Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Sierpień, 2016 r. Zadanie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej, w ramach Programu Pomoc Techniczna 2014-2020

Zamawiający: Gmina Latowicz Urząd Gminy Latowicz ul. Rynek 6 05-334 Latowicz Wykonawca: Green Key ul. Nowy Świat 10a/15 60-583 Poznań www.greenkey.pl Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Właściciel firmy: mgr Joanna Masiota - Tomaszewska Autorzy opracowania: mgr Joanna Walkowiak Kierownik Zespołu Projektowego mgr inż. Łukasz Gińko mgr Andrzej Karkowski mgr Wojciech Pająk Sierpień, 2016 r.

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz WYKAZ SKRÓTÓW CKE Centralna Komisja Egzaminacyjna DW droga wojewódzka EFRR Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego EFS Europejski Fundusz Społeczny FS Fundusz Spójności GOPS Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej LPR Lokalny Program Rewitalizacji GUS Główny Urząd Statystyczny IZ Instytucja Zarządzająca KPO Krajowy Program Operacyjny KIS Klub Integracji Społecznej MŚP Małe Średnie Przedsiębiorstwa NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OKE Okręgowa Komisja Egzaminacyjna ONZ Organizacja Narodów Zjednoczonych OZE Odnawialne Źródła Energii PGN Plan Gospodarki Niskoemisyjnej PKD 2007 Polska Klasyfikacja Działalności 2007 PROW Program Rozwoju Obszarów Wiejskich RPO WM Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego UG Urząd Gminy workfare state - państwo zachęcające lub skłaniające do pracy ZGK Zakład Gospodarki Komunalnej 3

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key SPIS TREŚCI I. WSTĘP... 7 1.1. PODSTAWA PRAWNA... 7 1.2. METODA OPRACOWANIA LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI... 9 1.3. OPIS POWIĄZAŃ LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI... 11 1.3.1. Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami na szczeblu krajowym... 11 1.3.2. Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami na szczeblu regionalnym... 13 1.3.3. Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami na szczeblu lokalnym... 14 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY LATOWICZ... 16 2.1. POŁOŻENIE... 16 2.2. ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA... 17 2.2.1. Środowisko i użytkowanie gruntów... 17 2.2.2. Infrastruktura... 18 2.3. SPOŁECZEŃSTWO... 20 2.4. GOSPODARKA... 24 2.5. ROLNICTWO... 25 2.6. TURYSTYKA I REKREACJA... 25 III. DIAGNOZA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI... 27 3.1. PODSTAWA PRAWNA I WYTYCZNE NIEZBĘDNE DO WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I REWITALIZACJI... 27 3.2. SZCZEGÓŁOWA DIAGNOZA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI... 29 3.2.1. Zaawansowanie procesu starzenia się ludności... 30 3.2.1.1 Wskaźnik - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze... 30 3.2.2. Problemy rynku pracy... 32 3.2.2.1. Wskaźnik - udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze 33 3.2.2.2. Wskaźnik udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej na danym obszarze... 35 3.2.3. Samowystarczalność ekonomiczna ludności i gospodarstw domowych... 36 3.2.3.1. Wskaźnik - Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej 38 3.2.3.2. Wskaźnik - udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na danym obszarze... 39 3.2.4. Skuteczność kształcenia dzieci na poziomie podstawowym oraz aktywność edukacyjna młodzieży w wieku 13-18 lat... 40 3.2.4.1. Wskaźnik wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów (w obrębach szkolnych na danym obszarze)... 41 3.2.4.2. Wskaźnik średni wynik egzaminu gimnazjalnego (w obrębach szkolnych na danym obszarze)... 42 3.2.5. Frekwencja w wyborach i uczestnictwo w organizacjach społecznych... 43 4

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 3.2.5.1. Wskaźnik frekwencja w wyborach samorządowych na danym obszarze... 43 3.2.6. Bezpieczeństwo publiczne... 44 3.2.5.1. Wskaźnik ilość interwencji policji na 100 mieszkańców na danym obszarze... 45 3.2.7. KLIMAT AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ... 46 3.2.7.1. Wskaźnik wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze... 48 3.2.8. PRZYRODNICZE WARUNKI LOKALNEJ EGZYSTENCJI... 50 3.2.8.1. Wskaźnik udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru... 50 3.2.9. ELEMENTARNE ZAGOSPODAROWANIE W INSTALACJE TECHNICZNE, STAN TECHNICZNY BUDYNKÓW... 52 3.2.9. Podsumowanie analizy wskaźnikowej... 53 3.2.10. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji i identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych... 57 IV. WIZJA STANU OBSZARU PO PRZEPROWADZONEJ REWITALIZACJI, CELE REWITALIZACJI I KIERUNKI DZIAŁAŃ... 61 4.1. WIZJA STANU OBSZARU PO PRZEPROWADZONEJ REWITALIZACJI... 61 4.2. CELE REWITALIZACJI ORAZ ODPOWIADAJĄCE IM KIERUNKI DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH ELIMINACJI LUB OGRANICZENIU NEGATYWNYCH ZJAWISK... 62 V. SZCZEGÓŁOWE ZAŁOŻENIA PRZEDSIĘWZIĘĆ I PROJEKTÓW REWITALIZACYJNYCH... 67 5.1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘWZIĘĆ I PROJEKTÓW REWITALIZACYJNYCH... 67 5.2. MECHANIZMY INTEGROWANIA DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH... 87 5.2.1. Mechanizmy zapewniania komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji... 87 5.2.2 Mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców oraz innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji... 89 5.3. MOŻLIWE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘWZIĘĆ I PROJEKTÓW REWITALIZACYJNYCH... 90 5.4. SZACUNKOWE RAMY FINANSOWE LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI WRAZ ZE WSKAZANIEM ŚRODKÓW FINANSOWYCH ZE ŹRÓDEŁ PUBLICZNYCH I PRYWATNYCH... 92 5.5. OPIS STRUKTURY ZARZĄDZANIA REALIZACJĄ LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI... 95 5.6. SYSTEM MONITOROWANIA I OCENY LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI... 96 VI. PODSUMOWANIE I POSTANOWIENIA KOŃCOWE... 96 SPIS TABEL... 98 SPIS RYCIN... 99 WYKORZYSTANE MATERIAŁY I OPRACOWANIA... 100 5

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key 6

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz I. WSTĘP 1.1. PODSTAWA PRAWNA Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 poz. 1777), określiła zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji. Samorządy otrzymały podstawę prawną do podjęcia kompleksowych działań służących rewitalizacji obszarów zdegradowanych. Rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji na podstawie programu rewitalizacji. Zgodnie z art. 52 ustawy o rewitalizacji do dnia 31 grudnia 2023 r. dopuszcza się realizację przedsięwzięć wynikających z programu zawierającego działania służące wyprowadzeniu obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego, przyjmowanego uchwałą rady gminy, bez uchwalania gminnego programu rewitalizacji. W takim przypadku wyznaczenie w drodze uchwały obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, specjalnej strefy rewitalizacji, a także uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji nie jest dopuszczalne. Prowadzenie rewitalizacji bez korzystania z rozwiązań ustawowych (bez uchwalania Gminnego Programu Rewitalizacji) nie jest za to przeszkodą do aplikowania o środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej. W przypadku, w którym gmina chce się ubiegać o otrzymanie środków unijnych na projekty rewitalizacyjne musi opracować program rewitalizacji zgodny z wymaganiami wynikającymi z Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 (co do zasady w aspekcie merytorycznym są to wymogi tożsame do ustawowych, jednak uproszczone są kwestie proceduralne), oraz z wymaganiami i wytycznymi, które zostały przyjęte przez Instytucję Zarządzającą RPO. Wszelkie prace związane z przygotowaniem i wdrożeniem Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz są więc zgodne z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego. Przygotowanie, koordynowanie i tworzenie warunków do prowadzenia rewitalizacji, a także jej prowadzenie w zakresie właściwości gminy, stanowią jej zadania własne wobec czego Gmina Latowicz przystąpiła do opracowania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz. W celu opracowania diagnozy służącej wskazaniu obszarów najbardziej narażonych na oddziaływanie negatywnych zjawisk społecznych na terenie Gminy Latowicz Wójt Gminy zobowiązany jest przeprowadzić analizy, w których wykorzystuje obiektywne i weryfikowalne mierniki i metody badawcze dostosowane do lokalnych uwarunkowań. Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych, w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, a także niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym, można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk: gospodarczych w szczególności niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw, lub 7

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key środowiskowych w szczególności przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia ludzi lub stanu środowiska, lub przestrzenno-funkcjonalnych w szczególności niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną lub jej złego stanu technicznego, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej, niedoboru lub niskiej jakości terenów publicznych, lub technicznych w szczególności degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, oraz niefunkcjonowaniu rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechujący się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego gmina zamierza prowadzić rewitalizację, wyznacza się jako obszar rewitalizacji. Obszar rewitalizacji nie może być większy niż 20 % powierzchni gminy oraz zamieszkały przez więcej niż 30% liczby mieszkańców gminy. Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz został opracowany zgodnie z zaleceniami zawartymi w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020. Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju z dnia 3 lipca 2015 r. (MIiR/H 2014-2020/20(01)/07/2015). Zgodnie z zapisami niniejszego dokumentu LPR jest wieloletnim programem działań w sferze społecznej oraz gospodarczej lub przestrzennofunkcjonalnej lub technicznej lub środowiskowej, zmierzający do wyprowadzenia obszarów rewitalizacji ze stanu kryzysowego oraz stworzenia warunków dla ich zrównoważonego rozwoju, który stanowi narzędzie planowania koordynowania i integrowania różnorodnych aktywności w ramach rewitalizacji. LPR został opracowany i uchwalony przez Radę Gminy Latowicz na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 446). Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz został również sporządzony zgodnie z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego. Dokument instrukcji przygotowania projektów rewitalizacyjnych określa zasady przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020. Instrukcja jest skierowana przede wszystkim do władz samorządów lokalnych w województwie mazowieckim, które są odpowiedzialne za opracowanie i wdrażanie programów rewitalizacji, ale także do innych podmiotów, które są zainteresowane kreowaniem zmian na zdegradowanych przestrzeniach wskazanych do rewitalizacji. 8

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 1.2. METODA OPRACOWANIA LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI Na podstawie przeprowadzonych analiz Wójt Gminy Latowicz sporządza diagnozę, która jest podstawą do wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Obszar gminy znajdujący się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych można wyznaczyć jako obszar zdegradowany w przypadku występowania na nim ponadto co najmniej jednego z następujących negatywnych zjawisk gospodarczych lub środowiskowych lub funkcjonalno-przestrzennych lub technicznych. Obszar zdegradowany może zostać podzielony na podobszary, w tym takie nieposiadające wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia na każdym z podobszarów występowania koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno-funkcjonalnych lub technicznych. Obszar rewitalizacji natomiast stanowi całość lub część obszaru zdegradowanego cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na których gmina zamierza prowadzić rewitalizację. Szczegółowy opis cech i delimitacji obszaru zdegradowanego i rewitalizacji został zamieszczony w podrozdziale 3.2 Szczegółowa diagnoza obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji Wójt Gminy Latowicz sporządza Lokalny Program Rewitalizacji (LPR), który zawiera: opis powiązań programu z dokumentami strategicznymi i planistycznymi gminy, diagnozę czynników i zjawisk kryzysowych oraz skalę i charakter potrzeb rewitalizacyjnych, zasięgi przestrzenne obszaru/obszarów zdegradowanych, wizję wyprowadzenia obszaru zdegradowanego ze stanu kryzysowego (planowany efekt rewitalizacji), identyfikację potrzeb rewitalizacyjnych, wykaz dopełniających się wzajemnie najważniejszych przedsięwzięć i głównych projektów rewitalizacyjnych dotyczących obszaru zdegradowanego, które będą realizowane w ramach programu rewitalizacji tzn. takich, bez których realizacja celów programu rewitalizacji nie będzie możliwa i obszar rewitalizacji nie będzie w stanie wyjść z kryzysowej sytuacji, ogólny (zbiorczy) opis innych, uzupełniających rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych tzn. takich, które ze względu na mniejszą skalę oddziaływania trudno zidentyfikować indywidualnie, a są oczekiwane ze względu na realizację celów programu rewitalizacji, mechanizmy zapewnienia komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami różnych podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji, indykatywne ramy finansowe w odniesieniu do przedsięwzięć i projektów rewitalizacyjnych zawartych w programie z indykatywnymi wielkościami środków finansowych z różnych źródeł (także spoza funduszy polityki spójności na lata 2014-2020 publiczne i prywatne środki krajowe w celu realizacji zasady dodatkowości środków UE), mechanizmy włączenia mieszkańców, przedsiębiorców i innych podmiotów i grup aktywnych na terenie gminy w proces rewitalizacji, system realizacji (wdrażania) programu rewitalizacji, system monitoringu skuteczności działań i system wprowadzania modyfikacji w reakcji na zmiany w otoczeniu programu. 9

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lokalny Program Rewitalizacji sporządzony zgodnie z założeniami Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 powinien odznaczać się następującym zestawem cech: Ryc. 1. Cechy programów rewitalizacji Źródło: opracowanie własne na podstawie Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020 Kompleksowość programu jest rozumiana jako ujęcie wszystkich działań rewitalizacyjnych w oparciu o wszystkie aspekty rewitalizacji (społeczny i gospodarczy, przestrzenno-funkcjonalny, techniczny lub środowiskowy) powiązane z obszarem rewitalizacji i jego otoczeniem, a także z integracją działań pod względem finansowania z różnych źródeł. Koncentracja odnosi się do prowadzenia działań rewitalizacyjnych dla wyznaczonego obszaru rewitalizacji charakteryzującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk. Komplementarność przedsięwzięć/projektów dotyczy komplementarności pod względem: przestrzennym, problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, międzyokresowym, źródeł finansowania; 10

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz i jest opisana szerzej w podrozdziale 5.2.1 Mechanizmy zapewniania komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji. Realizacji zasady partnerstwa i partycypacji dotyczy aktywnego udziału w pracach nad programem wszystkich interesariuszy rewitalizacji wraz z opisem przebiegu partycypacji społecznej podczas tworzenia programu Niniejszy LPR odznacza się wszystkimi spośród wyżej wymienionych cech, w oparciu o które powinny być opracowywane programy rewitalizacji. 1.3. OPIS POWIĄZAŃ LOKALNEGO PROGRAMU REWITALIZACJI Z DOKUMENTAMI STRATEGICZNYMI Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz jest powiązany z różnymi dokumentami strategicznymi Gminy i dokumentami o znaczeniu ponadlokalnym (regionalnym i krajowym). Założenia zawarte w LPR są w części zbieżne co do założeń zawartych w dokumentach strategicznych. Opis powiązań LPR z dokumentami strategicznymi został przedstawiony poniżej. 1.3.1. Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami na szczeblu krajowym Narodowy Plan Rewitalizacji 2022 Założenia plan definiuje rewitalizację jako wyprowadzenie ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez przedsięwzięcia całościowe, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone we współpracy z lokalną społecznością, w sposób zaplanowany oraz zintegrowany przez określenie i realizacji programów rewitalizacji. Natomiast główny cel Narodowego Planu Rewitalizacji to poprawa warunków rozwoju obszarów zdegradowanych w wymiarze przestrzennym, społecznym, kulturowym i gospodarczym. LPR wpisuje się w założenia zawarte w opisywanym dokumencie. Strategia Rozwoju Kraju 2020 jest to najważniejszy dokument strategiczny w kraju w perspektywie średniookresowej, określający cele rozwoju do 2020 r. Głównym celem Strategii, w który wpisuje się LPR jest wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Obszary działania, cele i priorytety rozwojowe powiązane z LPR to: Obszar strategiczny I Sprawne i efektywne państwo, Cel 3. Wzmocnienie warunków sprzyjających realizacji indywidualnych potrzeb i aktywności obywatela, Priorytet Rozwój kapitału społecznego, Obszar strategiczny II Konkurencyjna gospodarka, Cel 4. Rozwój kapitału ludzkiego, Priorytety: Zwiększenie aktywności zawodowej, Poprawa jakości kapitału ludzkiego; Cel 6. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko, Priorytet: Poprawa efektywności energetycznej, 11

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Obszar strategiczny III: Spójność społeczna, Cel I. Integracja społeczna, Priorytet: Zwiększenie aktywności osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Koncepcja to najważniejszy dokument w zakresie planowania i zagospodarowania przestrzennego. Wytycza on kierunki krajowej polityki przestrzennej w perspektywie do 2030 r. Cel strategiczny to efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym. LPR wpisuje się w cel strategiczny i następujące cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju: Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów, Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. Polska 2030 Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju jest najważniejszym dokumentem strategicznym w długookresowej perspektywie czasowej określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społecznogospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmującym co najmniej 15 lat. Głównym celem strategii jest poprawa jakości życia Polaków. Pozostałe cele spójne z LPR to: Cel 3 - Poprawa dostępności i jakości edukacji na wszystkich etapach oraz podniesienie konkurencyjności nauki, Cel 6 - Rozwój kapitału ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie workfare state, Cel 8 - Wzmocnienie mechanizmów terytorialnego równoważenia rozwoju dla rozwijania i pełnego wykorzystania potencjałów regionalnych, Cel 11 wzrost społecznego kapitału rozwoju. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020 Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie jest to średniookresowy dokument strategiczny, kompleksowo odnoszący się do prowadzenia polityki rozwoju społeczno-gospodarczego kraju w ujęciu wojewódzkim. Główny cel polityki regionalnej to efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych uwarunkowań i potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. LPR jest zbieżny co do celu 2 - Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych. Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Wytyczne określają i ujednolicają warunki i procedury wdrażania programów operacyjnych na lata 2014-2020 w zakresie projektów realizujących cele i procesy rewitalizacji. Wytyczne określają również, jak należy rozumieć pojęcie rewitalizacji w odniesieniu do działań współfinansowanych z funduszy europejskich: EFRR, EFS, FS w perspektywie finansowej 2014-2020, a także wskazują instrumenty realizacji projektów rewitalizacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz zapewniają ich spójność oraz 12

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz kompleksowość. Dokument zawiera opis warunków i sposoby zapewnienia komplementarności interwencji projektów rewitalizacyjnych. LPR został opracowany zgodnie z założeniami Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Wytyczne w zakresie realizacji przedsięwzięć w obszarze włączenia społecznego i zwalczania ubóstwa z wykorzystaniem środków Europejskiego Funduszu Społecznego i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego na lata 2014-2020 - Wytyczne służą zapewnieniu niezbędnego poziomu koordynacji działań podejmowanych w całym kraju z wykorzystaniem środków EFS w CT 9 Promowanie włączenia społecznego, walka z ubóstwem i wszelką dyskryminacją oraz środków EFRR w zakresie PI 9a inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych. LPR został opracowany zgodnie z założeniami Wytycznych. 1.3.2. Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami na szczeblu regionalnym Strategia Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku strategia jest najważniejszym dokumentem samorządu województwa, określającym kierunki polityki rozwoju, prowadzonej przez samorząd w średnim okresie programowania. Wskazuje główne wyzwania i cele rozwojowe regionu do zrealizowania przez samorząd województwa, jak również przez inne podmioty. Jest również ważnym punktem odniesienia dla pozostałych dokumentów programowych i planistycznych opracowanych zarówno na poziomie regionalnym, jak i lokalnym (w tym LPR). LPR jest zgodny z założeniami zawartymi w Strategii. Cele strategiczne, które są spójne za założeniami LPR to: Obszar: gospodarka; cel rozwojowy Wzrost konkurencyjności regonu poprzez rozwój działalności produkcyjnej oraz transfer i wykorzystanie nowych technologii, Obszar : społeczeństwo; cel rozwojowy Poprawa jakości życia oraz wykorzystanie kapitału ludzkiego i społecznego do tworzenia nowoczesnej gospodarki, Cele ramowe zgodne z LPR to: Obszar: środowisko i energetyka, cel rozwojowy Zapewnienie gospodarce regionu zdywersyfikowanego zaopatrzenia w energię przy zrównoważonym gospodarowaniu zasobami środowiska, Obszar: Kultura i dziedzictwo; cel rozwojowy Wykorzystanie kultury i dziedzictwa kulturowego do rozwoju przemysłów kreatywnych. Regionalny Program Operacyjny Województwa Mazowieckiego 2014-2020 według RPO WM działania rewitalizacyjne powinny być ukierunkowane przede wszystkim na aktywizację i integrację społeczno-zawodową mieszkańców zdegradowanych obszarów. Inwestycje w infrastrukturę podejmowane w ramach RPO WM 2014-2020 będą przede wszystkim stanowiły narzędzie do zmian społeczno-gospodarczych na obszarach rewitalizowanych, a nie ich głównym celem. W ramach niniejszego RPO przewidziano wsparcie projektów rewitalizacyjnych w ramach następujących działań: 3.1, 4.2, 4.3, 5.3, 6.1, 13

