POSTSOCJALISTYCZNA TRANSFORMACJA W WIETLE EKONOMII KONSTYTUCYJNEJ Katarzyna Metelska-Szaniawska Wydział Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski Warszawa, 30 wrzenia 2005 roku
REFORMY GOSPODARCZE W WYBRANYCH KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH (zagregowany wskanik transformacji EBOiR,, 1989 2001) 4 3 2 1 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Azerbejdan Białoru Bułgaria Chorwacja Czechy Estonia Wgry Kazachstan Polska Rosja Słowenia T adykistan T urkmenistan Ukraina Uzbekistan ródło: Opracowanie własne na podstawie EBOiR (1994 2002).
PLAN PREZENTACJI I. KONSTYTUCJE W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH II. EKONOMIA KONSTYTUCYJNA PROGRAM BADAWCZY III. POSTSOCJALISTYCZNA TRANSFORMACJA W WIETLE BADA EKONOMII KONSTYTUCYJNEJ IV. KONSTYTUCYJNE CZYNNIKI REFORM GOSPODARCZYCH W TRANSFORMACJI V. PODSUMOWANIE
I. KONSTYTUCJE W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH Po upadku socjalizmu niemoliwe stało si funkcjonowanie krajów Europy rodkowo-wschodniej oraz rodkowej i Południowo-Zachodniej Azji w oparciu o konstytucje pochodzce z tamtego okresu. Proces uchwalania nowych konstytucji trwał w latach 1990-1996 1990: Republika Serbska, Republika Chorwacka 1991: Albania (tymczasowa), Bułgaria, Rumunia, Macedonia, Słowenia : 1996: Ukraina Róne rozwizania w zakresie podstawowych elementów konstytucji (np. systemu rzdów)
II. EKONOMIA KONSTYTUCYJNA PROGRAM BADAWCZY Buchanan (1987): próba wyjanienia właciwoci działania alternatywnych zestawów prawno-instytucjonalno-konstytucyjnych zasad, które stanowi ograniczenia dla wyborów i działa aktorów ekonomicznych i politycznych, zasad, które okrelaj ramy, w których zwykłe wybory aktorów ekonomicznych i politycznych maj miejsce Pojcie konstytucji Konstytucja jako mechanizm pozwalajcy przeciwdziała problemowi niespójnoci preferencji w czasie Konstytucje de iure i konstytucje de facto Nurty: normatywny i pozytywny
III. POSTSOCJALISTYCZNA TRANSFORMACJA W WIETLE BADA EKONOMII KONSTYTUCYJNEJ POWSTAWANIE KONSTYTUCJI W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH EKONOMICZNE EFEKTY POSTSOCJALISTYCZNYCH KONSTYTUCJI
POWSTAWANIE KONSTYTUCJI W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH Tradycyjne podejcie konstytucjonalistów: projektujcy konstytucje kieruj si wyszymi celami (interesem ogółu obywateli) Ekonomia konstytucyjna: projektujcy konstytucje s aktorami politycznymi kierujcymi si własnymi interesami (np. Buchanan i Tullock, 1962; Mueller, 1996; Ginsburg, 2005) KONSTYTUCJE JAKO ZMIENNE OBJANIANE
POWSTAWANIE KONSTYTUCJI W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH Czynniki wyjaniajce (Elster, 1996): Ograniczenia wolnego wyboru projektujcych konstytucje Preferencje projektujcych konstytucje odnonie alternatywnych moliwych rozwiza Mechanizmy agregacji preferencji Konstytucje postsocjalistyczne: ustalenia obrad Okrgłego Stołu, interes partii politycznych i innych zorganizowanych grup, interes istniejcych instytucji, ochrona praw jednostki i interes ogółu obywateli
POWSTAWANIE KONSTYTUCJI W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH Inne czynniki wyjaniajce (Ginsburg, 2005): Import zasad konstytucyjnych, wpływ zagranicznych modeli konstytucyjnych i ekspertów Ograniczenia poznawcze projektujcych konstytucje, imitacja Badania dotyczce projektowania poszczególnych elementów postsocjalistycznych konstytucji: np. Smithey i Ishiyama (2000), Salzberger i Voigt (2002)
III. POSTSOCJALISTYCZNA TRANSFORMACJA W WIETLE BADA EKONOMII KONSTYTUCYJNEJ POWSTAWANIE KONSTYTUCJI W KRAJACH POSTSOCJALISTYCZNYCH EKONOMICZNE EFEKTY POSTSOCJALISTYCZNYCH KONSTYTUCJI
EKONOMICZNE EFEKTY POSTSOCJALISTYCZNYCH KONSTYTUCJI Elster (1995): konstytucje maj wpływ na sytuacj gospodarcz o ile sprzyjaj budowaniu odpowiedzialnoci, stabilnoci, przewidywalnoci i zobowizywaniu si przedstawicieli władzy Persson i Tabellini (2003): demokratyczny proces tworzenia polityki wpływ zasad konstytucyjnych na decyzje w zakresie polityki gospodarczej pa stwa
DEMOKRATYCZNY PROCES TWORZENIA POLITYKI PASTWA Preferencje odnonie polityki pa stwa Wyniki gospodarcze Zasady konstytucyjne Rynki Wyniki polityczne Decyzje dotyczce polityki pa stwa ródło: Persson i Tabellini (2003; Fig. 1.1).
