LOGISTYKA Wykład TRANSPORT Pojęcie transportu: Zespół czynności związanych z przemieszczaniem osób i dóbr materialnych za pomocą odpowiednich środków, Dział gospodarki obejmujący ogół środków i działań związanych z przemieszczaniem osób i ładunków, Dziedzina wiedzy zajmująca się zjawiskami związanymi z przemieszczaniem osób i dóbr materialnych ZARZĄDZANIE TRANSPORTEM Transport to pokonywanie przestrzeni lub zmiana miejsca transportowanych towarów przy użyciu środków transportu Transport wewnątrzzakładowy to transport w zakładzie, z jednego miejsca produkcji do innego, albo transport w jednym lub kilku sektorach magazynu Transport zewnętrzny to transport od dostawców do nabywców, transport pomiędzy różnymi zakładami, między różnymi magazynami tego samego przedsiębiorstwa Wśród elementów systemu transportowego wymienia się: transportowany materiał środek transportu proces transportu 1
FUNKCJE TRANSPORTU I ICH REGULACJE Podstawowe funkcje transportu Funkcje pierwotne: funkcje przewozowe i funkcje przeładunkowe Funkcje wtórne: funkcja zabezpieczenia dróg (budowa i utrzymanie dróg) i funkcja odpowiedzialności Regulacja zadań transportowych Przepisy publicznoprawne (ustawa o kolejnictwie, ustawa o transporcie materiałów, rozporządzenia o czasie pracy) Przepisy cywilnoprawne (kodeks spółek handlowych) Znaczne ograniczenie konkurencji (licencje, koncesje, uprawnienia) Transport usługowy (zezwolenie) i transport zakładowy (zgłoszenie) Transport bliski i daleki PROCES TRANSPORTU W procesach transportowych mamy zawsze do czynienia z co najmniej dwoma uczestnikami: dostawcą towaru i odbiorcą towaru Ostatnio coraz częściej pojawia się trzeci uczestnik: dostawca usług transportowych, czyli przewoźnik Przepływ materiałów pomiędzy dostawcą i odbiorcą rzadko odbywa się w sposób ciągły (rurociąg, taśmociąg), częściej dzielony jest na przesyłki Przesyłka to towary zebrane i wpisane do dokumentu przesyłki, przeznaczone do wysłania od dostawcy do odbiorcy w jednym pojemniku transportowym i w tym samym czasie ROLA TRANSPORTU W LOGISTYCE Transport towarowy: Dostawcy surowców i materiałów, Producenci półwyrobów i wyrobów gotowych, Hurtownicy i pośrednicy, Punkty sprzedaży detalicznej, Ostateczni konsumenci. Jest funkcją przepływów logistycznych (zarówno materialnego, jak i informacyjnego). 2
TRADE-OFF W TRANSPORCIE Zależności pomiędzy organizacją transportu i działalności magazynowej, w tym kontroli poziomu zapasów i logistycznej obsługi klienta (szybkość dostaw, częstotliwość przewozów i inne) KOSZTY TRANSPORTU Najważniejszy komponent kosztów logistycznych (wyższe niż koszty utrzymania zapasów, przetwarzania zamówień, magazynowania, operacji magazynowych), W firmach dystrybucyjnych osiągają około 60% kosztów firmy KLASYFIKACJA TRANSPORTU Kryteria: Charakter środowiska, w którym dokonywane są przewozy, Rodzaj przewożonego ładunku, Zasięg działalności i odległość przewozów. 3