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key 6.2, 9.1, 9.2, 9.3. Działanie 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych odnosi się bezpośrednio do rewitalizacji. LPR jest zgodny z założeniami RPO WM 2014-2020. Instrukcja dotycząca przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego instrukcja określa zasady przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020. Jest skierowana przede wszystkim do władz samorządów lokalnych w województwie mazowieckim, odpowiedzialnych za opracowanie i wdrożenie programów rewitalizacji, a także wszystkich innych osób i podmiotów, które są zainteresowane kreowaniem zmian na zdegradowanych przestrzeniach wskazanych do rewitalizacji. LPR jest zgodny z zasadami zawartymi w Instrukcji. Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych Regionalnego Programu Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 dokument jest szczegółowym opisem 11 Osi priorytetowych współfinansowanych z EFRR, EFS oraz publicznych środków krajowych i środków prywatnych. LPR jest wspierany przede wszystkim w ramach Osi priorytetowej 6, z: Działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych; Dodatkowo działania rewitalizacyjne są wspierane z innych działań RPO WM preferowanych w programach rewitalizacji. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Mazowieckiego niniejszy dokument jest aktem planowania, określającym zasady organizacji przestrzennej województwa mazowieckiego. Określa on podstawowe elementy układu przestrzennego, ich zróżnicowanie i wzajemne relacje. Formułuje on kierunki polityki przestrzennej, które wraz z uwarunkowaniami przestrzennymi uwzględnia się w programach rozwoju i programach operacyjnych województwa.. Cele główne szczególnie związane z procesem rewitalizacji i pokrywające się tematycznie z LPR to: 3) przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego, 4) podwyższenie konkurencyjności przestrzeni województwa mazowieckiego zarówno w ośrodkach miejskich jak i obszarów wiejskich, 5. kształtowanie struktur przestrzennych zapewniających poprawę i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych województwa. 1.3.3. Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami na szczeblu lokalnym Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Mińskiego na lata 2008-2020 misja przedstawiona w Strategii określa powiat miński jako obszar rozwinięty gospodarczo, wykorzystujący dobrze swoje atrakcyjne położenie, przyjazny dla osadnictwa i przedsiębiorczości, zabiegający o wysoki poziom kultury, oświaty i usług zdrowotnych, wyróżniających się wysokim poziomem aktywności ekologicznej i obywatelskiej gwarantującym godziwe warunki życia mieszkańców. Strategia wyznacza również 4 cele strategicznie wynikające z powyższej misji: Cel strategiczny nr 1: zwiększenie efektywności lokalnej gospodarki, 14

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Cel strategiczny nr 2: poprawa warunków do inwestowania i rozwoju turystyki Cel strategiczny nr 3: poprawa jakości kapitału ludzkiego i społecznego w powiecie, Cel strategiczny nr 4: zwiększanie poziomu integracji społecznej i bezpieczeństwa publicznego w powiecie. Założenia LPR wpisują się w wizję powiatu. Natomiast cele zawarte w strategii są w części zbieżne z celami opisanymi w programie rewitalizacji. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Latowicz założenia LPR są zgodne z przedstawionymi kierunkami rozwoju polityki przestrzennej Gminy opisanej za pomocą celu generalnego, którym jest osiągniecie wszechstronnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju gminy, zapewniającego zaspokojenie bieżących potrzeb mieszkańców, warunków umożliwiających wzrost poziomu życia, a także umożliwiających zaspokojenie potrzeb następnych pokoleń. Projekty rewitalizacyjne nie powodują konieczności zmian w kierunkach zagospodarowania przestrzennego i są wpisane w politykę przestrzenną gminy zawartą w Studium. Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Latowicz na lata 2008-2013 obecna strategia została uchwalona 9 lipca 2008 r. z perspektywą czasową na lata 2008-2013 r. Misją Strategii jest dążenie do zapewnienia swoim mieszkańcom dobrostanu oraz przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu poprzez solidaryzm i subsydiarność realizowanych działań. Misja wpisuje się w założenia LPR. Wyznaczono również pięć celów strategicznych, i trzy z nich wpisują się bezpośrednio w proponowane działania rewitalizacyjne, a są to: Cel strategiczny 1. Rozwój kapitału ludzkiego i społecznego w środowisku lokalnym, Cel strategiczny 2. Wspieranie rodzin będących w kryzysie, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb dzieci i młodzieży, Cel strategiczny 3. Redukowanie zjawiska ubóstwa i wykluczenia społecznego. Strategia Rozwoju Gminy Latowicz na lata 2015-2025 jest to długookresowy program, który zawiera wizję rozwoju Gminy, a także zbiór celów strategicznych i programów operacyjnych. W dokumencie określono wizję w następujący sposób: Gmina Latowicz atrakcyjne miejsce do życia, wypoczynku, pracy i inwestowania. Wyznaczono trzy cele strategiczne, które są zgodne z założeniami LPR: Cel strategiczny nr 1. Kierunki rozwoju biznesowego, Cel strategiczny nr 2. Poprawa stanu infrastruktury technicznej, Cel strategiczny nr 3. Budowa lokalnego społeczeństwa obywatelskiego, Cel strategiczny nr 4. Bezpieczeństwo publiczne. Zapisane w LPR konkretne przedsięwzięcia i projekty rewitalizacyjne wpisują się w kierunku rozwoju Gminy Latowicz ujęte w Strategii. Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Latowicz to strategiczny dokument dla gminy, mający wpływ na lokalną gospodarkę ekologiczną i energetyczną. PGN zawiera informacje o ilości wprowadzanych do powietrza pyłów i gazów cieplarnianych na terenie gminy, podając jednocześnie propozycje konkretnych i efektywnych działań ograniczających te ilości. Celem PGN jest analiza zakresu możliwych do realizacji przedsięwzięć, których wdrożenie skutkować będzie zmianą struktury używanych nośników energetycznych oraz zmniejszeniem zużycia energii, czego konsekwencją ma być stopniowe obniżenie emisji 15

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key gazów cieplarnianych. Założenia planu wpisują się w poszczególne cele i przedsięwzięcia rewitalizacyjne zawarte w LPR. II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY LATOWICZ W niniejszym rozdziale dokonano podstawowej charakterystyki Gminy Latowicz pod względem: położenia geograficznego i administracyjnego; aspektów społecznych wyrażonych podstawowymi danymi demograficznymi; a także przedstawiono charakterystykę środowiska i sposobów jego ochrony na terenie gminy, infrastruktury, gospodarki, rolnictwa, turystyki i rekreacji oraz ochrony zabytków. 2.1. POŁOŻENIE Gmina Latowicz położona jest w centralnej części województwa mazowieckiego, w powiecie mińskim. Jednostka zajmuje obszar o powierzchni 114 km 2. Sieć osadniczą Gminy tworzy 18 miejscowości. Odległości dzielące miejscowość siedzibę Urzędu Gminy (wieś Latowicz) od największych miast regionu to: Mińsk Mazowiecki 24 km, Siedlce - 36 km, Warszawa 59 km. 16

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Ryc. 2. Położenie Gminy Latowicz na tle gmin powiatu mińskiego Źródło: www.gminy.pl Gmina Latowicz jest dobrze położona pod względem komunikacyjnym. Zgodnie z danymi Mazowieckiego Zarządu Dróg Wojewódzkich w Warszawie przez obszar Gminy przebiega jedna droga wojewódzka DW 802 (Mińsk Mazowiecki Siennica Latowicz Seroczyn). 2.2. ŚRODOWISKO I INFRASTRUKTURA 2.2.1. Środowisko i użytkowanie gruntów Na terenie Gminy Latowicz występuje jeden teren objęty ochroną prawną ze względu na wysokie wartości przyrodnicze obszar Natura 2000 Gołe Łąki (PLH140027), który w granicach Gminy zajmuje blisko 40 000 ha. Wśród indywidualnych form ochrony przyrody wymienić należy 11 pomników przyrody. Na opisywanym obszarze znajdują się cztery parki wpisane do wojewódzkiej ewidencji zabytków. Są to parki w miejscowościach: Dębe Małe, Oleksianka, Wielgolas i Waliska. Według danych GUS za rok 2014, na analizowanym obszarze znajduje się 0,35 ha parków, zieleńców i terenów zieleni osiedlowej oraz 3 cmentarze o powierzchni 4,70 ha. Udział terenów zieleni w powierzchni ogółem wynosi 0,2 %. Lesistość wynosi 10 %, co jest wynikiem znacznie niższym niż średnia wartość dla powiatu mińskiego (21,4 %). 17

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Gmina Latowicz jest gminą typowo rolniczą. Udział użytków rolnych w ogólnej powierzchni opisywanego obszaru wynosi 85,97 %. Udział gruntów leśnych oraz zadrzewionych i zakrzewionych razem to 10,52 %. Tabela 1. Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Latowicz Powierzchnia Forma użytkowania Udział % (ha) powierzchnia ogółem 11405 100,00 powierzchnia lądowa 11361 99,61 użytki rolne razem 9805 85,97 użytki rolne - grunty orne 6316 55,38 użytki rolne - sady 90 0,79 użytki rolne - łąki trwałe 2059 18,05 użytki rolne - pastwiska trwałe 959 8,41 użytki rolne - grunty rolne zabudowane 303 2,66 użytki rolne - grunty pod stawami 1 0,01 użytki rolne - grunty pod rowami 77 0,68 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione razem 1200 10,52 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - lasy 1161 10,18 grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione - grunty zadrzewione i zakrzewione 39 0,34 grunty pod wodami razem 44 0,39 grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi 42 0,37 grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi 2 0,02 grunty zabudowane i zurbanizowane razem 289 2,53 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny mieszkaniowe 8 0,07 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny przemysłowe 4 0,04 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny inne zabudowane 9 0,08 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny zurbanizowane niezabudowane 2 0,02 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny rekreacji i wypoczynku 6 0,05 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - drogi 258 2,26 grunty zabudowane i zurbanizowane - tereny komunikacyjne - kolejowe 2 0,02 grunty zabudowane i zurbanizowane - użytki kopalne 64 0,56 Źródło: dane GUS, 2014 nieużytki 3 0,03 2.2.2. Infrastruktura Sieć drogową na terenie Gminy Latowicz tworzą ogólnodostępne drogi publiczne: droga wojewódzka nr 802, drogi powiatowe, będące w zarządzie Powiatu Mińskiego, drogi gminne, którymi zarządza Wójt Gminy Latowicz. Sieć dróg na obszarze Gminy zapewnia dostateczne połączenie między miejscowościami. Gmina posiada dogodne położenie komunikacyjne ze względu na bezpośredni dostęp do drogi wojewódzkiej DW 802. Według danych Mazowieckiego Zarządu 18

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Dróg Wojewódzkich w Warszawie opisywana droga przebiega na długości 15,344 km w obszarze gminy. Stan techniczny drogi na odcinku 12,496 km został określony jako dobry, natomiast 2,848 km nawierzchni jest w złym stanie. Na DW 802 występuje wysokie dobowe natężenie ruchu szczególnie na odcinku Mińsk Mazowiecki Siennica Latowicz i dla samochodów osobowych wyniosło w 2015 r. 5481 pojazdów/dobę, a samochodów ciężarowych 180 pojazdów/dobę. Według danych Zarządu Dróg Powiatowych w Mińsku Mazowieckim na terenie Gminy Latowicz jest 12 dróg powiatowych o łącznej długości 56,015 km. W dobrym stanie technicznym znajduje się 18,883 km dróg, w średnim 32,805 km, a w złym 4,377 km. Drogi w średnim stanie technicznym stanowią 59 % wszystkich dróg powiatowych na obszarze Gminy. Na terenie analizowanej jednostki nie przebiega żadna droga krajowa. Przez teren Gminy nie przebiega również żadna linia kolejowa. Długość czynnej sieci wodociągowej w Gminie w 2014 roku wynosiła ponad 141 km bez przyłączy. Liczba przyłączy wynosiła 1 436 sztuk. Pobór wody w 2014 roku kształtował się na poziomie 236 dam 3. Woda dostarczana mieszkańcom do spożycia spełnia wszelkie wymogi sanitarne i ogólnie oceniana jest, jako dobra. Z sieci wodociągowej korzysta około 65% mieszkańców. Pozostali korzystają z własnych ujęć studni. W Gminie funkcjonuje jedno ujęcie wód głębinowych zaopatrujących mieszkańców oraz studnie indywidualne. Ujęcie wody znajduje się w miejscowości Chyżyny i zasila następujące miejscowości: Chyżyny, Wielgolas, Latowicz, Strachomin, Oleksianka, Transbór, Budy Wielgoleskie, Borówek, Gołełąki, Dębe Małe, Budziska, Generałowo. Część mieszkańców miejscowości: Latowicz, Stawek, Waliska, Kamionka, Wężyczyn i Dąbrówka jest zaopatrywana w wodę ze Stacji Uzdatniania Wody Piaseczno znajdującej się w gminie Cegłów. Jest to wspólna inwestycja trzech gmin i administrowana jest przez ZGK Mrozy. Gmina Latowicz posiada w niej udziały w wysokości 15,9%. Według danych GUS (2014) sieć kanalizacyjna na terenie Gminy Latowicz ma długość 16,9 km i obsługuje 29,2 % mieszkańców. Na terenie opisywanej jednostki funkcjonuje gminna mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 200 m 3 /dobę. W planach jest powiększenie jej przepustowości do 450 m 3 /d. Rzeką odbierającą oczyszczone ścieki jest Świder. Ścieki sanitarne w większości miejscowości gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych (szamba). Są one okresowo opróżniane przez wozy asenizacyjne, a ścieki wywożone są głównie do oczyszczalni w Siennicy ale też do innych zlokalizowanych na terenie sąsiednich gmin. W 2013 roku w Gminie Latowicz znajdowały się 483 zbiorniki bezodpływowe oraz 185 przydomowych oczyszczalni ścieków. Sieć gazowa na terenie Gminy ma długość 30,318 km i zaopatruje 8,2 % ogółu mieszkańców (GUS 2014). Stacja redukcyjno-pomiarowa I stopnia znajdująca się w Latowiczu jest źródłem zasilania gminy w gaz ziemny. Przez Oleksiankę, Strachomin i Latowicz przechodzi gazociąg wysokiego ciśnienia DN 100, który doprowadza gaz do stacji w Latowiczu. Gmina Latowicz jest całkowicie zelektryfikowana, lecz nie posiada na swoim terenie stacji transformująco-rozdzielczej 110/15 kv i dlatego jest zasilana z trzech źródeł zewnętrznych: Stacja 110/15 kv w Mrozach zasilająca 82,2% terenu gminy, Stacja 110/15 kv w Stoczku Łukowskim zasilająca 17,8% terenu gminy, 19

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Stacja 110/15 kv w Garwolinie, Pilawie i Mińsku Mazowieckim, mogące zasilać pewien obszary gminy w sytuacjach awaryjnych. Dostawa energii elektrycznej średniego napięcia odbywa się systemem magistralnych linii napowietrznych, które pracują w pierścieniowym układzie połączeń między stacjami 110/15 kv. System zewnętrznych powiązań elektroenergetycznych SN 15 kv budują trzy magistralne linie o relacjach: Mrozy Latowicz, Stoczek Łukowski Latowicz, Mrozy Kozłów. 2.3. SPOŁECZEŃSTWO Dane Urzędu Gminy wskazują, że liczba ludności zamieszkująca Gminę Latowicz na koniec 2015 r. wynosiła 5 454 osoby. Szczegółowe dane dotyczące struktury ludności zostaną przedstawione w oparciu o ewidencję samorządu terytorialnego. Jednak w niniejszym opracowaniu wskazane zostały również dane GUS. Jest to niezbędne do sporządzenia porównania danych dla Gminy z danymi dotyczącymi województwa mazowieckiego i Polski. Wg danych GUS liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (do 17 lat włącznie) wyniosła 1 180 osoby. Najwięcej, bo 3 316 osób jest osób w wieku produkcyjnym. Najmniejsza jest liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej), tj. 964 osoby. Strukturę ludności z podziałem na miejscowości przedstawiono w tabeli. Rycina przedstawia udział poszczególnych grup ekonomicznych ludności Gminy Latowicz. 18% Liczba ludności w wieku 21% przedprodukcyjnym (do 17 lat włącznie) 61% Liczba ludności w wieku produkcyjnym (mężczyźni wiek 18-64 lata, kobiety 18-59 lat) Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej) Ryc. 3. Udział poszczególnych grup ekonomicznych ludności Gminy Latowicz Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 20

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Powyższe dane odniesiono również do wartości charakteryzujących powiat miński, województwo mazowieckiego oraz średniej dla Polski. Wyniki porównania przedstawia wykres. Gmina Latowicz województwo mazowieckie powiat miński Polska 70,0 60,0 60,9 61,4 61,7 63,0 50,0 40,0 30,0 20,0 21,6 18,6 20,6 18,0 17,5 20,0 17,8 19,0 10,0 0,0 w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku poprodukcyjnym Ryc. 4. Udział ludności według ekonomicznych grup wieku w % ludności ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 Tabela na następnej stronie przedstawia liczbę ludności wg poszczególnych grup wieku z podziałem na miejscowości wg gminnej ewidencji ludności (stan na 31.12.2015 r.). 21

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Tabela 2. Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach Gminy Latowicz Miejscowość Liczba ludności ogółem Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (do 17 lat włącznie) Liczba ludności w wieku Liczba ludności w wieku produkcyjnym poprodukcyjnym (mężczyźni wiek 18-64 lata, (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety 18-59 lat) kobiety - 60 lat i więcej) Mężczyźni Kobiety Mężczyźni Kobiety 1. Borówek 68 13 20 22 5 8 2. Budy Wielgoleskie 338 78 117 94 15 34 3. Budziska 169 42 53 44 12 18 4. Dąbrówka 80 15 24 20 8 13 5. Dębe Małe 263 53 83 75 19 33 6. Generałowo 87 25 24 17 9 12 7. Gołełąki 142 31 49 41 7 14 8. Chyżyny 229 51 71 64 13 30 9. Kamionka 273 51 100 77 12 33 10. Oleksianka 259 45 97 73 12 32 11. Redzyńskie 248 57 86 64 11 30 12. Stawek 72 11 28 16 5 12 13. Strachomin 199 38 61 49 22 29 14. Transbór 368 71 115 97 27 58 15. Waliska 183 39 60 41 11 32 16. Wężyczyn 223 52 75 53 16 27 17. Wielgolas 859 222 290 260 26 62 18. Latowicz 1 394 299 468 410 65 152 RAZEN DLA GMINY LATOWICZ 5 454 1 193 1821 1517 295 629 Źródło: Urząd Gminy Latowicz 22

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Dane o strukturze ekonomicznej ludności, pochodzących z GUS-u (2014 r.) pozwalają na wyliczenie wskaźników obciążenia demograficznego i porównanie ich do danych dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego, i danych dla całego kraju tj.: Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym: - wskaźnik dla Gminy Latowicz: 64,2, - wskaźnik dla powiatu mińskiego: 62,2, - wskaźnik dla województwa mazowieckiego: 62,9, - wskaźnik dla Polski: 60,1. Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym: - wskaźnik dla Gminy Latowicz: 80,6, - wskaźnik dla powiatu mińskiego: 86,5, - wskaźnik dla województwa mazowieckiego: 107,8, - wskaźnik dla Polski: 109,1. Ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym: - wskaźnik dla Gminy Latowicz: 28,7, - wskaźnik dla powiatu mińskiego: 28,8, - wskaźnik dla województwa mazowieckiego: 32,7, - wskaźnik dla Polski: 31,4. Gmina Latowicz województwo mazowieckie powiat miński Polska 120 107,8 105,2 100 80 60 64,2 62,9 62,2 58,8 80,6 86,5 40 30,2 28,7 32,7 28,8 20 0 ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym Ryc. 5. Wskaźniki obciążenia demograficznego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 Na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat obserwuje się malejąca tendencję w zmianie liczby ludności w Gminie Latowicz. Według danych GUS liczba ludności zmniejszyła się od 2005 r. do 2014 r. o 130 os. Gęstość zaludnienia w granicach administracyjnych analizowanej jednostki wynosi 48 osób/km 2 i jest zdecydowanie niższa od średniej powiatu mińskiego (130 osób/km 2 ), województwa mazowieckiego (150 osób/km 2 ), a także Polski (123 osób/km 2 ). Na podstawie danych GUS przyrost naturalny na terenie Gminy Latowicz wynosi 3,48. Wartość ta dla całego województwa mazowieckiego również jest dodatnia i wynosi 23

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key 0,68, dla powiatu mińskiego natomiast 2,74. Współczynnik dynamiki demograficznej, czyli stosunek liczby urodzeń żywych do liczby zgonów wynosi 1,38 i jest większy od średniej dla województwa oraz znacznie większy od współczynnika dynamiki demograficznej dla całego kraju. Analiza przytoczonych danych wraz z porównaniem poszczególnych wartości na przestrzeni ostatnich lat pokazuje, że na terenie Gminy Latowicz notowany jest wysoki przyrost naturalny, a zmniejszająca się liczba ludności związana jest z migracją mieszkańców poza obszar Gminy. Jest to spowodowane innymi czynnikami, które zostały zbadane w dalszej części diagnozy za pomocą odpowiednich wskaźników. 2.4. GOSPODARKA Biorąc pod uwagę dane Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące zarejestrowanych podmiotów gospodarczych (stan na rok 2014), na terenie Gminy Latowicz działało 250 podmiotów gospodarczych, z czego 238 należało do sektora prywatnego, natomiast pozostałe 12 działało w sektorze publicznym. Tabela 3. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD Sekcja Ogółem Gmina Ogółem 250 W sekcji A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo, rybactwo 14 W sekcji B - górnictwo i wydobywanie 1 W sekcji C - przetwórstwo przemysłowe 30 W sekcji F - budownictwo 42 W sekcji G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle W sekcji H transport, gospodarka magazynowa 9 W sekcji I działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi W sekcji J informacja i komunikacja 5 W sekcji K działalność finansowa i ubezpieczeniowa 4 W sekcji M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 4 W sekcji N działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca W sekcji O administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne W sekcji P edukacja 10 W sekcji Q opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2 W sekcji R działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 4 W sekcji S pozostała działalność usługowa W sekcji T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Źródło: GUS Bank Danych Lokalnych (klasyfikacja PKD 2007) 88 5 8 15 9 24