EKONOMICZNE EFEKTY POSTSOCJALISTYCZNYCH KONSTYTUCJI Elster (1995): konstytucje maj wpływ na sytuacj gospodarcz o ile sprzyjaj budowaniu odpowiedzialnoci, stabilnoci, przewidywalnoci i zobowizywaniu si przedstawicieli władzy Persson i Tabellini (2003): demokratyczny proces tworzenia polityki wpływ zasad konstytucyjnych na decyzje w zakresie polityki gospodarczej pa stwa Negatywni vs. pozytywni konstytucjonalici Badania empiryczne dotyczce postsocjalistycznej transformacji: np. Hellman (1997)
IV. KONSTYTUCYJNE CZYNNIKI REFORM GOSPODARCZYCH W TRANSFORMACJI Ilustracyjne studium empiryczne z zakresu pozytywnej ekonomii konstytucyjnej przy zastosowaniu narzdzi ekonometrycznych Zmienna objaniana: Reformy gospodarcze - wskanik transformacji gospodarczej EBOiR Zmienne objaniajce: 1. Czynniki konstytucyjne podstawowe składniki konstytucji (Elster, 1995; Gavison, 2002; Garlicki, 2004): struktura władzy, katalog praw i wolnoci, mechanizm egzekwowania postanowie konstytucji wskaniki: Henisz (2003), Freedom House (1989-2002), Feld i Voigt (2003) konstytucje de iure vs. konstytucje de facto 2. Zmienne kontrolne
IV. KONSTYTUCYJNE CZYNNIKI REFORM GOSPODARCZYCH W TRANSFORMACJI Wstpne wnioski z otrzymanych wyników: wysza koncentracja władzy nie sprzyja reformom gospodarczym szerszy zakres praw politycznych i wolnoci obywatelskich sprzyja reformom gospodarczym zasady formalne dotyczce niezalenoci sdu konstytucyjnego nie wywieraj istotnego wpływu na reformy gospodarcze Stanowi one potwierdzenie teorii negatywnych konstytucjonalistów i przedstawicieli ekonomii konstytucyjnej, zgodnie z któr podstawowa rola konstytucji w postsocjalistycznej transformacji polega na zamienianiu obietnic składanych przez reprezentantów władzy innym aktorom działajcym w pa stwie w wiarygodne zobowizania.
V. PODSUMOWANIE Ekonomia konstytucyjna pozwala na lepsze zrozumienie zjawisk zachodzcych podczas postsocjalistycznej transformacji (projektowanie konstytucji, ekonomiczne efekty konstytucji) Studium empiryczne: wkład do debaty pomidzy negatywnymi i pozytywnymi konstytucjonalistami rekomendacje praktyczne znaczenie dla rozwoju bada empirycznych w zakresie ekonomii konstytucyjnej i dziedzin pokrewnych Nowa ekonomia instytucjonalna ekonomia konstytucyjna
Dzikuj za uwag!