CHARAKTER ŚRODOWISKA Transport lądowy, w tym: drogowy, szynowy, rurociągowy Transport wodny, w tym: śródlądowy, morski Transport powietrzny, w tym: lotniczy RODZAJ ŁADUNKU Transport pasażerski: logistyka miejska Transport towarowy: materiały standardowy i specjalizowany (podział ogólny), transport art. spożywczych, transport mebli, materiałów budowlanych itp. (podział szczegółowy). Kryterium dodatkowe: wielkość przewożonego ładunku: całopojazdowy, drobnicowy; wymiary ładunku: standardowe i ponadgabarytowe; bezpieczeństwo: materiały standardowe i niebezpieczne. KLASYFIKACJA PRZESYŁEK WG KRYTERIUM WAGI / OBJĘTOŚCI Przesyłki całkowite: jednolite rodzajowo materiały wykorzystujące w pełni ładowność lub objętość (zdolność) przewozową pojemnika transportowego Przesyłki częściowe: jednolite rodzajowo materiały występujące w większych ilościach, ale nie wykorzystujące pełnej zdolności przewozowej pojemnika transportowego Drobnica: materiały różne pod względem wielkości i rodzaju, które w małej części wykorzystują zdolność przewozową pojemnika transportowego Materiały paczkowane: o charakterystyce identycznej jak drobnica, ale o znacznie mniejszej masie i objętości jednostkowej (100 kg i mniej) Materiały lekkie: o charakterze podobnym jak drobnica i masie jednostkowej mniejszej niż 1 kg 4
ZASIĘG DZIAŁANIA Transport bliski (wewnątrzzakładowy) Transport daleki (zewnętrzny); można wydzielić: transport lokalny i międzynarodowy KLASYFIKACJA PRZESYŁEK WG KRYTERIUM TERMINU DOSTAWY Przesyłki oszczędnościowe: dostawa tych przesyłek może nastąpić w pewnym przedziale czasu np. w ciągu tygodnia; ten rodzaj przesyłek wykorzystywany jest przez dostawcę usługi transportowej dla zrównoważenia obciążenia zdolności przewozowej Przesyłki zwykłe: mają ściśle określony termin dostawy, który jest wynikiem ustaleń pomiędzy dostawcą i odbiorcą usługi transportowej Przesyłki ekspresowe: wymagają w porównaniu z pozostałymi kategoriami przesyłek bardzo krótkiego cyklu dostawy; cykl ten jest określany przez zlecającego przewóz i często ma charakter warunku w oparciu o który zawierana jest umowa WYBÓR KATEGORII PRZESYŁKI O kategorii przesyłki, jaką transportowany będzie określony materiał decyduje zawsze zlecający przewóz Wybierając pomiędzy dostępnymi wariantami kieruje się on najczęściej następującymi cechami transportowanego materiału: Wartość jednostkowa (zł / szt., kg, opakowanie) zwykle im wyższa wartość jednostkowa tym mniejsza przesyłka i precyzyjniej wyznaczany termin; czasami jednak przesyłki o dużej wartości łączy się dla zapewnienia odpowiednichwarunków bezpieczeństwa Termin przydatności do użycia (np. ulega zepsuciu: warzywa, owoce; traci aktualność: gazety) jeżeli transportowany materiał ma określony termin przydatności do użycia to najczęściejprzesyłka ma charakter zwykły lub ekspresowy Wymagany ścisły reżim czasowy (np. dostawa części na montaż od kooperanta) przesyłki o takich cechach wymagają przede wszystkim dużej niezawodności dostawy 5
ROLA I ZNACZENIE GAŁĘZI TRANSPORTU Integracja łańcuchów dostaw, Wzrost znaczenia transportu międzynarodowego, Wzrost znaczenia transportu morskiego, Uwzględnianie kryteriów ekologicznych, Polityka zrównoważonego transportu (transport kolejowy). RODZAJE TRANSPORTU: WŁASNOŚCI Koszt (1)na 1 Tkm(2) Prędkość (km/h) Częstotliwość dostaw Dostępność Drogowy Kolejowy Lotniczy Wodny Rurocią - gowy średni niski wysoki bardzo niski (3) bardzo niski 75 80 960 35 8 bardzo dobra bardzo dobra dobra dobra (4) ograniczona dostawy ciągle dobra dobra (5) warunki geograf. Niezawodność duża bardzo duża bardzo dużą ograniczona pogodą ograniczone potrzeby bardzo duża KOMENTARZ 1) Relacje podane przy obecnym sposobie kalkulowania kosztów transportu. Koszty różnych rodzajów transportu nie są liczone w jednakowy sposób. Najbardziej dotowane rodzaje transportu to drogowy i lotniczy. 