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Najbardziej rozwiniętą działalnością gospodarczą jest handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych i motocykli, a także budownictwo. Istotne znaczenie ma również przetwórstwo przemysłowe. 2.5. ROLNICTWO Istotną formą użytkowania terenu Gminy Latowicz jest użytkowanie rolnicze, gdyż użytki rolne zajmują blisko 86,0 % powierzchni analizowanej jednostki. Zgodnie z danymi Powszechnego Spisu Rolnego (GUS, 2010) na terenie Gminy Latowicz funkcjonuje 967 gospodarstw rolnych. Gospodarstw do 1 ha włącznie jest 100, między 1 a 5 ha 288, między 5 a 10 ha 285, a gospodarstw rolnych powyżej 10 ha jest 294. Gleby na obszarze analizowanej jednostki, które charakteryzują się przeciętną kulturą rolną, mogą być wykorzystywane zarówno do produkcji roślinnej, jak i hodowli. W produkcji roślinnej dominuje przede wszystkim uprawa zbóż i kukurydzy. Należy również wspomnieć, iż na terenie gminy znaczny procent stanowią gleby o wyższej klasie bonitacyjnej. Wynikiem tego było powstanie zagłębia czosnkowego, a jedna z odmian czosnku nosi nazwę latowickiej. Czosnek latowicki jest wpisany na Listę Produktów Tradycyjnych prowadzoną przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz promowany logiem Dziedzictwo Kulinarne Mazowsza, potwierdzającym jakość tradycyjnej i innowacyjnej żywności, która promuje tradycje regionu. Marynowany czosnek latowicki w 2012 r. otrzymał Laur Marszałka Województwa Mazowieckiego. Przydatność rolnicza gleb na opisywanym terenie jest wysoka. Sprzyjające są również warunki klimatyczne dla działalności rolniczej: średnia temperatura roczna wynosi około 7 7,5 o C, okres wegetacyjny trwa 200 210 dni, a opad roczny przekracza 500 mm. W powierzchni zasiewów dominują zboża. Struktura pogłowie zwierząt gospodarskich wskazuje na duży udział gospodarstw zajmujących się produkcją mleka, hodowlą żywca wołowego i wieprzowego. 2.6. TURYSTYKA I REKREACJA Przez gminę przebiega wiele szlaków turystycznych. Osoby, które wybierają się w te rejony mogą korzystać między innymi z bogatej oferty szlaków rowerowych. Gmina przystąpiła do realizacji Projektu Sieciowego Zielony Szlak Rowerowy Mazowsza. Trasy, drogi i ścieżki rowerowe przebiegają przez gminę Latowicz na długości 92 kilometrów. Projekt ten w pierwszym etapie został opracowany dla powiatu Nowodworskiego, Sochaczewskiego, Warszawsko-Zachodniego. Wpisał się w Europejski Program Aktywizacji i Integracji Podregionów SMEnterReg. Uzyskał on poparcie Zarządu Województwa Mazowieckiego i Wojewody Mazowieckiego. W 2005 roku gminie przybyła niecodzienna atrakcja turystyczna. Budynek Urzędu Gminy zagrał Urząd Gminy Wilkowyje w serialu TVP Ranczo. Można tu również zobaczyć serialowy dom Wójta, czy też restaurację U Japycza. Na terenie Gminy występuje również wiele zabytkowych obiektów wpisanych do wojewódzkiego rejestru zabytków. W następnej tabeli przedstawiono nieruchome obiekty zabytkowe wpisane do wojewódzkiego rejestru. 25

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Tabela 4. Wykaz zabytków na terenie Gminy Latowicz ujętych w rejestrze zabytków dla województwa mazowieckiego Lp. Miejscowość Nazwa obiektu Nr rejestru Data 1 Dębe Małe Zespół pałacowy A-262 04.07.1979 r. 2 Kamionka Kościół mariawicki A-1000 04.01.2011 r. 3 Latowicz Kościół z rynkiem i pierzejami A-254/1085 12.12.1974 r. 5 Oleksianka Park A-376 16.07.1985 r. 6 Waliska Park A-270 24.07.1980 r. 7 Wielgolas Zespół pałacowy A-35/190 20.11.1959 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie rejestru zabytków nieruchomych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie Poza obiektami ujętymi w rejestrze zabytków, na terenie Gminy Latowicz występuje wiele innych obiektów stanowiących potencjalne atrakcje turystyczne regionu, a są to: Budziska: we wsi znajduje się kopiec z krzyżem, usypany w 1938 roku przez młodzież ku czci bohaterów walczących za Ojczyznę; Latowicz: stary cmentarz z przełomu XVII i XVIII wieku, nowy cmentarz końca XIX wieku; Oleksianka: murowany spichlerz z II połowy XIX wieku; Stawek: w centrum wsi znajduje się dwuramienny krzyż, ustawiony w połowie XIX w. jako votum chroniące od epidemii cholery; Wielgolas: neorenesansowy murowany pałac z połowy XIX wieku, malowniczy park krajobrazowy z I połowy XIX wieku, Sanktuarium Maryjne i kaplica 1934 roku, dwie tablice w kościele poświęcone poległym oficerom z Transboru oraz poległym żołnierzom AK z rodziny Wyleżyński, Dąb Katyński (poświęcony zamordowanemu w Katyniu por. dr. A. Sikorze), miejsce pamięci Powstańców Styczniowych, tablica ZS upamiętniająca nauczycieli i absolwentów szkoły (odsłonięta w 2007 roku w 200-lecie szkoły). Na terenie Gminy znajdują się liczne zabytkowe kapliczki, figury, krzyże przydrożne z okresu od XIX w. do lat 40 XX w. Na terenie gminy znajduje się również kilka miejsc pamięci narodowej: pomnik w Latowiczu (rynek), poświęcony pamięci bojowników o niepodległość w latach 1905-1918, ufundowany w 10. rocznicę odzyskania niepodległości Polski, związany zwłaszcza z akcją lokalnej Polskiej Organizacji Wojskowej, w skład której wchodzili druhowie OSP w Latowiczu. 11 listopada 1918 r. dokonali oni rozbrojenia posterunku niemieckiego, a następnie wsparli działania wyzwoleńcze w Seroczynie i wzięli udział w walce z Niemcami pod Stoczkiem Łukowskim, gdzie poległ Ignacy Brauliński, naczelnik OSP w Chyżynach, 26

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz pomnik na rynku w Latowiczu, poświęcony bohaterom września 1939 r. upamiętniający m.in. spalenie Latowicza w wyniku niemieckich nalotów bombowych w dniu 8 września 1939 r., mogiła zbiorowa na nowym cmentarzu parafialnym w Latowiczu, w której spoczywają bezimienne ofiary przesłuchań przeprowadzanych w czasie II wojny światowej w budynku szkoły podstawowej, gdzie mieściła się siedziba żandarmerii, mogiła zbiorowa 5 żołnierzy AK na cmentarzu parafialnym w Latowiczu, zamordowanych w lutym 1944 r. w odwecie za próbę odbicia więźniów ze szkoły w Latowiczu, tablica pamięci na ścianie budynku Zespołu Szkół (dawna szkoła podstawowa) w Latowiczu, upamiętniająca zdarzenia z 1944 r. (uwięzienie 87 Polaków, głównie żołnierzy AK, wywiezionych następnie do obozów zagłady). Tablicę ufundowano w 2003 r., pomnik we wsi Budziska, poświęcony poległym w obronie ojczyzny, ufundowany w 20 rocznicę odzyskania niepodległości Polski. III. DIAGNOZA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI W niniejszym rozdziale przedstawiono szczegółową diagnozę, która obejmuje analizę negatywnych zjawisk oraz lokalnych potencjałów występujących na terenie Gminy Latowicz, a także sposób wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji wraz z przedstawieniem graficznym zasięgów przestrzennych danych obszarów na obszarze Gminy Latowicz. 3.1. PODSTAWA PRAWNA I WYTYCZNE NIEZBĘDNE DO WYZNACZENIA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I REWITALIZACJI Dla potrzeb opracowania diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji, w celu sporządzenia Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz określono listę potencjalnych wskaźników. Służą one przedstawieniu przestrzennego zróżnicowania Gminy Latowicz biorąc pod uwagę cechy wskazujące na kumulację negatywnych zjawisk społecznych, gospodarczych, środowiskowych, przestrzenno funkcjonalnych i technicznych. Zgodnie z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego wyznaczenie obszaru zdegradowanego będzie polegało na zbadaniu występowania negatywnych zjawisk kryzysowych. Za obszar zdegradowany będzie można uznać obszar dla którego zbadano destrukcyjne procesy społeczne, przestrzenno-funkcjonalne, gospodarcze oraz środowiskowe, które doprowadziły do jego trwałej degradacji. Skale tych zjawisk powinny reprezentować odpowiednie wskaźniki opisujące powyższe sfery. Wybór wskaźników powinien uwzględniać możliwość pozyskania informacji, a jednocześnie możliwość porównania otrzymanych wartości do danych dla powiatu, województwa, czy 27

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key kraju. Instrukcja przedstawia również listę rekomendowanych wskaźników podstawowych do wyznaczenia obszarów zdegradowanych. Na podstawie omówionych wskaźników można stworzyć syntetyczny wskaźnik degradacji 1, którego wartość niższa niż średnia dla Gminy predysponowałaby dany obszar do uznania za obszar zdegradowany. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego musi zostać przeprowadzone w ramach możliwie podobnych do siebie jednostek przestrzennych, powstałych np. przy wykorzystaniu istniejącego podziału administracyjnego gminy. Obszary te muszą stanowić pewne całości pod względem funkcjonalnym i charakteryzować się pewną spójnością wewnętrzną i przestrzenną. Natomiast wskazanie obszaru do rewitalizacji powinno nastąpić na podstawie: szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk, a więc poziomu wskaźnika syntetycznego oraz liczby kryzysowych wskaźników uzupełniających, istotnego znaczenia dla rozwoju lokalnego subiektywna ocena rady gminy na podstawie potrzeb. Obszar wskazany do rewitalizacji powinien obejmować całość lub część obszaru zdegradowanego i powinien być wyznaczony na podstawie danych ilościowych wskazujących na szczególną koncentrację negatywnych zjawisk. Z pośród listy rekomendowanych wskaźników dla ujawnienia stanu kryzysowego w ustalonych obszarach analizy zaproponowanej w Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego wybrano i uszczegółowiono wskaźniki w odniesieniu do warunków lokalnych w wybranych sferach. Pełna lista cech rekomendowanych do wyznaczenia obszarów kryzysowych podanych IZ RPO WM przedstawia się następująco: Wskaźniki społeczne: wysoka stopa bezrobocia, wysoki poziom ubóstwa, wysoka przestępczość, wysoki wskaźnik przemocy w rodzinie, niski poziom edukacji, niewielka liczna organizacji społecznych/liczba członków (fundacje, stowarzyszenia), niska frekwencja wyborcza. Wskaźniki przestrzenno-funkcjonalne: degradacja stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym, brak funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska, 1 W przypadku przygotowania programu rewitalizacji zgodnie z Wytycznymi w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020, za obszar zdegradowany należy uznać, taki w którym na negatywnie zdiagnozowany wymiar społeczny nakłada się co najmniej jedno z negatywnych zjawisk: gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne, techniczne. 28

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz niewystarczające wyposażenie w infrastrukturę techniczną i społeczną, brak dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowanie rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niski poziom obsługi komunikacyjnej, deficyt lub niska jakość terenów publicznych. Wskaźniki gospodarcze: niski stopień przedsiębiorczości, słaba kondycja przedsiębiorstw. Wskaźniki środowiskowe: przekroczenie standardów jakości środowiska, obecność odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska. Dodatkowo, kierując się potrzebą uszczegółowienia cech niezbędnych do wyznaczenia obszarów kryzysowych w sferze społecznej Gmina Latowicz uwzględniła następujące cechy: zaawansowanie procesu starzenia się ludności, samowystarczalność ekonomiczna ludności i gospodarstw domowych. Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji został wyznaczony zgodnie z zasadami zawartymi w Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014 2020. Ministerstwa Infrastruktury i Rozwoju z dnia 3 lipca 2015 r. (MIiR/H 2014-2020/20(01)/07/2015). Delimitacja opisywanych obszarów jest również zgodna z dokumentami na szczeblu wojewódzkim, tzn. z Instrukcją dotyczącą przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenia ładu przestrzennego. 3.2. SZCZEGÓŁOWA DIAGNOZA OBSZARU ZDEGRADOWANEGO I OBSZARU REWITALIZACJI Obszar zdegradowany to obszar, w którym zidentyfikowano stan kryzysowy, tj. stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych, współwystępujący z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer: gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej, technicznej. Na etapie sporządzania diagnozy, powoduje to konieczność określenia, które miejscowości wchodzące w skład Gminy Latowicz, charakteryzują się kumulacją problemów. Diagnozę występowania stanu kryzysowego w gminie można przeprowadzić w podziale na jednostki przestrzenne, z których poszczególne stanowią pewne całości pod względem funkcjonalnym i charakteryzują się pewną spójnością społeczną i przestrzenną. Zdecydowano, ze najodpowiedniejszą formą jest analiza czynników występujących na terenie miejscowości, wg ich granic. Miejscowość Latowicz, tworzą trzy sołectwa: Latowicz I, Latowicz II, Latowicz III. 29

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key SFERA SPOŁECZNA 3.2.1. Zaawansowanie procesu starzenia się ludności Zgodnie z raportem GUS Prognoza ludności do 2050 roku dla powiatów i miast na prawach powiatu województwa mazowieckiego według prognozowanych zmian demograficznych powiatów w województwie mazowieckim w 2050 r. w porównaniu ze stanem w 2013 r. zauważyć można, że jedynie w 11 powiatach spośród 42 na obszarze województwa przewiduje się wzrost liczby mieszkańców. Liczba ludności zwiększy się w m.st. Warszawie i ośmiu powiatach leżących wokół stolicy (w tym w powiecie mińskim o 13,65 %) oraz w powiecie płockim i radomskim. Znaczące powyżej 20% zwiększenie liczebności przewiduje się w powiatach: piaseczyńskim (o 44,0%), wołomińskim (o 40,2 %), legionowskim (o 34,6 %), grodziskim (o 32,6%) i warszawskim zachodnim (o 26,4 %). W większości powiatów województwa mazowieckiego liczba ludności w 2050 r. zmniejszy się w stosunku do 2013 r. Największe ubytki obserwowane będą w powiecie lipskim (32,5 %), oraz m. Ostrołęka (30,6 %). Zauważa się, że w wyniku zmian liczby ludności w poszczególnych grupach wieku nastąpi pogłębienie starzenia się ludności wyrażone współczynnikiem starości demograficznej rozumianym jako udział grupy ludności wieku 65 lat i więcej w ogólnej populacji, a także indeksem starości we wszystkich powiatach i miastach na prawach powiatu. W niniejszym rozdziale poddano analizie stosunek poszczególnych grup ekonomicznych ludności, zgodnie z założeniem, że ludność w wieku przedprodukcyjnym obejmuje osoby w wieku 0 do 17 lat; ludność w wieku produkcyjnym osoby od 18 lat do wieku emerytalnego (60 lat kobiety i 65 lat mężczyźni), a ludność w wieku poprodukcyjnym osoby powyżej wieku emerytalnego. Przez ludność w wieku nieprodukcyjnym rozumie się ludność w wieku przedprodukcyjnym oraz ludność w wieku poprodukcyjnym. 3.2.1.1 Wskaźnik - udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze Wskaźnik obrazujący udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze jest bardzo istotnym wskaźnikiem demograficznym. Pozwala ocenić stosunek grupy osób będących w wieku emerytalnym (dla kobiet powyżej 60 lat, dla mężczyzn powyżej 65 lat) do liczebności pozostałych grup wiekowych. Im więcej osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, tym mniej korzystna struktura ekonomiczna społeczeństwa, świadcząca o jego starzeniu się społeczeństwa. 30

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Tabela 5. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na terenie Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Liczba ludności ogółem Liczba ludności w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni - 65 lat i więcej, kobiety - 60 lat i więcej) Udział (%) ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem 1. Borówek 68 13 19,1 2. Budy Wielgoleskie 338 49 14,5 3. Budziska 169 30 17,8 4. Dąbrówka 80 21 26,3 5. Dębe Małe 263 52 19,8 6. Generałowo 87 21 24,1 7. Gołełąki 142 21 14,8 8. Chyżyny 229 43 18,8 9. Kamionka 273 45 16,5 10. Oleksianka 259 44 17,0 11. Redzyńskie 248 41 16,5 12. Stawek 72 17 23,6 13. Strachomin 199 51 25,6 14. Transbór 368 85 23,1 15. Waliska 183 43 23,5 16. Wężyczyn 223 43 19,3 17. Wielgolas 860 88 10,2 18. Latowicz 1 394 217 15,6 RAZEM GMINA LATOWICZ 5 455 924 16,9 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy W świetle zebranych danych, udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na terenie Gminy Latowicz wynosi 16,9 %. W 12 miejscowościach wskaźnik ten jest wyższy niż średnia, dlatego wskazane miejscowości zostały uznane za będące w stanie kryzysowym ze względu na udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem. Wartości wskaźnika wyższe od średniej dla Gminy oznaczono tłem pomarańczowym. Poniżej porównano otrzymane wyniki do sytuacji w powiecie, województwie i kraju. Tabela 6. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem zestawienie wyników Gminy z wartościami dla powiatu, województwa i kraju Lp. Jednostka podziału terytorialnego Udział (%) ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem 1. Gmina Latowicz 16,9 2. powiat miński 17,8 31

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Jednostka podziału terytorialnego Udział (%) ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem 3. województwo mazowieckie 20,0 4. Polska 19,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy i danych GUS Jak widać w powyższej tabeli udział ludności w wieku poprodukcyjnym w Gminie Latowicz jest o wiele niższy niż w porównanych jednostkach terytorialnych. Proces zaawansowania starzenia się ludności nie jest aż tak dalece rozwinięty w analizowanej jednostce w stosunku do sytuacji w powiecie mińskim, województwie mazowieckim, czy w Polsce. Dla wyżej wskazanych miejscowości, nie licząc wsi Oleksianka, niekorzystny jest również podobny wskaźnik obrazujący udział ludności w wieku poprodukcyjnym względem ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze, który pozwala ocenić stosunek grupy osób będących w wieku emerytalnym (dla kobiet powyżej 60 lat, dla mężczyzn powyżej 65 lat) do liczebności osób będących w wieku produkcyjnym. Ponieważ oba wymienione wskaźniki odnoszą się do tej samej wartości, tj. liczby osób w wieku poprodukcyjnym, zastosowano wyłącznie jeden wybrany. Niemniej warto podkreślić, że udział ludności w wieku poprodukcyjnym względem ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz wynosi 27,7 %. Zdecydowanie najwyższe wartości są w miejscowościach: Generałowo (51,2 %), Dąbrówka (47,7 %) i Strachomin (46,6 %). Są to przeważnie nieduże miejscowości o stosunkowo małej ogólnej liczbie ludności, dlatego osiągane wyniki mogą być nieadekwatne do nasilenia problemów związanych z zaawansowaniem procesu starzenia się ludności w regionie. Dlatego dany wskaźnik powinien być traktowany pomocniczo. 3.2.2. Problemy rynku pracy Zgodnie z danymi GUS stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce wyniosła na koniec 2015 roku 9,8 % i była wyższa niż wskaźnik dla województwa mazowieckiego, kształtujący się na poziomie 8,4 % oraz dla powiatu mińskiego, która osiągnęła 8,8 %. Dane dotyczące liczby bezrobotnych na terenie Gminy Latowicz przedstawiono w formie tabelarycznej. Tabela 7. Bezrobotni na terenie Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Liczba bezrobotnych ogółem Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy 12 miesięcy i dłużej Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy co najmniej 24 miesiące 1. Borówek 1 0 0 2. Budy Wielgoleskie 13 6 3 3. Budziska 7 0 0 4. Dąbrówka 2 0 0 32

