PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH

PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH Warszawa, październik 2012

Szanowni Państwo, W latach 2003 2005 Sojusz Lewicy Demokratycznej po raz pierwszy w swojej historii odpowiadał za funkcjonowanie polskiego rolnictwa. Początek tego okresu to czas, kiedy Polska nie była jeszcze członkiem Unii Europejskiej. Pojawiały się obawy i pytania Polaków: czy warto wstąpić do Unii Europejskiej? Najważniejsze wątpliwości zostały rozwiane. Polacy powiedzieli w referendum TAK. Za przyszłością Polski w Unii Europejskiej opowiedzieli się także mieszkańcy wsi. Zaakceptowali warunki członkostwa wynegocjowane na historycznym szczycie w Kopenhadze. Sami mieszkańcy wsi wiedzą, że podjęli wówczas po prostu dobrą decyzję. W czasie gdy lewica odpowiadała za funkcjonowanie resortu rolnictwa utworzono Zintegrowany System Zarządzania i Kontroli (IACS), dzięki któremu rolnicy otrzymują dopłaty bezpośrednie. Wprowadzono Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich i Sektorowy Program Operacyjny, by polscy rolnicy i polskie przedsiębiorstwa mogli rozwijać swoją produkcję i konkurować na rynkach Unii Europejskiej. Dzięki programom pomocowym polskie zakłady zaczęły spełniać warunki do prowadzenia handlu na wspólnym europejskim rynku. Na efekty tych działań nie trzeba było długo czekać. Polska żywność przebojem wdarła się na europejskie stoły. 3

Integracja z Unią Europejską stworzyła nowe, realne możliwości dla rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Najwyższy czas, aby zacząć je w pełni wykorzystywać. Obecnie toczą się prace nad kształtem Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 roku. Europejska lewica bierze w nich aktywny udział wysuwając propozycje korzystne dla polskiej wsi i rolnictwa. Zapraszamy do lektury propozycji SLD dla polskiej wsi i polskiego rolnictwa. Są one efektem naszych doświadczeń, a także tysięcy rozmów z naukowcami, rolnikami i mieszkańcami wsi. Z rozmów tych wypływa jedno podstawowe przeświadczenie: polska wieś zasługuje na więcej! Z wyrazami szacunku Leszek Miller Wojciech Olejniczak październik 2012

POLSKA WIEŚ stan obecny

Polska wieś i całe społeczeństwo potrzebuje rozwoju produkcji rolnej. Jednocześnie wielkim wyzwaniem cywilizacyjnym jest zmniejszenie różnicy w jakości życia mieszkańców obszarów wiejskich i miast. Polska wieś stan obecny Na terenach wiejskich mieszka w Polsce 14,9 mln osób stanowi to 38 proc. mieszkańców Polski 1. Polska wieś się zmienia. Większość mieszkańców wsi nie utrzymuje się z produkcji rolnej. Jak pokazują wstępne wyniki spisu rolnego w Polsce mamy 1,583 mln gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 hektara, czyli o 19,1 proc. mniej niż w roku 2002 2. Postępuje stopniowa koncentracja własności ziemi. Od 2002 roku liczba gospodarstw małych, o powierzchni 1 5 ha, zmniejszyła się o 22,7 proc. Jednocześnie o 28,8 proc. wzrosła liczba gospodarstw największych, przekraczających 50 ha, a o 11 proc. zajmujących od 30 do 50 hektarów. Według spisu rolnego średnia powierzchnia jednego gospodarstwa to 9,5 ha, co oznacza wzrost o 13,1 proc. Według Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa średnia wielkość gruntów ornych w gospodarstwie w 2012 roku wyniosła 10,38 ha i od roku 2007 (od kiedy ARiMR publikuje te dane) stopniowo się powiększa 3. 1 GUS. 2 GUS. 3 ARiMR. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 7

Koncentracja produkcji Stopniowo następuje przez lata oczekiwana i wyczekiwana specjalizacja i koncentracja produkcji rolnej w Polsce. Przyspieszenie tych procesów jest szczególnie wyraźne od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej. Koncentracja szczególnie widoczna jest na rynku mleka. Gdy w 2004 roku Polska wstępowała do Unii Europejskiej mieliśmy 355 246 dostawców hurtowych mleka. Obecnie liczba ta zmalała do 170 106 dostawców hurtowych 4. Jeszcze szybszej redukcji uległa liczba dostawców bezpośrednich. W 2004 roku wynosiła on 78 083, obecnie jest to już tylko 15 487 dostawców bezpośrednich. Jednocześnie rośnie wydajność mleczna. W roku 2004 wynosiła 4141 litrów 5. Obecnie jest to 4700 litrów 6. Spadek liczby gospodarstw produkujących zboża wyniósł w latach 2002 2010 co pokazują wyniki spisów rolnych 19,1 proc. Powierzchnia zasiewów pszenicy w roku 2004 wyniosła 2310,7 tys. ha, aby spaść w roku 2007 do 2175,7 tys. ha i wzrosnąć w roku 2010 do 2406,1 tys. ha 7. Niestabilność zasiewów jest pokłosiem niestabilności rynku. Mamy jednak do czynienia z tendencją spadku liczby gospodarstw uprawiających pszenicę. Zmniejszenie liczby gospodarstw w połączeniu ze spadkiem liczy producentów pszenicy pozwala mówić o koncentracji produkcji również na rynku pszenicy. Jednocześnie 4 ARR. 5 ARR za IERiGŻ-PIB. 6 ARR szacunek IERiGŻ-PIB. 7 ARR. 8 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

rośnie wartość globalnej produkcji pszenicy. W 2002 roku wyniosła ona 4 403,8 mln zł, w 2008 roku już 6458,2 mln zł 8. Z ogólnego trendu koncentracji produkcji wyłamuje się produkcja zwierzęca z wyjątkiem produkcji mleka. Wynika to ze złych rozwiązań systemowych funkcjonujących w tym sektorze. Jak pokazują wstępne wyniki spisu rolnego w 2010 w Polsce hoduje się o 22,5 proc. mniej sztuk trzody chlewnej niż w roku 2002 9. Jednocześnie rośnie liczba siedzib stad utrzymujących świnie. W roku 2004 liczba ta wynosiła 279 524, na koniec roku 2010 zaś wyniosła 302 747 10. Potwierdzają to wstępne wyniki spisu rolnego. W 2010 roku na gospodarstwo przypadło średnio 9 sztuk trzody chlewnej wobec 9,4 sztuk w 2002 r. Kluczem do zmiany sytuacji w sektorze produkcji zwierzęcej jest stymulowanie przez państwo zmian o charakterze systemowym, opierających się na wspieraniu grup producenckich i spółdzielczości. Wzrost eksportu Po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej nastąpił dynamiczny wzrost eksportu rolno-spożywczego. W 2003 roku jego wartość wyniosła 4 mld euro. W 2011 roku wzrosła do 13,8 mld euro 11. Blisko 80 proc. polskiego eksportu produktów rolno-spożywczych trafia do państw Unii Europejskiej. W tym gronie najwięksi odbiorcy polskiego eksportu polskiej żywności to Niemcy, Wielka Brytania, Czechy, Francja, 8 GUS. 9 GUS. 10 ARiMR. 11 IERiGŻ-PIB. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 9

