawet wobec najbliższej osoby. Dość powiedzieć, że takie postępowanie zdarzało się również w sytuacji stwierdzonej wcześniej ciąży. Opisywana reakcja na wiadomość o chorobie może także świadczyć o niskim poziomie wiedzy medycznej, prowadzącym do bagatelizowania obserwowanych objawów. Ponadto taka reakcja może dowodzić tendencji do obronnego zaprzeczania podejrzeniom o zarażeniu się kiłą. Jakkolwiek wyjaśniać te wskazania, negujące w pierwszej chwili diagnozę medyczną, to i tak przekonują one o pierwotnej tendencji do odwlekania lub blokowania decyzji o koniecznej wizycie u lekarza. Przekonuje o tym zwłaszcza przewaga reakcji spokojnych i wyważonych, niebezpiecznych z powodu swego wydźwięku, który można ująć w słowach: Przecież nic wielkiego się nie stało, to tylko kiła (Cunningham i in. 2002; Fortenberry i in. 2002; Lichtenstein i in. 2008; Rusch i in. 2008). W przeważającym stopniu pozytywny autowizerunek zaprezentowany przez chorych na kiłę i skontrastowany z dramatycznym wyobrażeniem siebie w sytuacji poważnej choroby przez osoby zdrowe, jak również niestandardowe i nieoczekiwane reakcje na wiadomość o chorobie mogą sugerować, że w sytuacji intymnej osoba podejrzewająca, albo nawet przekonana o tym, że jest zarażona, będzie skłonna raczej skłamać lub milczeć i zarazić inną osobę, aniżeli powiedzieć prawdę. W ten sposób uchroni się przed serią awantur i konfliktów, przed okazywaniem pogardy i niechęci, przed przeżywaniem wstydu i żalu, poczuciem winy i frustracji. Tym samym zdoła uniknąć obronnego izolowania się od ludzi bądź reagowania agresją w obliczu napiętnowania i odrzucenia. Niebagatelna rola, w tym złożonym i bardzo trudnym do moralnego rozstrzygnięcia procesie, przypada czynnikom kulturowym i religijnym, wiążącym choroby weneryczne z należną karą za rozwiązłe życie lub ze sprawiedliwym gniewem bożym zsyłanym za grzech pożądliwości (Mertens i in. 1998; Eubanks i in. 1999; Voeten i in. 2001; Lawrence i in. 2002; Liu i in. 2002; Goffman 2005; Leiber i in. 2006; Reynolds i in. 2006; Rusch i in. 2008; Rzepa, Żaba 2009a). 111

Trzeba przyznać, że postawę wobec własnej choroby zaprezentowaną przez przeważającą część pacjentów można pojmować jako poważne ostrzeżenie. Wszak konsekwencje zatajenia prawdy bądź przekazania fałszywej informacji o stanie własnego zdrowia są nader ryzykowne i groźne społecznie (Crocker i in. 1993; Lee, Craft 2002; Leiber i in. 2006; Blascovich i in. 2008; Hebl i in. 2008; Rzepa, Żaba 2010). Sporo aktualnych danych na temat tego typu zachowań dostarczają badania prowadzone w Chinach. Ich wyniki są bardzo wymowne. Przykładowo, co roku wzrasta tam o 30% liczba zachorowań na kiłę. Chociaż spośród wielu badanych mężczyzn chorych wenerycznie, aż 80% czuło się napiętnowanymi z powodu choroby, to i tak 77% deklarowało niechęć do informowania współmałżonki o możliwości jej zarażenia, a 40% uprawiało seks z pełną świadomością, że zaraża swoją partnerkę (Liu i in. 2002). Jeśli chodzi o polskich pacjentów, to przyczyn zastanawiającej postawy wobec kiły i jej następstw można się doszukiwać przede wszystkim w podejściu władz państwowych i mediów do tej choroby. Obowiązujące przed laty ostre i skuteczne procedury stosowane w przypadku wykrycia ogniska chorób wenerycznych właściwie już nie istnieją. Nie prowadzi się też działalności profilaktycznej. Dziś można mówić o braku jakiejkolwiek kontroli nad większością chorób przenoszonych drogą płciową. Poza tym w popularnych czasopismach rzadko pojawiają się teksty poświęcone temu tematowi, w przeciwieństwie do ich liczby sławiącej swobodę w zakresie zachowań seksualnych (Leoński 2011). W internecie roi się od wypowiedzi raczej lekceważących niż akcentujących powagę zagrożenia chorobami przenoszonymi drogą płciową. Powszechnie lansuje się opinię, że prawdziwie groźny jest wirus HIV oraz AIDS. Inne choroby należące do tej kategorii nie są natomiast tak groźne, gdyż ich leczenie jest łatwe i skuteczne, a leki można kupić w internetowych aptekach, i to bez