2) Miara pracy transportowej 1 tonokilometr (Tkm) = przemieszczenie 1 Tony na odległość 1 km 3) Istnieje możliwość dalszej obniżki wynikającej z zastosowania silników okrętowych nowej konstrukcji 4) Samoloty nie poruszają się swobodnie ale latają w tak zwanych "kanałach". Natężenie ruchu na niektórych trasach (np. Europa - Stany Zjednoczone czyli tak zwany "kanał północnoatlantycki" ) jest tak duże, że nie ma już możliwości zwiększenia częstotliwości. Sytuacja ulegnie poprawie, kiedy wprowadzone zostaną nowe systemy kontroli ruchu lotniczego. 5) Istnieje możliwość znacznego zwiększenia bo wiele istniejących lotnisk nie jest eksploatowane. Dotyczy to np. największego lotniska w Polsce - Krzywej k. Legnicy. 6
WYBÓR RODZAJU TRANSPORTU Na wybór rodzaju transportu wpływ mają zwykle trzy czynniki: Koszt Niezawodność Prędkość. W wielu przypadkach uwzględnia się również inne czynniki, takie jak: położenie geograficzne odbiorców, kształt i ciężar przesyłki, okres trwałości przewożonych dóbr, organizacja dostaw, warunki klimatyczne miejsca dostarczenia przesyłki. SPEDYCJA Spedycja to aranżacja procesu transportowego wraz ze wszystkimi czynnościami planistycznymi i formalno- organizacyjnymi umożliwiającymi przewóz ładunku od nadawcy do odbiorcy. SPEDYCJA Spedycja obejmuje: przyjmowanie zleceń przewozowych, wybór środka transportu, zawieranie umów o przewóz, ubezpieczanie przesyłki, sporządzanie dokumentacji transportowej, odbiór przesyłki od nadawcy, przygotowanie przesyłki do przewozu, nadanie przesyłki na środek transportowy oraz jej odbiór z tego środka (z właściwą dokumentacją), monitorowanie przewozu, ewentualna odprawa celna, przekazanie przesyłki odbiorcy. 7
WSPÓŁCZESNE TECHNOLOGIE TRANSPORTOWE Technologia zunifikowana (kontenerowa) ładunki przemieszczane są w znormalizowanych kontenerach lub innych zbiorczych jednostkach ładunkowych, wykorzystuje się odpowiedni tabor, Technologia specjalizowana, środki transportu dostosowane są do wymogów technologicznych i specyfiki przewożonych ładunków (cysterny, furgony izotermiczne i chłodnicze, przyczepy i naczepy niskopodłogowe), Technologia uniwersalna, stosuje się tabor uniwersalny, duża pracochłonność prac ładunkowych, ZARZĄDZANIE TABOREM Kompozycja taboru (wybór rodzaju taboru (kategoria, marka) i zdefiniowanie liczebności taboru), Wymiana taboru (kiedy i na jaki), Projektowanie tras przewozowych (marszrutyzacja), Przydział pojazdów do zadań transportowych, Planowanie obsług i napraw. ZAŁADUNEK ŁĄCZONY Tylko przesyłki całkowite wykorzystują pełną zdolność przewozową pojemnika transportowego, a przewóz odbywa się bezpośrednio od dostawcy do odbiorcy Zasada załadunku łączonego: wszystkie pozostałe rodzaje przesyłek powinny być przewożone w ten sposób, aby w pełni wykorzystywać zdolność przewozową pojemnika transportowego Efektem stosowania tej reguły jest obniżka kosztów transportu, lepsze wykorzystanie dysponowanych środków transportu, ochrona środowiska Przy stosowaniu załadunku łączonego trudno jest zachować warunek przewozu bezpośrednio od dostawcy do odbiorcy Załadunek łączony może być realizowany w dwóch wariantach 8