Holandia i Włochy. Drugim po UE odbiorcą jest państwa Wspólnoty Niepodległych Państw na czele z Rosją i Ukrainą. Niewykorzystany potencjał produkcyjny Pozytywnym zjawiskom, takim jak koncentracja produkcji i wzrost eksportu towarzyszy jednocześnie spadek wielkości produkcji. Wyjątek stanowi tylko branża mleczarska. Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 r. wykazały, że powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych wynosiła 15,5 mln ha. Powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej w gospodarstwach rolnych wyniosła 14603,2 tys. ha i stanowiła 94,2 proc. ogólnej powierzchni użytków rolnych ogółem. Powierzchnia zasiewów w 2010 r. wyniosła 10427,7 tys. ha i była mniejsza o 336,6 tys. ha (o 3,1 proc.) w porównaniu do danych z 2002 r. Pod zasiewami znajdowało się 67,3 proc ogólnej powierzchni gruntów ornych 12. Spadek produkcji jest widoczny na przykładzie produkcji ziemniaków i buraków cukrowych. W 2002 roku na jeden hektar użytków rolnych produkowaliśmy 919 kg ziemniaków, w 2010 tylko 528 kg. W 2002 roku produkowaliśmy 795 kg buraków cukrowych na jeden hektar, w 2010 roku 673 kg 13. W przypadku zbóż maleje powierzchnia zasiewów. W 2002 roku zboża uprawiano na 8294 tys. ha. W 2010 roku ta powierzchnia zmalała do 7638 tys. ha. Kurczy się także powierzchnia uprawy warzyw gruntowych. W 2002 roku wynosiła ona 247 tys. ha. W 2010 roku było to tylko 158,7 tys. ha 14. 12 GUS. 13 GUS 14 GUS. 10 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Ponadto maleje liczba zwierząt gospodarskich. W 2002 roku w polskich gospodarstwach było 7578 tys. sztuk zwierząt gospodarskich. W 2010 roku tylko 7186 sztuk. Szczególnie widoczny jest spadek populacji świń i owiec 15. Polskie rolnictwo nie w pełni wykorzystuje szansę, jaka otworzyła się przed nim w momencie wejścia do Unii Europejskiej. Wzrost produkcji mógłby być o wiele bardziej dynamiczny. Potencjał produkcyjny polskiej wsi nie jest wykorzystywany w należytym stopniu. Środki europejskie Na stan polskiego rolnictwa kierunki jego ewolucji i tempo następujących zmian wpływa członkostwo Polski w Unii Europejskiej. W latach 2007 2013 na płatności w ramach systemów wsparcia bezpośredniego produkcji rolnej przeznaczono kwotę 12,2 mld zł. Zdecydowana większość tej kwoty jest wypłacana w ramach jednolitej opłaty obszarowej 11,4 mld zł. Jednocześnie na Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 Unia Europejska przeznaczyła 69 mld zł. Kwotę tę w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich podzielono na cztery osie. Oś pierwsza Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego to 29,8 mld zł. To środki w znacznej części przeznaczone na wsparcie produkcji rolnej, przetwórstwa oraz modernizację gospodarstw. Oś druga Poprawa środowiska naturalnego i obszarów wiejskich to 21,3 mld zł. Tutaj również gros środków przeznaczonych jest na wsparcie produkcji. Oś trzecia Jakość życia na obszarach 15 GUS. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 11

wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej to 13,9 mld zł. Oś czwarta LEADER to 3,1 mld zł. Do tej pory ze środków ze wszystkich osi skorzystało 1 115 187 beneficjentów. Ta liczba jednak może być myląca. Znaczna część z nich uzyskała bowiem stosunkowo niewielkie wsparcie do produkcji (gospodarstwa niskotowarowe, gospodarowanie na obszarach górskich). Z bardziej pożądanych, z punktu widzenia interesów polskiego rolnictwa, działań skorzystała znacznie mniejsza liczba rolników. Przykładowo, z działania Ułatwianie startu młodym rolnikom skorzystało 6 318 osób, renty strukturalne otrzymało 66 793 rolników, a środki na modernizację swoich gospodarstw rolnych 26 798 rolników 16. Jak pokazuje podział środków z PROW na cztery osie, zdecydowana ich większość była przekazana na rzecz wsparcia produkcji rolnej i modernizację gospodarstw. Znacznie mniejsze środki przeznaczono natomiast na rzecz poprawy jakości życia na wsi. Dzisiaj głównym priorytetem zaczyna być zmniejszenie różnic w jakości życia na obszarach wiejskich i w miastach poprzez podniesienie jakości życia na obszarach wiejskich. Sytuacja społeczna Cały czas dochody uzyskiwane w rodzinach rolniczych są znacznie niższe od przeciętnych dochodów. W 2011 r. w gospodarstwach domowych przeciętny miesięczny dochód 16 ARiMR. 12 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

rozporządzalny na osobę ukształtował się na poziomie 1227 zł. W gospodarstwach domowych rolników kwota ta wynosi zaledwie 736 zł 17. Podobna prawidłowość zachodzi między dochodem przeciętnej polskiej rodziny a dochodem rodziny zamieszkującej obszar wiejski. Warto również odnotować, że to w rodzinach rolniczych następuje największy spadek dochodu rozporządzalnego. W porównaniu z rokiem 2011, w roku 2010 spadł on aż o 8,4 proc. Spadek dynamiki dochodu rozporządzalnego w gospodarstwach rolników przyczynił się do pogłębienia różnicy w poziomie dochodów rolników w odniesieniu do średniej krajowej. Obok rencistów rolnicy są grupą w największym stopniu zagrożoną ubóstwem 18. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku ogółu mieszkańców terenów wiejskich. Chociaż w roku szkolnym 2010/2011 do przedszkoli uczęszczało ponad 69,9 proc. proc. dzieci w wieku 3 6 lat, to spośród dzieci zamieszkałych na wsi do placówek przedszkolnych trafiało tylko 51,52 proc 19. Jednak wśród trzylatków do przedszkola uczęszczał tylko co czwarty trzylatek mieszkający na wsi. Do wykluczenia edukacyjnego dochodzi wykluczenie cyfrowe. Wyposażenie gospodarstw w komputer z dostępem do Internetu w miastach kształtowało się na poziomie 58,5 proc., a na wsi 42,8 proc 20. 17 GUS. 18 GUS. 19 GUS 20 GUS. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 13

Cele, które zrealizujemy: 1. ZWIĘKSZENIE PRODUKCJI POLSKIEJ ŻYWNOŚCI: Zwiększenie opłacalności produkcji. Obniżenie kosztów produkcji rolnej. Zwiększenie pogłowia trzody chlewnej. Zwiększenie produkcji mleka. Zwiększenie produkcji wołowiny. Zwiększenie produkcji zbożowej. Zwiększenie produkcji owoców i warzyw. 1. ZWIĘKSZENIE POLSKIEGO EKSPORTU ROLNO-SPOŻYWCZEGO: Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego. Zapewnienie odpowiedniej promocji polskich produktów żywnościowych na rynkach zagranicznych. Zwiększenie wsparcia dla przedsiębiorców eksportujących polską żywność.