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Liczba bezrobotnych ogółem Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy 12 miesięcy i dłużej Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy co najmniej 24 miesiące 5. Dębe Małe 6 2 0 6. Generałowo 0 0 0 7. Gołełąki 3 1 0 8. Chyżyny 2 0 0 9. Kamionka 5 0 0 10. Oleksianka 6 1 0 11. Redzyńskie 4 0 0 12. Stawek 2 0 0 13. Strachomin 4 1 0 14. Transbór 6 0 0 15. Waliska 5 1 0 16. Wężyczyn 6 1 0 17. Wielgolas 23 5 2 18. Latowicz 38 9 2 RAZEM GMINA LATOWICZ 133 27 7 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim 3.2.2.1. Wskaźnik - udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze Zgodnie z danymi Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim, według stanu na 31.12.2015 r. na terenie Gminy Latowicz zarejestrowanych było 133 bezrobotnych. Największa ilość osób była zarejestrowana z następujących miejscowości: Latowicz (38 osób), Wielgolas (23 osób), Budy Wielgoleskie (13 osób). W celu określenia faktycznego problemu bezrobocia w ujęciu miejscowości przedstawiono udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze. Tabela 8. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Liczba ludności w wieku produkcyjnym (mężczyźni wiek 18-64 lata, kobiety 18-59 lat) Liczba bezrobotnych ogółem Udział (%) bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze 1. Borówek 42 1 2,4 2. Budy Wielgoleskie 211 13 6,2 3. Budziska 97 7 7,2 4. Dąbrówka 44 2 4,5 33

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Miejscowość Liczba ludności w wieku produkcyjnym (mężczyźni wiek 18-64 lata, kobiety 18-59 lat) Liczba bezrobotnych ogółem Udział (%) bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze 5. Dębe Małe 158 6 3,8 6. Generałowo 41 0 0,0 7. Gołełąki 90 3 3,3 8. Chyżyny 135 2 1,5 9. Kamionka 177 5 2,8 10. Oleksianka 170 6 3,5 11. Redzyńskie 150 4 2,7 12. Stawek 44 2 4,5 13. Strachomin 110 4 3,6 14. Transbór 212 6 2,8 15. Waliska 101 5 5,0 16. Wężyczyn 128 6 4,7 17. Wielgolas 550 23 4,2 18. Latowicz 878 38 4,3 RAZEM GMINA LATOWICZ 3338 133 4,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim Na obszarze Gminy Latowicz udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym wynosi średnio 4 %. Najwyższy udział zanotowano w miejscowości Budziska 7,2 %. W ośmiu miejscowościach udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym jest wyższy niż średnia dla Gminy, dlatego wobec niekorzystnego stanu dane miejscowości zostały zaznaczone tłem pomarańczowym wskazującym na potrzebę objęcia wsparciem. Poniżej porównano otrzymane wyniki danego wskaźnika do sytuacji w powiecie, województwie i kraju. Tabela 9. Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym zestawienie wyników Gminy z wartościami dla powiatu, województwa i kraju Lp. Jednostka podziału terytorialnego Udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym 1. Gmina Latowicz 4,0 2. powiat miński 8,8 3. województwo mazowieckie 8,4 4. Polska 9,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy i danych GUS 34

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz W porównaniu do jednostek terytorialnych wyższych rzędów bezrobocie w Gminie Latowicz jest blisko o połowę niższe. Jednak specyfika bezrobocia na wsi jest zupełnie inna niż na obszarach miejskich. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa założyć, że faktyczne bezrobocie na terenach wiejskich jest dużo wyższe niż wskazują na to oficjalne dane. Dużo osób zamieszkujących na wsi podejmuje pracę dorywcze, czy sezonowe. Kolejnym czynnikiem jest określenie statusu danej osoby jako pomagającego członka rodziny, co zgodnie z definicją BAEL definiuje osobę jako pracującą. Należy też wspomnieć, że nie wszyscy prowadzą gospodarstwa rolne, a wśród zatrudnionych w rolnictwie większość pracuje jako rodzinna siła robocza. Te czynniki wpływają na to, że bezrobocie rejestrowane na wsi jest niższe od faktycznego stanu, dlatego w zakresie problemów na rynku pracy proponuje się objąć działaniami pomocowymi miejscowości, które osiągnęły niekorzystne wartości wskaźników w stosunku do średniej Gminy. 3.2.2.2. Wskaźnik udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej na danym obszarze Z punktu widzenia problemu bezrobocia bardzo istotny jest również czas w jakim bezrobotni poszukują zatrudnienia. Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy co najmniej 24 miesiące dla całej Gminy Latowicz wynosi 27 osób, a przestrzenne rozmieszczenie tego zjawiska zaprezentowano w tabeli. Tabela 10. Udział liczby osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej względem ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Ludność w wieku produkcyjnym Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej Udział (%) liczby osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej względem ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze 1. Borówek 42 0 0,0 2. Budy Wielgoleskie 211 6 2,8 3. Budziska 97 0 0,0 4. Dąbrówka 44 0 0,0 5. Dębe Małe 158 2 1,3 6. Generałowo 41 0 0,0 7. Gołełąki 90 1 1,1 8. Chyżyny 135 0 0,0 9. Kamionka 177 0 0,0 10. Oleksianka 170 1 0,6 11. Redzyńskie 150 0 0,0 12. Stawek 44 0 0,0 13. Strachomin 110 1 0,9 14. Transbór 212 0 0,0 35

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Miejscowość Ludność w wieku produkcyjnym Liczba bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej Udział (%) liczby osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesięcy i dłużej względem ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze 15. Waliska 101 1 1,0 16. Wężyczyn 128 1 0,8 17. Wielgolas 550 5 0,9 18. Latowicz 878 9 1,0 RAZEM GMINA LATOWICZ 3338 27 0,8 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy oraz Powiatowego Urzędu Pracy w Mińsku Mazowieckim Udział bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz wynosi 0,8 %. Tam, gdzie osiąga wartość wyższą niż średnia dla Gminy, proponuje się objęcie działaniami pomocowymi. Miejscowości, które wykazują wartość wskaźnika mniej korzystną niż średnia oznaczono kolorem pomarańczowym. Są nimi: Latowicz, Wielgolas, Waliska, Strachomin, Gołełąki, Dębe Małe, Budy Wielgoleskie. 3.2.3. Samowystarczalność ekonomiczna ludności i gospodarstw domowych W celu oszacowania samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych, pozyskano dane z Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu, który jest jednostką budżetową Gminy. GOPS realizuje zadania z zakresu polityki społecznej na rzecz osób i rodzin, które nie są w stanie pokonać trudnej sytuacji w jakiej się znalazły wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Głównym celem placówki jest zaspakajanie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka, poprzez podejmowanie działań zmierzających do życiowego usamodzielnienia osób i rodzin oraz ich integracji ze środowiskiem. Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej wynosi 131, co stanowi około 7,5 % ogólnej liczby gospodarstw domowych. Liczba gospodarstw domowych stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej kształtuje się na poziomie 24 gospodarstw, natomiast liczba dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny wynosi 210 osób. Ogółem na terenie Gminy zasiłki pobierają 342 osoby. Zestawienie danych w ujęciu poszczególnych miejscowości zaprezentowano w tabeli. 36

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Tabela 11. Podstawowe dane o udzielanej pomocy społecznej na terenie Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej Liczba gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej Liczba dzieci do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny Ilość osób ogółem pobierających zasiłki 1. Borówek 0 0 0 0 2. Budy Wielgoleskie 14 2 17 46 3. Budziska 8 1 17 36 4. Dąbrówka 2 0 3 7 5. Dębe Małe 4 1 19 17 6. Generałowo 2 1 3 5 7. Gołełąki 9 0 10 25 8. Chyżyny 2 1 0 2 9. Kamionka 10 1 11 27 10. Oleksianka 3 1 4 11 11. Redzyńskie 7 0 18 32 12. Stawek 5 2 0 8 13. Strachomin 2 1 4 7 14. Transbór 6 0 11 21 15. Waliska 4 1 1 6 16. Wężyczyn 4 0 12 21 17. Wielgolas 8 2 21 45 18. Latowicz 41 10 59 26 RAZEM GMINA LATOWICZ 131 24 210 342 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu Biorąc pod uwagę powody występowania o pomoc społeczną, największa liczba rodzin otrzymała pomoc z powodu ubóstwa 71 rodzin. Najmniej rodzin wystąpiło o pomoc z powodu alkoholizmu. Poniższa tabela prezentuje zbiorcze zestawienie powodów przyznania pomocy przez GOPS w 2015 r. 37

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Tabela 12. Powody przyznania pomocy przez GOPS w 2015 r. Lp. powody występowania o pomoc liczba rodzin 1 ubóstwo 71 2 długotrwała choroba i niepełnosprawność 41 3 wielodzietność 34 4 bezrobocie 31 5 alkoholizm 6 6 rodziny niepełne 18 Źródło: dane GOPS Latowicz za rok 2014 3.2.3.1. Wskaźnik - Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej Grupę wskaźników dotyczących samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych odzwierciedla wskaźnik dotyczący udziału gospodarstw domowych stałych beneficjentów korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej. Wskaźnik wyraźnie opisuje jaka część ludności w poszczególnych miejscowościach nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie, bez pomocy GOPS. Fakt ten został scharakteryzowany biorąc pod uwagę dane o gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej. Tabela 13. Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej Nr Miejscowość Liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej Liczba gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej 1. Borówek 0 0 0,0 2. Budy Wielgoleskie 14 2 14,3 3. Budziska 8 1 12,5 4. Dąbrówka 2 0 0,0 5. Dębe Małe 4 1 25,0 6. Generałowo 2 1 50,0 7. Gołełąki 9 0 0,0 8. Chyżyny 2 1 50,0 9. Kamionka 10 1 10,0 10. Oleksianka 3 1 33,3 11. Redzyńskie 7 0 0,0 12. Stawek 5 2 40,0 13. Strachomin 2 1 50,0 14. Transbór 6 0 0,0 38

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Nr Miejscowość Liczba gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej Liczba gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej Udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej 15. Waliska 4 1 25,0 16. Wężyczyn 4 0 0,0 17. Wielgolas 8 2 25,0 18. Latowicz 41 10 24,4 RAZEM GMINA LATOWICZ 131 24 18,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu Według danych Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu, ilość gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej wynosi 131 co daje średni udział gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogólnej ilości gospodarstw w wysokości 7,5 %. Wszystkie miejscowości, które charakteryzują się wysokim udziałem liczby gospodarstw domowych - stałych beneficjentów korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ogóle gospodarstw korzystających z pomocy społecznej zaznaczono w tabeli tłem pomarańczowym. Miejscowościami, w których występuje szczególne nasilenie danego negatywnego zjawiska opisanego wskaźnikiem występuje w: Dębe Małe, Generałowo, Chyżyny, Oleksianka, Stawek, Strachomin, Waliska, Wielgolas, Latowicz. Wymienione miejscowości należy objąć działaniami pomocowymi. 3.2.3.2. Wskaźnik - udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na danym obszarze Na terenie Gminy Latowicz liczba dzieci w wieku do 17 lat wynosi 1 183. W tej grupie osób znajduje się 210 dzieci, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny. Szczegółowe dane dotyczące udziału dzieci na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w wieku do lat 17 przedstawiono w kolejnej tabeli. Tabela 14. Udział dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku na terenie Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Liczba dzieci w wieku do 17 lat ogółem Liczba dzieci do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny Udział (%) dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku 1. Borówek 13 0 0,0 2. Budy Wielgoleskie 78 17 21,8 3. Budziska 42 17 40,5 4. Dąbrówka 15 3 20,0 5. Dębe Małe 53 19 35,8 39

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Miejscowość Liczba dzieci w wieku do 17 lat ogółem Liczba dzieci do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny Udział (%) dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku 6. Generałowo 25 3 12,0 7. Gołełąki 31 10 32,3 8. Chyżyny 51 0 0,0 9. Kamionka 51 11 21,6 10. Oleksianka 45 4 8,9 11. Redzyńskie 57 18 31,6 12. Stawek 11 0 0,0 13. Strachomin 38 4 10,5 14. Transbór 71 11 15,5 15. Waliska 39 1 2,6 16. Wężyczyn 52 12 23,1 17. Wielgolas 222 21 9,5 18. Latowicz 299 59 19,7 RAZEM GMINA LATOWICZ 1193 210 17,6 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy i Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Latowiczu Udział (%) dzieci do lat 17, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w liczbie dzieci w tym wieku dla Gminy Latowicz wynosi 17,6%. Bardzo zły stan w tym zakresie zaobserwowano w miejscowościach oznaczonych tłem pomarańczowym. Powyższe miejscowości należy objąć działaniami pomocowymi. 3.2.4. Skuteczność kształcenia dzieci na poziomie podstawowym oraz aktywność edukacyjna młodzieży w wieku 13-18 lat Skuteczność kształcenia dzieci na poziomie podstawowym oraz aktywność edukacyjna młodzieży w wieku 13-18 lat oceniana jest poprzez jakość nauki pobieranej w szkołach, m.in. na podstawie wyników egzaminu szóstoklasistów oraz egzaminu na zakończenie gimnazjum. Rozmieszczenie przestrzenne zjawisk kryzysowych zależy od zasięgu oddziaływania danej Szkoły. Obwody szkół podstawowych przedstawiają się następująco: Tabela 15. Granice obwodów szkół podstawowych Lp. Szkoła Granice obwodu szkolnego Szkoła Podstawowa w Zespole 1 Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich Budziska, Dębe Małe, Gołełąki w Wielgolesie Szkoła Filialna w Dębem Małym Szkoły Podstawowej w Zespole Borówek, Budy Wielgoleskie, Kamionka, Stawek, 2 Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich Waliska, Wielgolas, Chyżyny, Transbór w Wielgolesie 40

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Szkoła Granice obwodu szkolnego 3 Szkoła Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Dąbrówka, Latowicz, Oleksianka, Strachomin, Wężyczyn, Generałowo, Redzyńskie Tabela 16. Granice obwodów gimnazjów Lp. Szkoła Granice obwodu szkolnego 1 3 Gimnazjum w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie Gimnazjum im Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UG Borówek, Budy Wielgoleskie, Kamionka, Stawek, Waliska, Wielgolas, Chyżyny, Transbór, Budziska, Dębe Małe, Gołełąki Dąbrówka, Latowicz, Oleksianka, Strachomin, Wężyczyn, Generałowo, Redzyńskie 3.2.4.1. Wskaźnik wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów (w obrębach szkolnych na danym obszarze) Zgodnie z danymi OKE w Warszawie i CKE przedstawiono średnie wyniki sprawdzianu szóstoklasistów w roku 2015. Dane przedstawiono w porównaniu ze średnimi wynikami dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i kraju. Tabela 17. Średni wynik sprawdzianu szóstoklasistów w roku szkolnym 2014/2015 Gmina Latowicz Szkoła Szkoła Podstawowa Szkoła Filialna w Podstawowa Część w Zespole Dębem Małym Szkoły im. Kardynała powiat województwo egzaminu Szkół im. Podstawowej w Stefana miński mazowieckie Polska Rodziny Zespole Szkół im. Wyszyńskiego Wyleżyńskich Rodziny Wyleżyńskich w Zespole w w Wielgolesie Szkół w Wielgolesie Latowiczu część I razem 69,7 67,8 58,1 69,5 69,8 67,0 język polski 74,1 73,9 73,0 75,4 75,6 73,0 matematyka 65,0 61,3 42,3 63,4 63,8 61,0 język angielski 81,3 65,5 67,9 80,6 80,4 78,0 Źródło: dane Okręgowej Komisji Egzaminacyjnej w Warszawie W roku szkolnym 2014/2015 na terenie województwa mazowieckiego średni wynik egzaminu szóstoklasistów wyniósł w części pierwszej 67,0 %. Uczniowie ze Szkoły Podstawowej im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu osiągnęli wynik dużo gorszy niż średnia dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i kraju. Dla danej placówki analogicznie wygląda sytuacja jeśli chodzi o wyniku uzyskane przez uczniów z części II język angielski. Pozostałe szkoły podstawowe osiągały wyniki zbliżone do wyników w porównywanych jednostkach terytorialnych i kraju, a nawet wyższe. Jedynie Szkoła Filialna w Dębem Małym Szkoły Podstawowej w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie osiągnęła gorszy średni wynik z części drugiej z języka angielskiego. 41

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key W wyniku powyższej analizy proponuje się objąć działaniami pomocowymi Szkołę Podstawowa im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu zgodnie z zasięgiem obwodu szkolnego. 3.2.4.2. Wskaźnik średni wynik egzaminu gimnazjalnego (w obrębach szkolnych na danym obszarze) Średnie wyniki egzaminu gimnazjalnego w roku szkolnym 2014/2015 przedstawiono w tabeli w odniesieniu do poszczególnych części egzaminu. Był on podzielony na część humanistyczną, w ramach której uczniowie zdają egzamin z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie oraz języka polskiego, a także część matematyczno przyrodniczą obejmującą matematykę i przedmioty przyrodnicze. Dodatkowo uczniowie podchodzili do egzaminu z języka obcego. Tabela 18. Średni wynik egzaminu gimnazjalnego w roku szkolnym 2014/2015 Gimnazjum Gimnazjum w im Kardynała Zespole Cześć egzaminu Stefana Szkół im. Wyszyńskieg Rodziny powiat miński województwo mazowieckie o w Zespole Wyleżyńskich Polska Szkół w Latowiczu w Wielgolesie język polski 59,8 61,4 64,7 64,7 62,0 historia i wiedza o społeczeństwie 66,2 62,2 65,7 65,9 64,0 matematyka 53,5 43,6 51,4 51,2 48,0 przedmioty przyrodnicze 54,1 45,1 52,0 52,1 50,0 język angielski (podstawowy) 63,7 53,9 69,1 69,8 67,0 język angielski (rozszerzony) 50,2 32,9 50,1 51,2 57,0 język rosyjski (podstawowy) 63,6 62,0 56,8 55,4 58,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Okręgowej Komisji egzaminacyjnej w Warszawie Średnie wyniki z egzaminu gimnazjalnego w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie są duże gorsze w stosunku do średnich wyników osiąganych w powiecie, województwie, czy kraju, a także w stosunku do Gimnazjum im Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Zespole Szkół w Latowiczu. Ze wszystkich części egzaminu gimnazjalnego (nie licząc języka rosyjskiego) Gimnazjum w Wielgolesie wypada gorzej niż średnie wyniki osiągane w innych jednostkach podziału terytorialnego. Ze względu na analizę powyższego wskaźnika proponuję się objąć działaniami pomocowymi opisywaną placówkę w Wielgolesie, zgodnie z granicami obwodu szkolnego, celem poprawy jakości kształcenia. Natomiast Gimnazjum w Latowiczu osiąga lepsze wyniki niż w powiecie, województwie, kraju, a także od Gimnazjum w Wielgolesie, w częściach egzaminu z: historia i wiedza o społeczeństwie, matematyka, przedmioty przyrodnicze. Natomiast pozostałe części egzaminu (nie licząc języka rosyjskiego) wypadają gorzej niż analogiczne wyniki w porównywanych jednostkach podziału terytorialnego. W związku z powyższym proponuję się objąć działaniami pomocowymi zgodnie z granicami obwodu szkolnego, celem podniesienia jakości kształcenia. 42

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 3.2.5. Frekwencja w wyborach i uczestnictwo w organizacjach społecznych Jednym z kryteriów oceny aktywności społecznej ludności są sprawy związane z uczestnictwem w wyborach oraz uczestnictwem w organizacjach społecznych. 3.2.5.1. Wskaźnik frekwencja w wyborach samorządowych na danym obszarze Na bazie przedstawionych problemów społecznych związanych z bezrobociem, niską samowystarczalnością ekonomiczną ludności czy przestępczością odniesiono się również do frekwencji wyborczej. Dane zebrano na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu mińskiego i Gminy Latowicz (na podstawie danych dla poszczególnych obrębów). Analizie porównawczej poddano informacje dotyczące wyborów samorządowych przeprowadzonych w roku 2014. Wybory samorządowe najbardziej oddają zaangażowanie społeczności lokalnej w życie publiczne w regionie, dlatego wybrano je do analizy. Tabela 19. Porównanie frekwencji wyborczej na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu mińskiego i gminy Latowicz wg obrębów Lp. Jednostka przestrzenna Wybory samorządowe 2014 1 Polska 47,2 2 Województwo mazowieckie 51,1 3 Powiat miński 50,3 4 Gmina Latowicz 52,2 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej Z przedstawionych danych wynika, że frekwencja w Gminie Latowicz w ostatnich wyborach samorządowych dotyczących wyboru władz lokalnych była nieco wyższa niż w powiecie, województwie, czy kraju co świadczy o nieznacznie większym zaangażowaniu w życie polityczne na najniższym, lokalnym poziomie. Jednak badając frekwencję w poszczególnych obwodach wyborczych widoczne jest zróżnicowanie, które zostało przedstawione poniżej. Tabela 20. Porównanie frekwencji wyborczej (%) na poziomie obrębów wyborczych w Gminie Latowicz Lp. Obwód wyborczy Miejscowości wchodzące w skład obrębu Wybory samorządowe 2014 1 Zespół Szkół w Latowiczu, Latowicz ul.rynek 24, 05-334 Latowicz Dąbrówka, Latowicz 53,54 2 Szkoła Filialna w Dębem Małym Szkoły Budziska, Chyżyny, Dębe Małe, 44,43 43