ZAŁADUNEK ŁĄCZONY WARIANT I Pojemnik transportowy dostarczany jest kolejno do kilku dostawców, tak długo aż wypełniona zostanie jego zdolność przewozowa Następnie jest on transportowany do miejsca rozładunku tzw. przewóz daleki; można tutaj zastosować model transportu bimodalnego Warunkiem uzyskania wysokiej efektywności tej formy załadunku łączonego jest występowanie przewozu dalekiego wielokrotnie dłuższego od trasy przebywanej pomiędzy dostawcami/odbiorcami W trakcie przewozu dalekiego uzyskiwane są wszystkie oszczędności wynikające z załadunku łączonego Nie stosuje się tego wariantu załadunku łączonego jeżeli nie występuje jeden, wspólny dla wszystkich materiałów, przewóz daleki ZAŁADUNEK ŁĄCZONY WARIANT II Drugą formą załadunku łączonego jest rozwiązanie, w którym przesyłki (poza całkowitymi) dostarczane są od dostawcy do terminalu towarowego W terminalu kompletowane są terminali przesyłki całkowite przeznaczone do innych Po ich przetransportowaniu do kolejnego terminalu odbywa się z niego dostawa do poszczególnych odbiorców TERMINAL TOWAROWY FUNKCJA PODSTAWOWA Terminal towarowy jest stacją pośrednią dla przeładunku i sortowania materiałów na drodze od dostawcy do odbiorcy; odbywa się w nim łączenie/podział strumieni materiałów Główne funkcje terminala towarowego: Funkcja podstawowa: stwarza warunki do maksymalizacji wykorzystania pojemników transportowych i środków transportu (poprzez przeładunek przesyłek pomiędzy różnymi środkami i rodzajami transportu, ich sortowanie i kompletację dla wypełnienia określonych pojemników transportowych) W procesach sortowania i kompletacji pojawia się często problem okresowego składowania części przesyłek 9
TERMINAL TOWAROWY FUNKCJA USŁUGOWA Funkcja usługowa: zapewnia warunki odpowiedniej obsługi dostawcy i odbiorcy Funkcjonowanie terminalu wiąże się oczywiście z pewnymi uciążliwościami dla dostawców i odbiorców np.: dostawa do i z terminalu, wydłużony cykl dostawy Uciążliwości te kompensowane mogą być przez zapewnienie kompleksowej obsługi klienta poprzez np.: przejęcie od niego wszelkich czynności związanych z przygotowaniem dokumentacji przewozowej, ubezpieczeniem przesyłki oraz zapewnienie wysokiej niezawodności dostaw przez np. regularne przewozy pomiędzy terminalami TERMINAL TOWAROWY FUNKCJA ROZSZERZONA Funkcja rozszerzona: terminal wykorzystywany być może jako miejsce dalszego przetwarzania towarów Dzieje się to coraz częściej, ponieważ przedsiębiorstwa produkcyjne koncentrują się wyłącznie na swojej działalności podstawowej i w takiej sytuacji wyroby wyjeżdżają od producenta w opakowaniach zbiorczych W terminalu wyroby są magazynowane, pakowane, znakowane, kompletowane w wysyłki dla poszczególnych klientów przez niezależne przedsiębiorstwa, których siedzibą jest terminal Zajmują się one dodatkowo produkcją, naprawą opakowań i pojemników transportowych, naprawami drobnych awarii środków transportu i szeroko pojętą działalnością socjalną na rzecz personelu obsługującego środki transportu Terminal spełniający wszystkie trzy funkcje to centrum usług logistycznych REGULACJE PRAWNE I DOKUMENTACJA TRANSPORTOWA Prawo przewozowe (ustawa z dnia 15 listopada 1984), List przewozowy (zdefiniowany w ustawie), Dokument przewozowy (zdefiniowany w ustawie), Zapytanie ofertowe, Oferta transportowa, Zlecenie przewozowe, Umowa o przewóz, Protokół szkodowy. 10