3. POPRAWA WARUNKÓW ŻYCIA NA OBSZARACH WIEJSKICH: Zapewnienie miejsca w żłobku i przedszkolu dla każdego dziecka. Zapewnienie dostępu mieszkańcom do bibliotek i innych instytucji kultury. Zapewnienie dostępu do wysokiej jakości edukacji blisko miejsca zamieszkania. Zrównanie dostępu do lekarzy dla mieszkańców miast i wsi. Zapewnie dostępu do finansowanego ze środków publicznych systemu opieki nad osobami starszymi. Zapewnienie dostępu do infrastruktury sportowej na wysokim poziomie. Rozwój infrastruktury transportowej. Zapewnienie dostępu do infrastruktury komunalnej. Rozwój instytucji społeczeństwa obywatelskiego. Zapewnienie dostępu do szerokopasmowego Internetu.

PRODUKCJA ROLNA

Polityka rolna służy zapewnieniu ciągłości produkcji towarów wysokiej jakości i regularnemu dostarczaniu ich do konsumentów po rozsądnej cenie. Realizacji tych celów służy Wspólna Polityka Rolna. Sprzeciwiamy się pełnej liberalizacji rynku w rolnictwie, gdyż jest ona sprzeczna z celami bezpieczeństwa żywnościowego, ochroną środowiska i walką ze zmianami klimatycznymi. Wychodzimy z założenia, że międzynarodowe porozumienia handlowe nie mogą stać w sprzeczności z prawem państw czy organizacji takich jak Unia Europejska do wspierania rolnictwa. Dlatego stoimy na stanowisku obrony wysokości budżetu Wspólnej Polityki Rolnej i sprzeciwiamy się zakusom prowadzącym do jego obniżenia lub renacjonalizacji. Wspólna Polityka Rolna wizja lewicy Wspólna Polityka Rolna po roku 2013 powinna opierać się na triadzie: słuszność równość skuteczność. Słuszność środków publicznych przeznaczonych na ten cel oraz zaakceptowanych przez podatników. Równość dystrybucji środków pomiędzy 27 krajów członkowskich. Równość podziału środków wewnątrz każdego kraju. Równość dystrybucji pomiędzy poszczególnymi rolnikami. Skuteczność wykorzystania funduszy publicznych i solidarność będąca jedną z podstawowych wartości UE. Jednocześnie WPR musi być tak skonstruowana, aby zapewniała polskim rolnikom możliwość równej konkurencji PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 17

z rolnikami z innych państw UE. W polskim przypadku oznacza to zapewnienie równych dopłat dla rolników ze wszystkich państw członkowskich. Ważnym zadaniem jest też uproszczenie WPR. Prostsze niż obecnie wnioski o dopłaty bezpośrednie rolnicy powinni składać co trzy lata, a nie tak jak teraz, co roku. W nowej Wspólnej Polityce Rolnej dotacje powinny być przyznawane do hektara uprawianej ziemi. Płatność tego typu powinna być przyznawana wszystkim rolnikom, którzy podpiszą kontrakt na zarządzenie i utrzymanie obszaru rolnego z góry ustalonym pułapem. Na dodatkowe płatności mogliby liczyć rolnicy gospodarujący w regionach o warunkach trudnych. Dodatkowe dopłaty byłyby przewidziane dla zielonych obszarów lub obszarów środowiskowo wrażliwych, przeznaczone dla rolników zajmujących się wypasaniem ekstensywnym, rolnictwem ekologicznym, zachowaniem krajobrazu, ugorowaniem ziemi, bądź produkcją na terenach o dużej bioróżnorodności. W proponowanym przez lewicę systemie rolnik otrzymywałby płatności w zamian za dostarczanie określonych usług. Usługi te są obecnie rozumiane w sposób szeroki. Mieści się w tym pojęciu między innymi: dostarczanie wysokiej jakości żywności konsumentom, ochrona bioróżnorodności, ochrona środowiska zwierzęcego i dzikiej fauny, zarządzanie zasobami wodnymi, ochrona przed erozją oraz tworzenie atrakcyjnych krajobrazów. Rolnik dostarczający usługi nie musiałby być w tej sytuacji właścicielem ziemi, którą uprawia. 18 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Ponadto, proponujemy wprowadzenie gwarantowanego minimalnego dochodu dla rolników. Postulujemy, aby dochody rodzin rolniczych były maksymalnie niezależne od takich zdarzeń, jak anomalie klimatyczne czy wybuchy epidemii chorób zwierzęcych. Aby rodzina rolnicza mogła być pewna minimalnego poziomu dochodu, państwo powinno stosować następujące instrumenty: ceny interwencyjne, przechowywanie żywności, ubezpieczenia, dystrybucja żywności do miejsc najbardziej jej potrzebujących, stworzenie funduszy stabilizacji rynku, wreszcie silniejsze regulacje w łańcuchu podaży w ramach przemysłu rolnego w celu osiągnięcia bardziej sprawiedliwej dystrybucji wartości dodanej między producentem, przemysłem rolnym i zaopatrzeniem. Wszystkie te działania będą służyć ochronie dochodów rolników. Opowiadamy się za podejmowaniem stosownych działań, gdy spadek dochodu rolnika przekracza 30 proc. Chociaż średnia wielkość gospodarstwa się zwiększa, rozdrobnienie cały czas pozostaje problemem polskiej wsi. Za podstawę ustroju rolnego w Polsce uznajemy gospodarstwo rodzinne. Uważamy jednocześnie, że definicja gospodarstwa rodzinnego powinna być poszerzona o gospodarstwo wielorodzinne, co nie stoi w sprzeczności z prywatną własnością gruntów rolnych. Wszyscy rolnicy, grupy producenckie, spółdzielnie i przedsiębiorcy prowadzący biznes związany z branżą rolną powinni mieć zagwarantowany dostęp do kredytów preferencyjnych. System musi zostać utrzymany w zreformowanej Wspólnej PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 19