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Obwód wyborczy Miejscowości wchodzące w skład obrębu Wybory samorządowe 2014 3 4 Podstawowej w Zespole Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie, Dębe Małe Dębe Małe 68, 05-334 Latowicz Zespół Szkół im. Rodziny Wyleżyńskich w Wielgolesie, Wielgolas Szkolna 11, 05-334 Latowicz Zespół Szkół w Latowiczu, Latowicz Rynek 24, 05-334 Latowicz Gołełąki Borówek, Budy Wielgoleskie, Kamionka Transbór, Wielgolas Generałowo, Oleksianka, Redzyńskie, Stawek, Strachomin, Waliska, Wężyczyn Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej 50,61 57,72 Na podstawie analizy powyższych danych należy stwierdzić, że w okręgach wyborczych nr 2 i 3 występuje niższa frekwencja niż w pozostałych obrębach. Dlatego miejscowości wchodzące w skład obrębów proponuje się objąć działaniami pomocowymi. Dodatkowo w celu podobnego porównania, jednak z uwzględnieniem działalności w organizacjach społecznych zebrano dane przestawione w tabeli. Tabela 21. Porównanie uczestnictwa w organizacjach społecznych na poziomie kraju, województwa mazowieckiego, powiatu mińskiego i gminy Latowicz Lp. Jednostka przestrzenna Fundacje, stowarzyszenia i organizacje społeczne na 1000 mieszkańców 1 Polska 3,31 2 Województwo mazowieckie 4,07 3 Powiat miński 2,48 4 Gmina Latowicz 3,11 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS za 2014 rok Biorąc pod uwagę ilość fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych na 1000 mieszkańców należy stwierdzić, że wskaźnik ten jest gorszy niż wskaźnik dla województwa mazowieckiego i kraju. Świadczy to o niższym poziomie uczestnictwa w życiu społecznym wyrażonym danym wskaźnikiem. Jedynie niższy poziom uczestnictwa zanotowano w powiecie mińskim. 3.2.6. Bezpieczeństwo publiczne Jednostką odpowiedzialną za bezpieczeństwo publiczne mieszkańców Gminy Latowicz jest Komisariat Policji w Mrozach. Według danych ww. jednostki liczba przestępstw kryminalnych na terenie Gminy Latowicz w całym 2015 r. wyniosła 12, tyle samo co w roku 44

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz poprzednim. W 2015 r. wystąpiły takie przestępstwa jak: pobicia, uszkodzenia mienia, rozboju oraz przestępstwa kradzieży i kradzieży z włamaniem, z czego najczęściej odnotowywane to kradzieże i uszkodzenie mienia. Tabela 22. Liczba przestępstw kryminalnych popełnionych na terenie Gminy Latowicz wg kategorii Lp. Kategoria przestępstwa 2014 2015 1. bójka i pobicie 0 1 2. kradzież z włamaniem 8 2 3. kradzież 1 5 4. uszkodzenie mienia 3 3 5. rozbój, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze 0 1 Źródło: Komisariat Policji w Mrozach Wykrywalność przestępstw w 2015 r. na obszarze Gminy wyniosła 82,4 % co jest wynikiem lepszym o blisko 4 % w stosunku do roku 2014. Wskazano również, że miejscowościami najbardziej zagrożonymi przestępczością są Latowicz i Wielgolas, a w szczególności rejony placówek gastronomicznych i sklepów monopolowych. Na terenie Gminy Latowicz prowadzono również działania prewencyjne, w celu poprawy stanu bezpieczeństwa polegające na: wzmocnieniu służb w rejonach najbardziej zagrożonych. Przeprowadzono rozmowy z właścicielami obiektów handlowych, domków letniskowych, w trakcie których omawiano sposoby zabezpieczenia obiektów systemami technicznymi oraz organizowanie systemów powiadamiania Policji o pojazdach i osobach podejrzanie zachowujących się, przebywających w rejonie obiektów handlowych, działek letniskowych, czy w innych miejscach. 3.2.5.1. Wskaźnik ilość interwencji policji na 100 mieszkańców na danym obszarze Według danych Komisariatu Policji w Mrozach w 2014 r. na obszarze działania jednostki odnotowano 2 635 interwencji, z czego 370 interwencji przeprowadzono na terenie Gminy Latowicz, co stanowi 14 % ogółu interwencji. Opisywany wskaźnik obrazuje, w których miejscowościach występuje największe zagrożenie bezpieczeństwa publicznego społeczności lokalnej. Dane dotyczące ilości interwencji w poszczególnych miejscowościach w 2014 r. przedstawiono w formie tabelarycznej. Na pomarańczowo zaznaczono wartości wskaźnika gorsze niż średnia dla Gminy. Tabela 23. Ilość interwencji policji na 100 mieszkańców Lp. Miejscowość liczba interwencji policji liczba ludności ogółem liczba interwencji policji na 100 mieszkańców 1. Borówek 1 68 1,5 2. Budy Wielgoleskie 20 338 5,9 45

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Miejscowość liczba interwencji policji liczba ludności ogółem liczba interwencji policji na 100 mieszkańców 3. Budziska 0 169 0,0 4. Dąbrówka 2 80 2,5 5. Dębe Małe 15 263 5,7 6. Generałowo 25 87 28,7 7. Gołełąki 6 142 4,2 8. Chyżyny 2 229 0,9 9. Kamionka 15 273 5,5 10. Oleksianka 19 259 7,3 11. Redzyńskie 15 248 6,0 12. Stawek 7 72 9,7 13. Strachomin 3 199 1,5 14. Transbór 5 368 1,4 15. Waliska 12 183 6,6 16. Wężyczyn 16 223 7,2 17. Wielgolas 67 860 7,8 18. Latowicz 140 1394 10,0 RAZEM GMINA LATOWICZ 370 5455 6,8 Źródło: Komisariat Policji w Mrozach Z powyższego wskaźnika wynika, że policja najczęściej musiała interweniować w sześciu miejscowościach: Latowicz, Wielgolas, Generałowo, Stawek, Oleksianka i Wężyczyn. Jednak najbardziej narażone na miejscowości to Wielgolas i Latowicz, w których łącznie dokonano 56 % wszystkich interwencji na obszarze analizowanej jednostki (biorąc pod uwagę dane absolutne). Miejscowości, które osiągnęły wartości wskaźnika mniej korzystne niż średnia dla Gminy Latowicz powinny zostać objęte działaniami pomocowymi w ramach prowadzonej rewitalizacji. SFERA GOSPODARCZA 3.2.7. KLIMAT AKTYWNOŚCI GOSPODARCZEJ Kolejnym z elementów oceny pozwalających zbadać występowanie stanu kryzysowego na danym obszarze jest analiza klimatu aktywności gospodarczej. Negatywne zjawiska w sferze gospodarczej można odnieść do dynamiki rozwoju podmiotów gospodarczych w ostatnich latach. Według danych GUS ilość podmiotów gospodarki narodowej ogółem w roku 2014 wyniosła 250. Od kilku lat obserwuje się stagnację w tym zakresie. Opisany fakt przedstawiono na wykresie. 46

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz ogółem sektor publiczny sektor prywatny 300 250 200 150 198 186 208 196 227 215 236 240 223 228 250 238 100 50 0 12 12 12 13 12 12 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ryc. 6. Ilość podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Latowicz w latach 2009-2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Na podstawie danych GUS z lat 2009 2014 wynika, że ogólna liczba podmiotów gospodarczych zwiększyła się i widoczny jest stały trend wzrostowy. W 2009 r. zarejestrowano 10 nowych podmiotów gospodarczych, podobnie w roku 2014. Średnio rocznie przybywa około 10 nowych podmiotów gospodarczych. Biorąc pod uwagę podmioty gospodarki narodowej nowo zarejestrowane według grup sekcji PKD 2007 widoczny jest w miarę stały trend liczby nowych podmiotów przybywających w każdym roku. Średnio w latach 2009-2014 przybywają rocznie 22 podmioty, w tym najwięcej nowych zarejestrowano w 2011 r. Tabela 24. Podmioty nowo zarejestrowane wg grup sekcji PKD 2007 na terenie Gminy Latowicz Podmioty nowo zarejestrowane 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wg PKD 2007 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 2 0 0 0 0 0 przemysł i budownictwo 6 8 10 5 4 5 pozostała działalność 13 18 17 11 15 20 ogółem 21 26 27 16 19 25 Źródło: GUS Jednocześnie opierając się o dane GUS należy stwierdzić, że maleje również ilość podmiotów gospodarki narodowej wyrejestrowanych z rejestru REGON. Rekordowa ilość 27 takich podmiotów została wyrejestrowana w roku 2009, w 2012 liczba wyniosła 15, natomiast w roku 2014-17 podmiotów gospodarki narodowej. Średnia roczna liczba wyrejestrowanych podmiotów oscyluje wokół 15. 47

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Tabela 25. Podmioty wyrejestrowane wg grup sekcji PKD 2007 na terenie Gminy Latowicz Podmioty wyrejestrowane 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wg PKD 2007 rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 0 0 0 0 0 1 Przemysł i budownictwo 17 5 6 7 6 4 pozostała działalność 10 14 9 8 10 12 ogółem 27 19 15 15 16 17 Źródło: GUS Liczba wyrejestrowywanych corocznie podmiotów gospodarki narodowej jest stała, co świadczy o trudności w utrzymaniu działalności gospodarczej, dlatego powinno objąć się działaniami pomocowymi w ramach programu rewitalizacji działających na terenie Gminy przedsiębiorców i osoby planujące założyć działalność gospodarczą. 3.2.7.1. Wskaźnik wskaźnik liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze W odniesieniu do powyższego wskaźnika, ze względu na brak szczegółowych danych powołano się na dane GUS. Porównano liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadającą na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz, powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i Polski. Gmina Latowicz powiat miński województwo mazowieckie Polska 16,0 14,0 12,0 10,0 13,9 11,4 10,7 14,5 14,1 14,5 11,9 11,6 11,9 11,2 11,1 11,4 14,9 15,0 12,1 12,2 11,7 11,9 8,0 6,0 4,6 4,8 5,3 5,4 5,5 5,8 4,0 2,0 0,0 Ryc. 7. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS 48

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Analizując przedstawiony wykres należy stwierdzić, że ilość zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych przypadająca na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na terenie Gminy Latowicz jest zdecydowanie niższa niż wartość dla powiatu mińskiego, województwa mazowieckiego i Polski. W okresie od 2009 r. do 2014 r. widoczny jest stały rozwój przedsiębiorczości zbadany na podstawie danego wskaźnika. Dodatkowo, pod kątem danego wskaźnika przeanalizowano pozostałe gminy wiejskie leżące w powiecie mińskim i zestawiono z Gminą Latowicz celem porównania sytuacji gospodarczej w regionie. Wyniki przedstawiono na poniższym wykresie. 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 Latowicz Dębe Wielkie Dobre Jakubów Cegłów Miosk Mazowiecki Mrozy Siennica Stanisławów 0,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ryc. 8. Liczba zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 zestawienie z gminami wiejskimi powiatu mińskiego Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Analizując powyższe zestawienie należy stwierdzić ogólny wzrost ilości zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym we wszystkich gminach wiejskich powiatu mińskiego. Jednak wielkość danego wskaźnika osiąga najniższą wartość w Gminie Latowicz. Biorąc pod uwagę powyższe analizy i zestawienia proponuje się objąć działaniami pomocowymi w sferze gospodarczej obszar Gminy Latowicz. Opisywany obszar pod względem rozwoju gospodarczego prezentowanego za pomocą powyższego wskaźnika odstaje od porównywalnych gmin wiejskich w powiecie mińskim, dlatego wymagana jest dalsza poprawa i utrzymanie wzrostu liczby podmiotów gospodarki narodowej na terenie Gminy. 49

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key SFERA PRZESTRZENNO-FUNKCJONALNA 3.2.8. PRZYRODNICZE WARUNKI LOKALNEJ EGZYSTENCJI 3.2.8.1. Wskaźnik udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru Znaczącym problemem w sferze przestrzenno-funkcjonalnej dla mieszkańców Gminy Latowicz jest problem tzw. niskiej emisji związanej ze spalaniem paliw stałych w tradycyjnych piecach domowych. Na terenie opisywanego obszaru nie funkcjonuje zorganizowana sieć ciepłownicza. Dla obliczenia udziału gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru posłużono się danymi szacunkowymi Gminy Latowicz. W tabeli przedstawiono wyniki analizy. Średni udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych na terenie Gminy Latowicz szacuje się na poziomie 97,56 %. Obszary, dla których wartość wskaźnika jest mniej korzystna od średniej wartości dla Gminy oznaczono tłem pomarańczowym. Oznacza to w praktyce, że udział gospodarstw praktykujących ogrzewanie tradycyjnymi surowcami wynosi co najmniej Tabela 26. Udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych Lp. Miejscowość Udział (%) gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru 1. Borówek 99 2. Budy Wielgoleskie 99 3. Budziska 99 4. Dąbrówka 99 5. Dębe Małe 99 6. Generałowo 99 7. Gołełąki 99 8. Chyżyny 99 9. Kamionka 99 10. Oleksianka 91 11. Redzyńskie 99 12. Stawek 99 13. Strachomin 91 14. Transbór 99 15. Waliska 99 50

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Miejscowość Udział (%) gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru 16. Wężyczyn 99 17. Wielgolas 97 18. Latowicz 91 Średnia wartość 97,56 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Gminy Latowicz Miejscowości, gdzie dominują indywidualne źródła ogrzewania z zastosowaniem paliw stałych proponuje się uznać jako narażone na problem niskiej emisji i w konsekwencji włączenia do obszaru zdegradowanego. Warto przy tym podkreślić, że ze względu na niewielkie różnice pomiędzy miejscowościami, niniejsze dane należy traktować pomocniczo, a wszystkie działania powinny być oparte o znane lokalnie uwarunkowania. Należy przy tym dodać, że problemem związanym z brakiem możliwości efektywnego korzystania z obiektów budowlanych w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska jest wysoki udział nieruchomości mieszkalnych wykorzystujących tradycyjne surowce (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny, drewno) do ogrzewania budynków mieszkalnych i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Powoduje to powstawanie dużej ilości zanieczyszczeń stanowiących potencjalne zagrożenie dla zdrowia miejscowej ludności. Indywidualne źródła ogrzewania budynków stanowią główne źródło niskiej emisji. Niska emisja to zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego szkodliwe dla zdrowia i środowiska substancjami powstałymi w wyniku procesów spalania paliw i innych procesów związanych z bytowaniem człowieka, m.in.: zaopatrzeniem w energię cieplną budynków. Spaliny emitowane przez kominy o wysokości około 10 m (budynki mieszkalne), rozprzestrzeniają się w przyziemnych warstwach atmosfery. Niska wysokość emitorów w powiązaniu z częstą w okresie zimowym inwersją temperatury, sprzyja kumulacji zanieczyszczeń. Indywidualne gospodarstwa domowe nie posiadają urządzeń ochrony powietrza, wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania. Wprowadzanie do powietrza zanieczyszczeń z kotłowni budynków mieszkalnych przez osoby fizyczne nie podlega żadnym ograniczeniom prawnym, organizacyjnym i ekonomicznym. Na uwagę zasługuje również fakt, że znaczna część wykorzystywanych w proponowanych obszarach zdegradowanych źródeł ogrzewania i ciepłej wody użytkowej nie odpowiada wymaganym standardom w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska. Wiek kotłów centralnego ogrzewania determinuje ich sprawność użytkową. Wraz ze wzrostem okresu przez jaki eksploatowany jest kocioł, spada jego sprawność grzewcza, czyli należy zużyć więcej paliwa, aby ogrzać tą samą powierzchnię. Powoduje to wzrost kosztów ogrzewania oraz wydzielanie większej ilości CO 2 do atmosfery. Według rozporządzenia z dnia 27.02.2015 r. w sprawie metodologii wyznaczania charakterystyki energetycznej budynku lub części budynku oraz świadectw charakterystyki energetycznej, średnia sprawność wytwarzania ciepła z węglowego kotła centralnego ogrzewania wyprodukowanego po 2000 r. wynosi około 82 %, dla kotła wyprodukowanego w latach 1980 2000 jest już 65 %, natomiast urządzenia wyprodukowane przed 1980 r. charakteryzują się sprawnością na poziomie 60 %. Analizując możliwość efektywnego korzystania z obiektów budowlanych, w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska należy stwierdzić że na terenie obszaru 51

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key proponowanego jako obszar zdegradowanego występuje mała liczba mikroinstalacji OZE np. panele słoneczne, ogniwa fotowoltaiczne czy pompy ciepła. 3.2.9. ELEMENTARNE ZAGOSPODAROWANIE W INSTALACJE TECHNICZNE, STAN TECHNICZNY BUDYNKÓW Znaczącym problemem w sferze przestrzenno-funkcjonalnej dla mieszkańców Gminy Latowicz jest stan technicznego budynków z zasobu mieszkaniowego Gminy Latowicz. W szczególności problem ten dotyczy 6 obiektów, wśród których po 2 znajdują się w Latowiczu i Wielgolesie, po 1 obiekcie w miejscowościach: Budziska i Oleksianka. Zgodnie z przedstawionymi danymi, największa liczba budynków których stan konstrukcji ogranicza lub uniemożliwia ich użytkowanie względem ogółu tych obiektów danego obszaru występuje w Latowiczu i Wielgolesie. Są to zatem miejscowości kwalifikujące się do włączenia w obszar zdegradowany ze względu na problemy w sferze przestrzenno-funkcjonalnej. Należy przy tym dodać, że obiekty budowlane położone w proponowanym obszarze zdegradowanym cechują się postępującą degradacją stanu technicznego oraz brakiem funkcjonowania rozwiązań technicznych, umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych. W szczególności widoczne są niedostatki w zakresie termomodernizacji budynków mieszkalnych. Jak wynika z zebranych danych na terenie wskazanego obszaru istnieje duża potrzeba realizacji przedsięwzięć termomodernizacyjnych budynków. Powszechnie przyjmuje się, że termomodernizacja to działanie mające na celu zmniejszenie zapotrzebowania i zużycia energii cieplnej na potrzeby danego budynku. Działania składające się na ten proces dotyczą wszelkich usprawnień w zakresie wytwarzania, przesyłania, wykorzystania i zmniejszania zużycia energii. W ich skład wchodzą: - ocieplenie dachu/stropodachu - ocieplenie ścian, - wymiana lub remont okien, - modernizacja lub wymiana systemu grzewczego w budynku, - unowocześnienie systemu wentylacji, - usprawnienie systemu wytwarzania ciepłej wody użytkowej, Oprócz czynników wpływających na straty ciepła na które mamy ograniczony wpływ jak położenie geograficzne i usytuowanie, nie bez znaczenia pozostają inne, takie jak powierzchnia zewnętrzna (im bardziej bryła domu jest skupiona, tym mniejsze są straty ciepła), zastosowanie wykuszy i balkonów (stanowią mostki energetyczne) oraz wykorzystane materiały budowlane. W budynkach jednorodzinnych przez okna i drzwi straty ciepła wynoszą około 10 25 % ogólnych strat ciepła, podobnie przez wentylację, natomiast przez dach około 25 30 %. Największe straty ciepła są związane z przegrodami zewnętrznymi i w skrajnych przypadkach wynosić mogą do 35 % strat ciepła z całego domu. Dlatego niezmiernie istotne z punktu widzenia kosztów eksploatacji budynku jest prawidłowe dobranie materiałów budowlanych na przegrody zewnętrzne. Inną ważną przyczyną strat ciepła, przekładających się na zużycie paliw i energii, jest niska sprawność instalacji grzewczej. Wynika to przede wszystkim z niskiej sprawności źródła ciepła, czyli kotła, ale także ze złego stanu technicznego wewnętrznej instalacji 52

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz centralnego ogrzewania. Zły stan techniczny instalacji centralnego ogrzewania wynika przede wszystkim z jej rozregulowania, braku lub niedokładnego zaizolowania rur oraz zwężeń w przepływie czynnika grzewczego w rurach i grzejnikach spowodowane odkładaniem się osadów stałych. Wysokie zużycie energii cieplnej wynika również z braku możliwości łatwej regulacji i dostosowania zapotrzebowania ciepła do zmieniających się warunków pogodowych (automatyka kotła) i potrzeb cieplnych w poszczególnych pomieszczeniach (zawory termostatyczne). 3.2.9. Podsumowanie analizy wskaźnikowej Na bazie przeprowadzonej w poprzednim rozdziale analizy wskaźnikowej, przeprowadzono podsumowanie zebranych wyników. W diagnozie przedstawiono stan rozwoju Gminy Latowicz w poszczególnych sferach. SFERA SPOŁECZNA W zakresie zaawansowania procesu starzenia się ludności analizie poddano: udział ludności w wieku poprodukcyjnym w ludności ogółem na danym obszarze. W ramach badania problemów rynku pracy na terenie Gminy Latowicz przeanalizowano: udział bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze, udział osób bezrobotnych pozostających bez pracy 12 miesięcy i dłużej na danym obszarze. W ramach analizy samowystarczalności ekonomicznej ludności i gospodarstw domowych na terenie Gminy Latowicz analizie poddano: udział gospodarstw domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych ogółem na danym obszarze udział gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw domowych ogółem na danym obszarze, udział liczby dzieci do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku. W ramach badania skuteczności kształcenia dzieci na poziomie podstawowym oraz aktywności edukacyjnej młodzieży w wieku 13-18 lat przeanalizowano: wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów (w obrębach szkolnych na danym obszarze), średni wynik egzaminu gimnazjalnego (w obrębach szkolnych na danym obszarze). W ramach badania przestępczości na obszarze analizowanej jednostki przeanalizowano: - ilość interwencji policji na 100 mieszkańców na danym obszarze. SFERA GOSPODARCZA W ramach badania klimatu aktywności gospodarczej przenalizowano: 53