DOKUMENTACJA TRANSPORTOWA W PRZEWOZACH MIĘDZYNARODOWYCH Międzynarodowy samochodowy list przewozowy CMR (international consignment note), Międzynarodowy kolejowy list przewozowy, Morski list przewozowy i konosament, Konosament żeglugi śródlądowej, Międzynarodowy lotniczy list przewozowy, Międzynarodowy list przewozowy transportu multimodalnego (konosament FIATA) STANDARDOWE FORMUŁY KONTRAKTOWE INCOTERMS, Międzynarodowa konwencja celna TIR, Konwencja dotycząca drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych ADR, Konwencja dotycząca przewozu towarów szybko psujących się ATP, Ustawa o czasie pracy kierowców ADR ADR (fr. L' Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route) to międzynarodowa konwencja dotycząca drogowego przewozu towarów i ładunków niebezpiecznych, sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r. Została ratyfikowana przez Państwo Polskie w 1975 r. Przepisy umowy ADR są nowelizowane w cyklu dwuletnim. Umowa obowiązuje obecnie w 46 krajach. ADN przepisy europejskie dotyczące o międzynarodowym przewozie towarów niebezpiecznych w żegludze śródlądowej. 11
Od 2003 roku każde przedsiębiorstwo związane z transportem drogowym towarów niebezpiecznych (przewoźnik, firma odbierająca i wysyłająca towary niebezpieczne) zobowiązane jest do współpracy z doradcą ds. bezpieczeństwa (Doradca ADR), którego zadaniem jest pomoc w realizacji wymagań nałożonych przez konwencję, sporządzanie obowiązkowych sprawozdań rocznych do wojewody, oraz wprowadzanie odpowiednich procedur i instrukcji bezpieczeństwa. ZAWARTOŚĆ UMOWY Od 2003 roku każde przedsiębiorstwo związane z transportem drogowym towarów niebezpiecznych (przewoźnik, firma odbierająca i wysyłająca towary niebezpieczne) zobowiązane jest do współpracy z doradcą ds. bezpieczeństwa (Doradca ADR), którego zadaniem jest pomoc w realizacji wymagań nałożonych przez konwencję, sporządzanie obowiązkowych sprawozdań rocznych do wojewody, oraz wprowadzanie odpowiednich procedur i instrukcji bezpieczeństwa. ZAŁĄCZNIK A Załącznik A obejmuje podział wszystkich produkowanych na świecie materiałów niebezpiecznych na 13 klas zagrożeń oraz zawiera szczegółową klasyfikację tych materiałów w poszczególnych klasach: 1 Materiały i przedmioty wybuchowe 2 Gazy 3 Materiały ciekłe zapalne 4.1 Materiały stałe zapalne 4.2 Materiały samozapalne 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy zapalne 5.1 Materiały utleniające 5.2 Nadtlenki organiczne 6.1 Materiały trujące 6.2 Materiały zakaźne 7 Materiały promieniotwórcze 8 Materiały żrące 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne 12
ZAŁĄCZNIK A Dodatkowo w tym załączniku określone zostały ogólne i szczegółowe warunki opakowania pojedynczych materiałów, wymagania w zakresie oznakowania materiałów oraz warunki badań i znakowania tych materiałów. ZAŁĄCZNIK B W załączniku B określone są: warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych warunki techniczne pojazdów samochodowych warunki techniczne przyczep (naczep), cystern i kontenerów cystern warunki oznakowania pojazdów i dodatkowego ich wyposażenia warunki załadunku i wyładunku poszczególnych materiałów zakazy ładowania ładunku razem w jednym pojeździe wymagania dotyczące osób uczestniczących w przewozie niezbędna dokumentacja przy tych przewozach ADR Umowa ADR ma wspólne źródła z umowami dotyczącymi międzynarodowego transportu: drogą morską (IMDG), kolejową (RID) i lotniczą (ICAO). 13