Polityce Rolnej. Jego elementem powinny być poręczenia kredytów przez państwo. Wspólna Polityka Rolna po 2013 roku Podstawowym celem socjalistów jest wyrównanie dopłat, jakie otrzymują rolnicy w poszczególnych państwach członkowskich Unii Europejskiej. Opowiadamy się za przyznaniem państw członkowskich prawa do definiowania aktywnego rolnika we własnym zakresie. Popieramy również tzw. capping, czyli obniżanie wysokości dopłat dla największych beneficjentów. Uważamy, że zazielenianie powinno być dostosowane do polskich realiów. Uważamy, że z zazieleniania powinny być zwolnione gospodarstwa do 20 hektarów. Jednocześnie opowiadamy się za wprowadzaniem dywersyfikacji upraw. Proponujemy także przyznanie państwom członkowskim możliwości przenoszenia części środków pomiędzy filarami, co umożliwiłoby prowadzenie polityki prorozwojowej na wsi. Opowiadamy się za szerokim wsparciem dla młodych rolników gospodarujących na mniej niż 50 hektarach. Wsparcie to powinno dotyczyć przede wszystkim kredytów i gwarancji bankowych. Proponujemy ponadto specjalne uproszczone rozwiązania dla tzw. małych rolników, czyli rolników posiadających niewielkie gospodarstwa. Proponujemy wsparcie finansowe dla małych rolników pragnących przekazać swoje gospodarstwa. 20 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Za stały element Wspólnej Polityki Rolnej, który powinien zostać bezwzględnie utrzymany, uważamy renty strukturalne. Jest to narządzie sprzyjający poprawie struktury agrarnej. Dopełnieniem rent strukturalnych powinno być wsparcie dla młodych rolników chcących rozwijać produkcję w swoich gospodarstwach. Opowiadamy się za tworzeniem systemów jakości produktów rolnych i środków spożywczych. Polska żywność może i powinna konkurować jakością na rynku europejskim i światowym. Opowiadamy się jednocześnie za wspieraniem rolnictwa ekologicznego. Szczególne wsparcie powinno być gwarantowane rolnikom gospodarującym na obszarach leżących w sieci Natura 2000. Płatności dla rolników na obszarach górskich i innych obszarach z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (m.in. zmniejszona żyzność gleby, niekorzystne warunki klimatyczne) powinny być udzielane rocznie na hektar użytków rolnych w celu zrekompensowania rolnikom dodatkowych kosztów i dochodów utraconych w wyniku ograniczeń dla produkcji rolnej na danym obszarze. Opowiadamy się także za przyznaniem państwom członkowskim możliwości dodatkowego wspierania rolnictwa na obszarach o niekorzystnych warunkach. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 21

Dodatkowe płatności powinni otrzymywać także rolnicy, którzy dobrowolnie podejmują się przeprowadzenia operacji obejmujących zobowiązania dotyczące dobrostanu zwierząt. Czynniki rozwoju produkcji Opowiadamy się za stworzeniem w Polsce dobrych warunków dla rozwoju grup producenckich oraz rozwoju sektora spółdzielczego w rolnictwie. Chcemy, aby uzyskały one szczególne wsparcie ze środków unijnych dzielonych w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. W szczególności popieramy rozwój spółdzielczości na rynku mięsnym, wzorowanej na spółdzielczości mleczarskiej. Proponujemy stworzenie sieci spółdzielni zaopatrzenia i zbytu. Celem ich istnienia powinno być ograniczenie liczby pośredników na rynku mięsa. Państwo powinno wspierać również tworzenie zrzeszeń plantatorów powiązanych z przetwórcami działającymi w ich sąsiedztwie. Rozwój spółdzielczości i grup producenckich służy również koncentracji gruntów, która jest podstawowym czynnikiem wzrostu produkcji rolnej. Opowiadamy się za wspieraniem metod współpracy między różnymi podmiotami w rolnictwie i łańcuchu żywnościowym Unii, które przyczyniają się do osiągania celów i priorytetów polityki rozwoju obszarów wiejskich, w tym grup producentów, spółdzielni, organizacji międzybranżowych oraz producentów podstawowych. 22 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Opowiadamy się za tworzeniem klastrów i sieci oraz punktów koordynujących współpracę między powyższymi podmiotami. Współpraca ta powinna służyć rozwojowi nowych produktów, praktyk, procesów i technologii w sektorach rolnym, spożywczym i leśnym, w tym tych dotyczących redukcji odpadów. Inną wartą wsparcia formą współpracy między małymi podmiotami jest organizowanie wspólnych procedur pracy, wspólnym korzystaniu z pomieszczeń i zasobów. Opowiadamy się także za wspieraniem horyzontalnej i wertykalnej współpracy między podmiotami łańcucha dostaw na rzecz utworzenia platform logistycznych w celu promowania krótkich łańcuchów dostaw i rynków lokalnych i regionalnych. Na wsparcie zasługuje także skoordynowane wspólne podejście do projektów środowiskowych i systematycznych praktyk w zakresie ochrony środowiska; w tym dbających o efektywną gospodarkę wodną, użycie odnawialnych źródeł energii oraz ochronę krajobrazu wiejskiego. Racjonalnego uregulowania wymaga sfera dzierżawy gruntów rolnych. Powinna uwzględniać ona interesy obu stron: gospodarza dzierżawiącego ziemię i dzierżawcy. Należy wprowadzić ustawowe gwarancje trwałości dzierżawy. Jednocześnie państwo powinno prowadzić politykę preferencyjnych kredytów umożliwiających gospodarzom powiększanie areału gospodarstw. Proponujemy także przeprowadzenie akcji dobrowolnej wymiany ziemi w ramach gminy, co umożliwi komasację gruntów rolnych. W przypadku najsłabszych gruntów powinien być kontynuowany program ich zalesiania. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 23

Za konieczne uznajemy podejmowanie przez państwo aktywnych działań na rzecz obniżenia kosztów produkcji rolnej. Za skuteczny przykład takich działań uznajemy system zwrotu podatku akcyzowego do zakupionego paliwa rolniczego. Koniecznością jest także obniżenie kosztów zakupu nawozów. Kluczem do tego jest redukcja kosztów produkcji poprzez obniżenie ceny gazu kupowanego przez Polskę. Szkolnictwo, doradztwo, wsparcie Rozwój polskiego rolnictwa nie będzie możliwy bez wysokiej jakości szkół rolniczych i systemu doradztwa rolniczego wspieranego ze środków Unii Europejskiej. Popieramy wsparcie państwa dla tych instytucji. Tworząc politykę rozwoju rolnictwa rząd musi współpracować z naukowcami pracującymi na uczelniach rolniczych i w instytutach badawczych. Jednocześnie opowiadamy się za utrzymaniem publicznego charakteru ośrodków hodowli zarodowej służących podniesieniu poziomu produkcji rolnej. Akceptujemy ich prywatyzację w oparciu o spółdzielnie i grupy producenckie, tak żeby ośrodki hodowli zarodowej znajdowały się pod kontrolą rolników i działały w ich interesie. Ponadto opowiadamy się za likwidacją Krajowej Stacji Chemiczno-Rolniczej i przeniesieniem jej zadań do Ośrodków Doradztwa Rolniczego. Za potrzebne uznajemy zwiększenie roli i kompetencji Izb Rolniczych. Izby Rolnicze powinny być partnerem Sejmiku Województwa w tworzeniu i realizacji regionalnej 24 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