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key liczbę zarejestrowanych podmiotów gospodarczych osób fizycznych na 100 mieszkańców w wieku produkcyjnym na danym obszarze. SFERA PRZESTRZENNO FUNKCJONALNA W zakresie przyrodniczych warunków lokalnej egzystencji przedstawiono: udział gospodarstw domowych użytkujących tradycyjne piece na paliwa stałe, będące źródłem tzw. niskiej emisji gazów spalinowych względem ogółu gospodarstw domowych danego obszaru, elementarne zagospodarowanie w instalacje techniczne, stan techniczny budynków. W tabeli przedstawiono podsumowanie analizy wskaźnikowej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz w sferze społecznej. Kolorem pomarańczowym oznaczono wartości mniej korzystne niż średnia wartość dla Gminy, wskazujące na potrzebę włączenia do obszaru zdegradowanego. 54

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Tabela 27. Podsumowanie analizy wskaźników ze sfery społecznej na potrzeby wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Latowicz Udział (%) Frekwencja w Lp. Miejscowość gospodarstw Wynik średni Średni wynik wyborach Udział (%) Udział (%) domowych - sprawdzianu egzaminu samorządowych liczby dzieci Udział (%) osób stałych szóstoklasistów gimnazjalnego na danym do 17 lat, na bezrobotnych bezrobotnych beneficjentów - w obrębach - w obrębach obszarze wg które rodzice liczba w ludności pozostających środowiskowej szkolnych na szkolnych na obrębów otrzymują interwencji w wieku bez pracy 24 pomocy danym danym wyborczych na zasiłek policji na 100 produkcyjnym miesiące i społecznej w obszarze obszarze danym rodzinny w mieszkańców na danym dłużej na liczbie (występowania (występowania obszarze ogólnej liczbie obszarze danym gospodarstw zjawiska zjawiska (frekwencja dzieci w tym obszarze korzystających negatywnego negatywnego niższa niż wieku z pomocy tak/nie) tak/nie) średnia gminy społecznej tak/nie) 1. Borówek 2,4 0,0 0,0 0,0 nie tak tak 1,5 2. Budy Wielgoleskie 6,2 2,8 14,3 21,8 nie tak tak 5,9 3. Budziska 7,2 0,0 12,5 40,5 nie tak tak 0,0 4. Dąbrówka 4,5 0,0 0,0 20,0 tak nie nie 2,5 5. Dębe Małe 3,8 1,3 25,0 35,8 nie tak tak 5,7 6. Generałowo 0,0 0,0 50,0 12,0 tak nie nie 28,7 7. Gołełąki 3,3 1,1 0,0 32,3 nie tak tak 4,2 8. Chyżyny 1,5 0,0 50,0 0,0 nie tak tak 0,9 9. Kamionka 2,8 0,0 10,0 21,6 nie tak tak 5,5 10. Oleksianka 3,5 0,6 33,3 8,9 tak nie nie 7,3 11. Redzyńskie 2,7 0,0 0,0 31,6 tak nie nie 6,0 12. Stawek 4,5 0,0 40,0 0,0 nie tak nie 9,7 13. Strachomin 3,6 0,9 50,0 10,5 tak nie nie 1,5 14. Transbór 2,8 0,0 0,0 15,5 nie tak tak 1,4 15. Waliska 5,0 1,0 25,0 2,6 nie tak nie 6,6 16. Wężyczyn 4,7 0,8 0,0 23,1 tak nie nie 7,2 17. Wielgolas 4,2 0,9 25,0 9,5 nie tak tak 7,8 55

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Miejscowość Udział (%) bezrobotnych w ludności w wieku produkcyjnym na danym obszarze Udział (%) osób bezrobotnych pozostających bez pracy 24 miesiące i dłużej na danym obszarze Udział (%) gospodarstw domowych - stałych beneficjentów środowiskowej pomocy społecznej w liczbie gospodarstw korzystających z pomocy społecznej Udział (%) liczby dzieci do 17 lat, na które rodzice otrzymują zasiłek rodzinny w ogólnej liczbie dzieci w tym wieku Wynik średni sprawdzianu szóstoklasistów - w obrębach szkolnych na danym obszarze (występowania zjawiska negatywnego tak/nie) Średni wynik egzaminu gimnazjalnego - w obrębach szkolnych na danym obszarze (występowania zjawiska negatywnego tak/nie) Frekwencja w wyborach samorządowych na danym obszarze wg obrębów wyborczych na danym obszarze (frekwencja niższa niż średnia gminy tak/nie) liczba interwencji policji na 100 mieszkańców 18. Latowicz 4,3 1,0 24,4 19,7 tak nie nie 10,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie zebranych danych 56

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 3.2.10. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji i identyfikacja potrzeb rewitalizacyjnych Szczegółowy proces delimitacji obszaru zdegradowanego powinien przebiegać następująco: 1) dla wszystkich miejscowości Gminy Latowicz należy przeprowadzić diagnozę, mającą na celu identyfikację występowania stanu kryzysowego, 2) do obszaru zdegradowanego należy zaliczyć te miejscowości dla których wskaźnik syntetyczny był gorszy niż średnia dla Gminy Latowicz, Wskaźnik syntetyczny składa się z negatywnie zdiagnozowanego wymiaru społecznego i co najmniej jednego z negatywnych zjawisk gospodarczych, przestrzennofunkcjonalnych, technicznych lub środowiskowych. Miejscowość dla której wartość wskaźnika będzie gorsza niż średnia dla Gminy mogą być uznane za obszar zdegradowany. Na wskaźnik syntetyczny będą się składać przeanalizowane wskaźniki ze sfery społecznej i wskaźniki z pozostałych sfer wybrane do delimitacji obszaru zdegradowanego. Jednak podstawą do uznania miejscowości za obszar zdegradowany i wzięcia jej pod uwagę w dalszej analizie będzie osiągnięcie wartości poniżej średniej dla gminy w jak największej liczbie wskaźników obrazujących występowanie problemów w sferze społecznej. Obszar zdegradowany może stanowić jedna miejscowość lub kilka miejscowości. Należy jednak pamiętać, że obszarem rewitalizacji może zostać obszar zdegradowany w całości lub jego część jeśli łącznie nie przekracza 20% powierzchni i 30% ludności Gminy Latowicz. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nie posiadające ze sobą wspólnych granic. Wyznaczenie obszaru rewitalizacji będzie polegało nie tylko na analizie danych ilościowych pokazujących najbardziej intensywną degradację, ale również na analizie wskaźników jakościowych i powiązań funkcjonalnych obszarów. Wskazanie zdegradowanych obszarów (miejscowości) do rewitalizacji powinno nastąpić na podstawie zbadania: szczególnej koncentracji negatywnych zjawisk, a więc poziomu wskaźnika syntetycznego oraz liczby kryzysowych wskaźników uzupełniających, istotnego znaczenia dla rozwoju lokalnego subiektywna ocena rady gminy na podstawie potrzeb. W Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych zostało zalecone ograniczenie obszaru rewitalizacji celem koncentracji działań i osiągnięcia możliwie pełnego założonego efektu prowadzonej rewitalizacji. Taka koncentracja ma także na celu zagwarantowanie możliwości sfinansowania przez Gminę planowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych w zakresie gwarantującym uzyskanie zakładanego efektu. Na podstawie przeanalizowanych danych stworzono wskaźnik syntetyczny stanowiący podstawę do wyznaczenia obszaru zdegradowanego. Do dalszej analizy wybrano miejscowości w których wystąpiło najwięcej zjawisk kryzysowych wykazanych w analizie wskaźników ze sfery społecznej. Miejscowości w wyznaczonych granicach, w których co najmniej 6 wskaźników ze sfery społecznej osiąga wartości gorsze niż średnia dla Gminy proponuje się uznać jako obszar zdegradowany pod 57

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key względem problemów społecznych, a są to: Budy Wielgoleskie, Dębe Małe, Wielgolas i Latowicz. Następnie do analizy dołączono wskaźniki ze sfery przestrzenno-funkcjonalnej tworząc wskaźnik syntetyczny. Miejscowości ze sfery przestrzenno-funkcjonalnej wskazane do objęcia działaniami pomocowymi ze względu na brak elementarnego zagospodarowania w instalacje techniczne i zły stan techniczny budynków to: Latowicz i Wielgolas. Wobec zebranych informacji proponuje się uznanie za obszar zdegradowany miejscowości: Wielgolas i Latowicz gdzie zdiagnozowano nasilone problemy o charakterze społecznym oraz przestrzenno-funkcjonalnym w granicach danych jednostek osadniczych. Na terenie miejscowości identyfikuje się co najmniej 6 problemów społecznych mierzonych wskaźnikami i jednocześnie wskaźniki te przyjmują wartości mniej korzystne od średniej wartości dla Gminy Latowicz. Dodatkowo zdiagnozowano tam minimum jeden wskaźnik dodatkowy reprezentujący sferę przestrzenno-funkcjonalną, tworząc wskaźnik syntetyczny. Dodatkowo w ramach uzupełnienia przeanalizowano wskaźnik ze sfery gospodarczej, który obrazuje stan rozwoju przedsiębiorczości zbadany dla całego obszaru Gminy Latowicz w odniesieniu do innych jednostek: powiatu mińskiego, województwa, kraju, a także do pozostałych gmin wiejskich powiatu mińskiego. Analizę przeprowadzono dla obszaru całej gminy, dlatego potraktowano ten wskaźnik jako uzupełniający, który dodatkowo obrazuje i potwierdza występowanie stanu kryzysowego na terenie Gminy, bez wskazania koncentracji zjawiska w danych jednostkach przestrzennych. Dodatkowo należy nadmienić, że według informacji uzyskanych od pracowników Urzędu Gminy Latowicz, miejscowościami najbardziej wymagającymi przeprowadzenia działań rewitalizacyjnych są Wielgolas i Latowicz. Interwencji wymaga w szczególności Wielgolas, który został wskazany jako obszar rewitalizacji we wniosku o przyznanie dotacji na przygotowanie programu rewitalizacji. W danej miejscowości brakuje odpowiedniej infrastruktury społecznej w postaci żłobka i przedszkola, które byłoby odpowiedzią na wysoki przyrost naturalny. Wskazano również potrzebę eliminacji problemów społecznych, m. in. migracji ludności do większych miejscowości, a także wysoki potencjał rozwojowy predysponujący do objęcia działaniami rewitalizacyjnymi. Podobnie przedstawia się sytuacja w Latowiczu. Dawny ośrodek miejski, którym był Latowicz, zatraca swój miejski charakter pod względem przestrzenno-funkcjonalnym, który szczególnie widoczny jest na dawnym Rynku miejskim. Obecnie najważniejszym problemem jest konflikt przestrzenny polegający na braku określa funkcji jaką ma pełnić Rynek. Obecnie reprezentacyjna część placu znajdująca się przed zabytkowym kościołem służy jako targowisko miejskie, lub miejsce różnego rodzaju wydarzeń kulturalnych. Brak jest tutaj określenia konkretnego przeznaczenia terenu, który posiada duży potencjał do wykorzystania jako miejsce rekreacyjne, reprezentacyjne, czy miejsca odbywania się różnych wydarzeń i imprez lokalnych. Razem, cały układ urbanistyczny Rynku objęty ochroną konserwatorską posiada również duży potencjał turystyczny. Dlatego targowisko gminne powinno zostać przeniesione w miejsce przystosowane i przeznaczone do działalności handlowej. Zauważalny jest również wysoki stopień degradacji zabudowy w centrum miejscowości ( w szczególności wokół Rynku), a także szczególna koncentracja negatywnych zjawisk społecznych. Tutaj również wskazano na potrzebę przeprowadzenia działań eliminujących bądź ograniczających negatywne zjawiska ze sfery społecznej. Obydwie miejscowości są największymi pod względem liczby ludności, co również predysponuje je dodatkowo do podjęcia działań rewitalizacyjnych. Wynika to z konieczności koncentracji interwencji na 58

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz obszarze najbardziej potrzebującym wsparcia, który także będzie oddziaływał pozytywnie na pozostałe miejscowości w Gminie. Obszarem rewitalizacji może zostać obszar zdegradowany w całości lub jego część jeśli łącznie nie przekracza 20% powierzchni gminy oraz 30% jej ludności. Spowodowało to konieczność wydzielenia z obszaru zdegradowanego obszaru wymagającego działań w pierwszej kolejności. W związku z powyższym do obszaru rewitalizacji Gminy Latowicz proponuje się włączyć: Wielgolas cała miejscowość, Latowicz część miejscowości w granicach ulic: Senatorska, Rynek, Ogrodowa, Świętego Ducha, Kościuszki, Grundowa, Polna, Kuźnierskiego, Królowej Bony, Witosa, a także obszar gminnego boiska sportowego i działkę 1607/8 Obszar wybrano, ze względu na możliwość podjęcia działań, które będą cechowały się koncentracją interwencji i zapewnią możliwie duże oddziaływanie społeczne. Znajdują się tu również tereny, mające pełnić funkcje społeczne. Kierując się zasadą, że obszar rewitalizacji może obejmować nie więcej niż 20% powierzchni Gminy Latowicz i dotyczyć nie więcej 30 % ludności w formie tabelarycznej przedstawiono sumę osób włączoną do obszaru rewitalizacji. W ramach obszaru rewitalizacji objęto 29,87 % mieszkańców, a powierzchnia nie przekracza 20 % ogólnej powierzchni Gminy Latowicz. Tabela 28. Liczba osób zamieszkujących obszar rewitalizacji oraz jego powierzchnia na terenie miejscowości Lp. Miejscowość Liczba osób zamieszkujących obszar rewitalizacji (osób) 1 Wielgolas 850 2 Latowicz 770 SUMA 1629 Źródło: opracowanie własne 59

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Ryc. 9. Obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji Gminy Latowicz Źródło: opracowanie własne 60

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz IV. WIZJA STANU OBSZARU PO PRZEPROWADZONEJ REWITALIZACJI, CELE REWITALIZACJI I KIERUNKI DZIAŁAŃ 4.1. WIZJA STANU OBSZARU PO PRZEPROWADZONEJ REWITALIZACJI Wizja stanu obszaru rewitalizacji odpowiada na pytania dotyczące stanu docelowego, do którego dąży się w wyniku działań rewitalizacyjnych: Co chcemy osiągnąć? Do jakiego stanu rozwoju obszarów zdegradowanych dążymy? Wizja przedstawia stan docelowy obszaru rewitalizacji objętego LPR. Stanowi również motywację do działania dla wszystkich interesariuszy rewitalizacji dla jak najbardziej efektywnego wdrażania Lokalnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Latowicz. Wizja została ujęta w następujący sposób: Obszar rewitalizacji Gminy Latowicz po przeprowadzeniu działań rewitalizacyjnych to miejsce wykorzystujące lokalny potencjał do osiągnięcia jak najwyższego stopnia rozwoju społeczno-gospodarczego. Zdiagnozowane negatywne zjawiska ze sfer: społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej i gospodarczej zostały wyeliminowane bądź ograniczone. Miejscowości Wielgolas i Latowicz stanowią centrum rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy, które pozytywnie oddziałuje na pozostałe miejscowości w Gminie. Lokalna społeczność wykazuje wysoki poziom integracji i samoorganizacji. Wzrósł również poziom przedsiębiorczości, co prowadzi do poprawy sytuacji ekonomicznej mieszkańców. Rozwinął się rynek pracy i powstały nowe miejsca pracy, dzięki osiągnięciu wzrostu jakości kapitału ludzkiego. Powstały również nowe miejsca aktywizacji społecznej i wysokiej jakości przestrzenie publiczne w miejscu zdegradowanej zabudowy i przestrzeni. Zmiany dotyczą również sfery przestrzenno-funkcjonalnej. Wprowadzono nowe rozwiązania infrastrukturalne i zmodernizowano istniejącą infrastrukturę techniczną i społeczną, tak aby odpowiadała obecnym i przyszłym potrzebom lokalnego społeczeństwa. Działania infrastrukturalne są komplementarne z działaniami w sferze społecznej (działaniami miękkimi) i wspierają przedsięwzięcia i projekty społeczne. Wysokiej jakości infrastruktura pomaga w efektywnej realizacji zmian na gruncie społecznym. Rewitalizacja jest procesem kompleksowym integrującym działania w różnych wymiarach, dlatego konieczne jest przedsięwzięcie projektów o charakterze społecznym, ale również przestrzenno-funkcjonalnym, gospodarczym, środowiskowym lub technicznym, które realizowane wspólnie prowadzą do osiągniecia zrównoważonego rozwoju społecznogospodarczego obszaru rewitalizacji. 61

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key 4.2. CELE REWITALIZACJI ORAZ ODPOWIADAJĄCE IM KIERUNKI DZIAŁAŃ SŁUŻĄCYCH ELIMINACJI LUB OGRANICZENIU NEGATYWNYCH ZJAWISK Działania rewitalizacyjne dla Gminy Latowicz będą prowadzone w oparciu o wyznaczone cele rewitalizacji dopasowane do lokalnych uwarunkowań i potrzeb mieszkańców obszaru rewitalizacji. Wszystkie cele wynikają z przeprowadzonej diagnozy i są ukierunkowane przede wszystkim na eliminację lub ograniczenie występowania negatywnych zjawisk. Cele rewitalizacji są również zgodne z założeniami powiązanych dokumentów strategicznych i planistycznych, zarówno na poziomie lokalnym, jak i ponadlokalnym (szczegółowy opis powiązań został zawarty w podrozdziale 1.3 Opis powiązań lokalnego programu rewitalizacji z dokumentami strategicznymi), a także są pochodną wizji obszaru po przeprowadzonej rewitalizacji. W poniższym schemacie przedstawiono ogólne zestawienie wszystkich celów i kierunków działań rewitalizacyjnych zawartych w Lokalnym Programie Rewitalizacji dla Gminy Latowicz. 62

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Wyjście ze stanu kryzysowego miejscowości Latowicz i Wielgolas poprzez kompleksową rewitalizację społeczno-gospodarczą Cel 1: Aktywizacja społecznogospodarcza mieszkańców Cel 2: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej 1. Aktywne wsparcie w poszukiwaniu pracy 1. Wysokiej jakości przestrzeń publiczna 2. Aktywne włączenie społeczne 2. Rozwój infrastrukturalny 3. Zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu 4. Rozwój placówek oświaty 5. Poprawa jakości środowiska 6. Wzrost konkurencyjności gospodarczej regionu Ryc. 10. Zestawienie celów rewitalizacji i kierunków działań Źródło: opracowanie własne 63

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key W odniesieniu do: przeprowadzonej diagnozy obszaru zdegradowanego i rewitalizacji, wizji obszaru po przeprowadzonej rewitalizacji, a także po przeanalizowaniu możliwości rozwojowych Gminy Latowicz wyznaczono główny cel rewitalizacji: Wyjście ze stanu kryzysowego miejscowości Latowicz i Wielgolas poprzez kompleksową rewitalizację społeczno-gospodarczą Dla uszczegółowienia celu głównego wyznaczono wynikające z niego cele tematyczne i kierunki działań: Cel tematyczny 1: Aktywizacja społeczno-gospodarcza mieszkańców Cel pierwszy jest wynikiem przeciwdziałania negatywnym zjawiskom zdiagnozowanym w sferze społecznej. Obejmuje on kompleksowe działania aktywizujące i integrujące lokalną społeczność, zarówno na polu zawodowym, jak i społecznym. Działaniami wynikającymi z danego celu będą objęci w pierwszej kolejności mieszkańcy obszarów zdegradowanych, a w szczególności osoby wykluczone bądź zagrożone wykluczeniem społecznym z powodu długotrwałego bezrobocia, ubóstwa, czy trudnej sytuacji życiowej. Aktywizacja zawodowa będzie obejmować podniesienie kwalifikacji zawodowych mieszkańców, aktywną pomoc w poszukiwaniu pracy, czy pomoc merytoryczną i finansową w założeniu własnej działalności gospodarczej. Na polu aktywizacji społecznej przewiduje się takie działania jak rozwój usług opiekuńczych, edukacyjnych i społecznych. Szeroki zakres działań ma zapewnić wzrost jakości kapitału społecznego Gminy Latowicz co prowadzi do osiągnięcia jak najwyższego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego obszaru rewitalizacji. Odpowiadające kierunki działań: 1. Aktywne wsparcie w poszukiwaniu pracy Kierunek działań obejmuje projekty dotyczące wsparcia osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym polegające na zwiększeniu ich szans na zatrudnienie, a także na włączeniu w życie społeczne i integracje z lokalną społecznością. Projekty przypisane do danego kierunku są odpowiedzią na zdiagnozowane: wysoką stopę bezrobocia, bezrobocie długotrwałe, a także wysoki odsetek osób korzystających z pomocy społecznej stałych beneficjentów pomocy społecznej. Działania będą obejmować integrację osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym ukierunkowaną na aktywizację społeczno-zawodową, a także wsparcie rodzin w trudnej sytuacji życiowej (wielodzietność, ubóstwo, niepełnosprawność, osoby niesamodzielne) nastawione na reintegrację społeczną. Działania te mają na celu skonsolidowanie lokalnej społeczności, wytworzenie nowych więzi społecznych, poprzez przywrócenie do aktywnego życia w społeczeństwie osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem. 64