recepty. Tworzenie tak beztroskiej atmosfery wokół chorób wenerycznych sprzyja podejmowaniu ryzykownych zachowań seksualnych, a wstyd i inne negatywne uczucia doświadczane wskutek zarażenia, jak również bagatelizowanie objawów lub zaprzeczanie im, czynią te choroby niepokonanymi. Baum S.K., Stewart R.B.Jr. 1990, Sources of meaning trough the life-span, Psychological Reports, nr 67 (1) Bennett K.K., Elliot M. 2002, Explanatory style and health: Mechanisms linking pessimism to illness, Journal of Applied Social Psychology, nr 32. Blascovich J., Mendes W.B., Hunter S.B., Lickel B. 2008. Piętno, zagrożenie a interakcje społeczne, w: Społeczna psychologia piętna, red. T.F. Heatherton, R.E. Kleck, M.R. Hebl, J.G. Hull, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Burgdorf W.H.C., Plewig G., Wolff H.H., Landthaler M. 2010, Choroby przenoszone drogą płciową. Kiła, w: Braun-Falco Dermatologia, t. 1, red. W. Gliński, Czelej, Lublin. Chodynicka B., Serwin B.A., Klepacki J. 2006, Kiła, w: Choroby przenoszone drogą płciową, red. T.F. Mroczkowski, Czelej, Lublin. Crandall C.S., Moriarty D. 1995, Phisical illness stigma and social rejection, British Journal of Social Psychology, nr 34 (1). Crocker J., Cornwell B., Major B. 1993, The stigma of overweight: affective consequences of attributional ambiguity, Journal of Personality and Social Psychology, nr 64 (1). 112 / T. RZEPA, R. ŻABA, O. JAKUBOWICZ, B. SZRAMKA-PAWLAK / ŚWIADOMOŚĆ STYGMATU WŁASNEJ CHOROBY...

Cunningham S.D., Tschann J., Gurvey J.E., Fortenberry J.D., Ellen J.M. 2002, Attitudes about sexual disclosure and perceptions of stigma and shame, Sexually Transmitted Infections, nr 78 (5). Eubanks C., Lafferty W.E., Kimball A.M., MacCornack R., Kassler W.J. 1999, Privatization of STD services in Tacoma, Washington: a quality review, Sexually Transmitted Diseases, nr 26 (9). Fortenberry J.D., Mc Farlane M., Bleakley A., Bull S., Fishbein M., Grimley D.M., Malotte C.K., Stoner B.P. 2002, Relationships of stigma and shame to gonorrhea and HIV screening, American Journal of Public Health, nr 92 (3). Goffman E. 2005, Piętno. Rozważania o zranionej tożsamości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. Hebl M.R., Tickle J., Heatherton T.F. 2008, Kłopotliwe momenty w interakcjach między jednostkami niestygmatyzowanymi i stygmatyzowanymi, w: Społeczna psychologia piętna, red. T.F. Heatherton, R.E. Kleck, M.R. Hebl, J.G. Hull, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Heszen I., Sęk H. 2007, Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Jakubowicz O. 2009, Kiła realne zagrożenie część I, Nowiny Lekarskie, nr 78 (5 6). Jakubowicz O., Żaba R., Czarnecka-Operacz M. 2010, Badania serologiczne w kierunku kiły wykonane w Pracowni Diagnostyki Chorób Przenoszonych Drogą Płciową w Poznaniu w latach 2005 2009, Postępy Dermatologii i Alergologii, nr 27 (4). Jakubowicz O., Żaba R., Czarnecka-Operacz M. 2011, Serological tests for syphilis performed in the Sexually Transmitted Diseases Diagnostic Laboratory in Poznań during 2000 2004, Postępy Dermatologii i Alergologii, nr 28 (1). Kubacka-Jasiecka D., Ostrowski T.M. 2005, Psychologiczny wymiar zdrowia, kryzysu i choroby, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. Lawrence J.S., Montano D.E., Kasprzyk D., Phillips W.R., Armstrong K., Leichliter J.S. 2002, STD screening, testing, case reporting, and clinical and partner notification practices: a national survey of US physicians, American Journal of Public Health, nr 92 (11). Leary M. 2000, Wywieranie wrażenia na innych. O sztuce autoprezentacji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk. Lee J.D., Craft E.A. 2002, Protecting one s self from a stigmatized disease Once one has it, Deviant Behavior, nr 23 (3). Leiber E., Li L., Wu Z., Rotheram-Borus M.J., Guan J. 2006, HIV/STD stigmatization fears as health-seeking barriers in China, AIDS and Behavior, nr 10 (5). Leoński T. 2011, Wizerunek prawdziwych kobiet i mężczyzn, czyli Marquard Media atakuje, w: Wokół problemu płci i gender, red. T. Rzepa, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin. Lewis M. 1999, Shame and stigma, w: Shame: interpersonal behavior, psychopathology, and culture, red. P. Gilbert, B. Andrews, Oxford University Press Inc., New York. Lichtenstein B., Neal T.M., Brodsky S.L. 2008, The stigma of sexually transmitted infections: Knowledge, attitudes, and an educationally-based intervention,, Health Education Monograph Series, nr 25 (2). Liu H., Detels R., Li X. 2002, Stigma, delayed treatment, and spousal notification among male patiens with sexually transmitted diseases in China, Sexually Transmitted Diseases, nr 29 (6). 113

Mertens T.E., Smith G.D., Kantharaj K., Mugrditchian D., Radhakrishnan K.M. 1998, Observations of sexually transmitted disease consultations in India, Public Health, nr 112 (2). Mikołajczyk K., Żaba R. 2011, Kiła, w: Psychologiczne i medyczne aspekty chorób skóry, red. T. Rzepa, J. Szepietowski, R. Żaba, Cornetis, Wrocław. Miller C.T., Major B. 2008, Radzenie sobie z piętnem i uprzedzeniem, w: Społeczna psychologia piętna, red. T.F. Heatherton, R.E. Kleck, M.R. Hebl, J.G. Hull, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Reynolds S.J., Risbud A.R., Shepherd M.E., Rompalo A.M., Ghate M.V., Godbole S.V., Joshi S.N., Divekar A.D., Gangakhedkar R.R., Bollinger R.C., Mehendale S.M. 2006, High rates of syphilis among STI patiens are contributing to the spread of HIV-1 in India, Sexually Transmitted Infection, nr 82 (2). Rusch M., Shoveller J., Burgess S., Stancer K., Patrick D., Tyndall M. 2008, Association of sexually transmitted disease related stigma with sexual health care among women attending a community clinic program, Sexually Transmitted Diseases, nr 35 (6). Rzepa T., Żaba R. 2009a, Radzenie sobie ze stresującym piętnem choroby przenoszonej drogą płciową, Postępy Psychiatrii i Neurologii, nr 18 (2). Rzepa T., Żaba R. 2009b, Wielka piątka a doświadczenie choroby przenoszonej drogą płciową, w: Psychologiczne i środowiskowe konteksty zachowań człowieka, red. T. Rzepa, Print Group, Szczecin. Rzepa T., Żaba R. 2010, Piętno choroby przenoszonej drogą płciową a funkcjonowanie społeczne, Studia Sociologica, nr 20. Stangor C., Crandall C.S. 2008, Zagrożenie i społeczna konstrukcja piętna, w: Społeczna psychologia piętna, red. T.F. Heatherton, R.E. Kleck, M.R. Hebl, J.G. Hull, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Taylor S.E., Sherman D.K. 2007, Psychologia pozytywna i psychologia zdrowia: owocny związek, w: Psychologia pozytywna w praktyce, red. P.A. Linley, S. Joseph, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Voeten H.A., Otido J.M., O Hara H.B., Kuperus A.G., Borsboom G.J., Ndinya-Achola J.O., Bwayo J.J., Habbema J.D. 2001, Quality of sexually transmitted disease casa management in Nairobi, Kenya: a comparison among different types of Healthcare facilities, Sexually Transmitted Diseases, nr 28 (11). Źródło internetowe www.ashastd.org/pdfs/syphilis_factsheet.pdf (3.03.2012). 114 / T. RZEPA, R. ŻABA, O. JAKUBOWICZ, B. SZRAMKA-PAWLAK / ŚWIADOMOŚĆ STYGMATU WŁASNEJ CHOROBY...

SELF-IMAGE AND CONSCIOUSNESS OF DISEASE STIGMA SUMMARY The objective of the paper was to examine the differences in the scope of social functioning between the sick and healthy persons. A hypothesis was formulated that the knowledge the disease would modify syphilitic patients behavior that is typical for the people who face a serious disease but which is not stigmatized or shameful. It was assumed that the differences would be revealed in the following aspects connected with falling ill: (1) first reaction to the information about the disease; (2) attitude to the disease; (3) self attitude due to the disease, (4) assessment of current life situation. The research was comparative and covered 42 patients suffering from syphilis and 62 healthy persons, selected according to the criteria of gender and age. KEYWORDS SYPHILIS, SYPHILIS THREAT, SOCIAL STIGMATIZING 115