polityki w zakresie rolnictwa, a w szczególności w zakresie obrotu ziemią rolniczą. Należy zachęcać Sejmiki Wojewódzkie, aby jak najszybciej korzystały z możliwości zapisów w ustawie o doradztwie rolniczym i podejmowały decyzje o przekazaniu nadzoru Ośrodkami Doradztwa w ręce Izb Rolniczych. Ubezpieczenia i zapobieganie skutkom klęsk żywiołowych Opowiadamy się za powszechnym systemem ubezpieczeń produkcji rolnej wspieranym z budżetu państwa. System ten nie może być jednak fikcją. Pomoc państwa musi być ustanowiona na takim poziomie, aby polskim rolnikom rzeczywiście opłacało się wykupywać ubezpieczenia rolne. Jednocześnie proponujemy rolnikom pomoc w postaci finansowania inwestycji w działania zapobiegawcze, których celem jest ograniczanie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych i katastrof oraz inwestycji w odtwarzanie gruntów rolnych i przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku klęsk żywiołowych i katastrof. Opowiadamy się także tworzeniem funduszy wspólnego inwestowania dotyczących chorób zwierząt i roślin oraz incydentów środowiskowych. Biopaliwa i biogazownie Za jedną z szans rozwoju polskiego rolnictwa uznajemy biopaliwa. Powinny one służyć poprawie konkurencyjności PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 25

polskiej gospodarki. Działania w tym zakresie nie mogą prowadzić do skutków ubocznych w postaci wzrostów cen paliwa i wzrostów cen zbóż konsumpcyjnych. Szansą dla polskiej wsi jest rozwój biogazowi pozwalających wykorzystać na cele energetyczne zasoby biomasy pochodzące z pól, łąk i produkcji zwierzęcej. Biogazownie są doskonałym przykładem jak rozumna polityka rolna może przyczyniać się do walki z ociepleniem klimatu. Nie jedynym zresztą. Kolejnym przykładem jest wsparcie ze strony państwa i UE dla odnawialnych źródeł energii np. energii słonecznej. Rośliny modyfikowane genetycznie (GMO) W dyskusji nad dopuszczeniem upraw roślin modyfikowanych genetycznie (GMO) nadrzędne znaczenie ma dla nas bezpieczeństwo konsumentów. Opowiadamy się za tym, aby Polska pozostała wolna od upraw GMO. Uważamy, że powinna powstać jednolita europejska regulacja prawna kwestii upraw GMO. Jednocześnie opowiadamy się za przyznaniem państwom możliwości wprowadzenia z przyczyn bezpieczeństwa zakazu upraw GMO na swoim terytorium. Aby zezwolić na uprawy GMO musimy mieć absolutną pewność, że są one bezpieczne dla zdrowia konsumentów. Konsumenci musza mieć prawo wyboru produktów i być pewni, że produkty, które kupują, nie zetknęły się w przypadkowy sposób z produktami GMO. Produkty zawierające GMO powinny być dokładnie oznakowane, tak by konsumenci dokonywali świadomego wyboru. 26 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Państwo powinno prowadzić długoterminową politykę preferowania roślin strukturotwórczych, czyli roślin motylkowych, a zwłaszcza strączkowych roślin gruboziarnistych, takich jak bobik, łubin, peluszka, wyka. Umożliwi to także zastąpienie importowanej soi produkcją krajową. Jednym z elementów polityki rolnej powinno być stworzenie systemu zachęt dla gospodarzy chcących produkować te rośliny. Agencje rolne Najwyższy czas na reformę instytucjonalną agencji zajmujących się polityką rolną. Zatrudnienie w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa wynosi przeszło 11 271 osób21. Agencja Rynku Rolnego zatrudnia 1190 pracowników22. Najlepszym rozwiązaniem jest połączenie tych agencji. Przyniesie to wymierne oszczędności, między innymi dzięki redukcji etatów (szczególnie na stanowiskach kierowniczych). Opowiadamy się także za likwidacją Agencji Nieruchomości Rolnych zatrudniającej przeszło 1016 pracowników 23 i za przekazaniem gruntów pozostających w jej gestii w ręce samorządów. Warto rozważyć również powstanie Banku Ziemi na wzór francuski. 21 Sprawozdanie ARiMR 2011. 22 Sprawozdanie ARR za rok 2011. 23 Sprawozdanie ANR za rok 2011. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 27

Inspekcje Proponujemy także połączenie inspekcji dbających o bezpieczeństwo żywności. Obecnie kontrolami w tym obszarze zajmuje się 5 państwowych inspekcji tj. Inspekcja Weterynaryjna, Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa, Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych podległe Ministrowi Rolnictwa, Inspekcja Handlowa, będąca w strukturach UOKiK oraz Państwowa Inspekcja Sanitarna podległa Ministrowi Zdrowia. Często kompetencje tych instytucji wzajemnie się przenikają, przy jednoczesnych lukach prawnych powodujących brak możliwości podjęcia konkretnych działań urzędów w sprawach. Proponujemy utworzenie agencji rządowej na bazie struktury i organizacji Inspekcji Weterynaryjnej, której kompetencje powinny zostać rozszerzone o część zadań Inspekcji Sanitarnej oraz Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa, celem ujednolicenia sposobu prowadzenia nadzoru, a także jednolitej odpowiedzialności za wykonywane zadania. Obecna Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno- -Spożywczych powinna być połączona z Inspekcją Handlową, gdyż zakres merytoryczny zadań obu instytucji w znacznym stopniu się uzupełnia. 28 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Tak skonstruowana reforma zapewni ograniczenie biurokratycznych procedur w zakresie zarządzania funduszami i zasobami ludzkimi, a także usprawni i ograniczy liczbę kontroli oraz ograniczy stanowiska kierownicze. Umożliwi to kadrowe wzmocnienie poziomu powiatowego. Reformując system inspekcji jednoznacznie opowiadamy się za zmniejszeniem obciążeń administracyjnych producentów żywności. Spółki rolne Opowiadamy się za przeglądem spółek rolnych będących własnością skarbu państwa. Spółki o znaczeniu strategicznym powinny pozostać państwowe. Natomiast spółki niemające charakteru strategicznego z punktu widzenia bezpieczeństwa żywnościowego powinny zostać sprywatyzowane. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 29

CO PROPONUJEMY: Wyrównanie dopłat bezpośrednich. Składanie uproszczonych wniosków o dopłaty co trzy lata. Przywrócenie rent strukturalnych. Wdrożenie programów wsparcia dla młodych rolników. Wspieranie spółdzielczości, grup producenckich i zrzeszeń plantatorów. Rozwój systemu preferencyjnych kredytów dla rolników, spółdzielni, grup producenckich i przedsiębiorców prowadzących biznes związany z produkcją rolną. Wspieranie metod współpracy między różnymi podmiotami w rolnictwie i łańcuchu żywnościowym. Dodatkowe wsparcie dla rolników gospodarujących na obszarach o niekorzystnych warunkach. Rozwój systemu zwrotu podatku akcyzowego za zakupione paliwo rolnicze. Ustawowe zagwarantowanie praw dzierżawcy i osoby dzierżawiącej ziemię.