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 2. Aktywne włączenie społeczne Dany kierunek działań dotyczy wsparcia osób wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym polegające na aktywnej integracji ze społecznością lokalną dążącej do pełnego włączenia społecznego. Działania przypisane do danego kierunku są odpowiedzią na zdiagnozowany: wysoki odsetek osób korzystających z pomocy społecznej, a w szczególności duży udział stałych beneficjentów pomocy społecznej. Realizowane będą zadania takie jak np. trening kompetencji i umiejętności społecznych. Kierunek ma na celu skonsolidowanie lokalnej społeczności, wytworzenie nowych więzi społecznych, poprzez przywrócenie do aktywnego życia w społeczeństwie osób wykluczonych lub zagrożonych wykluczeniem. Cel tematyczny 2. Poprawa stanu struktury funkcjonalnoprzestrzennej Cel tematyczny drugi odnosi się przede wszystkim do działań infrastrukturalnych dotyczących sfer: gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej, środowiskowej i technicznej. Przedsięwzięcia i projekty wynikające z danego celu efektywnie wspierają przedsięwzięcia ze sfery społecznej i są z nimi ściśle powiązane. Skuteczność prowadzonej rewitalizacji może być zagwarantowana poprzez kompleksowe działanie we wszystkich jej wymiarach jednocześnie. Poprawa struktury funkcjonalno-przestrzennej gminy będzie prowadzona w ramach przedsięwzięć odnoszących się do: rozwoju infrastrukturalnego obejmującego infrastrukturę techniczną i społeczną, tworzeniu wysokiej jakości przestrzeni publicznych, poprawy efektywności energetycznej zdegradowanych budynków, ochronie dziedzictwa kulturowego, czy rozwojowi placówek oświaty. Odpowiadające kierunki działań: 1. Wysokiej jakości przestrzeń publiczna Dany kierunek działań obejmuje projekty, które odnoszą się do poprawy stanu i jakości istniejących przestrzeni publicznych, a także tworzeniu nowych miejsc ogólnodostępnych o charakterze rekreacyjno-wypoczynkowym, czy np. na cele targowe dla mieszkańców i turystów. Projekty wynikające z opisywanego kierunku będą wspierać projekty społeczne. Wysokiej jakości przestrzeń publiczna wydatnie poprawia jakość i warunki życia mieszkańców obszaru rewitalizacji, a także pozostałych mieszkańców Gminy, którzy również mogą korzystać z nowoutworzonych bądź zrewitalizowanych ogólnodostępnych miejsc rekreacji i wypoczynku. 65

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key 2. Rozwój infrastrukturalny Kierunek działań obejmuje przedsięwzięcia i projekty, które odnoszą się do kompleksowego rozwoju infrastrukturalnego miejscowości Wielgolas i Latowicz. Projekty wynikające z tego kierunku będą wspierać działania ze sfery społecznej przypisane do celu pierwszego. Wysokiej jakości infrastruktura wydatnie przyczynia do zwiększenia efektywności zmian w sferze społecznej. Pierwszy i drugi cel tematyczny wzajemnie na siebie oddziaływają i są ze sobą ściśle powiązane i razem prowadzą do kompleksowej rewitalizacji zdegradowanych obszarów. Przedsięwzięcia przestrzenno-funkcjonalne, środowiskowe, techniczne i gospodarcze wspomagają projekty społeczne poprzez tworzenie niezbędnej infrastruktury umożliwiającej aktywizację i integrację lokalnej społeczności, a także poprawę warunków i jakości życia prowadzącą do osiągnięcia wysokiego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego. Na etapie diagnozy wykazano potrzebę rozwoju infrastruktury społecznej i technicznej. 3. Zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu Dany kierunek działań obejmuje projekty z zakresu zwiększenia dostępności oraz rozwoju zasobów kultury Gminy. Działania będą dotyczyć między innymi ochrony obiektów zabytkowych poprzez m.in. konserwację, renowację, czy adaptację obiektów wraz z najbliższym otoczeniem z zachowaniem dotychczasowych funkcji, a także celem nadania nowych. Kierunek obejmuje również poprawę dostępności do zasobów kultury osiągniętą w wyniku inwestycji w infrastrukturę kulturalną. Powyższe działania wydatnie wpływają na poprawę sytuacji społecznej i propagowanie zasobów kultury wśród lokalnej społeczności, jak i potencjalnych turystów. 4. Rozwój placówek oświaty Kierunek jest odpowiedzią na potrzeby rozwoju infrastruktury edukacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej w Gminie Latowicz. W analizowanej jednostce występuje wysoki odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym, a także notowany jest wysoki przyrost naturalny. Dlatego niezbędna będzie poprawa jakości i rozbudowa istniejącej infrastruktury lub budowa nowej. 5. Poprawa jakości środowiska Kierunek działań obejmuje przedsięwzięcia i projekty z zakresu kompleksowej modernizacji budynków użyteczności publicznej, a także budynków mieszkaniowych wielorodzinnych (w tym budynki komunalne). Projekty będą obejmować działania związane z termomodernizacją budynków, modernizacją systemów grzewczych, czy wprowadzeniem 66

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz instalacji OZE. Kierunek obejmuje również działania związane z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych w wyniku tworzenia ścieżek rowerowych i popularyzacji korzystania z roweru jako środka transportu. 6. Wzrost konkurencyjności gospodarczej regionu Kierunek obejmuje kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych celem wsparcia rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, sytuacji na rynku pracy, a w szczególności rozwojowi MŚP. Będzie to polegało na uporządkowaniu, uzbrojeniu terenu, czy adaptacji lub budowie budynków pod prowadzenie działalności gospodarczej. Dodatkowo w ramach projektów musi zostać zapewniona odpowiednia dostępność komunikacyjna terenów inwestycyjnych. Kierunek jest komplementarny z celem pierwszym w zakresie aktywizacji społeczno-zawodowej mieszkańców, efektywnie wspomagając poprawę sytuacji na rynku pracy poprzez zapewnienie odpowiednich warunków infrastrukturalnych do rozwoju przedsiębiorczości i powstania nowych miejsc pracy. V. SZCZEGÓŁOWE ZAŁOŻENIA PRZEDSIĘWZIĘĆ I PROJEKTÓW REWITALIZACYJNYCH W danym rozdziale przedstawiono opis planowanych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, mechanizmów integrowania działań rewitalizacyjnych, szacunkowe ramy finansowe LPR ze wskazaniem środków finansowych ze źródeł publicznych i prywatnych, a także opis struktury zarządzania LPR i system monitoringu i oceny LPR. 5.1. CHARAKTERYSTYKA PRZEDSIĘWZIĘĆ I PROJEKTÓW REWITALIZACYJNYCH Do obszaru rewitalizacji włączono dwie miejscowości, gdzie występuje największa koncentracja negatywnych zjawisk wykazana w diagnozie, które razem tworzą obszar rewitalizacji Gminy Latowicz i są to: Wielgolas cała miejscowość, Latowicz część miejscowości w granicach ulic: Senatorska, Rynek, Ogrodowa, Świętego Ducha, Kościuszki, Grundowa, Polna, Kuźnierskiego, Królowej Bony, Witosa, a także obszar gminnego boiska sportowego i działkę 1607/8 Dokładny zasięg przestrzenny obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji został przedstawiony na Ryc. 3 i Ryc. 9 w podrozdziale 3.2.10. Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Przedsięwzięcia i wynikające z nich konkretne projekty rewitalizacyjne są pochodną wyznaczonych celów rewitalizacji i kierunków działań rewitalizacyjnych. Zgodnie z założeniami Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 67

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego program rewitalizacji powinien zawierać wykaz dopełniających się wzajemnie najważniejszych przedsięwzięć i głównych projektów rewitalizacyjnych dotyczących obszaru zdegradowanego, które będą realizowane w ramach danego LPR, tzn. takich, bez których realizacja celów programu rewitalizacji nie będzie możliwa i obszar rewitalizacji nie będzie w stanie wyjść z sytuacji kryzysowej. Wyznaczono dwa przedsięwzięcia główne do których przypisano konkretne projekty rewitalizacyjne, odpowiadające określonym celom i kierunkom działań rewitalizacyjnych. Wykaz głównych przedsięwzięć i projektów przedstawia się następująco: 1. Aktywizacja społeczno-gospodarcza mieszkańców prowadząca do wyjścia z sytuacji kryzysowej obszaru zdegradowanego przedsięwzięcie obejmuje projekty ze sfery społecznej, które bezpośrednio wpłyną na eliminację lub znaczne ograniczenie negatywnych zjawisk społecznych skoncentrowanych na obszarze zdegradowanym. 1.1 Utworzenie Klubu Integracji Społecznej projekt obejmuje utworzenie klubu integracji społecznej przy Urzędzie Gminy we współpracy z GOPS. W ramach projektu prowadzona będzie aktywna integracja dla włączenia społecznego i aktywizacja zawodowa osób zagrożonych wykluczeniem społecznym i wykluczonych społecznie. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 9.1 Aktywizacja społeczno-zawodowa osób wykluczonych i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. 1.2 Utworzenie Latowickiej Akademii Rodziny projekt dotyczy utworzenia Akademii Rodziny, której głównym zadaniem będzie edukacja i promocja rodziny, a szczególnie pomoc dla rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej. Akademia Rodziny została by utworzona przy Urzędzie Gminy. Projekt jest odpowiedzią na wysoki odsetek rodzin wielodzietnych, rodzin niepełnych, czy rodzin z innymi problemami (ubóstwo, długotrwała choroba, niepełnosprawność, alkoholizm) występujących na obszarze rewitalizacji, a także w całej Gminie. Z utworzonej Akademii będą mogli korzystać również mieszkańcy pozostałych miejscowości celem prowadzenia zrównoważonego rozwoju społecznego bez pogłębiania różnić pomiędzy poszczególnymi miejscowościami. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 9.1 Aktywizacja społeczno-zawodowa osób wykluczonych i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu. 2. Poprawa struktury funkcjonalno-przestrzennej wsparciem rozwoju społecznogospodarczego przedsięwzięcie drugie obejmuje projekty ze sfery przestrzennofunkcjonalnej, gospodarczej, środowiskowej i technicznej, które bezpośrednio będą wspierać efektywną realizację projektów społecznych z przedsięwzięcia 1: 2.1 Budowa ścieżki turystyczno-edukacyjnej w Wielgolesie projekt obejmuje budowę ścieżki turystyczno-edukacyjnej we wsi Wielgolas przy drodze wojewódzkiej nr 802. Przy ścieżce zostaną umieszczone tablice edukacyjne opisujące lokalną florę i faunę oraz Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Wielgolesie. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 4.3 Redukcja emisji zanieczyszczeń powietrza, a także z z WFOŚiGW. 68

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 2.2 Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie miejscowości Wielgolas IV etap projekt obejmuje budowę kanalizacji w Wielgolesie w ciągu ulicy Nowowiejskiej. Jest IV etapem rozwoju sieci kanalizacji w miejscowości w odpowiedzi na powstałą nową zabudowę. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. 2.3 Rewitalizacja budynku OSP w Wielgolesie i zagospodarowanie najbliższego otoczenia projekt obejmuje zagospodarowanie terenu wokół świetlicy, a także remont i termomodernizację budynku celem lepszego przystosowania go do pełnienia funkcji społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych. W zdegradowanym budynku OSP swoją siedzibę ma świetlica wiejska, która jest często użytkowana przez lokalną społeczność i stanowi najważniejszy obiekt aktywizacji społecznej w miejscowości. Odbywają się też tam organizowane przez mieszkańców różnego rodzaju wydarzenia kulturalne. Zagospodarowanie terenu wokół będzie dotyczyło utwardzenia terenu i budowy siłowni zewnętrznej. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. 2.4 Poprawa efektywności energetycznej Budynku Gimnazjum w Latowiczu projekt obejmuje kompleksową modernizacje budynku Gimnazjum w Latowiczu celem poprawy efektywności energetycznej. Inwestycja przyczynia się bezpośrednio do poprawy warunków nauczania w danej placówce poprzez poprawę stanu technicznego budynku i wprowadzeniu nowoczesnych rozwiązań technicznych. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych lub 4.1 Efektywność energetyczna. 2.5 Modernizacja boiska gminnego w Latowiczu projekt obejmuje modernizacje gminnego boiska sportowego w Latowiczy obejmujący budowę zaplecza sanitarnegohigienicznego oraz trybun. Dzięki inwestycji poprawi się jakość infrastruktury aktywizacji społecznej, a także będzie mogło być wykorzystane jako miejsce organizacji imprez masowych. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. 2.6 Budowa siłowni zewnętrznej w Latowiczu projekt obejmuje budowę siłowni zewnętrznej w Latowiczu na dz. nr 609/4 znajdującej się na rogu ulic Rynek i Św. Ducha. Inwestycja jest odpowiedzią na brak infrastruktury służącej aktywizacji społecznej w postaci siłowni zewnętrznych, które stanowią również miejsce spotkań i integracji lokalnej społeczności. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. 2.7 Budowa targowiska gminnego w Latowiczu projekt obejmuje budowę targowiska gminnego wraz z kompleksową modernizacją budynku dawnej apteki w celu przeznaczenia na działalność handlową związaną oraz promocję produktów regionalnych. Inwestycja jest wsparciem dla lokalnych przedsiębiorców i rolników, a także promocją Gminy Latowicz na rynku produktów regionalnych. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych lub PROW 2014-2020 działanie 7.4 Inwestycje w targowiska lub obiekty budowlane przeznaczone na cele promocji lokalnych produktów. 2.8 Remont kościoła parafialnego w Latowiczu projekt obejmuje wykonanie kolejnego etapu remontu kościoła pw. św. Walentego. W ramach inwestycji jest przewidziany remont dachu dwóch skrajnych wież kościoła. Projekt ma na celu zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu poprzez poprawę stanu technicznego jednej z najważniejszych zabytkowych budowli w miejscowości Latowicz oraz wzrost znaczenia 69

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key obiekty dla rozwoju turystyki w regionie. Projekt może zostać dofinansowany z RPO WM z działania 5.3 Dziedzictwo kultury. 2.9 Rozbudowa gminnej oczyszczalni ścieków w Latowiczu projekt obejmuje rozbudowę gminnej oczyszczalni ścieków do większej przepustowości celem zwiększenia możliwości rozbudowy sieci kanalizacyjnej i podłączenia większej liczby użytkowników. Projekt jest odpowiedzią na dalszą potrzebę rozwoju sieci kanalizacyjnej w Gminie, a w szczególności na wyznaczonym obszarze rewitalizacji. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych lub PROW 2014-2020 z poddziałania 7.2 Gospodarka wodnościekowa. 2.10 Przygotowanie terenów inwestycyjnych w Latowiczu projekt obejmuje kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych wskazanych przez władze Gminy w proponowanej ofercie inwestycyjnej oraz utworzenia nowych terenów poprzez zakup nieruchomości ich wyposażenie w niezbędna infrastrukturę techniczną, w celu poszerzenia oferty inwestycyjnej na terenie gminy Latowicz. Inwestycja jest odpowiedzią na potrzebę rozwoju przedsiębiorczości w Gminie. Projekt może zostać dofinansowany w ramach RPO WM z działania 3.1. Poprawa rozwoju MŚP na Mazowszu. 2.11 Utworzenie zbiornika retencyjnego na rzece Świder w Gminie Latowicz projekt dotyczy utworzenia zbiornika retencyjnego na rzece Świder w Gminie Latowicz. Inwestycja ma na celu rozwój infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej w Gminie. Dodatkowo będzie wspierać promocję turystyki, stworzenie warunków do rozwoju przedsiębiorczości, a także przyczyni się do poprawy jakości środowiska przyrodniczego i poprawie bezpieczeństwa przeciwpowodziowego. Projekt może zostać z KPO Infrastruktura i Środowiska z działania 2.1 Adaptacja do zmian klimatu wraz z zabezpieczeniem i zwiększeniem odporności na klęski żywiołowe, w szczególności katastrofy naturalne oraz monitoring środowiska. Wyznaczono również przedsięwzięcia uzupełniające, które realizują wyznaczone cele rewitalizacji i mają na celu ograniczenie bądź eliminację negatywnych zjawisk. Jednakże ze względu na mniejszą skalę oddziaływania trudno jest je zidentyfikować indywidualnie, i wskazać szczegółowe informację na temat np. podmiotu realizującego przedsięwzięcie, sposobów oceny efektów realizacji przedsięwzięć/projektów rewitalizacyjnych. Lista przedsięwzięć uzupełniających przedstawia się następująco: 1. Budowa żłobka samorządowego w Wielgolesie przedsięwzięcie obejmuje budowę żłobka samorządowego w miejscowości Wielgolas i jest odpowiedzią na wysoki przyrost naturalny i potrzeby wskazane przez władze Gminy odnośnie danej infrastruktury społecznej w postaci budynku żłobka. Przedsięwzięcie może zostać dofinansowane z programu rządowego MALUCH. 2. Utworzenie przedszkola w Gminie Latowicz przedsięwzięcie dotyczy adaptacji/przebudowy lub rozbudowy istniejącego budynku na potrzeby utworzenia przedszkola. Przedsięwzięcie zostało wskazane przez władze samorządowe Gminy jako jedną z niezbędnych inwestycji, która jest odpowiedzią na dużą liczbę dzieci w wieku przedszkolnym, dla których niezbędne jest stworzenie odpowiedniej infrastruktury. 3. Poprawa efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych budynków mieszkalnych (budownictwo komunalne), a także indywidualnego budownictwa mieszkaniowego przedsięwzięcie obejmuje poprawę efektywności energetycznej wielorodzinnych budynków mieszkalnych, a także 70

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz poszczególnych budynków użyteczności publicznej w zależności od potrzeb i od audytu energetycznego danego budynku lub zespołu budynków. Przedsięwzięcie może zostać dofinansowane z RPO WM w ramach działania 4.2 Efektywność energetyczna. 4. Budowa ścieżki pieszo-rowerowej nad rzeką Świder w Latowiczu przedsięwzięcie obejmuje budowę ciągu pieszo-rowerowego wzdłuż rzeki Świder w Latowiczu. Inwestycja ma celu stworzenie infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej i promocję korzystania z rowerów jako środka transportu. 5. Budowa systemu monitoringu w Latowiczu przedsięwzięcie zakłada budowę systemu monitoringu w strategicznych miejscach publicznych w Latowiczu celem poprawy bezpieczeństwa publicznego. Przedsięwzięcie może zostać dofinansowane z RPO WM w ramach działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. 6. Adaptacja budynku po byłej mleczarni w Latowiczu na cele aktywizacji gospodarczej przedsięwzięcie dotyczy adaptacji zdegradowanego budynku po byłej mleczarni w Latowiczu i przeznaczenie go na cele aktywizacji gospodarczej. Przedsięwzięcie może zostać dofinansowane z RPO WM w ramach działania 6.2 Rewitalizacja obszarów zmarginalizowanych. 7. Remont Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Wielgolesie przedsięwzięcie obejmuje remont Sanktuarium obejmujący przede wszystkim przebudowę dachu wieży kościelnej i utwardzenie i zagospodarowanie terenu wokół świątyni. Inwestycja ma na celu poprawę dostępności i ochronę dziedzictwa kulturalnego regionu w postaci miejsca kultu religijnego o znaczeniu ponadlokalnym. Przedsięwzięcie może zostać dofinansowane z RPO WM w ramach działania 5.3 Dziedzictwo kultury. 8. Przebudowa ulicy Szkolnej w Wielgolesie - przedsięwzięcie obejmuje wykonanie 567,41 m drogi o nawierzchni z kostki brukowej i szerokości 5 m, budowę przejść dla pieszych i elementów spowolnienia ruchu samochodowego. Przedsięwzięcie jest odpowiedzą na zły stan infrastruktury drogowej, poprawę dostępności szkoły w Wielgolesie i poprawę stanu bezpieczeństwa dzieci uczęszczających do szkoły. 9. Budowa Gminnej Biblioteki Publicznej w Latowiczu - przedsięwzięcie dotyczy budowy nowej siedziby Gminnej Biblioteki Publicznej. Obecna siedziba biblioteki nie odpowiada standardom funkcjonowania biblioteki oraz ograniczają dalszy rozwój i prowadzenie zajęć z zakresu aktywizacji społecznej mieszkańców Gminy. Dlatego jest potrzeba wybudowania nowej siedziby, która podyktowana jest również brakiem możliwości adaptacji innego budynku, który spełniałby wymagania danej placówki. Przedsięwzięcie może zostać dofinansowane w ramach Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa, Priorytet 2: Infrastruktura bibliotek 2016-2020. Szczegółowy opis głównych i uzupełniających projektów rewitalizacyjnych zawierających syntetyczny opis planowanych do podjęcia zadań i działań, wskazanie podmiotu realizującego, założenia i cel(e) projektu, szacunkową wartość, prognozowane rezultaty oraz sposób oceny (zmierzenia) efektów realizacji projektów w odniesieniu do przyjętych celów programu. 71

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Tabela 29. Szczegółowy opis głównych projektów rewitalizacyjnych z przedsięwzięcia 1. Aktywizacji społeczno-gospodarczej mieszkańców prowadzącej do wyjścia z sytuacji kryzysowej obszaru zdegradowanego Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów CEL REWITALIZACJI: Aktywizacja społeczno-gospodarcza mieszkańców KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Aktywne wsparcie w poszukiwaniu pracy KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Aktywne włączenie społeczne 1 1.1 Utworzenie Klubu Integracji Społecznej Urząd Gminy Latowicz Urząd Gminy we współpracy z GOPS Prognozowane rezultaty: poprawa jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizacji i pozostałych mieszkańców Gminy poprawa sytuacji na rynku pracy, wzrost jakości kapitału ludzkiego. Cel(e) projektu: kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru zdegradowanego poprzez stworzenie odpowiednich warunków aktywizacji i integracji społecznej. projekt dotyczy utworzenia KIS-u, który realizuję reintegrację zawodową i społeczną poprzez organizację takich działań jak: działania mające na celu pomóc w znalezieniu pracy, przygotowanie do podjęcia zatrudnienia lub działalności w formie spółdzielni socjalnej, prace społecznie użyteczne, roboty publiczne, poradnictwo prawne, działalność samopomocową w zakresie zatrudnienia, spraw mieszkaniowych i socjalnych, a także staże, powyższe działania będą prowadzone przez pracowników GOPS i są odpowiedzią na zdiagnozowany problem bezrobocia i brak samowystarczalności ekonomicznej mieszkańców, projekt przewiduje zatrudnienia nowych pracowników lub podniesienie kwalifikacji obecnych w zakresie działań 1 500 000 Wskaźnik produktu: liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie 50 os. Wskaźnik rezultatu bezpośredniego: liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym, poszukujących pracy po opuszczeniu programu 15 os. 72

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów CEL REWITALIZACJI: Aktywizacja społeczno-gospodarcza mieszkańców KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Aktywne włączenie społeczne 2 1.2 Utworzenie Latowickiej Akademii Rodziny Urząd Gminy Latowicz Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości życia mieszkańców obszaru rewitalizacji i pozostałych mieszkańców Gminy, poprawa sytuacji rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, wzrost jakości kapitału społecznego. Cel(e) projektu: kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru zdegradowanego poprzez stworzenie odpowiednich warunków aktywizacji i integracji społecznej. wymienionych w projekcie. projekt dotyczy poprawy jakości życia rodzin poprzez prowadzenie zintegrowanych, kompleksowych działań odpowiadających potrzebom rodzin z Gminy, a w szczególności rodzin z obszaru rewitalizacji, działania z zakresu profilaktyki, terapeutycznoedukacyjne, kulturalne, sportowe i edukacyjne będą prowadzone dla wszystkich rodzin a głównie dla rodzin wymagających wsparcia ze względu na trudną sytuację (wielodzietność, ubóstwo, niepełnosprawność, osoby starsze i niesamodzielne w rodzinie), za organizację i funkcjonowanie Akademii będzie odpowiedzialny Urząd Gminy we współpracy z GOPS, dodatkowo przewiduje się zatrudnienie wykwalifikowanej kadry lub podniesienie kwalifikacji obecnych pracowników i przygotowanie do pracy w Akademii, 700 000 Wskaźnik produktu: liczba osób zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym objętych wsparciem w programie 100 os. 73

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów Źródło: opracowanie własne. projekt przewiduje również przeprowadzenie szkoleń, zajęć terapeutycznoedukacyjnych przez ekspertów zewnętrznych. Tabela 30. Szczegółowy opis głównych projektów rewitalizacyjnych z przedsięwzięcia 2. funkcjonalno-przestrzennej wsparciem rozwoju społeczno-gospodarczego Poprawa struktury Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Wysokiej jakości przestrzeń publiczna KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Poprawa efektywności energetycznej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu 1 2.1 Budowa ścieżki turystycznoedukacyjnej w Wielgolesie Wielgolas dz. nr: 924, 922/4 Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej we wsi Wielgolas, poprawa warunków życia mieszkańców wsi i okolic poprzez promocję i stworzenie warunków do aktywnego wypoczynku, projekt obejmuje budowę ścieżki turystycznoedukacyjnej (pieszorowerowej) we wsi Wielgolas o długości 1 275 m przy drodze wojewódzkiej nr 802, w tym działania budowlane związane z zamontowaniem tablic edukacyjnych, utworzeniem miejsc przeznaczonych do zatrzymania wyposażonych w małą architekturę w postaci ławek i stojaków na rowery. 200 000 Wskaźnik produktu: długość wybudowanych lub przebudowanych dróg dla rowerów 1 275 km 74

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów ograniczenie tzw. niskiej emisji poprzez promocję korzystania z rowerów, promocja turystyki poprzez tworzenie nowych atrakcji turystycznych. na tablicach edukacyjnych zostaną zawarte informację na temat lokalnej fauny i flory, oraz o Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Wielgolesie, które znajduje się na trasie planowanej ścieżki. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru wsi Wielgolas poprzez stworzenie odpowiedniej infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej o znaczeniu turystycznym. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 2 2.2 Budowa kanalizacji sanitarnej na terenie miejscowości Wielgolas Wielgolas ul. Nowowiejska Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury technicznej we wsi Wielgolas, poprawa warunków życia mieszkańców wsi Wielgolas. Budowa kanalizacji wraz z przyłączami w miejscowości Wielgolas obejmujący IV i V etap prac. 2 000 000 Wskaźnik produktu: powierzchnia obszarów objętych rewitalizacją 1 ha 75

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru wsi Wielgolas poprzez budowę odpowiedniej infrastruktury tworzenie. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 3 2.3 Rewitalizacja budynku OSP w Wielgolesie i zagospodarowani e najbliższego otoczenia Wielgolas ulica Mińska 15, dz. nr 73/10 OSP Wielgolas Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej we wsi Wielgolas, poprawa warunków życia mieszkańców wsi Wielgolas. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru wsi Wielgolas poprzez budowę odpowiedniej infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej. projekt dotyczy kompleksowej termomodernizacji budynku OSP w Wielgolesie, które nie przekracza stanowi 50 % kosztów kwalifikowalnych projektu, remont pomieszczeń budynku i doposażenie ich w niezbędny sprzęt (RTV, AGD, sanitarny, biurowy, meble) celem poprawy jakości infrastruktury aktywizacji społecznej, przebudowa części budynku celem utworzenia sceny plenerowej dla aktywizacji społecznej, utwardzenie placu wokół budynku remizy, montaż urządzeń siłowni zewnętrznej i placu zabaw, wyposażenie terenu w małą 400 000 Wskaźnik produktu: powierzchnia obszarów objętych rewitalizacją 0,5 ha. 76

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Poprawa efektywności energetycznej 4 2.4 Poprawa efektywności energetycznej Budynku Gimnazjum w Latowiczu Latowicz ul. Rynek 24 Gmina Latowicz CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 5 2.5 Modernizacja boiska gminnego w Latowiczu Latowicz dz. nr 1607/11 Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury społecznej we wsi Latowicz, poprawa warunków nauczania dzieci i młodzieży uczęszczającej do Gimnazjum w Latowiczu. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru wsi Latowicz poprzez modernizację istniejącej infrastruktury edukacyjnych. Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury aktywizacji architekturę, budowę wiaty, miejsca do grillowania. Projekt obejmuje kompleksową termomodernizację budynku Gimnazjum, w tym: ocieplenie przegród zewnętrznych, modernizację systemu centralnego ogrzewania oraz inne działania, które ewentualnie będą wskazane do realizacji w wyniku audytu energetycznego. projekt obejmuje kompleksową modernizację gminnego boiska sportowego, w tym: budowę zaplecza sanitarno- 850 000 400 000 Wskaźnik produktu: liczba obiektów infrastruktury edukacyjnej zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach 1 szt. Wskaźnik produktu: powierzchnia zrewitalizowanych obszarów 3,3 ha 77

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów społecznej we wsi Latowicz, utworzenie nowego miejsca organizacji imprez masowych. higienicznego oraz pomieszczeń gospodarczych, budowę trybun. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru wsi Latowicz poprzez modernizację istniejącej infrastruktury aktywizacji społecznej. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 6 2.6 Budowa siłowni zewnętrznej w Latowiczu Latowicz dz. nr 609/4 Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury aktywizacji społecznej we wsi Latowicz, utworzenie nowego miejsca spotkań i integracji społecznej, promocja zdrowego trybu życia wśród mieszkańców poprzez budowę odpowiedniej projekt obejmuje utworzenie siłowni zewnętrznej na dz. nr 609/4 w centrum Latowicza, montaż urządzeń wchodzących w skład siłowni zewnętrznej, budowa małej architektury, ogrodzenie terenu siłowni od ulicy, montaż oświetlenia energooszczędnego. 90 000 Wskaźnik produktu: powierzchnia zrewitalizowanych obszarów 0,05 ha 78

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów infrastruktury. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru wsi Latowicz poprzez modernizację istniejącej infrastruktury aktywizacji społecznej. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Wysokiej jakości przestrzeń publiczna KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Poprawa efektywności energetycznej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Wzrost konkurencyjności gospodarczej regionu 7 2.7 Budowa targowiska gminnego w Latowiczu Latowicz ul Rynek 1, dz. nr 648/4 Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury gospodarczej w Gminie Latowicz, utworzenie nowego miejsca promocji i sprzedaży produktów regionalnych, wsparcie dla lokalnych przedsiębiorców i rolników, poprawa sytuacji na rynku pracy. projekt obejmuje utworzenie nowego miejsca na targowisko gminne (przeniesienie obecnego targowiska zlokalizowanego na placu przed kościołem) oraz adaptację budynku dawnej apteki na cele handlowe (parter) i przeznaczenie części powierzchni użytkowej budynku na cele promocji lokalnych produktów sala wystawowa na piętrze adaptacja budynku będzie obejmowała kompleksową termomodernizację wraz 1 500 000 Wskaźnik produktu: powierzchnia zrewitalizowanych obszarów 0,25 ha, liczba obiektów infrastruktury edukacyjnej zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach 1 szt. 79

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru Gminy Latowicz poprzez utworzenie infrastruktury na rzecz rozwoju gospodarczego i promocji produktów regionalnych. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu 8 2.8 Remont kościoła parafialnego w Latowiczu Latowicz kościół pw. św. Walentego Parafia św. Trójcy w Latowiczu Prognozowane rezultaty: poprawa jakości dziedzictwa kulturowego regionu poprzez poprawę stanu technicznego zabytkowego kościoła, zwiększenie wartości turystycznej regionu i promocja turystyki z instalacją paneli fotowoltaicznych, modernizacja placu targowego będzie obejmować budowę parkingów, utworzenie zewnętrznej powierzchni handlowej, budowę stoik targowych, miejsc postojowych i komunikacji wraz z zagospodarowaniem terenu(wprowadzenie elementów małej architektury: ławki, kosze na odpady). projekt obejmuje remont kościoła będący kolejnym etapem wcześniej rozpoczętych prac remontowych, zakres inwestycji częściową wymianę drewnianej konstrukcji oraz wymianę pokrycia dachowego dwóch wież skrajnych bocznych, nawy głównej i naw bocznych, oraz prezbiterium. 4 000 000 Wskaźnik produktu: liczba obiektów zabytkowych objętych wsparciem 1 szt. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja 80

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów społecznogospodarcza obszaru Gminy Latowicz poprzez ochronę dziedzictwa kulturowego regionu. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 9 2.9 Rozbudowa gminnej oczyszczalni ścieków w Latowiczu Latowicz dz. nr 1008 Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: rozwój infrastruktury technicznej w Gminie Latowicz, poprawa warunków życia mieszkańców Gminy, w szczególności obszaru rewitalizacji, dzięki możliwości podłączenia do zbiorczej sieci kanalizacyjnej. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru Gminy Latowicz poprzez utworzenie wysokiej jakości Projekt obejmuje rozbudowę istniejącej oczyszczalnie ścieków Latowiczu do przepustowości 450 m 3 celem dalszej rozbudowy sieci kanalizacyjnej. 4 200 000 Wskaźnik produktu: liczba zmodernizowanych obiektów infrastruktury technicznej zlokalizowanych na rewitalizowanych obszarach 1 szt. 81

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów infrastruktury technicznej. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Wzrost konkurencyjności gospodarczej regionu 10 2.10 Przygotowanie terenów inwestycyjnych w Latowiczu Latowicz dz. nr 1607/8 Gmina Latowicz CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Wysokiej jakości przestrzeń publiczna 11 2.11 Utworzenie zbiornika rekreacyjnego w Gminie Latowicz Latowicz Gmina Latowicz Prognozowane rezultaty: poprawa jakości infrastruktury przeznaczonej na cele gospodarcze w Gminie Latowicz, wsparcie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, poprawa sytuacji na rynku pracy. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru Gminy Latowicz poprzez utworzenie infrastruktury na rzecz rozwoju gospodarczego. Prognozowane rezultaty: poprawa jakości środowiska i bezpieczeństwa przeciwpowodziow projekt dotyczy kompleksowego przygotowania terenów inwestycyjnych obejmującego uzbrojenie terenu w wszystkie niezbędne media, utworzenie zjazdów z drogi 802. projekt dotyczy wybudowania zbiornika retencyjnego na rzece Świder pełniącego również funkcje rekreacyjnowypoczynkowe. 500 000 2 000 000 Wskaźnik produktu: powierzchnia zrewitalizowanych obszarów 1,78 ha Wskaźnik produktu: liczba urządzeń dla celów ochrony przeciwpowodziowej 1 szt. 82

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Podmiot realizujący Prognozowane rezultaty Zakres realizowanych zadań i działań Szacunkowa wartość projektu (zł) Sposób oceny efektów realizacji projektów ego, rozbudowa infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej i promocja turystyczna regionu, wsparcie rozwoju lokalnej przedsiębiorczości, poprawa sytuacji na rynku pracy. Inwestycja obejmuje budowę plaży, utworzenie kąpieliska, utworzenie strefy handlowousługowej nad zbiornikiem wraz z budową budynku handlowo-usługowego. Źródło: opracowanie własne. Cel(e): kompleksowa rewitalizacja społecznogospodarcza obszaru Gminy Latowicz poprzez poprawę jakości środowiska, poprawę bezpieczeństwa przeciwpowodziow ego i budowie infrastruktury rekreacyjnowypoczynkowej. 83

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Tabela 31. Szczegółowy opis planowanych przedsięwzięć uzupełniających Lp. Projekt Lokalizacja Charakterystyka projektu CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój placówek oświaty 1 1. Budowa żłobka samorządowego w Wielgolesie Wielgolas CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój placówek oświaty 2. Utworzenie 2 przedszkola w Gminie Latowicz Wielgolas CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Poprawa efektywności energetycznej 3. Poprawa efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej i wielorodzinnych Wielgolas, 3 budynków Latowicz mieszkalnych (budownictwo komunalne), a także indywidualnego budownictwa mieszkaniowego CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 4. Budowa ścieżki pieszo-rowerowej nad 4 rzeką Świder w Latowiczu Latowicz przedsięwzięcie dotyczy budowy żłobka samorządowego w miejscowości Wielgolas lub adaptacji istniejącego budynku, inwestycja jest odpowiedzią na potrzeby mieszkańców Gminy Latowicz, i została również wskazana przez władze Gminy przedsięwzięcie dotyczy adaptacji/przebudowy lub rozbudowy istniejącego budynku na potrzeby utworzenia przedszkola, planowana lokalizacja przedszkola w miejscowości Wielgolas, przedsięwzięcie jest odpowiedzią na lokalne zapotrzebowanie na tego typu placówkę. przedsięwzięcie obejmuje poprawę efektywności energetycznej wielorodzinnych budynków mieszkalnych, w tym stanowiących mienie komunalne gminy i budynków użyteczności publicznej poprzez kompleksową termomodernizację w zakresie: ocieplenia obiektu, wymiany oświetlenia na energooszczędne, przebudowę systemów grzewczych, instalację/ przebudowę systemów chłodzących, montaż klimatyzacji, zastosowanie systemów zarządzania energią w budynku, instalacji OZE, ww. wymienione działania będą zależały od potrzeb w zakresie termomodernizacji danego budynku i wykonanego audytu energetycznego budynku, poprawa efektywności energetycznej indywidualnego budownictwa mieszkaniowego poprze realizację projektu polegającego na montażu kolektorów słonecznych i paneli fotowoltaicznych na budynkach mieszkańców. przedsięwzięcie obejmuje budowę ścieżki pieszo-rowerowej nad rzeką Świder w Latowiczu o długości ok. 1,4 km i jest odpowiedzią na brak infrastruktury rekreacyjno-wypoczynkowej w miejscowości, a także inwestycją propagującą zdrowy tryb życia i korzystanie z alternatywnych środków transportu rowerów. 84

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Lp. Projekt Lokalizacja Charakterystyka projektu CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny 5 5. Budowa systemu monitoringu w Latowiczu Latowicz przedsięwzięcie zakłada budowę systemu monitoringu w miejscowości Latowicz w strategicznych miejscach, gdzie występuje największe zagrożenie bezpieczeństwa publicznego. CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Wzrost konkurencyjności gospodarczej regionu 6. Adaptacja budynku po byłej mleczarni w 6 Latowiczu na cele aktywizacji gospodarczej Latowicz CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu 7. Remont Sanktuarium 7 Matki Bożej Łaskawej w Wielgolesie Wielgolas CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny Wielgolas ul. Szkolna 8. Przebudowa ulicy 8 (dz. nr: 110/22, Szkolnej w Wielgolesie 110/24, 722,721,399/11) CEL REWITALIZACJI: Poprawa stanu struktury funkcjonalno-przestrzennej KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Rozwój infrastrukturalny KIERUNEK ODPOWIADAJĄCY: Zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu 9 9. Budowa Gminnej Biblioteki Publicznej w Latowiczu Latowicz dz. nr 642 przy ul. Rynek 6 przedsięwzięcie obejmuje adaptację budynku po byłej mleczarni w Latowiczu na cele aktywizacji gospodarczej, budynek wymaga kompleksowego remontu i przystosowania do pełnienia nowych funkcji (usługowo-handlowych), przedsięwzięcie obejmuje kompleksowy remont Sanktuarium Matki Bożej Łaskawej w Wielgolesie, w tym takie działania jak m.in. remont dachu wieży świątyni i zagospodarowanie otoczenia (utwardzenie placu, stworzenie miejsc parkingowych, wprowadzenie małej architektury). przedsięwzięcie obejmuje wykonanie 567,41 m drogi o nawierzchni z kostki brukowej i szerokości 5 m, budowę przejść dla pieszych i elementów spowolnienia ruchu samochodowego. przedsięwzięcie obejmuje budowę dwukondygnacyjnego budynku z przeznaczeniem na siedzibę Gminnej Biblioteki Publicznej, a także na działalność Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej, parter budynku oraz sala szkoleniowo-wystawowa na piętrze przeznaczone zostaną na działalności Biblioteki, pozostałe pomieszczenia na piętrze zostaną przeznaczone na działalność GOPS, powierzchnia użytkowa pomieszczeń przeznaczonych na działalność Biblioteki wyniesie 435,16 m 2, natomiast powierzchnia wykorzystana wspólnie z GOPS wyniesie 102,21 m 2, przedsięwzięcie obejmuje również wyposażenie pomieszczeń w niezbędny sprzęt: meble, sprzęt komputerowy, multimedialny, biurowy w ilości łącznie 295 szt., przedsięwzięcie jest inwestycją w infrastrukturę kulturalna trwałą i odpowiedzią na potrzeby rozwoju usług kulturalnych 85

Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz Green Key Lp. Projekt Lokalizacja Charakterystyka projektu Źródło: opracowanie własne i aktywizacji lokalnej społeczności. 86

Green Key Lokalny Program Rewitalizacji dla Gminy Latowicz 5.2. MECHANIZMY INTEGROWANIA DZIAŁAŃ REWITALIZACYJNYCH W niniejszym rozdziale przedstawiono mechanizmy integrowania działań rewitalizacyjnych, których celem jest wyjście z sytuacji kryzysowej obszarów zdegradowanych. Wszystkie przedsięwzięcia i przypisane do nich projekty są zgodne z cechami charakteryzującymi właściwie wykonany program rewitalizacji przedstawiony w Instrukcji dotyczącej przygotowania projektów rewitalizacyjnych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego dla Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 oraz preferencji dla projektów mających na celu przywrócenie ładu przestrzennego i Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Przede wszystkim projekty zawarte w LPR cechują się komplementarnością pod względem: przestrzennym, problemowym, proceduralno-instytucjonalnym, międzyokresowym i źródeł finansowania. 5.2.1. Mechanizmy zapewniania komplementarności między poszczególnymi projektami rewitalizacyjnymi oraz pomiędzy działaniami podmiotów i funduszy na obszarze objętym programem rewitalizacji Zachowanie komplementarności projektów rewitalizacyjnych w różnych wymiarach jest koniecznym wymogiem dla wspierania projektów w ramach RPO WM. Poszczególne wymiary zostały przedstawione w grafice poniżej Ryc. 11. Wymiary komplementarności projektów rewitalizacyjnych Źródło: opracowanie własne na podstawie Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020" 87