Wsparcie dla komasacji gruntów. Likwidacja Agencji Nieruchomości Rolnych przekazanie ziemi samorządom. Utrzymanie programu zalesiania gruntów słabych i nieużytków. Stworzenie powszechnego, wspieranego przez państwo, systemu ubezpieczeń produkcji rolnej i budynków Utrzymanie publicznego charakteru ośrodków hodowli zarodowej. Wsparcie ośrodków doradztwa rolniczego. Zwiększenie kompetencji Izb Rolniczych. Połączenie inspekcji nadzoru nad produkcją żywności. Utworzenie rządowej agencji na bazie Inspekcji Weterynaryjnej. Połączenie Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa i Agencji Rynku Rolnego. Wsparcie dla rozwoju odnawialnych źródeł energii (biogazownie, woda, wiatr). W sprawie roślin genetycznie modyfikowanych uznanie zdrowia konsumentów za priorytet.

JAKOŚĆ ŻYCIA NA WSI

Obecny rząd przeciwstawia wielkie metropolie reszcie kraju. Rządowy raport Polska 2030 proponuje wspieranie rozwoju wielkich metropolii kosztem reszty kraju licząc, że wytworzone w wielkich miastach bogactwo będzie skapywać w dół. Odrzucamy ten sposób rozumowania. Uważamy, że zadaniem państwa jest zmniejszanie różnic w jakości życia między mieszkańcami wielkich miast i reszty kraju. Różnice te są znaczące i cały czas rosną. Dotyczy to nie tylko opozycji miasto-wieś, ale również wielkie miasta reszta kraju. Jednak to jakość życia mieszkańców terenów wiejskich szczególnie rażąco odbiega od jakości życia mieszkańców wielkich miast. Są oni dyskryminowani w dostępie do usług publicznych: edukacyjnych, opiekuńczych i zdrowotnych. Opowiadamy się za państwem solidarnym, które aktywnie działa na rzecz zmniejszenia tych różnic prowadzi przemyślaną politykę regionalną politykę spójności. Tę ostatnią rozumiemy nie tylko poprzez pryzmat różnic pomiędzy regionami Zjednoczonej Europy, ale również przez pryzmat różnic w jakości życia mieszkańców dwóch gmin leżących w jednym powiecie. Wspólna Polityka Rolna i polityka spójności przenikają się. Docelowo chcemy, aby WPR sprzyjała rozwoju produkcji rolnej, a polityka spójności służyła rozwojowi regionalnemu, w tym w szczególności rozwojowi obszarów wiejskich. Tylko ich przemyślane połączenie będzie służyło wspieraniu gospodarczego i społecznego rozwoju, na którym zyskają wszyscy mieszkańcy Polski. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 33

Edukacja i dostęp do informacji Proponujemy wprowadzenie finansowania edukacji przedszkolnej poprzez subwencję oświatową z budżetu państwa. O ile w roku szkolnym 2010/2011 do przedszkoli uczęszczało ponad 69,9 proc. dzieci w wieku 3 6 lat, to spośród dzieci zamieszkałych na wsi do placówek przedszkolnych trafiało tylko 51,52 proc. Dzisiaj przedszkola finansowane są przez samorządy ze środków własnych, w przeciwieństwie do edukacji w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych, które finansowane są z subwencji oświatowej przekazywanej samorządom z budżetu państwa. Efekt jest taki, że w szkołach podstawowych uczy się 100 proc. dzieci z danego rocznika, a do przedszkoli chodzi co drugi maluch. Gdy edukacja przedszkolna będzie finansowana z budżetu, prawo do miejsca w przedszkolu będzie tak samo naturalne jak prawo do miejsca w podstawówce. Przedszkole i żłobek muszą działać w każdej polskiej gminie. Problemem jest nie tylko dostęp do edukacji przedszkolnej. Uczniowie z terenów wiejskich regularnie uzyskują w sprawdzianach szóstoklasisty i egzaminach gimnazjalnych mniej punktów od swoich rówieśników z miast. Państwo nie może przyglądać się biernie temu zjawisku. Proponujemy zwiększenie nakładów finansowych na szkoły wiejskie. Nauczycielom pracującym na wsi przysługuje tzw. dodatek wiejski. To dobre rozwiązanie. Państwo powinno jednak inwestować dodatkowe środki także w uczniów z obszarów wiejskich. Zakup komputerów, pomocy dydaktycznych, budowa obiektów sportowych, finansowanie zajęć dla uczniów zdolnych 34 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

i mających problemy w nauce przy rozdzielaniu pieniędzy na te cele (budżetowych i europejskich) szkoły wiejskie powinny być dodatkowo wspierane. Proponujemy likwidację gimnazjów i przywrócenie ośmioklasowych szkół podstawowych. Byłoby to działanie szczególnie pożądane na terenach wiejskich. Pierwszym krokiem w stronę jego realizacji powinno być łączenie szkół podstawowych i gimnazjów w zespoły szkół działające pod jednym dachem. W dzisiejszym świecie źródłem zdobywania wiedzy jest Internet. Czas na zrealizowanie jednego z priorytetów Unii Europejskiej, który zakłada objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich mieszkańców obszarów wiejskich. Umiejętność szybkiego odnajdywania i analizowania informacji staje się niezbędna na rynku pracy. Tym bardziej niepojące jest wykluczenie cyfrowe dotykające polską wieś. W miastach 58,5 proc. gospodarstw domowych ma dostęp do Internetu, a na wsi 42,8 proc 24. Jak to zmienić? Przede wszystkim inwestycji w szerokopasmowy Internet na wsi nie można pozostawić rynkowi. Ta inwestycja nie zwróci się prywatnemu inwestorowi. Opłaci się natomiast państwu, doprowadzi 24 GUS. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 35

bowiem do gospodarczego, społecznego i kulturalnego ożywienia na wsi. Skąd wziąć środki na ten cel? Z Unii Europejskiej. Objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich obywateli UE to jeden z priorytetów UE. Czas na Narodowy Program Rozwoju Bibliotek. Jedną z najczarniejszych kart polskiej transformacji społeczno-gospodarczej było zjawisko likwidacji bibliotek. W 1990 roku w Polsce działało 10,2 tys. bibliotek i 17,5 punktów bibliotecznych. W 2009 roku liczba ta zmalała do 8,4 tys. bibliotek i 1,5 tys. punktów bibliotecznych. 25 Szczególnie dotkliwie wyglądają zmiany na wsi, gdzie zlikwidowano większość punktów bibliotecznych. Najwyższy czas odwrócić tę tendencję. Proponujemy stworzenie programu rozwoju wiejskich bibliotek, który przekształci je w nowoczesne centra dostępu do kultury i informacji. Dzisiaj w bibliotekach wiejskich jest dwa razy mniej komputerów z dostępem do Internetu niż w bibliotekach miejskich 26. Jednocześnie proponujemy powrót do popularnych kiedyś tzw. bibliobusów, które zapewnią dostęp do książek mieszkańcom miejscowości nawet najbardziej oddalonych od głównych ośrodków kultury. Konsekwencją powyższych zaniedbań jest niska liczba studentów pochodzących ze wsi. Na studiach dziennych wynosi ona ok. 10 proc. Przypomnijmy, że aż 38 proc. Polaków mieszka na obszarach wiejskich. 25 GUS. 26 GUS. 36 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

Aby odwrócić tę tendencję proponujemy stworzenie programu stypendialnego adresowanego specjalnie dla najzdolniejszej młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich. Szansą na rozwój dla młodzieży pochodzącej z obszarów wiejskich są także europejskie programy edukacyjne: Erasmus (studenci), Comenius (licealiści, gimnazjaliści), Leonardo da Vinci (uczniowie szkół zawodowych). Z kolei program Grundtvig jest szansą dla osób dorosłych na podniesienie swoich kwalifikacji zawodowych. Ochrona zdrowia Najwyższy czas na zasypanie istniejącej w Polsce przepaści w dostępie do służby zdrowia mieszkańców miast i wsi. Najlepiej widoczna jest ona na przykładzie szkolnych gabinetów medycznych. Gabinety takie funkcjonują w 94 proc. miejskich szkół podstawowych i tylko w 38 proc. wiejskich podstawówek 27. Mieszkańcy wsi mają również znacznie utrudniony dostęp do lekarzy specjalistów. Aby rozwiązać ten problem od lat organizowane są przez organizacje pozarządowe akcje społeczne typu Biała Niedziela. Proponujemy zinstytucjonalizować ten zwyczaj. Chcę, aby Białe Weekendy odbywały się regularnie, zaś świadczenia były wykonywane w ramach kontraktu z Narodowym Funduszem Zdrowia. Opieka nad seniorami będzie jednym z największych wyzwań XXI wieku. 27 Medycyna Wieku Rozwojowego, 2010,XIV, 2. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 37

Ze względu na migrację młodych ze wsi do miast, stanie się ono szczególnie istotne na obszarach wiejskich. Również państwo powinno wziąć na siebie ciężar finansowania opieki lub organizowania opieki nad osobami starszymi. Jednym z rozwiązań jest finansowanie przez NFZ pielęgniarek rodzinnych działających na obszarach wiejskich. Sport Sport to nie tylko sposób na zdrowe ciało, ale także na zdrowe społeczeństwo. Na wsi sport to piękna tradycja Ludowych Zespołów Sportowych, wysiłek i praca pokoleń sportowców, trenerów i działaczy. Jednocześnie trudno nie zauważyć, że dostęp do oferty sportowej na wsi różni się od tej dostępnej mieszkańcom miast. Dobrze, że powstały Orliki, nie zapewniają one jednak możliwości uprawiania wielu dyscyplin sportu. Potrzeba na wsi nowoczesnych obiektów lekkoatletycznych i pływalni. Jednocześnie proponujemy, aby państwo wspierało rozwój oddolnie powstających klubów sportowych poszerzających ofertę sportową dostępną dla mieszkańców wsi. Infrastruktura Krwioobiegiem dzisiejszego świata jest transport. Sprzeciwiamy się polityce likwidowania połączeń kolejowych, z których korzystają mieszkańcy miast poniżej 100 tys. mieszkańców. Połączenia te, ważne dla lokalnych społeczności, powinny być dotowane przez państwo. Natomiast dla mieszkańców 38 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

wsi należy stworzyć lub usprawnić sieć transportu samochodowego, która umożliwi dojazd do stacji kolejowej. Aby komunikacja samochodowa działała sprawnie, konieczne są remonty istniejących oraz budowa nowych dróg lokalnych. Priorytetem dla nas jest także nadrobienie zapóźnień w rozwoju wiejskiej infrastruktury komunalnej: przede wszystkim wodociągów, kanalizacji i oczyszczalni ścieków. Na działania związane z gospodarką wodno-ściekową Unia Europejska przeznaczyła w Polsce 3 275,2 mln euro. Z kolei na gospodarkę odpadami przeznaczono kwotę 1 430,3 mln euro. W ramach programu Infrastruktura i Środowisko powstało lub powstanie do 2013 roku 9 tys. km kanalizacji sanitarnej, w wyniku czego 810 tys. osób zostanie podłączonych do sieci, 318 oczyszczalni ścieków, 20 nowych ponadregionalnych zakładów zagospodarowania odpadów, 5,5 mln osób zostanie dodatkowo objętych systemem gospodarowania odpadami komunalnymi. W dziedzinie gospodarki komunalnej następuje poprawa, ale nadal gołym okiem widoczne są zapóźnienia obszarów wiejskich w porównaniu z dużymi miastami. Szczególnie, że na obszarach wiejskich inwestycje komunalne to nie tylko kwestia ekologii i jakości życia. Dbałość o czystość terenów wiejskich to jeden z kluczy do rozwoju agroturystyki, będącej szansą dla wielu atrakcyjnych przyrodniczo obszarów wiejskich. Na wsparcie zasługują także inwestycje w energię odnawialną na obszarach wiejskich. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 39

Fundusze europejskie Jak widać, problemów do rozwiązania na wsi jest niemało. W wielu przypadkach chciałbym posłużyć się środkami europejskimi. Finansowany przez Unię Europejską Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 2013 to ponad 69 mld zł. Jednak realizacji poprawy jakości życia na wsi służy tylko niespełna 14 mld zł (tzw. Oś 2.). Można powiedzieć, że do tej pory priorytety przy podziale środków z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich układały się w następującej hierarchii: 1. Wspieranie produkcji rolnej, 2. Modernizacja gospodarstw (łącznie 29,8 mld zł) 3. Poprawa jakości życia na wsi (13,9 mld zł). Należy zmienić tę hierarchię. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich powinien przede wszystkim służyć poprawie jakości życia na wsi. Tu jest najwięcej do zrobienia i tutaj powinniśmy inwestować. Nasza propozycja wygląda w sposób następujący: 1. Poprawa jakości życia na wsi, 2. Rozwój gospodarstw i przemysłu rolno-spożywczego. Wsparcie produkcji rolnej ma żywotne znaczenie dla polskiego rolnictwa. Jednak powinno się ono odbywać przede wszystkim w ramach płatności bezpośrednich z I filara Wspólnej Polityki Rolnej. Dostrzegamy także różnice w rozwoju poszczególnych, często sąsiadujących ze sobą gmin. Popieramy spójność na poziomie europejskim, ale upominamy się także o spójność społeczną na poziomie powiatu. W perspektywie budżetowej 2014 2020 należy uwzględnić konieczność dodatkowego 40 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

wsparcia dla tych polskich gmin, które do tej pory w niewielkim stopniu skorzystały z funduszy unijnych. Do tej grupy zaliczam również gminy popegeerowskie. Organizacje pozarządowe Dla lewicy partnerem w rozwoju obszarów wiejskich są organizacje pozarządowe. W wielu miejscach proponowaliśmy zwiększenie aktywności państwa w celu rozwiązania konkretnych problemów mieszkańców wsi. Państwo nie może być bierne. Jednak państwo nie zawsze musi działać bezpośrednio. Wiele działań może być podejmowanych skuteczniej za pośrednictwem samorządu i organizacji pozarządowych. Dlatego jednym z naszych priorytetów jest wsparcie przez państwo rozwoju działających na wsi organizacji pozarządowych. Do tej grupy zaliczamy zakorzenione lokalnie organizacje społeczne, takie jak: Ochotnicze Staże Pożarne, Koła Gospodyń Wiejskich i Kółka Rolnicze. Popieramy jednocześnie oddolne działania obywateli, chcących organizować się w nowe organizacje, będące uzupełnieniem tych dotychczas istniejących. Przedsiębiorcy Opowiadamy się za wspieraniem przedsiębiorców tworzących miejsca pracy na obszarach wiejskich. Na szczególne wsparcie zasługują osoby działające w branży turystycznej. Koniecznością jest także rozwój infrastruktury rekreacyjnej i turystycznej. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 41

CO PROPONUJEMY: Budowa przedszkoli i finansowanie ich z budżetu państwa. Dodatkowe wsparcie dla szkół wiejskich przy rozdzielaniu środków na infrastrukturę sportową, pomoce dydaktyczne, zajęcia pozalekcyjne. Likwidacja gimnazjów i przywrócenie ośmioklasowej szkoły podstawowej. Objęcie dostępem do szerokopasmowego Internetu wszystkich gospodarstw domowych. Tworzenie nowych i unowocześnienie istniejących bibliotek. Program stypendialny dla studentów z obszarów wiejskich. Stworzenie gabinetu medycznego w każdej szkole. Finansowanie Białych niedziel ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia.

Finansowanie opieki nad osobami starszymi ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Wsparcie dla Ludowych Zespołów Sportowych, oddolnie powstających klubów sportowych. Inwestycje w infrastrukturę sportową na wsi. Wparcie działalności Ochotniczych Straży Pożarnych, Kół Gospodyń Wiejskich, Kółek Rolniczych oraz wspieranie powstawania nowych organizacji pozarządowych. Utrzymanie sieci połączeń kolejowych łączącej miasta o znaczeniu lokalnym i uzupełnienie jej siecią komunikacji samochodowej. Inwestycje w wodociągi, kanalizację, oczyszczalnie ścieków. Wspieranie agroturystyki. Przy podziale środków unijnych preferencje dla gmin, które w niewielkim stopniu skorzystały z tych funduszy.

UBEZPIECZENIA SPOŁECZNE I SYSTEM PODATKOWY

KRUS Należy utrzymać KRUS jednocześnie go reformując. Każdy rolnik, który jest w systemie powinien móc w nim pozostać. Zwolennicy likwidacji KRUS zupełnie pomijają trudną sytuację społeczną na wsi i fakt, że większość osób zagrożonych ubóstwem to właśnie mieszkańcy wsi. Dlatego jednoznacznie opowiadamy się za utrzymaniem istnienia KRUS. Jednocześnie dostrzegamy konieczność modyfikacji zasad funkcjonowania systemu rolniczych ubezpieczeń społecznych. Składki płacone przez osoby ubezpieczone w KRUS powinny być uzależnione od ich przychodów. Jednym z celów tej modyfikacji powinno być uszczelnienie systemu. Temu celowi może służyć wprowadzenie kryterium minimalnej wartości produkcji gospodarstwa. W nowym systemie powinny znaleźć się tylko osoby, które rozpoczęły działalność rolniczą po wprowadzeniu nowych rozwiązań. Osoby, które wcześniej rozpoczęły produkcję powinny mieć prawo pozostania w starym systemie. Prawa nabyte osób znajdujących się obecnie w KRUS muszą być bezwzględnie respektowane. Podatki Powyższa zasada dotyczy również systemu podatkowego. Osoby rozpoczynające działalność rolniczą powinny być objęte powszechnym systemem podatkowym. Działający już rolnicy powinni zaś mieć prawo pozostać w starym systemie. Oczywiście osoby widzące korzyści w przejściu do powszechnego systemu podatkowego powinny mieć taką możliwość. PROGRAM ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH 45

Trzeba pamiętać, że podatek dochodowy nie jest płacony od obrotu, ale od zysku osiąganego z działalności. Dwie najważniejsze korzyści z wejścia do powszechnego systemu podatkowego to możliwość odliczania kosztów prowadzonej działalności i możliwość zwrotu VAT. Rolnicy korzystający z środków unijnych na rozwój gospodarstw i którzy chcą uzyskiwać zwrot VAT-u powinni wchodzić do systemu powszechnego. Oczywiście na zasadzie dobrowolności. Jeśli rolnik nie chce uzyskiwać zwrotu VAT będzie mógł pozostać w starym systemie. Już dzisiaj rosnąca grupa rolników rozlicza się z podatków na zasadach ogólnych. Obecnie jest to prawie 30 tys. producentów rolnych 28. Jednocześnie w roku 2009 rolnicy otrzymali zwrot podatku VAT w wysokości 1,5 mld zł. 29 Rolnicy rozliczający się na zasadach ogólnych powinni być zwolnieni z płacenia podatku rolnego. Proponowane zmiany przyczynią się do zwiększenia dochodów gmin wiejskich. Te bowiem cały czas są skandalicznie niskie w porównaniu z ich ustawowymi zadaniami. 28 Ministerstwo Finansów za rok 2009. 29 Ministerstwo Finansów. 46 SOJUSZ LEWICY DEMOKRATYCZNEJ

CO PROPONUJEMY: Utrzymanie KRUS. Przejście do zmodyfikowanego sytemu KRUS nowych rolników otrzymujących wsparcie państwa przy zachowaniu przynależności do starego systemu KRUS dla pozostałych rolników. Dobrowolne przechodzenie rolników do ogólnego systemu podatkowego.